बौ गजरत्न बज्राचार्य व मां जोगमाया बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०४६ तछलाथ्व ३ कुन्हु येँया बसन्तपुली बहुप्रतिभाशाली व्यक्ति भाजु पुण्यरत्न बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । संस्कृति विषयय् स्नातकोत्तर यानादीम्ह भाजु बज्राचार्यया मेगु नां काकाभाइ नं खः । पद्यकन्या क्याम्पसय् नेपालभाषा विषयय् तःदँ तक प्राध्यापन ज्या यानादीम्ह पुण्यरत्न बज्राचार्य नेपालभाषा, नेपाली भाषा व अंग्रेजी भाषा स्वताय्‌सं ल्हाः ज्वःम्ह च्वमि खः । भाजु बज्राचार्यं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् च्वखँ, बाखं, छधाः प्याखं विधाय् च्वसा न्ह्याकादीगु दु । वय्‌कःया न्हापांगु बाखं मायाप्रेम ने.सं. १०७० इ धर्मोदय ३/३१ पत्रिकाय् पिदंगु खः । ब्वंकेज्या व पत्रकारिताया ज्या यानाझाःम्ह वय्‌कः साहित्य खलःया संस्थापक (ने.सं.१०७०) नं खः । वय्‌कःया न्हापांगु पिथना सफू बाज्याया ग्वाय् व मेमेगु बाखं (ने.सं.१०७४) खः ।

सामाजिक विसंगति प्रति व्यंग्य नकाः न्ह्यइपुइगु कथं बाखं प्रस्तुत यायेफुगु गुण दुम्ह वय्‌कःया मेगु सफू वँय् फय् व मेमेगु बाखं (ने.सं. १०७६) खः । बाखनय् थें पाय्‌छिगु संवाद छ्यलाः मनोरञ्जन बिइगुली वसपोलया नाटक विवाह समिति (ने.सं. १०७०) गाक्कं सफल जू । अथेहे वय्‌कलं नेवाः तजिलजि विषयया सफू झीगु नखः चखः (ने.सं. १०८४) सफू नं पिथनादीगु दु । थुकथं तःगू विधाया सफू च्वयाः नेपालभाषाया साहित्यया धुकू जायेकेगु नापं नेपालभाषाया शिक्षा क्षेत्रय् तःधंगु योगदान बियाः ने.सं. ११०९ थिंलाथ्व ६ कुन्हु वय्‌कलं थःगु देहत्याग यानादिल ।

स्व. पुण्यराज शाक्यया उपनां पुण्यदाइ खः । वय्कः धातु कलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कः ने.सं. १०४६ पौषय् यल, थैना, महाबौद्धस जन्म जूगु खः । अबुजु स्व. चन्द्रमान शाक्यया हःपालं ने.सं. १०५८ स कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धयागु लँु, वहः, सिजः, लीया पाताय् माज्या यानाः न्ह्यागु नं कलात्मक मुर्ति, ध्वजा, बुत्तात तयार यायेगु खः । कला ब्वज्या— १) येँ खास्तिइ छ्वासकामिनी अजिमाया मूर्ति निर्माण २) येँ पचलिइ भैरवया मूर्ति व वेतालया मूर्ति निर्माण ३) ५ ह ७ फिटया छेपूया मूर्ति भारतया बुद्धगयाय् निर्माण ४) ५ फिटया धर्मचक्र ३ थान जापान व सिक्किमया गुम्बायात निर्माण ५) यल महालक्ष्मी देगलय् महालक्ष्मीया मूर्ति दयेकाः पलिस्था ६) सक्व इन्द्रायणी गा.वि.स.य् इन्द्रायणी देवीया मूर्ति निर्माण ।

खिचापुखू, येँया भाजु शिवमान सिंह व मय्जु कृष्णमायाया काय्भाजु पुरुषोत्तम सन् १९३१ स बूगु खः । वय्कलं सन् १९६९ स संयुक्तराज्य अमेरिकां विज्ञानया ख्यलय् स्नातकोत्तर क्वचायेका दीगु खः । लिपा सन् १९७० स लण्डन विश्वविद्यालयपाखें उच्चशिक्षाया उपाधि कयादिल । स्वां, सिमाय् दइगु छगू कथंया किमि थुज्वःपिं कीयात नियन्त्रण यायेगुली वय्कः नेपाःया न्हापांम्ह विशेषज्ञ खः । थ्वय्कलं थुगु ख्यलय् नेपालय् ब्यापक रुपय् मनूतय्त प्रशिक्षित यायेगु ज्या यानादिल ।

