छ्यंगुलिं भुनातःगु बाजं
दुने फुस्लुगु सिँग्वं बाय् धातुया बाजंग्वःयात
छ्यंगुलिं भुनाः, छ्यंगूया हे तं सायेकाः, खौ इलाः माःगुकथं सुर पिज्वयेक बाजं दयेकेगु मजिमगाःगु नेवाः प्रविधि खः । सलंसः दँनिसें तःताजि सङ्गीत परम्परा दुपिं नेवाःतय् निंतिं बाजं दयेकेगु मजिमगाःगु प्रविधि खः । बाजं दयेके व भिंकेगु प्रविधि मदयेक सङ्गीतया परम्परा नं न्ह्याके थाकुइ । उकिं बाजं दयेकेगु प्रविधियात नेवाः सङ्गीत परम्पराया खने मदुगु छगू आधार खः धाःसां पाइ मखु । थुलि मजिमगाःगु ज्या जुयाः नेवाःतय्गु बाजं न्ह्याकेगु नासःपुजा गुथिया भ्वजय् बाजं दयेकीपिं बाजंकःमि कुलुयात नं भाग बीगु चलन दु ।
सिँ व छ्यंगूया बाजं दयेकीपिं नेवाः कःमि जातयात कुलु धाइ । उमिसं खिं, धिमय्, नगरा, दबदब आदि थीथी नेवाःबाजं दयेकी, भिंकी । लिपा वयाः सिँग्वंया थासय् ली, सिजः आदि धातुया बाजंग्वः नं दत । थ्व धातुया ज्या ताम्राकार जातिया कःमिपिन्सं याइसा थुकी छ्यंगुलिं भुनाः बाजं दयेकेगु ज्या कुलुतय्सं हे याइ । बाजं गुथिलिसे कुलु नं स्वानाच्वंगु दइ । बाजंकःमि कुलुयात हापं मकासे नासःपुजा भ्वय् छब्व बीमाः । थुकिया पलेसा कुलुं उगु गुथिया बाजं माःकथं दयेका व भिंका बी । यक्व ज्या (खर्च उप्वः तूगु) जूसा कुलुयात ध्यबा बीमाः, चिचीधंगु भिंकेज्या जक जूसा ध्यबा बी म्वाः । लिपांगु इलय् कुलु जातिं जक मखु मेमेगु जातियापिन्सं नं बाजं दयेकेगु, भिंकेगु व मीगु ज्या यानाहल । अले थथे भ्वय्या पलेसा बाजं भिंका बीगु ज्या मजुल । न्ह्याबलें मालकि ध्यबा पुलाः थः न्ह्याःथाय् बाजं दयेकेगु भिंकेगु चलन वल ।
बाजं दयेकेगु नेवाः प्रविधिइ बाजंग्वः दयेकेगु व छ्यंगूया ज्या यानाया निथी मूज्या दु । दुने फुस्लुं यानाः माःकथं सिँ बाय् धातुया बाजं ग्वः दयकेगु ज्या सिँकःमि बाय् धातुया ज्या सःपिं कःमिपिन्सं दयेकीगु खःसा उकियात छ्यंगुलिं भुनेगु, तं सालेगु व सुर तयेगु ज्या कुलु बाजंकःमिपिन्सं याइगु खः । चाया बाजंग्वः जूसा कुमाःतय्सं दयेकी ।
खौ दुगु छ्यंगूया बाजं थुकथं दयेकी ।
१. बाजं ग्वः दयेकेगु
२. बाजं ग्वलय् रंग पायेगु
३. छ्यंगू बालाया तं दयेकेगु
४. मथरि थायेगु
५. बाजंया म्हुतु प्वाः तीगु
६. तं सालेगु
७. द्यःनेया छ्यंगू बः चायेगु
८. खौ इलेगु
९. सुर तयेगु

