पञ्चायतकालय् लादे याःगु ‘छगू देय्, छगू भाषा’या नीति, बहुदलीय व्यवस्था वयेधुंकाः नं थ्व नीति कायम हे जुयाच्वन । २००७ सालया क्रान्तिं तत्कालीन युवातय्‌त गुगु भाषिक साहित्यिक चेतना थनाब्यूगु खः बहुदल व्यवस्था लिपाया राजनैतिक क्रान्तिं अज्याःगु उत्साह, जागरण थनेमफुत । बरु साइबर संस्कृति, यातायात व शिक्षाया विकासं थनया च्वमिपिंत पिनेया विश्वनाप सतिकाः नेपालभाषा साहित्यया चाकःयात नं तचाः तब्या जुइकेबिल । थ्वहे कथं नेपालभाषाया बाखं, नाटक, उपन्यास, च्वखँ, चिनाखँ आदी न्हापान्हापाया थें निश्चित विषय व परिधीइ जक सीमित मजुसे न्हून्हूगु विषय न्हून्हूगु समस्या गथे— पहिचानया समस्या, विदेश पलायनया समस्या, डाइस्पोरियन समस्या, नारी अस्मिताया समस्या, अभिघाटया समस्या, तेश्रोलिंगीया समस्या आदिंं थाय् कयाहल । विषयगत रुपं जक मजुसे पिनेया साहित्यय् खनेदुगु न्हून्हूगु आयाम, प्रयोग, प्रविधित नं नेपालभाषा साहित्यय् न्हापालिपा स्वयाः याकनं दुथ्यनेगु जुल । सत्यया सर्वकालिकताय् विश्वास, अनुभूतिया एकताय् विश्वास आदि थेंज्याःगु सिद्धान्तयात गुगु उत्तर आधुनिकवादं क्वःथलेगु याःगु खः थुकिया प्रभाव ने.सं ११११ लिपाया नेपालभाषा साहित्यय् नं खनेदयावल । थ्वहे कथं थ्व इलय् वयाः निबन्ध, बाखं, उपन्यास च्वज्याय् नं म्हिगःया विधागत फर्मुलाय् जक सीमित मजूसे अन्तर विधात्मक सिद्धान्तयात छ्यलेगु यानाहःगु नं खनेदत । समानता, स्वपहिचान, आत्मसम्मानया सः हे मू विषय जुयावल । फलतः थ्व समयावधीइ पिदंगु– भगतदास श्रेष्ठ, पुष्पराज राजकर्णिकार, श्रीराम श्रेष्ठ, नवीन चित्रकार, माधव मूल, सुधीर ख्वबि, सुरेशकिरण, शाक्य सुरेन, सौरभ शाक्य, त्रिरत्न शाक्य, केशवमान शाक्य, प्रतिसरा साय्मी, रजनी मिला, सुदन खुसः, ईश्वरीमैंया श्रेष्ठ, रजनी मिला, राजेन्द्र पुता आदिपिनिगु काव्यय् नं शव्द जक पानाः मूल सः थ्व हे जुयाबिल । अथेहे न्हापा न्हापा स्वयाः मिसा च्वमिपिनिगु सहभागिता नं अप्वः खनेदत । उमिसं नं थःपिनिगु रचनाय् न्हापा स्वयाः नारी मुक्ति, नारी अस्मिता नारी सशक्तिकरणया नितिं सः बुलन्द यानाहःगु खनेदत ।

बाल साहित्यं नं थ्व इलय् वयाः विधागत पहिचान बीगु चेष्ठा याःगु खनेदत । बाल उपन्यास, बालकथा, बालगीत जक मखु बाल साहित्य सम्बन्धी थीथी पत्रिका गथे ‘ईलोहँः मचा क्यब’ आदि पिदन । शान्तदास मानन्धर, तेजप्रकाश श्रेष्ठ, नरेशवीर शाक्य, हरिगोविन्द श्रेष्ठ, शशीकला मानन्धर, राजभाइ जकःमि, मिना वज्राचार्य, रीतादेबी प्रधान, राजमान महर्जन आदि थ्व विधाय् च्वसा न्ह्याकूपिं श्रष्टापिं खः ।