क्षत्रपाटी, येँया तुलसीनारायण व चिनिमायाया काय्भाजु पुरुषोत्तमनारायण सन् १९३१ स बूम्ह खः । सन् १९५२ भारतं वासः दयेकेगु प्रविधि सम्बन्धय् ब्वनावःम्ह लिपा वेलायतया लण्डन वनाः थ्व हे बिषयस सन् १९६० स विद्यावारिधि क्वचायेका दिल । वासः दयेकेगु व आधुनिक प्रविधि छ्यलाः ब्यवसायिकरण यायेगु व अनुसन्धान यायेगु ज्यायात हःपाः बियादिल । वय्कः लिपा शाही नेपाल ड्रग लिमिटेडया नं नेतृत्व यानादिल ।

येँया भाजु पुष्पराज व मय्जु कृष्णप्यारीया काय्मचा सन् १९३१ स बूम्ह खः । भारतया कलकत्ता विश्वविद्यालयपाखें एमबीबीएस क्वचायेका वःम्ह थ्वय्कः नेपाःया चिकित्सा सेवाय् मिखा ल्वय्या न्हापांगु पुस्ताया मध्यय् छम्ह खः । मिखाया शल्यक्रिया बिषयया ज्ञान बीत आपालं देसय् वय्कः भिजिटिङ्ग प्रोफेसर जुयाः ब्वति कयादीगु खः ।

बौ काजीलाल श्रेष्ठ व मां बिन्दुवासिनी श्रेष्ठया क्वखं यलया तापाहिती न्याधः त्वालय् ने.सं. १०५६य् उपन्यास च्वमि भाजु पुरुषोत्तमलाल श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । बि.ए. तकया अध्ययन यानादीम्ह भाजु श्रेष्ठं नेपालभाषा साहित्यख्यलय् थःगु च्वसा चिनाखँ व उपन्यासपाखे न्ह्याका झायाच्वंगु दु । वय्‌कःया न्हापांगु सृजनाकथं ने.सं. १०७६ दँय् मचा स्वलापतिइ पिदंगु मचायात चिनाखँ खः ।

अथेहे ने.सं. १११५य् वय्‌कलं द्यः लानी उपन्यास पिथनादिल । थ्व द्यःलानी उपन्यास मल्लकालीन ऐतिहासिक घटनाया लिधंसाय् च्वयातःगु उपन्यास खः । उपन्यासय् श्रीनिवास मल्लया मथ्याःम्ह काय्नं छम्ह ब्रम्हुनीनाप इहिपा याइगु, मायाया जालय् लानाः लिपा व मिसां द्यःला नाप इहिपा यानाः द्यःलानी धायेकेमाःगु, अले झीगु समाजय् क्वजातयात गुकथं क्वत्यलीगु धयागु आदि खँ न्ह्यथनातःगु दु ।

यें दक्षिण पश्चिमय् लाःगु छगू नेवाः बस्ती पुलाम (पुलांगु नैकाप) नं खः । थन थिंलाथ्व दशमी कुन्हु बालकुमारीया जात्रा जुइ ।

बखुंमदःया होम
बखुंमदः जात्राया मेगु छगू महत्वपूर्ण पक्ष धयागु बःखुया विष्णुदेवी देगः न्ह्यःने, दिपय् व किपूया पीगं द्यः (इन्द्रायणी)या न्ह्यःने जुइगु होम नं खः । थ्व होमया स्वापू येँया लुतिइ जुइगु सर्पाहुति होमलिसे दु धाइ । थ्व होमया इलय् म्येय्या नुगःचु्, चखुंचा दुयाः होम याइ । होमया निंतिं अष्टमीकुन्हु किपूया क्वाथछें पःमाःत बःखुइ वनी । उबलय् इन्द्रायणीइ बलि बिउम्ह म्येय्या नुगःचु ज्वनावनी । बःखुया विष्णुदेवीया पुजा सिधयेवं उमिसं ज्वनावःगु म्येय्या नुगःचु दुयाः होम याइ । थन होम याये सिधयेकाः किपूया दक्षिण पश्चिमय् लाःगु दिपय् चखुं दुयाः होम याइ । होम याइबलय् छज्वः चखुंचा मध्ये माचखुं छम्हेसित ब्वयेका छ्वइसा छम्हेसित होमय् आहुति बी । थन होम सिधयेकाः पीगं द्यःया न्ह्यःने होम याइ । थन होम याइबलय् दुगु बलि बी ।
लोककथन कथं येँया लुति (इन्द्रायणी)इ सर्पाहुति होम याःबलय् होमय् दुयाछ्वःम्ह बखुं ब्वयावनाः बःखुइ जूवल । किपूमितय्सं थुकियात बांलाःगु लक्षण तायेकाः थन नं होम यायेगु सुरु यात । थन होम यायेबलय् बखुंयात होमय् आहुति मबिसे ब्वयेकाछ्वइ ।