दकलय् न्हापां बाजंग्वलय् रंग पाइ । माःकथं उकिइ बुट्टा बाय् द्यःया किपा नं च्वइ । वयांलिपा बाजंया म्हुतु दुगु बाय् साया छ्यंगुलिं प्वाःती । खौ इलेमाःगु बाजनय् द्यःने ख्वातुगु व तःलय् सालुगु निब्व छ्यंगुलिं फय् मज्वयेक प्वाः ती । खौ इले म्वाःगु बाजं जूसा छबः जक छ्यंगू दःसा गाः । द्यःनेया ख्वातुगु छ्ंयगू सिथं सिथं ह्वखनाः उकी सतुबतु थें चिपुगु प्यपु छ्यंगूबालां हिनाः प्वता (मथरि) दयेके माः । ह्वः प्वाःतिना तःगु छ्यंगूया निबालां घाकाः थाय्थासय् ह्वखनाः द्वहंया तःफिगु
छ्यंगूबालाया तं नं बाजंग्वः द्यःने सायेकी । बाजंया चाःकथं छ्यंगूया बां लुलकि द्यःनेया छ्यंगुलिइ सिथंसिथं छबाला जक ल्यंक दथुया छचाः ध्यना काइ । अले दुनेया सालुगु छ्यंगुलिइ माःकथं बःबः खौ इली । क्वखायेमाःगु बाजं जूसा निखेंया प्वताय् छ्यंगू बालाया घेरा घाइ । थ्व हे घेराय् पताः क्यंकाः बाजं थायेत क्वखाइगु खः ।
नेवाः बाजं दयेकेत खमारि, उत्तिस, सिँसौ आदि सिँ छ्यलीगु खः । दकलय् उप्वः उत्तिस जातया सिँयागु बाजं दयेकेगु चलन दु । खमारि सिँया बाजनय् दकलय् मध्यय् सः बांलाइसा सिँसौया बाजं दकलय् बल्लाइ । बाजनय् भुनेत सा, द्वहं, दुगु आदिया छ्यंगू छ्यली । भिंगु दबदब दयेकेत लुँब्यांया छ्यंगू माः । खौ इलेगु सालुगु
छ्यंगू दुगुया छ्यंगू व तं दयेकेत ख्वातुगु बल्लाःगु द्वहंया छ्यंगू माः ।
बाजं दयेकेगु प्रविधिया मू कःमि कुलु जाति खःसा बाजंग्वः दयेकेत ताम्राकार व कामी व मेमेगु जातिया सिँकःमित माः । अथे हे बाजं दयेकेत जीक थीथी जन्तुया छ्यंगू दयेकेगु ज्या सार्कि जातियापिन्सं याइगु खः । तबलाया बाँया (बाम) व मेमेगु चाया बाजंग्वः कुमाःतय्सं दयेकी । बाजनय् मिहिन बुट्टा बाय् द्यःया किपा च्वयेमाःसा थ्व ज्या पुंतय्सं याइ । परम्पराकथं छगू विशेष जातिं जक याइगु ज्या धकाः ब्वथला तःसां थौंकन्हय् ज्यासःपिं न्ह्यागु जातियापिन्सं नं थीथी ज्या यायेगु चलन वःगु दु । उकिं बाजं दयेकेगु नं विशेष जातिया जक ज्या मखये धुंकल । अझ लिपांगु इलय् बाजं दयेकेत माःगु उप्वः ज्वलं भारतं तयारी जुयाः वइगु जुयाः बाजं दयेकेगु ज्वलंया परम्परागत प्रविधि गुलिखे आः हे मसी धुंकल । परम्परांनिसें कुलु ज्या मयाःपिं बाजंकःमितय्सं परम्परागत नेवाःबाजं पाय्छिकथं दयेके भिंके मसःगु समस्या नं गनंगनं खने दया वयाच्वंगु दु ।
बाजं दयेकेत कुलुतय्सं छ्यलीगु ज्याभः थुकथं दु । १. लपे २. आभा ३. ल्वहंग्वः (शिला) ४. पेञ्चिस, ५. मुगः ६. बुरुस ७. स्यांगि ८. नकिं

