छगू फुट फाला, १० इञ्चति ब्या व १०—१२ फुटति हाकःगु निगः सिँ । ग्वय्छासिँ बाय् फयां फक्व छाःगु व बल्लाःगु सिं दयेकी । निगलं सिँ दथुं भचा च्वय् व वयां निकुति क्वय् यानाः पिचायेक निप्वाः प्वाः खनातइ । कुत्याति पाकाः चाय् गाः म्हुयाः बल्लाक धंकी । च्वय्या ह्वतय् थताः व क्वय्या ह्वतय् क्वताः च्वः छहाकःचा पिहां वयेकाः कसय् जुइक तइ । क्वतालय् स्वथँ दिकी ।

चपं हंचा

धार सिधा जूगु हं । तप्यं व समतल बुट्टा दयेकेत छ्यलीगु हं ।

सन् १९८८ स फिलिपिन्सपाखें जैविक प्रविधि विषयस विद्यावारिधि उपाधि प्राप्त यानावःम्ह बुद्ध रत्न खडगी राष्ट्रिय विज्ञान तथा प्रविधि प्रतिष्ठानया सदस्य सचिव तक जुयादिल । स्वांसिमाय् खनेदइगु ल्वय् लायेकेत त्रिकोड्रमा थुज्वःगु बायोएजेण्टया विकास याःम्ह छम्ह वैज्ञानिक खः । अमेरिकाया फुलब्राइट अले स्विडेनया अन्तरराष्ट्रिय विज्ञान फाउण्डेशनया फेलोसिपय् वय्कलं उखेपाखे नं ज्या याये धुंकूगु दु ।

भाजु चैत्य रत्नया काय् भाजु बुद्ध रत्न शाक्य सन् १९४६ स येँ, लगमय् जन्म जूम्ह थ्वयकः छम्ह बुँज्या व सिसाबुसाया पुसात न्हूगु विधिकथं विकास यायेगुली आपालं योगदान ब्यूम्ह खः । विशेष यानाः कृषि प्रविधि ख्यलय् थ्वय्कलं न्हू पुस्तायात ज्ञान बीगुली महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादिल ।

वय्कः छम्ह प्रस्तर मूर्तिकलाया ख्यलय् ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कः ने.सं. १०४३ असारय् यलया भिन्छेबहालय् जन्म जूगु खः । वय्कलं अबुजु स्व. पुनज्योति बज्राचार्यपाखें हःपाः कयाः प्रस्तर मूर्तिकला ख्यलय्् ने.सं. १०४३ स ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धैगु प्रस्तरया बौद्ध मूर्ति, चैत्य, स्तम्भ व प्रस्तरया हे झ्याःत निर्माण याना पलिस्था यायेगु खः । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) यल किन्द्वलय् ७ फिटया बुद्ध मूर्ति निर्माण यानाः पलिस्था २) नेपाल राजकिय प्रज्ञा प्रतिष्ठानय् प्रस्तरया तिकिझ्याः निर्माण यानाः पलिस्था ३) येँया पचलि घातय् प्रस्तरया १०० थान १२ इञ्चया थी थी देवी देवतापिनिगु मूर्ति निर्माण यानाः पलिस्था ४) नारायणहिति राजदरवारया दक्षिण ध्वाखाया प्रस्तरया किसि, सल व ल्वहंहितिया निर्माण । ५) बर्माय् निर्माण जूगु पशुपति मन्दिरया ३० इञ्च तःजाःगु जलहरी निर्माण ५) कलकत्ता महावाणिज्य दुतावासय् महादेवया मूर्ति निर्माण ६) गुहेश्वरीया मूलुखाय् अष्टमातृका देवी देवता निर्माण ७) वीरगञ्जया मिसवाय् ७ फिटया बुद्ध मूर्ति निर्माण ८) तात्कालिन नेपाल प्रहरी मार्फट ७५ गू जिल्लाया थी थी चौकीइ प्रस्तरया भगवती मूर्ति निर्माण व पलिस्था ९) २५० थान चैत्य स्वनिगःया थीथी थासय् थीथी इलय् निर्माण यानाः पलिस्था । मान पदक तक्मा— इन्द्रराज्यलक्ष्मी पुरस्कार ।