वा पीत पुवाचा दयेकेत वापुसा तयेगु ज्यायात पुवादेज्या धाइ। थ्व ज्या वापी स्वयां स्ववाः प्यवाः न्ह्यः याइ। ख्वं मल्यंक चा नचुक दायेपाले यानाः अप्पा बाकू, चागःचा आदि ल्ययाछ्वइ। ३ — ३.५ फुत ब्या व च्याकु झिकुतिया हाकः यानाः पुवाचा पुइबलय् लः कुने अःपुकेत छपौया च्वय् व मेगु पौया क्वय् छ्यंपौ यानाः पौ÷चः दयेकी। पौया छबःचा चा सालाः तिक्वय् तइ। चा सालीबलय् बापौया छखे बापौया मेखे तिक्वय् लाकी। पती चा माथं वंकी। सिथय् छध्वः त्याचाचिंक वा तयाः सि तइ। दथुइ उतिग्यंक वापुसा ह्वलाः कुलिं तिक्वया चा इयाः माथं वंक ल्हाइ।
न्हापां वापुसा तइबलय् वापुसा तइम्हं न्यापुचःचा वा तयाः जाकि निगःचा व स्वां भचा जक तयाः जूसां पुजा याइ। इष्टदेव बाय् स्वयम्भूपाखे स्वयाः इच्छा पूवनेमा धयागु आसिका यानाः पुजा याइ। न्ह्यःने दुपिं सकसितं कीगः तिंके बी।
पती ल्हानागु चाय् ग्वः काइ। ग्वः काइबलय् ख्वातुथाय्या चा लिकयाः नचुकाः सालुथाय् तइ। अप्वःगु चा लिकयाः तिक्वय् तइ। भंmगलं खिने मफयेकेत पती क्वचिम्वलं क्वचिनाः पिचिंकी। अय्नं दुख बिल धाःसा पिवाः च्वनेगु याइ।
वापुसा बुयाः चा ल्ह्वनाहल धायेव पुवाचा ल्ह्वनेगु याइ। ल्ह्वनाहःगु चाय् कथिचां पातापाता दायाः चा नचुकाः निभाः क्यातुकाः पुवाचा ल्ह्वनेगु ज्याभलं सँ छ्यंके थें यानाः द्यःनेया चा लिकयाः ल्ह्वनेगु याइ।
झ्वालांपालां वा वयाः चा प्यानाः ज्या याये मछिनाः पुवाचा तयेगु लिपा लाइगु अवस्था जुइबलय् पौ ज्यानाः द्यःने पिजक चिंकाः नं पुवाचा तयेगु याइ। थज्याःगु अवस्थाय् वापुसा ल्हाकेत गंगु चा बाय् फि हयाः ल्हाकेगु याइ। अप्वः धया थें द्वबुँइ थज्याःगु अवस्था वइ।
पुवाचा तयेगु थाय् लः तये अःपुथाय् व बस्तुं दुख बी मफयेक सुरक्षा याये छिंथाय् स्वयाः दयेकेगु याइ। बुँया ध्याक्व प्वः निखें उतिग्यंकाः माथं वंकी। प्वः क्वथ्याकाः ध्याक्व थथ्याकेगु याइ मखु। फयांफक्व वाःपीथाय् बुँइ हे तयेगु याइ। चकंथाय् लाइबलय् छचाःंिलं वालं चिनाः बाय् खाः म्हुयाः सुरक्षित याइ। मौसम बांमलाइ थें जुयावल धाःसा निभाः थीसां सहः यानाः अल्सि मचासे ज्या याइ।

क्वचिम्वः
वापुसा तयाथाय् चखुंबखुनं खिनी धकाः चा पिचिंकेगु तफिगु सिँपौ। तःलय् माथं वनी। द्यःने दथुइ गाःचा म्हुयाः न्याक्क कत्तिक चु तयातइ।

खाःम्हुये
लः खनेदयेक गाः म्हुये। पुवाचा सुरक्षित यायेत पुवादे छचाःलिं लः खनेदयेक गाः म्हुयातइ। तिंन्हुयाः हाचां गाये मफइभनं स्वकु स्वकुत्या ब्या याइ।