बाजं ग्वः दयेकेगु
बाजं दयेकेत सिँ बाय् धातुया दुने फुस्लुंगु बाजं ग्वः माः । तबलाया बाम चायागु नं दयेकी । उप्वः थें नेवाः बाजंग्वः सिँयागु हे जुइ । थुकियात खमारि, उत्तिस, सिँसौ आदि सिमाया ग्वंयात दुने फुस्लुं यानाः बाजंया ताजि स्वयाः भ्वरि खायेक बाय् मखायेक दयेकी । न्हापा न्हापा मुगलं छ्यानाः हंचा व कतामं क्वानाः बाजंग्वःया दथु फुस्लुं याइगु खः । लिपा वयाः मेशिनय् चाःहीकाः बाजंग्वः दयेकेगु जुल ।
न्हापा न्हापा सिँया बाजंग्वः सिँकःमि ज्यासःपिं कामी जातियापिंसं, धातुया बाजं ताम्राकारतय्सं व चाया बाजंग्वः कुमाःतय्सं दयेकीगु खः । बाजनय् रंग पायेगु ज्या कुलुतय्सं याइसा बाजनय् मिहिन बुट्टा बाय् द्यःया किपा च्वयेमाःसा पुंतय्सं च्वइ ।
बाजनय् छ्यंगूया ज्या
बाजनय् भुनेत उप्वः थें सँ दक्व सुचकाः गंकातःगु सा, द्वहं व दुगुया छ्यंगू माः । दुगुया सालुगु छ्यंगू खौ इलेथाय् व बाजं थाइथाय् तइ । द्वहंया ख्वातुगु छ्यंगू बाला बाला कियाः बाजनय् सायेकीगु तं दयेकी । खौ मदुगु बाजनय् घ्वंसः वइगु माङ्काःपाखे भचा ख्वातुगु व तिसः वइगु नासःपाखे सालुगु छ्यंगुलिं भुनी ।
खौ मदुगु बाजनय् छबः जक छ्यंगुलिं भुनीसा खउ दुगु बाजनय् निबः छ्यंगुलिं भुनेमाः । द्यःनेया
छ्यंगू तःलय्यागु स्वयां भचा ख्वातुगु माः । द्यःनेया छ्यंगू सिथय् चिपुगु प्यपु छ्यंगूबालां सतुबतु थें नीकाः थाय्थासय् ह्वतय् दुछ्वयाः प्वता (मथरि) दयेकी । निबलं छ्यंगुलिं बाजंया म्हुतु त्वपुइक प्वाःतिनाः छचाःखेरं नकिं ताइ । वयांलिपा मथरि दुगु द्यःनेया छ्यंगुलिइ थाय्थासय् ह्वखनाः ख्वातुगु छ्यंगूबालाया तं सायेकी । तःलय्या सालुगु छ्यंगू खनेदयेक मथरि दुगु द्यःनेया
छ्यंगुलिइ दथुया छचाः ध्यना काइ । खौ मदुगु बाजनय् म्हुतुप्वाः तिनातःगु छबः हे छ्यगुलिंतुं पँबालायात तुइकाः बाजंग्वःया सिथय् प्वता दयेकीसा उकी हे तं सायेकी ।

खौ इलेगु
तःलय्या सालुुगु छ्यंगुली माःकथं सुर पिज्वयेकेत खौ इले माः । छ्वालि नौ, जा, सरेस, नँचुं, कँय्चुं आदि नच्चुक निनाः खौ दयेकी । थुकियात बाजंया
छ्यंगुलिइ माःकथं चाकलाक्क बः बः इली । खौ इलेबलय् सालुकेत ल्हातं इले धुनेवं स्यांगिं इयाः कायेमाः । खौ छबः इले धुनकि न्यागू खुगू मिनेत गंके माः । छबः खौ गनकि उकियात ल्वहंग्वलं बांलाक बुलेधुंकाः तिनि मेगु बः इली । थुकथं बाजंया सुरकथं च्याबःनिसें झिबः खौ इलेमाः । खौ बांलाक गनकि उकियात ल्वहंग्वलं चुल्लुक प्वाला प्वाला थीक छचाःखेरं बुली ।

बाजनय् सुर तयेगु
खौ दुगु छ्यंगुलिं भुनातःगु बाजनय् तं छ्वासुकाः व क्वातुकाः बाजंया सुर तइ । बाजनय् सुर थकाये माःसा तं क्वातुकेगु व मथरि दुथाय् तीजक ल्वहंग्वलं क्वय्पाखे दाइ । सुर क्वकाये माःसा तंया दथुइ मथरिइ क्वं च्वय्पाखे दाइ ।

बाजं दयेकेगु ज्याभः लपे
बाजं दयेकेत छ्यंगू ध्यनेत चु दुगु चन्द्रमा बांलूगु धाः दुगु नँया ज्याभःयात लपे धाइ । ल्हातं चु ज्वनाः माःकथं छ्यंगू ध्यनेत थ्व ज्याभः मदयेकं मगाः ।