वि.सं २०४६ सालया आन्दोलन लिपा नेपालभाषा साहित्यय् खनेदयेक विकास जूगु मेगु विधा खः –शोधलेखन । नेपालभाषा उच्च अध्ययनय् संलग्नपिं विद्याथीपिंपाखें तयार जूग शोध—ग्रन्थयात सफूया रुपय् पितहयाः नं नेवाः जाति तथा नेपालभाषा साहित्यया विषयय् आपालं खँ पितहःगु दु । अथेहे थ्व हे समयावधी वयाः न्हापा मजूनिगु नेपालभाषा साहित्यया इतिहास च्वयेगु कुतः काशीनाथ तमोट, प्रेमशान्ति तुलाधर, नर्मदेश्वर प्रधान थेंज्याःपिं श्रष्टापिं पाखें जुल । थ्व समय्य वयाः तःम्ह च्वमिपिंसं च्वसा न्ह्याकूगु छगू विधा न्हू बाखं नं खः । लक्ष्मण राजवंशी, यज्ञरत्न धाख्वाःपिं छगू छगू दर्जनं मयाक बाखं सफू पिकयाः कीर्तिमान तयादीपिं बाखंच्वमिपिं खः । अझ बाखं साहित्यया विकास यायेत लक्ष्मण राजवंशीं थःगु अग्रसरताय् बाखं दबू धस्वाकादिलसा, यज्ञरत्न धाख्वाः नं दान्यहीरा सिरपाः नीस्वनादिल । कृष्णभक्त बोडे, केदार सितु, दया खडगी, भवानी तुलाधर, निजिरोज श्रेष्ठ, विमलप्रभा, दिव्या ताम्राकार, रेण्ुा श्रेष्ठ, अञ्जना ताम्रकार, रीता महर्जन, अर्पणा शाक्य, रासा, अमीर रत्न ताम्रकार आदि थ्व समयावधीए सक्रिय जुयादीपिं बाखंच्वमिपिं खः । उपन्यास, नाटक विधाय् पुरुष लेखकपिनिगु जक आधिपत्य जुयाच्वंगुली शशिकला, अपर्णा प्रधानपिंसं उपन्यास च्वयाः मिसा उपन्यासकारपिं नं मिजं उपन्यासकारपिं स्वयां कम मजू धकाः क्यनाबिल । आख्यानकार मथुराकृष्ण साय्मिया आह्वानय् झिंनिम्ह नारी स्रष्टापिंसं झिंनिगू उपन्यास पिकयाः थ्व विधाय् नारी सहभागिता छक्वलं अप्वयेका बिल । अथे हे नजरराम मर्हजनं छगू दर्जन स्वयाः अप्वः उपन्यास च्वयाः आञ्चलिक उपन्यासया रसास्वादन याकादिलसा राज साय्मिं नं तःगू जासुसी उपन्यास पिकियाः जासुसी उपन्यासया ल्याः म्हो मजुइकल । आर मानन्धर, रास जोशीपिंसं नं ऐतिहासिक, पौराणिक उपन्यासया अनुभूति याकेबिल । अथे हे मल्ल के सुन्दरं छक्वलं प्यंगू उपन्यास— व लँपु थ्व पलाः, द पोष्टर, शंखधर, सेप्टेम्वर १७ थेंज्याःगु ग्यसुग्यंगु उपन्यास पिकयाः नेपालभाषा उपन्यासया स्तर च्वन्ह्याकेगु ज्या यानादिल । नाटक लेखनय् नं प्रकाशकुमारीं लुफि, शशिकलां न्हूगु सारी थेंज्याःगु पूधाः प्याखं पिकया नाटक लेखनय् नं मिसापिनिगु उपस्थिति क्यनाबिल । ज्ञानकाजि मानन्धर, विजयवहादुर मल्ल, पद्मरत्न तुलाधर, गणेशराम लाछि, परमानन्द वज्राचार्य, महेशमान लँजुवाः आदिपिनिगु नाटक नं थ्वहे समयावधीइ वयाः पिदन । तर मेमेगु विधाय् गुलि सफू पिदंगु खः थ्व समयावधीइ नाटक विधाय् म्हो हे जक सफू पिदंगु दु । काव्य विधाय् शाक्य सुरेन, सुधीर ख्वबि, बालगोपाल श्रेष्ठ, रामेश्वर जलन, केशरमान ताम्रकार, रजनीमिला, ईश्वरीमैंया श्रेष्ठ, ज्यापु जुजु, राजेन्द्र महर्जन, तुयु पुं, राजेन्द्र पुता, अञ्जना ताम्राकार, सिर्जना दुवाल, दया खड्गी ‘वेचैन’, वद्री वेदना, बुद्ध नेवाः, रासा, रामेश्वर जलन, पूर्णिमा डंगोल आदि थेंज्याःपिं श्रष्टापिं मध्ये गुलिस्यां कविता पाखे च्वसा न्ह्याकलसा, गुलिस्यां कविताया नापं हाइकु, मुक्तक, गजल आदि थें थीथी विधाय् च्वसा न्ह्याकेगु यात । थ्व इलय् वयाः सीदयेक विकास जूगु विधा हाइकु नं खः । हाइकु साहित्यया विकासय् इन्द्र माली, आनन्द जोशी, सुरेश प्रधान, विमल ताम्राकार, तुयु पुंपिनिगु प्रयास च्वछायेबहजू । अथेहे गजल विधाय् भूषणप्रसाद श्रेष्ठ नेपालभाषाया अद्वीतिय गजलकार खः । थ्व समयावधीइ वयाः लघुउपन्यास, लघुकथा लेखनय् नं आपाःसिया ध्यान वंगु खनेदु । मथुराकृष्ण साय्मिया प्यंगू प्यंगू भागतक पिदंगु माकुगु विष, ह्याउँमिला लघुउपन्यास व विमल ताम्रकार, अगिव बनेपाली, सुधिर ख्ववि, भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, इश्वरीमैंया श्रेष्ठ, सुरेन्द्र शाक्य, गोविन्द श्रेष्ठ, कृष्णभक्त बोडे, दिव्या ताम्राकार आदिपिनिगु लघुकथा थुकिया दसु खः । लघुकथाया विकासय् सुधिर ‘ख्ववि’पिंसं न्ह्याकूगु सः छगू फरक अभिव्यक्ति अभियानया भूमिका नं च्वछायेबहजू । समालोचना विधाय् वयाः नर्मदेश्वर प्रधानया पाश्चात्य समालोचनाया सिद्धान्त, बुद्ध साय्मिया कविता थौंया मिखां , सिद्धिचरण श्रेष्ठया सिद्धिचरणया घमाः आदि न्ह्यथनेबहःगु समालोचनाया सफू पिदंगु दुसा मेपिं समालोचकपिं— चुन्दा वज्राचार्य, चन्द्रमान वज्राचार्य, मदनसेन वज्राचार्य, श्रीलक्ष्मी श्रेष्ठ, जनक नेवाः, बालगोपाल श्रेष्ठ, रामभक्त श्रेष्ठ, पूर्णकाजि ताम्राकार, प्रेमहेरा तुलाधर, रवि शाक्य, सिर्जना शाक्य, कुन्दनप्रसाद श्रेष्ठ, गोवद्धर्न शर्मा, राकेश महर्जन, बालगोपाल श्रेष्ठ आदिपिनिगु नं समालोचनाया सफू पिदंगु दु ।