ग्वः काये
वापुसा तयाः चा ल्हानाथाय् ततःग्वःगु चा लिकाये। ग्वःकाइबलय् गंथाय् जूसा पती न्हुयाः काइ, प्याःथाय् जुइबलय् तिक्वय् च्वनाः काइ। चा सालुथाय् नचुकाः चा तइ।

द्वःबुँ
माथं वंगु बुँ। फाँत तफाँत जुयाः माथं वनाः नं लखं लाइ। चाबुँ जुइ। लः दत धायेव उजुंसुजुं सुइ मखु। चा नाइसे। वा पी अःपुइ। चा कुचा यायेबलय् प्यानुइ।

पुवाचा ल्ह्वनेगु ज्याभः
पुवाचाय् चा लिकायेगु ज्याभः। २.५—३ इञ्च ति फि व १२—१८ इञ्च ति हाकःगु सिइ फिपाखें तःलय् १.५ इञ्चति पिहां वयेक पंकी बाय् नकिं पाछि पाछि पाक तानातइ। नकिंया फ्वः लिकया तइ। सिँया द्यःने हाकःपाखे सिथय् जवंखवं भचा छानाः ग्वः मुंकातइ। थुकी दथुइ फिपाखें पिचायेक ह्वः छह्वः खनाः कुछिति हाकःगु म्हुलिं थूगु पं बाय् सिँया चु छपु क्वातुक जुइक तयातइ।

वालं ची
बार तये। चकंथाय् बुँइ वापुसा तयाः सुरक्षित यायेत खाः म्हुया लः पिकाये मफुथाय् वालं चीगु याइ। पुवादे वालं चीबलय् पंया मा तयाः पं हे बेसाः तयाः क्वातुक चिनातइ।

सि
सिथ। वापुसा तइबलय् वा छ्यालब्याल मजुइकेत पती निखेरं वायागु सि तइ। त्याः तत्याः याइ मखु। निगःस्वंगः वंकाः तप्यंकी। सिया पुवाचा तपु जुइ।

भाजु पुष्करबिक्रम प्रजापतिया जन्म बौ तुइकाजी प्रजापति तथा मां तुइल माया प्रजापतिया कोखं ने.सं १०९९ पोहेलाय् थिमिया चपाचो त्वालय् जूगु खः । नेपाःया परम्परागत सांगीतिक व सांस्कृतिक पृष्ठभूमि दुगु परिवाय् ब्वलंम्ह पुष्करबिक्रम प्रजापति थौंकन्हय् थः परिवार सहित अमेरिकाया भर्जिनियाय् सिनियर क्लाउड सिस्टम इन्जिनियर जुयाः ज्या यानाच्वनादीगु दु । मचाइलंनिसें हे भाषासाहित्य संगीत प्रति मन क्वसाःम्ह भाजु पुष्कर नेपालय् च्वनादीबलय् चकना साहित्य पाःलाःया अध्यक्ष, थिमि साहित्य परिषदया अध्यक्ष, मध्यपुर कला परिषद्या सचिव जुयाः ज्या यानादीगु दुसा अमेरिकाय् नं वय्‌कः नेवाः अर्गनाइजेसन अफ अमेरिकाया पूर्व अध्यक्ष खःसा थौंकन्हय् वय्‌कः ल्याय्‌म्ह अमेरिका गुथिया संयोजक खः ।

वय्‌कलं नेपाली व अंग्रेजी भाषं नेवाः सम्बन्धी थीथी लेख प्रकाशित यानादीगु दुसा तःगू पत्रपत्रिकाया नं सम्पादन यानादीगु दु । बहुआयामिक व्यक्तित्व भाजु पुष्कर प्रजापति नेपालभाषाया साहित्य, संस्कृति, कला प्रविधि, संगीत, नृत्य वपरम्परागत वाद्ययंत्र आदियात विदेश अर्थात् संयुक्त राज्य अमेरिकाय् ब्वयादीम्ह छम्ह ज्वःमदुम्ह कलाकार नापं नेवाः अभियन्ता खः । वय्‌कलं बागू दर्जन स्वयाः अप्वः म्ये चिनादीगु दुसा जनकवि दुर्गालालं रचना यानादीगु नेवाः छ नेवाः जु म्येय् नं संगीत बियादीगु दु । थौंकन्हय् लोकंह्वाःगु नेपालभाषाया म्युजिक भिडिओ भिन्तुना, भिन्तुना म्येया निर्देशक तथा संगीतकार नं वय्‌कः हे खः । थुपिं ज्या बाहेक भाजु प्रजापतिया दकलय् न्ह्यथनेबहःगु ज्या नेपाःया संस्कृति कला विदेशय् ब्वयेगु निंतिं सन् २०१८ अमेरिकाय् दयेकूगु कुमारीया रथ खः । प्यचा पांग्रा, १० फिट जाः, ८ फिट ब्या यानाः स्वतँ दुगु थ्व कुमारी रथ नेवाः चित्रकला, कालिगढी, शीप व लगनशीलताया छगू अनुपम नमुना खः । थज्याःगु रथ नेपालंपिने थौं तक गनं नं निर्माण जूगु मदुनि । थ्व रथ निर्माणया माष्टर माइन्ड व संयोजक वय्‌कः खः । अथेहे थुगु दँया (सन् २०२३) बिस्काः जात्राया निंतिं अमेरिकाय् कलापूर्ण द्यःखः दयेकल, थ्व द्यःखः दयेकेगुया डिजाइन व बिस्काः जात्रा सम्पन्न यायेगु ज्याया संयोजन नं वय्‌कल हे यानादीगु खः ।