आचा
बाजं दयेकेत छ्यंगू ह्वखनेत व मथरि थायेत च्वामुगु नँया ज्याभःयात आचा धाइ । ल्हातं चु ज्वनाः माःकथं छ्यंगू ह्वखनेत थ्व ज्याभः मदयेकं मगाः ।
ल्वहंग्वः (शिला)
बाजनय् बः बः खौ इलेबलय् चुलेगु ल्हाःपाय् न्ह्यंगु हाकुल्वहंया ग्वःयात ल्वहंग्वः (शिला) धाइ । बाजनय् खौ चुलेत व सुर थकायेत ल्वहंग्वः मदयेक मगाः ।

पेञ्चिस
बाजं दयेकेत छ्यंगू कत्ताक सालेत क्वात्तुक ज्वनेगु नँया ज्याभःयात पेञ्चिस धाइ ।

मुगः
बाजनय् माःथाय् नकिं तायेत छ्यलीगु ज्याभःयात मुगः धाइ ।

बुरुस
बाजंया सिँग्वलय् रंग पायेत व थीथी बुट्टा च्वयेत छ्यलीगु ज्याभः खः बुरुस ।

स्यांगि
बाजनय् बः बः खौ इलेबलय् ख्वातु मजुइक इया काइगु सालुगु चक्कु खः स्यांगि ।

चिप्वाःगु प्वाः खनेत छ्यलीगु बागू इञ्च स्वयां चिब्यागु हंचा ।

निगू पाख तु काके सिधःगु ई । गुख्वः गुख्वः निथाय् तुख्वःया ल्याखं तु काकेधुन धायेव बानि वन धाइ । बानि वन धायेव बजि नकी । बजि नके न्ह्यः द्यः पुजा यानाः सिन्हः तिकेगु याइ ।

बालकृष्ण तुलाधर धातु मूर्तिकलाय् ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कः ने.सं. १०६० आश्विन, नःमिकुन्हु येँया यतखा त्वालय् जन्म जूगु खः । वय्कलं थः अबुजु स्व. रत्नबहादुर तुलाधरया हःपालं ने.सं. १०७० दँय् धातु कलाकारिताया ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया मौलिक सृजनाया बिषेशता धयागु थी थी महापुरुष, गण्यमान्य ब्यक्ति विशेषतय्गु सीया बां दयेकाः चां भुनाः ढाले यानाः धातु मूर्ति वा सालिक निर्माण यायेगु खः । ब्वज्या— घरेलु कला प्रदर्शनी २०१३ य् प्रयोगात्मक चाया मूर्ति दयेकाः ब्वज्या । सिरपाः— १) हेटौंडा नगद पुरस्कार २०३५ २) श्री ५ ऐश्वर्यया पाखें प्रमाण पत्र जाउलाख्यः २०४४ ३) सुन्दरीजल मिनियल मिष्ट्री । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) सहिदगेटय् च्वंगु स्व. त्रिभुवनया सालिक नापं ४ म्ह सहिदतय्गु सालिक निर्माण । २) बनेपाया प्यकालँय् श्री ५ त्रिभुवनया पूर्ण कदया सालिक निर्माण । ३) रामेछापय् च्वंगु स्व. श्री ५ महेन्द्रया सालिक निर्माण । ४) हेटौंडाय् प्यकालँय् च्वंगु स्व. श्री ५ महेन्द्रया पूर्णकदया सालिक निर्माण । ५) ख्वप सूर्यविनायक प्यकालँय् दुगु स्व. श्री ५ महेन्द्रया सालिक निर्माण । ६) यल, इनारय् च्वंगु सहिद शुक्रराज शास्त्रीया सालिक निर्माण ७) यल, जावलाख्यलय् दुगु श्री ५ वीरेन्द्रया प्रतिमा निर्माण ७) शान्तिवन वाटिकाय् दुगु ११ गू श्रीपेज निर्माण ८) सिंहदरवार ग्यालरी बैठकय् दुगु स्व. श्री ५ महेन्द्रया सालिक निर्माण ।