छ्यंगुलिं भुनातःगु बाजं
दुने फुस्लुगु सिँग्वं बाय् धातुया बाजंग्वःयात
छ्यंगुलिं भुनाः, छ्यंगूया हे तं सायेकाः, खौ इलाः माःगुकथं सुर पिज्वयेक बाजं दयेकेगु मजिमगाःगु नेवाः प्रविधि खः । सलंसः दँनिसें तःताजि सङ्गीत परम्परा दुपिं नेवाःतय् निंतिं बाजं दयेकेगु मजिमगाःगु प्रविधि खः । बाजं दयेके व भिंकेगु प्रविधि मदयेक सङ्गीतया परम्परा नं न्ह्याके थाकुइ । उकिं बाजं दयेकेगु प्रविधियात नेवाः सङ्गीत परम्पराया खने मदुगु छगू आधार खः धाःसां पाइ मखु । थुलि मजिमगाःगु ज्या जुयाः नेवाःतय्गु बाजं न्ह्याकेगु नासःपुजा गुथिया भ्वजय् बाजं दयेकीपिं बाजंकःमि कुलुयात नं भाग बीगु चलन दु ।
सिँ व छ्यंगूया बाजं दयेकीपिं नेवाः कःमि जातयात कुलु धाइ । उमिसं खिं, धिमय्, नगरा, दबदब आदि थीथी नेवाःबाजं दयेकी, भिंकी । लिपा वयाः सिँग्वंया थासय् ली, सिजः आदि धातुया बाजंग्वः नं दत । थ्व धातुया ज्या ताम्राकार जातिया कःमिपिन्सं याइसा थुकी छ्यंगुलिं भुनाः बाजं दयेकेगु ज्या कुलुतय्सं हे याइ । बाजं गुथिलिसे कुलु नं स्वानाच्वंगु दइ । बाजंकःमि कुलुयात हापं मकासे नासःपुजा भ्वय् छब्व बीमाः । थुकिया पलेसा कुलुं उगु गुथिया बाजं माःकथं दयेका व भिंका बी । यक्व ज्या (खर्च उप्वः तूगु) जूसा कुलुयात ध्यबा बीमाः, चिचीधंगु भिंकेज्या जक जूसा ध्यबा बी म्वाः । लिपांगु इलय् कुलु जातिं जक मखु मेमेगु जातियापिन्सं नं बाजं दयेकेगु, भिंकेगु व मीगु ज्या यानाहल । अले थथे भ्वय्या पलेसा बाजं भिंका बीगु ज्या मजुल । न्ह्याबलें मालकि ध्यबा पुलाः थः न्ह्याःथाय् बाजं दयेकेगु भिंकेगु चलन वल ।
बाजं दयेकेगु नेवाः प्रविधिइ बाजंग्वः दयेकेगु व छ्यंगूया ज्या यानाया निथी मूज्या दु । दुने फुस्लुं यानाः माःकथं सिँ बाय् धातुया बाजं ग्वः दयकेगु ज्या सिँकःमि बाय् धातुया ज्या सःपिं कःमिपिन्सं दयेकीगु खःसा उकियात छ्यंगुलिं भुनेगु, तं सालेगु व सुर तयेगु ज्या कुलु बाजंकःमिपिन्सं याइगु खः । चाया बाजंग्वः जूसा कुमाःतय्सं दयेकी ।
खौ दुगु छ्यंगूया बाजं थुकथं दयेकी ।
१. बाजं ग्वः दयेकेगु
२. बाजं ग्वलय् रंग पायेगु
३. छ्यंगू बालाया तं दयेकेगु
४. मथरि थायेगु
५. बाजंया म्हुतु प्वाः तीगु
६. तं सालेगु
७. द्यःनेया छ्यंगू बः चायेगु
८. खौ इलेगु
९. सुर तयेगु

