सुब्बा रिद्धिबहादुरया काय् फत्तेबहादुर येँय् गणबहालय् सन् १९२८ स जन्म जूम्ह खः । भारत लखनउया किङ्ग जर्ज चिकित्सा कलेजपाखें डाक्टर ब्वने क्वचायेकाः वःम्ह थुम्ह भाजुं लिपा वेलायत वनाः उच्च शिक्षा हासिल यानादिल । नेपालय् स्वास्थ्य सेवाया ख्यलय् योजनावद्ध पलाः न्ह्याकेगुली महत्वपूर्ण पलाः न्ह्याकादीम्ह भाजु खः । थ्वय्कःयात नांजाःम्ह समाजसेवी व चिकित्सककथं मनूतय्सं म्हस्यू ।
नेपालभाषाया नांजाःम्ह च्वमि व पत्रकार फत्तेबहादुर सिंहया जन्म ने.सं १०२२ बछलागा १३ कुन्हु येँया थाय्मदु, ख्युंलँ त्वालय् मां देबलानी सिंह व बौ कुलदीप सिंहया कोखं जूगु खः । वि.सं १९९७ अर्थात् ने.सं. १०६१ सालया राजनैतिक काण्डय् जेलय् लाःपिं व्यक्तित्वपिं मध्ये थ्वय्कः नं छम्ह खः । नेपालभाषाया कविता, बाखं, निबन्ध, अनुवाद व पत्रकारीताया ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्कः नेपालभाषाया न्हापांगु पत्रिका बुद्धधर्म व नेपालभाषामार्फत खनेदयेकः झाःम्ह कवि खः । थ्व पत्रिकाय् पिदंगु बांमलाःगु चाल (ने.सं १०५०, ३/४–५) थ्वय्कःया न्हापां पिदंगु कविता खः ।
थ्वय्कलं जेलय् लायेधुंकाः जेलय् च्वनाः नं कविताया रचना यानादीगु जक मखु कविता मच्वःपिं जेलय् लाःपिं ल्याय्म्हत गथे धर्मरत्न यमि, केदारमान व्यथित आदिपिंत च्वसा न्ह्याकेगुली हःपाः बियादीम्ह छम्ह मातृभाषा अनुरागी नं खः । नेपाली विहार (ने.सं १०५९) थ्वय्कलं सम्पादन यानादीगु कविता संग्रह खः । थुकी नं फत्तेबहादुरजुं थःगु कविता दुथ्याकादीगु दु । थ्वहे सफू पिकाःगु द्वपनय् थ्वय्कःयात जेलय् स्वथंगु खः ।
वय्कःया विशेष स्वापू उबलेया क्रान्तिकारी स्कूल महावीर स्कूल लिसे दुगु खः । जनस्तय् दकलय् न्हापां चायेकूगु थ्व क्रान्तिकारी महावीर स्कूलया मू संस्थापक वय्कःया किजा शहीद चिनियालाल खः । थुगु स्कूल वय्कःपिनिगु छेँय् हे स्थापना जूगु खः । किजां चायेकूगु स्कूलया ज्याय् फत्तेबहादुर सिंह नं उलि हे सक्रिय जुयादीगु खः । थथे सामाजिक, शैक्षिक, भाषिक ख्यलय् सक्रियता वय्कः जेलय् लाये न्ह्यः हे खनेदयेधुंकूगु खः । थ्व हे सक्रियतां यानाः वय्कलं प्राचीन, माध्यमिक व आधुनिक कविपिनिगु कविताया संग्रहया सफू नेपाली विहार पिकयादीगु जक मखुसे उकी तत्कालिन राणा सरकारयात हे छगू कथं हाथ्या बी थें सरकारपाखें जुयाच्वंगु भाषिक दमनया विरुद्धय् क्रान्तिकारी भूमिका च्वयादीगु खः । थथे मातृभाषायात जुयाच्वंगु भाषिक दमनयात कयाः स्वच्छन्द रुपं थुलि क्रान्तिकारी वक्तव्य पिदंगु थ्व नेपालभाषाया ख्यलय् न्हापांगु खः ।