भाजु बालकृष्ण वंशी ने.सं. १०८८ दँय्‌ बाः सुन्दरलाल खड्गी व मां गणेशमाया खड्गीया कोखं धौख्यलय्‌ जन्म जुयादीगु खः । वय्‌कः म्येहालामि, अडियो भिडियो सम्पादन, बाँसुरी पुइम्ह व फिल्मया डविंगय्‌ सः बियादीम्ह नं खः । वय्‌कलं २०३२ सालय्‌ दकलय्‌ न्हापां प्रज्ञा भवनय्‌ म्ये हालादिल, अथे हे २०३९ निसें बासुरी पुइगु ज्या नं यानादिल । वय्‌कलं ‘पःखाः’, ‘पटाचारा’, ‘थः कतः’, ‘ग्यानापुगु स्टाइल’, ‘कृषा गौतमि’, ‘कर्म’, ‘जामनः गुभाजु’ आदि संकिपाय्‌ पाश्र्व संगीत बियादीगु दु । नेपाल टेलिभिजनं प्रसारीत टेली फिल्म ‘सिरीमान सिरिमति’, ‘सम्झौता’य्‌ संगीत बियादीगु दु । अथे हे ‘थः कतः’, ‘ग्यापुगु स्टाइल’, ‘कृषा गौतमि’, ‘जामनः गुभाजु’, ‘स्वय्‌नगु’ आदि संकिपाया डविंगय्‌ सः बियादीगु दु ।वय्‌कलं ने.सं. १११९ स प्यक्वःगु अन्तर क्याम्पस म्ये कासाय्‌ संगीत संयोजनय्‌ लुँयागु तक्मा कयादिल । ने.सं.११२० स बेष्ट मेकअप अवार्ड, अथे हे पेज थ्री सर्वाेकृष्ट म्यूजिक अवार्ड, सर्वाेकृष्ट म्यूजिक भिडियो सम्पादक नं जुयादीगु दु ।

यल पूच्वया भाजु तुलसीनारायण श्रेष्ठया काय् खः भाजु बालकृष्ण श्रेष्ठ । फिलपिन्सया लुजोन केन्द्रीय विश्वविद्यालयपाखें इन्जिनियरिङ्गय् स्नातकोत्तर उपाधि प्राप्त यानावःम्ह थुम्ह भाजुं भूक्षय पनेगु अले जलश्रोतया ब्यवस्थापनया ख्यलय् आपालं भूमिका म्हितादीगु खः । नेपाल सरकारया सेवाय् च्वनाः विशेषतः जलाधर क्षेत्रया ब्यवस्थापनय् आपालं ज्या यानादीगु खः । बुँज्याया लवःकवःया यान्त्रिकीकरण बिकास यायेगुली थ्वय्कःया गाक्कं तिबः दुगु जुल ।