दकलय् न्हापां बाजंग्वलय् रंग पाइ । माःकथं उकिइ बुट्टा बाय् द्यःया किपा नं च्वइ । वयांलिपा बाजंया म्हुतु दुगु बाय् साया छ्यंगुलिं प्वाःती । खौ इलेमाःगु बाजनय् द्यःने ख्वातुगु व तःलय् सालुगु निब्व छ्यंगुलिं फय् मज्वयेक प्वाः ती । खौ इले म्वाःगु बाजं जूसा छबः जक छ्यंगू दःसा गाः । द्यःनेया ख्वातुगु छ्ंयगू सिथं सिथं ह्वखनाः उकी सतुबतु थें चिपुगु प्यपु छ्यंगूबालां हिनाः प्वता (मथरि) दयेके माः । ह्वः प्वाःतिना तःगु छ्यंगूया निबालां घाकाः थाय्थासय् ह्वखनाः द्वहंया तःफिगु
छ्यंगूबालाया तं नं बाजंग्वः द्यःने सायेकी । बाजंया चाःकथं छ्यंगूया बां लुलकि द्यःनेया छ्यंगुलिइ सिथंसिथं छबाला जक ल्यंक दथुया छचाः ध्यना काइ । अले दुनेया सालुगु छ्यंगुलिइ माःकथं बःबः खौ इली । क्वखायेमाःगु बाजं जूसा निखेंया प्वताय् छ्यंगू बालाया घेरा घाइ । थ्व हे घेराय् पताः क्यंकाः बाजं थायेत क्वखाइगु खः ।
नेवाः बाजं दयेकेत खमारि, उत्तिस, सिँसौ आदि सिँ छ्यलीगु खः । दकलय् उप्वः उत्तिस जातया सिँयागु बाजं दयेकेगु चलन दु । खमारि सिँया बाजनय् दकलय् मध्यय् सः बांलाइसा सिँसौया बाजं दकलय् बल्लाइ । बाजनय् भुनेत सा, द्वहं, दुगु आदिया छ्यंगू छ्यली । भिंगु दबदब दयेकेत लुँब्यांया छ्यंगू माः । खौ इलेगु सालुगु
छ्यंगू दुगुया छ्यंगू व तं दयेकेत ख्वातुगु बल्लाःगु द्वहंया छ्यंगू माः ।
बाजं दयेकेगु प्रविधिया मू कःमि कुलु जाति खःसा बाजंग्वः दयेकेत ताम्राकार व कामी व मेमेगु जातिया सिँकःमित माः । अथे हे बाजं दयेकेत जीक थीथी जन्तुया छ्यंगू दयेकेगु ज्या सार्कि जातियापिन्सं याइगु खः । तबलाया बाँया (बाम) व मेमेगु चाया बाजंग्वः कुमाःतय्सं दयेकी । बाजनय् मिहिन बुट्टा बाय् द्यःया किपा च्वयेमाःसा थ्व ज्या पुंतय्सं याइ । परम्पराकथं छगू विशेष जातिं जक याइगु ज्या धकाः ब्वथला तःसां थौंकन्हय् ज्यासःपिं न्ह्यागु जातियापिन्सं नं थीथी ज्या यायेगु चलन वःगु दु । उकिं बाजं दयेकेगु नं विशेष जातिया जक ज्या मखये धुंकल । अझ लिपांगु इलय् बाजं दयेकेत माःगु उप्वः ज्वलं भारतं तयारी जुयाः वइगु जुयाः बाजं दयेकेगु ज्वलंया परम्परागत प्रविधि गुलिखे आः हे मसी धुंकल । परम्परांनिसें कुलु ज्या मयाःपिं बाजंकःमितय्सं परम्परागत नेवाःबाजं पाय्छिकथं दयेके भिंके मसःगु समस्या नं गनंगनं खने दया वयाच्वंगु दु ।
बाजं दयेकेत कुलुतय्सं छ्यलीगु ज्याभः थुकथं दु । १. लपे २. आभा ३. ल्वहंग्वः (शिला) ४. पेञ्चिस, ५. मुगः ६. बुरुस ७. स्यांगि ८. नकिं

