भगवान कृष्णं पुइगु बाजंकथं यक्वसिनं स्यूगु पौराणिक बाजं बाँसुरी नेवाः सङ्गीत परम्पराय् भचा लिपा तिनि दुथ्याःगु बाजं खः । म्हुतुं पुयाः थीथी धुन पिकायेगु सूरबाजं बाँसुरी नामं हे सुर पिहां वइगु बाँस (पं)यागु बाजं खःसा नं सतिसाः सिँयागु बाँसुरी पुइगु नेवाः परम्परा खः । पं व सिँ जक मखु धातु व प्लास्तिकया बाँसुरी नं छ्यलाबुलाय् दु । बाँसुरी दथु फुस्लुंगु पं, सिँ, धातु बाय् प्लास्तिकया त्याःयात थासंथाय् ह्वःखना तःगु म्हुतुं पुइगु बाजं खः । बाँसुरीइ मुख्य न्हय्प्वाः दइ । दकलय् च्वकाय् म्हुतुं पुइगु नासःप्वाः दइ । वयां क्वय् कथहं खुप्वाः सूरप्वाः दइ । वयां क्वय् नं छप्वाः सूरया निंतिं दयेफु । बाँसुरी बेथां जव बाय् खव स्वकाः निपा ल्हातं ज्वनाः म्हुतुं पुइगु खः । बाँसुरिं सः पिज्वयेकेत नासःप्वाः च्वसं म्हुतु दिकाः सुलु पुइ थें पुइगु खःसा निपां ल्हाःया च्वलापतिं, दथुपतिं व अंगूपतिं यानाः खुपतिं नं माःकथं खुप्वाः सुरप्वाः तिनाः बाय् चायेकाः सरगमया थीथी स्वर पिकायेगु खः ।
बाँसुरिं सरगमया भिंmनिगुलिं स्वरया तसकं सुमधुर सः पिकाये ज्यूगुलिं थुकिं दक्वं धून पुइ ज्यू । पुइम्हेसिगु क्षमताकथं बाँसुरिं निगूत्यानिसें स्वंगू सप्तक तकया स्वर पिकाये ज्यू । बाँसुरी छु सूरय् (स्केल) दयेकातःगु खः व बाहेक मेगु सूरय् नं पुइ ज्यू । तर, अथे मेमेगु सूरय् पुइबलय् दक्वं स्वर मगाये यः । उकिं माःकथं थीथी स्केलया निंतिं थीथी हे बाँसुरी पुइ । स्केल पाःथें बाँसुरीया पु, हाकः व सूरप्वाःया दूरी पाइ ।
नेवाः परम्पराय् सूरबाजं बाँसुरीयात तालया निंतिं उप्वः थें पछिमा थायेगु चलन दुसा गुहालि बाजंकथं ताः व चिम्ताझ्यालि÷झ्यालि थाइ । थ्व सकतां बाजंया पुचःयात बाँसुरी खलः धाइ । बाँसुरी खलः छगू धून प्रधानगु पुचः खः । थुकी मे हाले म्वाः बरु मेया धून पुइगु खः । पुलांगु नेवाः बाँसुरी खलकय् स्वताजि बाँसुरी पुइ — घोर, माझवाल व तीप । थथे स्वता बाँसुरी छक्वलं पुइबलय् थुकिं छगू कथंया harmonization जुयाः तसकं यइपुगु सङ्गीत पिहां वइ ।
बाँसुरी खलकय् थुलि हे बाँसुरी पुइपिं माः धयागु मदु । अथेसां बाँसुरी पुइपिं झिंनिम्ह दुसा तीप बाँसुरी पुइम्ह छम्ह, घोर बाँसुरी पुइपिं प्यम्ह व मेपिन्सं माझवाल बाँसुरी पुइ । बाँसुरी खलकय् माझवाल बाँसुरी पुइपिं उप्वः दइ । बाँसुरी खलः व पुचलय् मपुसे याकःचां नं पुइ ज्यूगु बाजं खः । उकिं बाँसुरी नेवाः परम्पराया सङ्गीतय् जक मखु मेमेगु शास्त्रीय, भजन व आधुनिक सङ्गीतय् नं उतिकं छ्यलाबुला दु ।
घोर बाँसुरी
नेवाः परम्पराया बाँसुरी खलकय् पुइगु घ्वंसः वइगु बाँसुरीयात घोर बाँसुरी धाइ । घोर बाँसुरिं बाँसुरी खलकं पुइगु धूनय् सुरया आधार बियाच्वनी । थ्व बाँसुरी मेगु स्वयाः तःपु व तःहाकः जुइ । परम्परागत सिँया घोर बाँसुरीया सूर (स्केल) पश्चिमी सङ्गीत पद्धतिकथं ए स्केलया जुयाच्वंगु दु । न्ह्यागु स्केलया बाँसुरी जूसां घोर बाँसुरीया ‘सा’ स्वर माझवाल बाँसुरीया ‘म’ स्वर जुइ ।
माझवाल बाँसुरी
बाँसुरी खलकय् उप्वःसिनं पुइमाःगु दथुया सुरया (स्केल) बाँसुरीयात माझवाल बाँसुरी धाइ । बाँसुरी खलकं पुइगु धून हे माझवाल बाँसुरीया सः जुइगुलिं माझवाल बाँसुरी पुइपिं उप्वः माः । माझवाल बाँसुरी घोर बाँसुरी स्वयाः चीपु व चीहाकः व तीप बाँसुरी स्वयां तःपु व तःहाकः जुइ । माझवाल बाँसुरीया ‘म’ स्वर घोर व तीप बाँसुरीया ‘सा’ स्वर जुइ ।
तीप बाँसुरी
बाँसुरी खलकय् तीसः वइगु बाँसुरी तीप खः । थ्व बाँसुरी दकलय् मध्यय् चीपु व चीहाकः जुइ । घोर व माझवाल बाँसुरी पुइपिं तःम्ह दुसां छगू बाँसुरी खलकय् छम्ह बाय् निम्हसिनं जक तीप बाँसुरी पुइ । तीप व घोर बाँसुरीया सूर छगू हे जूगुलिं बाँसुरी पुइबलय् उमिगु ल्हाःतू छथी हे जुइ । घोर व तीप बाँसुरीया ‘सा’ व माझवाल बाँसुरीया ‘म’ सूर जुइ ।