वि.सं २०३८ सालय्‌ थिमिइ जन्म जूम्ह बालमुकुन्द प्रजापति छम्ह ज्वःमदुम्ह हुलाप्याखंकःमि व हुलाप्याखं स्यनामि खः । “तापालय्‌” नांयागु ऐतिहासिक परिवेशया बाखं दुगु संकिपाया निर्देशक बालमुकुन्द प्रजापतिं आपालं नाटक, हुलाप्याखनय्‌ ब्वति कायेगु नापनापं यक्वसित हुलाप्याखं स्यनादीगु दु ।
वाङ्मय शताब्दि पुरुष सत्यमोहन जोशीं च्वयादीगु व भ्वँतया नांजाम्ह साहित्यकार ज्ञानकाजी बआदुर मानन्धरया नाट्य कृति “अरनिको” नांयागु नाटक वय्‌कःया च्वछायेबहःगु ज्या खः । कलाख्यलय्‌ निरन्तर पलाः न्ह्याकाच्वनादीम्ह बालमुकुन्द प्रजापतिं आपालं नाटक, प्याखं, संकिपा व म्युजिक भिडियोय्‌ अभिनय जक मखु छम्ह स्यनामि जुया नं ज्या यानादीगु दु । स्यनामि जुयाः यक्व ज्या न्ह्याकादीगुलिं वय्‌कःयात स्यनामि प्रजापति नं धायेगु याः । भाजु प्रजापतिया निर्देशन व हुलाप्याखं स्यनाय्‌ यक्व म्युजिक भिडियो नं पिदंगु दु । उकिइ मध्ये न्हिले थें न्हिले थें, नुगःलिसे नुगःया, मन जिगु चन्चल, लिक्क लिक्क वयेमते, होलि म्हितावःम्ह मैंचा छुं छुं प्रमुख भिडियो खः । छम्ह हुलाप्याखंमि जुयाः वि सं २०४६ सालय्‌ दकलय्‌ बांलाःम्ह राष्ट्रिय नृत्य कलाकारया न्हाप सिरपाः त्याकादीम्ह बालमुकुन्द प्रजापतिं २०६१ सालय्‌ दकलय्‌ बांलाःम्ह नृत्य निर्देशकया राष्ट्रिय पुरस्कार त्याकादिल । अथेहेतुं २०६२ सालय्‌ लोक नृत्य कासाय्‌ लोक नृत्य निर्देशकया द्धितिय पुरस्कार , २०६३ सालय्‌ लोक नृत्य निर्देशकया प्रथम पुरस्कार , २०६४ सालया परम्परागत नृत्य कासाय्‌ नृत्य निर्देशकया प्रथम पुरस्कार त्याकुम्ह खः । नेपालया थीथी ४० जिल्लाय्‌ सांस्कृतिक ज्याझ्वः न्ह्यब्वये धुंकूम्ह बाल मुकुन्द प्रजापति नेपाल सांस्कृतिक उत्थान परिषदया संस्थापक नायः खःसा वय्‌कलं यक्व हे हुलाप्याखंलिसे स्वाःगु संघसंस्थाय्‌ ज्या यानादीगु दु ।
अथेहेतुं थिमि कला परिषदया कलाकार, मध्यपुर कला परिषदया सांस्कृतिक संयोजक, डबली नेपालया सांस्कृतिक संयोजक, नेपालभाषा संकिपा समाजया संस्थापक दुजः, ख्वपः मिडिया सर्कल या सल्लाहकार, नेवाः देय दबूया नृत्य व बाजं स्यनामि, महाकालि नृत्य परिषदया संस्थापक सदस्य व मध्यपुर डान्स एण्ड मिडिया एकेडेमिया संस्थापक नायः नं खः ।

सोभियत संघया मास्को विश्वविद्यालयपाखें सन १९७१ स विद्युतीय यान्त्रिक ख्यलय् इन्जिनियरिङ्ग उपाधि कयावःम्ह भाजु बालसुन्दर मल्ल तःदँ तक विद्युत विभागय् अधिकृत स्तरय् संलग्न जुयादिल । लिपा वुटवल पावर कम्पनीनाप संलग्न जुयाः नेपालय् दक्कलय् न्हापां भूमिगत विद्युतगृह निर्माण यानाः विद्युत उत्पादनया सफल प्रयोग यायेगुली महत्वपूर्ण भूमिका म्हितल । थ्व हे अनुभवया लिधंसाय् लिपा नेपालय् आपालं भूमिगत जल विद्युतगृहया परियोजना न्ह्याकेगु ज्या जुल । सीम्याट थुज्वःगु निजिस्तरया प्राविधिक कन्सल्टायन्सिपाखें नेपालय् राजमार्ग व जल विद्युत विकासया ज्याय् आपालं भूमिका म्हितादिल । अबु योगेन्द्रप्रकास मल्ल व मां तुलसीमाया कोखं बालसुन्दर येँ, थाय्मदु त्वालय् सन १९४६ स जन्म जूगु खः ।