बाजं ग्वः दयेकेगु
बाजं दयेकेत सिँ बाय् धातुया दुने फुस्लुंगु बाजं ग्वः माः । तबलाया बाम चायागु नं दयेकी । उप्वः थें नेवाः बाजंग्वः सिँयागु हे जुइ । थुकियात खमारि, उत्तिस, सिँसौ आदि सिमाया ग्वंयात दुने फुस्लुं यानाः बाजंया ताजि स्वयाः भ्वरि खायेक बाय् मखायेक दयेकी । न्हापा न्हापा मुगलं छ्यानाः हंचा व कतामं क्वानाः बाजंग्वःया दथु फुस्लुं याइगु खः । लिपा वयाः मेशिनय् चाःहीकाः बाजंग्वः दयेकेगु जुल ।
न्हापा न्हापा सिँया बाजंग्वः सिँकःमि ज्यासःपिं कामी जातियापिंसं, धातुया बाजं ताम्राकारतय्सं व चाया बाजंग्वः कुमाःतय्सं दयेकीगु खः । बाजनय् रंग पायेगु ज्या कुलुतय्सं याइसा बाजनय् मिहिन बुट्टा बाय् द्यःया किपा च्वयेमाःसा पुंतय्सं च्वइ ।
बाजनय् छ्यंगूया ज्या
बाजनय् भुनेत उप्वः थें सँ दक्व सुचकाः गंकातःगु सा, द्वहं व दुगुया छ्यंगू माः । दुगुया सालुगु छ्यंगू खौ इलेथाय् व बाजं थाइथाय् तइ । द्वहंया ख्वातुगु छ्यंगू बाला बाला कियाः बाजनय् सायेकीगु तं दयेकी । खौ मदुगु बाजनय् घ्वंसः वइगु माङ्काःपाखे भचा ख्वातुगु व तिसः वइगु नासःपाखे सालुगु छ्यंगुलिं भुनी ।
खौ मदुगु बाजनय् छबः जक छ्यंगुलिं भुनीसा खउ दुगु बाजनय् निबः छ्यंगुलिं भुनेमाः । द्यःनेया
छ्यंगू तःलय्यागु स्वयां भचा ख्वातुगु माः । द्यःनेया छ्यंगू सिथय् चिपुगु प्यपु छ्यंगूबालां सतुबतु थें नीकाः थाय्थासय् ह्वतय् दुछ्वयाः प्वता (मथरि) दयेकी । निबलं छ्यंगुलिं बाजंया म्हुतु त्वपुइक प्वाःतिनाः छचाःखेरं नकिं ताइ । वयांलिपा मथरि दुगु द्यःनेया छ्यंगुलिइ थाय्थासय् ह्वखनाः ख्वातुगु छ्यंगूबालाया तं सायेकी । तःलय्या सालुगु छ्यंगू खनेदयेक मथरि दुगु द्यःनेया
छ्यंगुलिइ दथुया छचाः ध्यना काइ । खौ मदुगु बाजनय् म्हुतुप्वाः तिनातःगु छबः हे छ्यगुलिंतुं पँबालायात तुइकाः बाजंग्वःया सिथय् प्वता दयेकीसा उकी हे तं सायेकी ।