भाजु प्रजापति छम्ह कलाकार नं खः । वय्‌कलं नेपालय् च्वनादीबलय् पलिस्था ख्यालः धेंधेंबल्लाखय् ब्वति कयाः स्वकःतक उत्कृष्ट कलाकारया सिरपाः त्याकादीगु दुसा ख्वपया नृत्य प्रतियोगिताय् नं दकलय् बांलाःम्ह प्याखं निर्देशकया सिरपाः त्याकादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं अन्तराष्ट्रिय ख्यलय् अर्थात् अमेरिका लगायत बंगलादेश, मेक्सिको, क्यानाडा, भारत आदि थासय् नं थःगु भाय्, नृत्य, नाटक, धिमेबाजा आदि प्रर्दशन यानाः थःगु कला संस्कृति प्रवद्र्धन यायेगु ज्याय् तःजिगु योगदान बियादीगु दु ।

नेपालभाषा संगीतयात क्वातुक्क मतिना याइम्ह थ्वय्‌कः थौंकन्हय् थःगु कला, तजिलजि, भाषा, साहित्य, परम्परागत बाजंतय्‌गु संरक्षण सम्वद्र्धनया ज्याय् सक्रिय जुया न्ह्यानाच्वनादीगु दु । थ्वय्‌कःयात पासा पुचः अमेरीकां -NPPA संगीतया ख्यलय् वय्‌कलं बियादीगु योगदानयात कदर यानाः हनेज्या याःगु दु ।

बौ पुण्यभक्त माथेमा व मां प्रेमकुमारी माथेमाया क्वखं ने.सं. १०८४ ञलाथ्व ४ कुन्हु किलागः त्वालय् चिनाखँमि भाजु पुष्करभक्त माथेमाया जन्म जूगु खः । नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् वय्‌कःया मू विधा छधाः प्याखं व चिनाखँ खयां नं माथेमा भाजुया च्वसा आपाः यानाः शायरी व गजल पाखे न्ह्याःगु दु । न्हापां छपुचः शायरी (ने.सं. ११०५, झी ल्याः २०३ ) नांगु शायरी ज्वनाः नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् पिलूझाःम्ह पुष्करभक्त माथेमा थःगु विद्यार्थी कालय् थीथी साहित्य सम्मेलनय् तःकः सिरपाः त्याकादीधुंकूम्ह स्रष्टा खः । थ्वय्‌कः छम्ह च्वमि स्वया नं मूलतः छम्ह पत्रकार खः । सँझ्याः दँपौ, पौभाः स्वलापौया नापं नेपालभाषाय् थीथी पत्रिकाया सम्पादन यानादीम्ह वय्‌कः गोरखापत्र न्हिपौया निकःतक सम्पादक व अंग्रेजी भाय्‌या न्हिपौ राइजिङ्ग नेपालया नं (वि.सं २००८) सम्पादक जुयादीधुंकूम्ह खः । वय्‌कः हलिं नेवाः दबूया प्यक्वःगु सम्मेलन (ने.सं ११४२) या संयोजक नं खः । अथेहे वय्‌कः थौंकन्हय् हलिं नेवाः दबू केन्द्रीय कार्यसमितिया उपाध्यक्ष नं खः । भाजु माथेमां प्रधान पत्रकारिता सिरपाः, वातावरण पत्रकारिता अवार्ड अथेहे मेमेगु सिरपाः नं त्याकादीधुंकूगु दु ।