जेलय् लायेधुंकाः थ्वय्कलं थःगु च्वसु मूलत काव्य ख्यलय् जक न्ह्याकादिल । थ्वय्कलं रचना यानादीगु सफूत थुकथं दु खः— वनसवासया छगू खँ (खण्डकाव्य, ने.सं १०६८), भागवतया किचः (अनुवाद, ने.सं १०६९), जीवन खुसी (ने.सं १०७०), ख्युं अयोध्या (ने.सं १०८४), चर्पट मञ्जरीका (वि.सं २००६), सफू सम्पादन – नेपाली विहार (ने.सं १०५९) । फत्तेबहादुर सिंह जेलय् लायेन्ह्यः हे राजनैतिक भाषिक सजगता दयेधुंकूम्ह व्यक्ति खयाः नं थ्वय्कःया कविताय् विप्लव भाव खनेमदु । पुनर्जागरणकालया मू प्रवृति— नीति उपदेशयात हे नालादीगु दु । अथेहे वय्कःया बाखं सफू पिमदंसां नेपालभाषाय् आधुनिक बाखं दुतहयेगु ज्याय् चित्तधर, परमानन्द नापं वय्कः नं छम्ह अभियन्ता खः ।
नेपालभाषाया पासा न्हिपौ स्वला पिदनाः दिनाच्वंगु इलय् नेपालभाषां पिदनीगु छगू न्हिपौया आवश्यकता महसुस यानाः थः हे प्रकाशक व सम्पादक जुयाः वय्कलं ने.सं. १०७५य् समाचार प्रधान नेपालभाषा न्हिपौ पिकयादिल । थ्व पत्रिकां देश विदेशया समाचार नेवाः भासं प्रसारण याःगु जक मखसे नेपालभाषाया बुखँ नापं धर्म संस्कृति आदिया लेख पिकयाः नेपालभाषाया अप्वः प्रचारप्रसार यानाबिल । नापं थीथी इलय् थ्व पत्रिकाया तपँपौ नं पिदनेगु जुल ।
थथे सफू पत्रपत्रिका पिकायेगु जक मखु महावीर स्कूलया छम्ह संस्थापक, नेपालभाषा परिषद्या अध्यक्ष जुयाः नं फत्तेबहादुर सिहं नेपालभाषाया सेवा यानादीगु दु । थ्वय्कःया थज्याःगु ज्याया कदर यानाः वय्कःयात नेपालभाषा परिषद्ं भाषारत्न उपाधि देछाःगु दु । थथे थःगु भाषा साहित्यया सेवा यायां थ्वय्कलं ने.सं ११०३ बछलागा १३ कुन्हु थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।
फत्तेमान राजभण्डारी
फत्तेमान राजभण्डारीजु नेपाली संगीतया सर्गतय् जहां थिनाच्वंगु छगः नगु खः । खसभाषाया संगीतय् तसकं नांदंम्ह थ्वय्कःया जन्म पशुपतिया पाःचा त्वालय् ने.सं. १०५७ कछलाथ्वः सकिमना पुन्हि, सनिबारखुन्हु जूगु खः । थ्वय्कःया अबु जितमान राजभण्डारी खःसा मां पूर्णमाया राजभण्डारी खः । अथेहे थ्वय्कःया इहिपाः जमुना राजभण्डारीलिसें जूगु खःसा थ्वय्कःपिनि निम्ह काय् व स्वम्ह म्ह्याय्पिं दु । मचाइलंनिसें पशुपति व जयबागेश्वरीया भजनय् ववं संगीतय् नुगः क्वसाःम्ह थ्वय्कलं आपलं जीवन्त म्ये हालादीगु दु । लोक, आधुनिकलिसें भजन व मेमेगु यानाः प्यसलं मल्याक म्ये हालादीम्ह थ्वय्कः थः हे नं छम्ह स्यल्लाःम्ह लय्चिनामि नं खः । वय्कःया लोकंह्वाःगु म्ये मध्यय् ‘मर्न बरु गाह्रो हुन्न तिर्मो माया मार्नै सकिनँ’ छपु नं खः ।