खौ इलेगु
तःलय्या सालुुगु छ्यंगुली माःकथं सुर पिज्वयेकेत खौ इले माः । छ्वालि नौ, जा, सरेस, नँचुं, कँय्चुं आदि नच्चुक निनाः खौ दयेकी । थुकियात बाजंया
छ्यंगुलिइ माःकथं चाकलाक्क बः बः इली । खौ इलेबलय् सालुकेत ल्हातं इले धुनेवं स्यांगिं इयाः कायेमाः । खौ छबः इले धुनकि न्यागू खुगू मिनेत गंके माः । छबः खौ गनकि उकियात ल्वहंग्वलं बांलाक बुलेधुंकाः तिनि मेगु बः इली । थुकथं बाजंया सुरकथं च्याबःनिसें झिबः खौ इलेमाः । खौ बांलाक गनकि उकियात ल्वहंग्वलं चुल्लुक प्वाला प्वाला थीक छचाःखेरं बुली ।

बाजनय् सुर तयेगु
खौ दुगु छ्यंगुलिं भुनातःगु बाजनय् तं छ्वासुकाः व क्वातुकाः बाजंया सुर तइ । बाजनय् सुर थकाये माःसा तं क्वातुकेगु व मथरि दुथाय् तीजक ल्वहंग्वलं क्वय्पाखे दाइ । सुर क्वकाये माःसा तंया दथुइ मथरिइ क्वं च्वय्पाखे दाइ ।

बाजं दयेकेगु ज्याभः लपे
बाजं दयेकेत छ्यंगू ध्यनेत चु दुगु चन्द्रमा बांलूगु धाः दुगु नँया ज्याभःयात लपे धाइ । ल्हातं चु ज्वनाः माःकथं छ्यंगू ध्यनेत थ्व ज्याभः मदयेकं मगाः ।

