पँय्ताः सिजःपाताया तःहाकःगु म्हुतुं पुइगु बाजं खः । थ्व बाजं पञ्चताल बाजं बाय् क्वताःखिंया ज्वलं बाजं खः । छगू पञ्चताल बाजं खलकय् निपुया छज्वः यानाः न्याज्वःतक पँय्ताः दइ ।
नेवाः बौद्ध संस्कृतिइ पँय्ताःया छ्यलाबुला यक्व दु । सम्यक दान आदि पर्वय् थीथी द्यःपिं बिज्याकेत व थःथःगु थासय् लित हयेबलय् दुवाःपतिकं पँय्ताः पुयेमाः । थीथी बज्रयान पुजाविधिइ नं पँय्ताः पुइगु चलन दु । न्हापा न्हापा महायानी बहाबहिलिइ पुन्हि, संल्हू आदि दिनय् नं पँय्ताः पुइमाःगु चलन दुसां थौंकन्हय् थ्व चलन म्ह्व जुजुं वनाच्वंगु दु । पँय्ताः स्वत्वाः ह्वनाः तःहाकः यानाः पुइगु खः । पँय्ताःया स्वत्वाः फ्वः दुगु क्वत्वाः, दथुत्वाः व म्हुतु दिकेगु नासःत्वाः खः । गनं गनं पँय्ताः ‘मां’ व ‘चा’ निथी दु । मां पँय्ताः खुत्वाः व चा पँय्ताः न्यात्वाः दइ । पँय्ताः तःहाकः जुइगुलिं छपाल्हातं दथुइ तिंकथिं न्ह्वनाः मेगु ल्हातं नासःत्वाः म्हुतुइ दिकाः पुइगु याइ । सङ्गीतया थीथी स्वर मखसे थाइगु बाजंया बोल ज्वः लाकाः निगू बाय् स्वंगू स्वर पिज्वयेकाः पँय्ताः पुइगु खः । पँय्ताः खास यानाः बज्राचार्य, शाक्य व उराय्तय्सं पुया वयाच्वंगु खनेदु ।
गोलाकार, अर्धगोलाकार चिं तयेगु स्टीलया ज्याभः ।
येँया परासर नारायण सुवाल सन् १९५३ स भारतया विश्वविद्यालयपाखें खाद्य प्रविधि सम्बन्धय् विद्यावारिधि यानादीम्ह न्हापांम्ह नेपाःमि खः ।
वय्कः त्रिभुवन विश्वविद्यालयया न्हापांम्ह रजिष्ट्रार नं जुयादिल । वय्कलं नेपालय् विज्ञानया शिक्षा विस्तार यायेमाः धैगु तातुनाः आनन्दकुटि विज्ञान कलेज नं चायेका दिल ।
पलाञ्चोक भगवती यें ५५ कि.मि. उत्तर–पूर्व काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाया साठीघर गा.वि.स. य् लाः । प्राचीन कालय् पिराकच्वं पराकच्व, पिखाखच्वं पलाखच्व थ्व निगू खँग्वः अपभ्रंश जुयाः पलाञ्चोक जूगु खः धाइ । मानदेव प्रथमया शासनकालय् नीस्वनाः दयेकूगु पलाञ्चोक भगवती देगः मध्यकालय् छगू मुख्यगु गढ़या रुपय् कयातःगु खः । नितँ जाःगु कलात्मक देगः दुने झिंच्याका ल्हातय् थीथी शस्त्र अस्त्र ज्वनाः महिषमर्दिनी भगवती बिज्यानाच्वंगु दु । ल्वहंया उत्कृष्ट थुगु मूर्ति थेंज्याःगु मूर्ति लिच्छविकालय् मेथाय् मदयेकेमा धकाः थुकिया मूर्तिकारयात न्हय्गू पुस्तायात नये–त्वने गाक्क धनसम्पत्ति बियाः जुजुं ल्हाः पालाब्यूगु खः धाइ । तर उम्ह मूर्तिकारं तुतिं हे मूर्ति दयेकूगु नाला भगवती, नंसाः भगवती व शोभा भगवती प्यम्ह तःकेहेँपिं धाइ । अभिलेखय् संवत् ४२५य् मानदेवया कलाः विजय स्वामिनीं भगवती विजयश्री देवीया पलिस्था यात धकाः च्वयातःगु दु ।