वि.सं. या २८–३० दँपाखे वय्कलं रेडियो नेपालय् नेवाःम्ये दकलय् न्हापां ‘याहुने जगत उधार लोकनाथ याहुने जगत उधार’ रेकर्ड यानादीगु खः । थ्वसिबें न्ह्यः वय्कलं वि.सं.२०१३ दँपाखे बासुशशीया ‘ताःचाप्वाँय्’ प्याखनय् थःम्हं हे म्ये च्वयाः लय् चिनाः छपु म्ये ‘त्वःते मखु जिं, खःमू बँय् ति, थौं ला जितः छेँय् यनेमाः, मांबौ, जःखः न्ह्यःने तयाः, ताःचाप्वाँय् लःल्हायेमाः ।’ हालादीगु खः । थ्व हे म्येया निंतिं लिपा वय्कःयात जीवनय् हे न्हापांगु लुँतक्मा नं ब्यूगु खः । नेपालभाषाया तसकं लोकंह्वाःगु ख्यालिंजाःगु प्याखं ‘किसि न्याइम्ह मदनमान’ थ्वय्कःया वास्तविक जीवनय् जूगु घटनायात कया दयेकूगु खः ।
म्ये हालेगुली थःगु हे विशिष्ट पहः दुम्ह थ्वय्कलं खस संगीतय् जक मखु नेवाः संगीत ख्यलय् म्ह्व जक म्ये हालाः नं आपालं योगदान यानादीगु दु । न्हापा थ्वय्कलं दबुली नं आपालं नेवाःम्ये हालादीगु खः । तर छपु हे रेकर्ड धाःसा मजू । म्येचालय् पिदंगु वय्कःया आपालं नेवाःम्ये गजल हे दु । वय्कःया सलय् नेवाः म्ये दुथ्याःगु न्हापांगु म्येचाः ‘मन छकः याउँक दिके’ (ने.सं. ११०७) खः । वसिबें न्ह्यः तिथिमिति मदुगु छचाः म्येचालय् वय्कलं जीवनय् दकलय् न्हापां हालादीगु म्ये दुथ्याना च्वंगु दु । लिपा पिदंगु म्ये ‘मतिना सिमाचाय् छ गजल जि गजल’ (च्वमि भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, लय् तीर्थ मालि) नेवाः संगीत ख्यलय् गबलें ल्वःममनीगु म्ये जुयाब्यूगु दु ।
म्येया खँग्वःलिसें संगीतय् ध्यान तइम्ह जुयाः नेवाःम्ये ख्यलय् थ्वय्कःया च्यापु झिपुति जक म्ये दु, उकी मध्यय्– ‘याहुने जगत उधार’ (पुलांम्ये, लय् नातिकाजि श्रेष्ठ), ‘फुक्क खँत नुगलय् मुंकाः छन्त मिखां स्वैच्वने’ (च्वमि गणेश अपार, सः व लय् फत्तेमान राजभण्डारी), ‘हुं कःसिया म्वलय्सं’ (च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ, लय् द्वारिकालाल जोशी), ‘धैब्यु बिन्ति छं जितः’ (च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ, लय् द्वारिकालाल जोशी), ‘छ जितः गुलि यः उलि हे गजल’ (च्वमि भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, लय् द्वारिकालाल जोशी), ‘विरहं थ्व मिखा जक
जुइवं सजल’ (च्वमि भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, लय् तीर्थ मालि), ‘चलः वनाच्वन’ (च्वमि नातिवज्र, लय् मनराजा नकःमि) लुमंके बहःजू । म्ये च्वयेगु व लसय् हनेगुली नं ल्हाः जःम्ह थ्वय्कलं प्यसः चाःचू म्ये हालादीगु दु । नेवाः संगीत ख्यलय् थ्वय्कःया देनयात कयाः नेपालभाषा मंका खलःपाखें वि.सं. २०५९ सालय् हंगु खः । वय्कलं खुइगुलिं मल्याक थीथी सिरपाः व सम्मानत कयादीगु दु । थःगु याकः सलय् नेवाः म्येचाः पिथनेगु मनसुवाः पूवंके मखंक थ्वय्कः ने.सं. ११३३ गुंलागाः त्रयोदसि, मंगलबारखुन्हु मदुगु खः ।