बासु शाही छम्ह नेपालभाषाया संकिपा ख्यलय्‌ मदिक्क संकिपा दयेका वयाच्वंम्ह कलाकःमि खः । विशेष यानाः अभिनय क्षेत्रय्‌ नुगः क्वसाःम्ह बासु शाही संकिपाया निर्माता, निर्देशक, अभिनेता व च्वमि नं खः । ने.सं. ११०० कछलाथ्वः दसमि, मंगलबारखुन्हु यलया लुभुइ जन्म जूम्ह बासु शाहीया अबुया नां बाबुराम शाही व मांया नां देब कुमारी शाही खः । लुभुइ जुइगु हरेक सांस्कृतिक ज्याझ्वलय्‌ नुगः क्वसायेकाः ब्वति कया वयाच्वंम्ह वय्‌कः कलाकारिताया ख्यलय्‌ पलाः न्ह्याकेगु झ्वलय्‌ नाटक, दबू प्याखं, हुलाप्याखंया नापनापं संकिपा, शर्ट मुभिपाखे थःगु कलाकारिता न्ह्यब्वया च्वंम्ह खः । कलाकारिता ख्यलय्‌ बासु शाहीया दकलय्‌ न्हापांगु पलाः धइगु ने.सं. १११५ दँय्‌ पिदंगु खस नेपाली भाय्‌या नाटक ‘आक्रोश’ खः । बाशु शाहिं संकिपा निर्माणय्‌ पलाः न्ह्याकाः दकलय्‌ न्हापां निर्माण याःगु संकिपा ‘मतिना’ खः । वधुंकाः ‘ग्वगः क्वसः’ व ‘लँुयाम्ह झङ्गः’ नं निर्माण यात । शर्ट फिल्मया हकय्‌ ‘खुँ हे खुँ’, ‘लोभं लाभ लाभं विलाप’ लिसेंया शर्ट फिल्मया निर्देशन यानादीगु दुसा ‘ब्याहाः याये म्हां’, ‘पागलपन’, ‘एकसे एक’, ‘क्या फसाद’, ‘वाया दुने जाकि दु’ व ‘बहिदार बाबु’ लिसेंया संकिपाया निर्देशन, अभिनय व च्वज्या यानादीगु दु । लुभु सांस्कृतिक महोत्सवया ग्वसाः ग्वयाः छगू ज्वः मदुगु पलाः न्ह्याकादीम्ह बासुुु शाहिं ‘वाया दुने जाकि दु’ संकिपाया निंतिं वेजथ्री पिपुल्स च्वाइस अवार्डय्‌ दकलय्‌ बांलाःम्ह च्वमिया सिरपाः नं त्याकुगु दु । वय्‌कः सुकुन्दा फिल्म प्रोडक्शनया कजि नं खः ।

