बौद्ध धर्म कथं विहार दयेकाः धार्मिक ज्याखँ यायेत छिंक चकंक अले प्यकुंलाक दयेकातःगु लागा बहाः खः । बहालय् भगवान बुद्ध (क्वाःपाःद्यः) मू द्यः कथं दयाच्वनी । अथे आगं व द्यःकू नं दइ । थुज्वःगु बहालय् नियमित कथं परम्परागत धार्मिक ज्याखँ न्ह्याकेगु सुविधा जुइक प्यखें नितँजाः छेँ दयाच्वनी । क्वाःपाःद्यः मदुगु तर प्यखें छेँखा अले दथुइ चकंगु थाय् दुगु नेवाः वस्तीया लागा चुक खः । मूलतः नेवाः वस्ती दुने च्वनीपिं मनूतय् स्वस्थ्य जीवनया निंतिं माःगु निभाः, जः अले स्वच्छ फय्या व्यवस्था जुइमा धकाः थुकथं बहाः वा चुक कथं चकंगु थाय्या व्यवस्था यानातःगु खः ।
उलि जक मखु, थुकथंया चकंगु लागाय् अन च्वनाच्वंपिं मनुखं न्हियान्हिथंया ज्याखँया निंतिं थःथःगु लजगाः कथं छ्यलेगु याइ । समाज्याबले वा लया हयाः निभालय् पायेगुनिसें भ्वय् वा मेमेगु सांस्कृतिक ज्याखँयात नं थुज्वःगु थाय् अःपुक छ्यले खनी । छेँज्या वा लजगाःपाखें फुर्सत दइगु इलय् थःथःगु छेँखापतिकं पिहां वयाः थुकथं चकंगु बहाः वा चुकय् जःलाखःलात मुनाः सहलह ब्याकेगु, थवंथवय् म्हंफु–मफु न्यनेकने यायेगु, निभाः पायेगु, बजां त्वनेगु, इताः फ्यनेगु, सुकू थायेगु, वसः हीगु, चिकं बुकेगुनिसें मस्त म्हितेगु गतिविधिं यानाः थ्व सामाजिक सम्बन्ध व सद्भावयात क्वातुकेगु छगू केन्द्र थें जुयाच्वनी ।
नेवाः वस्तीइ मनूतय् थःथःगु निजी छेँ जुयाच्वनीसा छखा छेँ व मेगु छेँ झ्वःलाक्क अले थितुंथीक जुयाः छखा छेँया बैगलं मेगु छेँय् वने जीक लुखा छुनातःगु दइ । सामान्यतया गुगुं नं छेँय् तःजिगु, पस्ताः पुजा वा आपालं मनूत सःताः भ्वय् नकेमाल धाःसा बैगलं बैगः स्वानाः थाय्या माःगु ब्यवस्था यायेगु सुविधा दयाच्वनी ।
नेवाः स्थापत्यकलाया छगू बिस्कं शैली व संरचना धैगु बहाः–बही खः । विशेषत नेवाः बज्रयानी बौद्ध समुदायया धार्मिक ज्याखँ व आध्यात्मिक साधनाया केन्द्र बहाः–बही जुयाच्वंगु दु । स्थापत्यकलाया ल्याखं वर्गाकार अले दथुइ चकंगु थाय् दुगु छतजाःगु छेँया छेँदिइ चकंगु दलान जुइ । दुहां वनेगु मूलुखाया चुलिंचू बहाः–बहीया मूद्यः अर्थात क्वापाःद्यः पलिस्था यानातःगु दइ । अले क्वापाःद्यःया च्वसंगु तल्लाय् पसुकाझ्याः दुगु आगंक्वथा दयेकातइ । बहाः–बहीया भौतिक संरचनाया विशेषता धैगु थुकिया न्ह्यःने अर्थात मूलँपुपाखे गुगुं झ्याः दइ मखु, अंगः दनातइ । प्राचीन इलय् बहाः–बही राष्ट्रिय सुरक्षाया केन्द्रकथं छ्यलीगु व दुने सैन्य प्रशिक्षणत जुइगुलिं पिनें छुं खंके मफयेमा धकाः थुज्वःगु संरचना दयेकातःगु खः धाइ ।
बौद्ध आख्यान कथंया द्यःपिनि किपा कियातःगु आकर्षक सिँया त्वानासिँपाखें क्वपाखायात तिबः बीकातइ । मूलुखा जःखः ल्वहंया छज्वः सिंह, श्रावकपिनि मूर्तिया नापनापं लुखा च्वसं सम्वन्धित द्यःपिनि आकृति कियातःगु सिँया त्वानासिँ नं दइ ।
यइपुक अप्पां वा ल्वहँतं सियातःगु बहाःया दथुइ क्वाःपाःद्यः न्ह्यःने धर्मधातु चैत्य अले कलःगाः नं दइ ।