बुद्धरत्न शाक्य छम्ह धातु मूर्तिकलाय् ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०६० मंसिरय् कास्की जिल्लाया पोखराय् जन्म जूगु खः । वय्कलं थः अबुजु स्व. रत्नमान शाक्यया हःपालं ने.सं. १०८० दँय् धातु कलाकारिताया ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धयागु सीया मूर्ति दयेकाः चां भुनाः ढाले यायेगु खः ।

वय्कः छम्ह क्यूरेशया जडाउ भंmगःपन्छी, जनावर दयेकेगु ख्यलय् ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०६४ बैसाखय् यल, कुतिबहालय् जूगु खः, थौकन्हय् यलया जाउलाख्यलय् च्वनादी । वय्कःया अबुजु स्व. करुणारत्न शाक्य खः । यलया झतापोलय् च्वनादीम्ह स्व. बुद्धरत्न शाक्यया हःपालं वय्कलं १०७७ दँय् कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया विशेषता धैगु कतां ज्या नापं क्यूरेशया जडाउ भंmगःपन्छी, जनावर व वहःया बज्र दयेकेगु खः । कला ब्वज्या— १) उत्कृष्ट उद्यमी कला प्रदर्शनी २) नेपाल हस्तकला प्रदर्शनी । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) रुसया तात्कालिन राष्ट्रपति बोरोसिलोभया निंतिं लाइफ साइजया छज्वः जदाउ बखुंचा व ३० इञ्चया मलः (ड्राईगन) दयेकाः द्वहलपा लःल्हाःगु ।

ओखलढुङ्गा जिल्लाया भाजु हस्तबहादुर श्रेष्ठया काय् भाजुया जन्म सन् १९४१ स जूगु खः । त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें भूगोल विधाय् स्नातकोत्तर शिक्षा कयादीम्ह थ्वय्कलं नेपाःया अन्तरराष्ट्रिय सीमा ब्यवस्थित यायेगुली महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादिल । भौगोलिक सर्वेक्षणया ज्याय् रिमोट सेन्सिङ्ग प्रणाली नेपालय् दुतहयेगुली वय्कः न्ह्यलुवाः खः । देसय् आवास नीति लागु यायेगु व देय्या नक्साङ्कनया भूमि मापनया ज्याय् आधुनिक विधि छ्यलेगुली विशेष भूमिका दुम्ह खः । वय्कलं नापी विभागया महानिर्देशक तक जुयाः सरकारी सेवा यानादिल ।

सिनाज्यां वाःपीबलय् बुँ पाले अःपुकेत न्हापा हे बुँ पालातयेगु ज्यायात बुँपाःज्या धाइ। बुँपाःज्यां कय्गू, बकुलाः, छ्व, आलु आदि सय्बाली काये क्वचायेकाः बाझः जुयाच्वंगु बुँ पालेगु याइ।
बुँपाःज्यां निह्राः पालाः ख्वं मल्यंक भस्म यानाः बुँ पालेगु याइ। न्हापांगु ह्राः पालीम्हं निताः पालाः चा पाला थाय्तुं तइ। दथुइ स्यः छस्यःचा ल्यंकाः हानं अथे हे यानाः पाली। निह्राः अथवा स्यः पालीम्हं छपाँय् जवय् छपाँय् खवय् छसिकथं उतिग्यंक तयाः पालाथाय् तिक्व दयेकाः पौ लुइकी। घाँय् दःसा निह्रालं चापाँय् भपुइकाः घाँय् ल्हाकेगु याइ।
बुँपाःज्यां पौ थपाय्हाकः हे यायेमाः धयागु मदु। बुँया ब्या बाय् हाकः न्ह्यापाखें नं दयेकेफु। सिनाज्यां लः कुने अःपुकेगुयात ध्यानय् तयाः पौ ताःहाकः चिहाकः यायेगु याइ। प्वःपाखे द्यामय् छपौ बल्लाक भुनी। सिनाज्यां थ्व हे पौया चा कयाः द्यांप्वः तयेगु याइ। प्वःपाखे चा सालाः प्वः थथ्याकाः पालेगु याइ। जाःकूया सिकं पाँय् तयातःगु बाजःवंगु कू छ्यली।
छ्व ह्वलातःथाय् बुँ पालेबलय् कूया क्वम्हू ज्वनेगु ल्हातिइ छ्वख्वतं सुइ धकाः छ्वख्वं छलय् यानाः पाली। हय्काःगु कू सिकं थ्यःगु कुलिं थ्ययेक पालाः छ्वख्वं छलय् यायेगु याइ। हय्कायेक पालीबलय् थिनेगु याइ मखु। छ्वख्वं छलय् याये मसःपिन्सं कूचुइ रबरया कवच तयेगु याइ। बुँपाःज्या ब्वला खानाः व ब्वला खाये मफुपिन्सं मंकाःज्या थनाः याइ। शुद्ध तांन्वइगु बखतय् लाइ। याकःबुकलं यायेत अल्सि चाइ। छकःपतिं आलु घासा ल्वसा तयाः छ्वालुक दयेकातःगु थ्वँ त्वनाः म्ह याग्लाप्याग्ला मवंकेगु याइ।