भगवान कृष्णं पुइगु बाजंकथं यक्वसिनं स्यूगु पौराणिक बाजं बाँसुरी नेवाः सङ्गीत परम्पराय्‌ भचा लिपा तिनि दुथ्याःगु बाजं खः । म्हुतुं पुयाः थीथी धुन पिकायेगु सूरबाजं बाँसुरी नामं हे सुर पिहां वइगु बाँस (पं)यागु बाजं खःसा नं सतिसाः सिँयागु बाँसुरी पुइगु नेवाः परम्परा खः । पं व सिँ जक मखु धातु व प्लास्तिकया बाँसुरी नं छ्यलाबुलाय्‌ दु । बाँसुरी दथु फुस्लुंगु पं, सिँ, धातु बाय्‌ प्लास्तिकया त्याःयात थासंथाय्‌ ह्वःखना तःगु म्हुतुं पुइगु बाजं खः । बाँसुरीइ मुख्य न्हय्‌प्वाः दइ । दकलय्‌ च्वकाय्‌ म्हुतुं पुइगु नासःप्वाः दइ । वयां क्वय्‌ कथहं खुप्वाः सूरप्वाः दइ । वयां क्वय्‌ नं छप्वाः सूरया निंतिं दयेफु । बाँसुरी बेथां जव बाय्‌ खव स्वकाः निपा ल्हातं ज्वनाः म्हुतुं पुइगु खः । बाँसुरिं सः पिज्वयेकेत नासःप्वाः च्वसं म्हुतु दिकाः सुलु पुइ थें पुइगु खःसा निपां ल्हाःया च्वलापतिं, दथुपतिं व अंगूपतिं यानाः खुपतिं नं माःकथं खुप्वाः सुरप्वाः तिनाः बाय्‌ चायेकाः सरगमया थीथी स्वर पिकायेगु खः ।
बाँसुरिं सरगमया भिंmनिगुलिं स्वरया तसकं सुमधुर सः पिकाये ज्यूगुलिं थुकिं दक्वं धून पुइ ज्यू । पुइम्हेसिगु क्षमताकथं बाँसुरिं निगूत्यानिसें स्वंगू सप्तक तकया स्वर पिकाये ज्यू । बाँसुरी छु सूरय्‌ (स्केल) दयेकातःगु खः व बाहेक मेगु सूरय्‌ नं पुइ ज्यू । तर, अथे मेमेगु सूरय्‌ पुइबलय्‌ दक्वं स्वर मगाये यः । उकिं माःकथं थीथी स्केलया निंतिं थीथी हे बाँसुरी पुइ । स्केल पाःथें बाँसुरीया पु, हाकः व सूरप्वाःया दूरी पाइ ।
नेवाः परम्पराय्‌ सूरबाजं बाँसुरीयात तालया निंतिं उप्वः थें पछिमा थायेगु चलन दुसा गुहालि बाजंकथं ताः व चिम्ताझ्यालि÷झ्यालि थाइ । थ्व सकतां बाजंया पुचःयात बाँसुरी खलः धाइ । बाँसुरी खलः छगू धून प्रधानगु पुचः खः । थुकी मे हाले म्वाः बरु मेया धून पुइगु खः । पुलांगु नेवाः बाँसुरी खलकय्‌ स्वताजि बाँसुरी पुइ — घोर, माझवाल व तीप । थथे स्वता बाँसुरी छक्वलं पुइबलय्‌ थुकिं छगू कथंया harmonization जुयाः तसकं यइपुगु सङ्गीत पिहां वइ ।
बाँसुरी खलकय्‌ थुलि हे बाँसुरी पुइपिं माः धयागु मदु । अथेसां बाँसुरी पुइपिं झिंनिम्ह दुसा तीप बाँसुरी पुइम्ह छम्ह, घोर बाँसुरी पुइपिं प्यम्ह व मेपिन्सं माझवाल बाँसुरी पुइ । बाँसुरी खलकय्‌ माझवाल बाँसुरी पुइपिं उप्वः दइ । बाँसुरी खलः व पुचलय्‌ मपुसे याकःचां नं पुइ ज्यूगु बाजं खः । उकिं बाँसुरी नेवाः परम्पराया सङ्गीतय्‌ जक मखु मेमेगु शास्त्रीय, भजन व आधुनिक सङ्गीतय्‌ नं उतिकं छ्यलाबुला दु ।
घोर बाँसुरी
नेवाः परम्पराया बाँसुरी खलकय्‌ पुइगु घ्वंसः वइगु बाँसुरीयात घोर बाँसुरी धाइ । घोर बाँसुरिं बाँसुरी खलकं पुइगु धूनय्‌ सुरया आधार बियाच्वनी । थ्व बाँसुरी मेगु स्वयाः तःपु व तःहाकः जुइ । परम्परागत सिँया घोर बाँसुरीया सूर (स्केल) पश्चिमी सङ्गीत पद्धतिकथं ए स्केलया जुयाच्वंगु दु । न्ह्यागु स्केलया बाँसुरी जूसां घोर बाँसुरीया ‘सा’ स्वर माझवाल बाँसुरीया ‘म’ स्वर जुइ ।

माझवाल बाँसुरी
बाँसुरी खलकय्‌ उप्वःसिनं पुइमाःगु दथुया सुरया (स्केल) बाँसुरीयात माझवाल बाँसुरी धाइ । बाँसुरी खलकं पुइगु धून हे माझवाल बाँसुरीया सः जुइगुलिं माझवाल बाँसुरी पुइपिं उप्वः माः । माझवाल बाँसुरी घोर बाँसुरी स्वयाः चीपु व चीहाकः व तीप बाँसुरी स्वयां तःपु व तःहाकः जुइ । माझवाल बाँसुरीया ‘म’ स्वर घोर व तीप बाँसुरीया ‘सा’ स्वर जुइ ।

तीप बाँसुरी
बाँसुरी खलकय्‌ तीसः वइगु बाँसुरी तीप खः । थ्व बाँसुरी दकलय्‌ मध्यय्‌ चीपु व चीहाकः जुइ । घोर व माझवाल बाँसुरी पुइपिं तःम्ह दुसां छगू बाँसुरी खलकय्‌ छम्ह बाय्‌ निम्हसिनं जक तीप बाँसुरी पुइ । तीप व घोर बाँसुरीया सूर छगू हे जूगुलिं बाँसुरी पुइबलय्‌ उमिगु ल्हाःतू छथी हे जुइ । घोर व तीप बाँसुरीया ‘सा’ व माझवाल बाँसुरीया ‘म’ सूर जुइ ।