पलाञ्चोक भगवती द्यःयात दँय् निक्वः स्वांयाःपुन्हि व मोहनिया असंचालंकुन्हु जात्रा याइ । थुम्ह भगवतीया भ्वँतया चण्डेश्वरी व द्यःया देपापाखे च्वंम्ह द्यः कालिका भगवतीलिसे स्वापू दु । थुपिं निम्हं द्यःपिं तता धाइ । जात्राया झ्वलय् बछलाथ्व चतुर्दशीकुन्हु कालिका भगवतीयाथाय् धामीं होम यानाः, द्यः पुज्यानाः फा, दुगु, म्येय् भोग बी । बछलाथ्व पुन्हिकुन्हु प्यम्ह धामी मध्ये छम्हेस्यां द्यःछें द्यः कुहां बिज्याकाः खानाः देगलय् द्यः स्वनी । भ्वँतया चण्डेश्वरी माइया जल व स्वां हयाः द्यःयात छायेवं द्यः खतय् बिज्याकी । गुथिपाखें द्यः पुज्यानाः दुगु भोग बी । म्वाहालि पुयाः स्वन्हुयंक जात्रा यानाः बछलागा दुतियाकुन्हु द्यःछेँय् द्यः दुकाइ । मोहनिबलय् हनीगु द्यः जात्राय् नं न्हापां कौलाथ्व अष्टमीकुन्हु व कौलाथ्व दशमीकुन्हु कालिका भगवतीयाथाय् धामीं होम यानाः द्यः पुज्यानाः फा, दुगु, म्येय् भोग बी । कौलाथ्व अष्टमीकुन्हु धातुयाम्ह भगवतीद्यः द्यःछें कुहां बिज्याकाः धामी खानाः देगलय् स्वनी । न्हिंन्हिं बाहां भोग बियाः द्यइके वइपिं भक्तजनत म्वःम्वः दइ । कौलाथ्व एकादशीकुन्हु द्यःयात खतय् बिज्याकाः न्ह्यः न्ह्यः म्वाहालि पुयाः जात्रा यानाः देय् चाःहुइकाः द्यःछेँ थ्यनेवं द्यः दुकाइ ।
तिकिझ्याः दथुइ पलेस्वांया बुट्टा कियाः दयेकातःगु झ्याः । यल लाय्कूया सुन्दरी चुकय् व ख्वप पुजारी मठय् थुगु झ्याः खंकेफु ।
पल्पसा डंगोल अभिनयया नापनापं संकिपा निर्देशन व निर्माणय् नं पलाः न्ह्याका वया च्वनादीम्ह कलाकःमि खः । ने.सं. १०९६ बछलाथ्वः तृतिया, आइतबारखुन्हु किपूया पांगाय् जन्म जुयादीम्ह वय्कःया अबुया नां द्वारिका डंगोल व मांया नां ज्वाला डंगोल खः । वय्कलं तःगू प्याखं, दबू प्याखं, संकिपा, टेलिसंकिपा व म्यूजिक भिडियोय् म्हितादी धुंकूगु दु । अभिनयया नापनापं हुलाप्याखं स्यनामि जुयाः नं ज्या याना वया च्वनादीम्ह वय्कलं ‘सत्य धरोधर्म’ नांया नेवाः संकिपाया निर्माण यानादीगु दु । अथेहे वय्कः सुभाय्, सत्य धरोधर्म, घोषकया लिसेलिसें तःगू हे नेवाः संकिपाय् म्हितादीगु दु । वय्कः खस नेपाली संकिपा ख्यलय् नं लोकंह्वाःम्ह कलाकार खः ।