क्वम्हू
कूया म्वलं क्वय्या ब्व। थम्हूसिकं चिपु जुइ। पिचुक सुनातइ। कूया पाः बरोबर यानातइ। जव ख्वनं देय्पा व देय्पा ख्वनं जव ल्हाः क्वम्हुलिइ तइ।
छ्वख्वं
छ्व लइबलय् हानाप ल्यनाच्वनीगु छ्वमाया दं। ताःहाकः जुइमखु। दरु जुइ। सी धाः थें दइ। न्यासि वनेबलय् व बुँ पालीबलय् ख्वं छलय् याये मफुत धायेव घाः लाइ।

थिनेगु
बुँ पालेबलय् बलं चापाँय् ल्यहें थनेगु। तःताय्क बुँ पाल धायेव चापाँय् ल्यहें थने थाकुइ। थिनाः कायेमाली। थिनेबलय् कूचु त्वःधुलीगु भय दइ।

थ्यय्क
बुँ पालेबलय् कू भचा तस्वाके। थ्यःगु कुलिं बुँ पालेबलय् कूधाः भचा न्ह्यःने वं थें जुइ। चापाँय् ख्वातुइ। सुरु सुरुइ कू वाये सयेकीपिन्त थज्याःगु कू छ्ययेकेबी। कूचु न्वइबलय् कूम्वःया तःलय् न्वकू तयेगु सु तफि यात धायेव कू थ्यइ। थ्यःगु कुली नाःयाथाय् सिकं पाःपाथाय् कूचु व कूया फासला तब्या जुइ। थ्यःगु कुलिं बुँ पालेबलय् छ्वख्वतं सुइगु व कुलिं घाः जुइगु भय दइमखु।

पाँय्
कूपाःया सिइ तयातइगु धाः। कूपाँय् तइबलय् मिइ छुयाः सिया च्वसं पाःलय् मुगःधाः दयेक छ्यानाः सि उतिग्यंक सालुकी। कुं भचा ब्वयेकी। पाँय् दुगु कुलिं ज्या याये अःपुइ।

बाजः वंगु कू
पाः भचाभचा ज्यले धुंकूगु कू। यक्व तपाः व यक्व चिपाः नं जुइमखु। पाँय् तयातइ। बाजः वंगु कुलिं ज्या यायेबलय् याकनं न्यली मखु।

हये काये
बुँ पालेबलय् कूयात भेसें लुइके। चापाँय् सालुक पाले। कूचु न्वइबलय् कूम्वःया तःलय् सिकं द्यःने सु तफिक तयाः चु न्वयातये।

आना
बुँया ल्याकत यायेगु छगू बिधि । छपीया भिंmखुब्वय् छब्वया ल्याः । ध्यबाया ल्याखं प्यंगः जुइ । ३४२ बर्गफुत दइ ।
दांछि
बुँ दाइबलय् दकलय् म्ह्व कथंया ल्याः । ध्यबाछगःया प्यब्वय् छब्व । बर्गफुटया हिसावं २१ बर्गफुट व चानचुन दइ ।
ध्यबाछगः
आनाया प्यब्वय् छब्वया ल्याः । दांछि दांछि प्यथाय् दइ । बर्गफुटया ल्याखं ८५ बर्गफुत व चाःचू दइ ।
पी
बुँया ल्याकत याइबलय् दकलय् च्वय्या ल्याः । आनाया ल्याखं १६ आना दइ । बर्गफुटया ल्याखं याये बलय् ५७७६ बर्गफुट दइ ।