वय्कः टेलिभिजन कलाकर्मी मञ्चया संस्थापक दुजः, नेपाल चलचित्र कलाकार संघया दुजः नं खः । मिस नेपाल १९९५ धेंधेंबल्लाखय् ब्वति कयाः छगू टाइटल नं त्याकादीम्ह वय्कलं पेजथ्री पिपुल्स च्वाइस अवार्ड ११३० य् ‘सत्य धरोधर्म’ व पेजथ्री पिपुल्स च्वाइस अवार्ड ११४२ य् ‘घोषक’पाखें नं सिरपा त्याकादीगु दुसा मेमेगु आपालं सिरपाः व सम्मानपाखें सम्मानित जुयादीगु दु ।
पवन जोशी छम्ह प्याखंम्वः, कलाकार, निर्देशक, मेच्वमि नं खः । वय्कः दबू प्याखं, संकिपा, नाटक, ख्यालः, टेलिसंकिपा, चिहाःसंकिपा व म्यूजिक भिडियोय् ल्हाः न्ह्याकाच्वंम्ह खः । ने.सं. १०७६ तछलागाः तृतिया, मंगलबारखुन्हु बूम्ह पवन जोशीया अबु दैवज्ञ खडानन्द जोशी व मां चन्द्रकुमारी जोशी खः ।
ने.सं. १०९१ दँनिसें कलाख्यलय् पलाः न्ह्याका वयादीम्ह वय्कलं सछिगू सिबें अप्वः दबू प्याखं व नाटकय् निर्देशन व अभिनय यानादीगु दु । अथे हे ने.सं. ११०२ दँय् तःधंगु धकिंया संकिपा ‘संघर्ष’य् खलनायकया भूमिका म्हितादियाः थुगु ख्यलय् पलाः तयादीगु खः । ने.सं. ११०८ दँय् ‘चरित्र’ संकिपाया निर्देशन यानाः संकिपा निर्देशनय् नं पलाः न्ह्याकादीगु खःसा ‘बसन्त ऋतु’, ‘धकिं दुने’, ‘बांलाः मय्जु’ लिसेंया आपालं संकिपा, चिहाःसंकिपा व म्यूजिक भिडियोया निर्देशन यानादीगु दु । वय्कलं २०६६ सालया राष्ट्रिय चलचित्र पुरस्कारय् सर्वोत्कृष्ट निर्देशकया सिरपाः, पेजथ्री पिपुल्स च्वाइस अवार्डय् बेस्ट डाइरेक्टर, बक्स अफिस म्यूजिक भिडियो अवार्डय् बेस्ट डाइरेक्टरया सिरपाः लिसें संसार्स क्रियशनपाखें सप्तरंगी सम्मान, तेज स्मृति कला सम्मान, नेपाल खड्गी सेवा समितिपाखें सम्मान कयादी धुंकूगु दु ।
बौ बुद्धिवीर सिंह कसाः व मां रत्नदेवि कसाःया काय् भाजु पवित्र वीर कंसाकार (पवित्र कसाः)या जन्म ने.सं. १०८७ प्वहेलाथ्वः पंचमि, आइतबारकुन्हु जूगु खः । नेवाः म्ये हालेगु व लसय् हनेगु प्रतिभा दुम्ह वय्कः नेपाल लिपिया संरक्षण व विकासया ज्या, नेवाः साहित्य व नेवाःम्ये च्वन्ह्याकेगु ज्यालिसें नेवाः संकिपा च्वन्ह्याकेगु ज्या याना च्वनादीम्ह संगीतकःमि जुयादी । वय्कलं थीथी एफएम रेडियो व टेलिभिजनय् नं नेपालभाषाया ज्याझ्वः न्ह्याका दीधुंकूगु दु । थौंतक सत्यापु नेवाः म्ये हालेगु व ४० पु म्येय् लय् तया दीधुंकूम्ह भाजु पवित्र कसाः नेवाः संकिपा ‘राजमति’या नं छम्ह पार्श्वगायक जुयादी । अंग्रेजी व हिन्दि म्येया लसय् नेवाः म्ये हालादीगुलिइ नं भाजु पवित्र कसाः छम्ह न्ह्यलुवाः खः ।
बिसं. २०४९ पाखे वय्कलं पासापिंलिसे जानाः ‘द स्नोमेन’ नांया सङ्गीत पुचः नीस्वना दिलसा नेवाः म्ये छपु नं दुगु खस नेपाली भाय्या ‘प्रथम’ नांया छगू एल्बम पिथनादिल । वय्कलं लसय् चिनाः हालादीगु रक एण्ड रोल पहःया दकलय् न्हापांगु नेवाः म्ये ‘मिखा बालाबाला, सँ कुलिकुलि’ तसकं लोकंह्वाःगु म्ये खः । नेपालभाषाया म्ये लसय् हनेगु वय्कःया प्रतिभाकथं उबलय् थीथी क्याम्पसय् दुगु नेपालभाषा पुचलं न्ह्याकूगु नेपालभाषा म्ये धेंधेंबल्लाः कासाय् वय्कलं लसय् हनादीगु व हालादीगु म्येयात तःक्वः न्हाप सिरपालं छाय्प्यूगु दु । विसं २०५० पाखे अंग्रेजी सङ्गीत पुचः ‘त्जभ द्यभबतभिक’ या म्येया लसय् नेवाः म्येग्वः तयाः छगू एल्बम ‘नेवाः वितल्स’ पिदन । नेपाः देसय् जक मखु भारतया दार्जिलिङ्, कालिबुङ आदि नेवाः बस्तिइ तसकं लोकंह्वाःगु थ्व एल्बमया छम्ह मू म्येहालामि भाजु पवित्र कसाः जुयादी । वय्कलं अंग्रेजी जक मखु हिन्दि भाय्या म्येया लसय् नं यक्व नेवाः म्ये हालादीगु दु ।
त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें विज्ञानय् स्नातक तगिं तक ब्वनादीम्ह भाजु पवित्र कसाः थौंकन्हय् भानु मा. वि. दरबार हाइस्कुलय् नेपालभाषाया स्यनामि जुयादी । इलं लाःबलय् वय्कः थःपिनिगु पुर्ख्यौलि कापः पसलय् नं बनेज्या यानादी । व थेंतुं नेपाल लिपि गुथिलिसे ह्वनाः वय्कलं नेपाल लिपि स्यनेज्यालिसें लिपि संरक्षण व विकासया ज्या यानादी ।
नेवाः संगीत ख्यलय् वय्कःया योगदानयात च्वछासे नेपालभाषा एकेदेमिया ‘दान्यहिरा हःपाः सिरपाः’, मंकाः धुकू बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाया ‘तिर्थहेरा सिरपाः’, उदाय् समाजया ‘रमेश ताम्राकार संगीत सिरपाः’लिसें तःगू क्याम्पसया धेंधेंबल्लाःया सिरपालं भाजु कसाःयात छाय्पीधुंकूगु दु । रेडियो ज्याझ्वः न्ह्याकामिकथं नं वय्कःयात तःगू हनापौ लःल्हायेधुंकूगु दु ।
पहाडया ज्यामछिंक कुंचाय् च्वनाच्वंपिं पहाडिं पहरी जूपिंत नेवाः भासं पिहि, पहि, पइँ व पै नं धायेगु याः । पंया दोका, दाला, धकि दयेकीपिं पैत खः । थुमिसं तिं व कुसालप्ते पैकुसा व सिन्हाज्याया कुसा नं दयेकी । पैतय्सं थःत नेवाः समाजया श्रेष्ठ जात धायेगु याः । बोन बौद्ध धर्म माने याइपिं पैतय् सी धुकाःया कर्मकाण्डय् गुरुजु तयेगु चलन दु । आम्ली अप्वः सइगु श्लेषमान्तक लागाय् खनेदु । स्वनिगलय् यलया लेले, चापागां, बडिख्यः, स्वनिगलं पिने भ्वँत, रामेछाप, काभ्रेपलाञ्चोक, सिन्धुपाल्चोक व दोलखाय् थुपिं खनेदु ।
क्वः (पतक) । लः तये गाकाः अय्लाः ध्वःखनीगु ल्याः । कःया गुण स्वयाः लःया ल्याः तयेगु याइ । लखय् ल्हाः थुने फुज्वलं तक जक क्वाके बी । भिंगु कतय् छपाःया हे यक्व अय्लाः हाइ ।