आचा
बाजं दयेकेत छ्यंगू ह्वखनेत व मथरि थायेत च्वामुगु नँया ज्याभःयात आचा धाइ । ल्हातं चु ज्वनाः माःकथं छ्यंगू ह्वखनेत थ्व ज्याभः मदयेकं मगाः ।
ल्वहंग्वः (शिला)
बाजनय् बः बः खौ इलेबलय् चुलेगु ल्हाःपाय् न्ह्यंगु हाकुल्वहंया ग्वःयात ल्वहंग्वः (शिला) धाइ । बाजनय् खौ चुलेत व सुर थकायेत ल्वहंग्वः मदयेक मगाः ।

पेञ्चिस
बाजं दयेकेत छ्यंगू कत्ताक सालेत क्वात्तुक ज्वनेगु नँया ज्याभःयात पेञ्चिस धाइ ।

मुगः
बाजनय् माःथाय् नकिं तायेत छ्यलीगु ज्याभःयात मुगः धाइ ।

बुरुस
बाजंया सिँग्वलय् रंग पायेत व थीथी बुट्टा च्वयेत छ्यलीगु ज्याभः खः बुरुस ।

स्यांगि
बाजनय् बः बः खौ इलेबलय् ख्वातु मजुइक इया काइगु सालुगु चक्कु खः स्यांगि ।

हस प्रोडक्शनपाखें ने.सं.११२९ दँय्‌ निर्माण जूगु संकिपाया निर्माता पवन श्रेष्ठ व उषा नकःमि खःसा निर्देशक सुनिता राजभण्डारी खः । थुकी आर्यम नकःमिया बाखं दुसा छायाँकार सोहन मानन्धर खः । कलाकारकथं आर्यम नकःमि, श्लेषा श्रेष्ठ, सुनिता श्रेष्ठ, गणेशराम लाछि, शरद कसाःपिं दुथ्याः । संकिपाय्‌ नेवाःभाय्‌ संस्कृतियात सदां लुमंका च्वनेमाः धकाः ब्वयातःगु दु ।

चिप्वाःगु प्वाः खनेत छ्यलीगु बागू इञ्च स्वयां चिब्यागु हंचा ।

निगू पाख तु काके सिधःगु ई । गुख्वः गुख्वः निथाय् तुख्वःया ल्याखं तु काकेधुन धायेव बानि वन धाइ । बानि वन धायेव बजि नकी । बजि नके न्ह्यः द्यः पुजा यानाः सिन्हः तिकेगु याइ ।

भाजु बाबुकाजी सुवाल बि.सं २०२७ पुष २८ कुन्हु बौ दिलबहादुर सुवाल व मां रत्नमाया सुवालया कोखं चांगुनारायण न.पा, झौखेल ख्वपय् जन्म जूगु खः । वय्‌कः नेपालभाषा साहित्यया लिपांगु पुस्ताया कवि खः । वय्‌कलं नेपालभाषा व खस् नेपाली भाषां कविता, गजल व चीबाखं च्वयेगु यानादी । थीथी पत्रपत्रिकाय् वय्‌कःया साहित्यिक रचना निरन्तर रुपय् पिदनाच्वंगु दु । वय्‌कःया पिदनेधुंकूगु चिबाखं सफू गंगु सिमा (११४१) खः । साहित्यकार सम्मान कयादीम्ह वय्‌कः चांगुनारायण साहित्यिक स्वला पौ व चांगुनारायण स्मारिकाया सम्पादक नं खः । बिराट नेपालभाषा साहित्य गुथिपाखें पिदनीगु ह्याउँबाला पत्रिकाया वय्‌कः दुजः सम्पादक नं खः । वय्‌कलं विकेश निराशी उपनामं नं थःगु साहित्यिक च्वसु पिकयादीगु दु ।

कलाकार बाबुकृष्ण शाक्यया जन्म ने.सं. १०७१ पोहेलागाः षष्ठि कुन्हु अबु बुद्धरत्न शाक्य मां धन कुमारी शाक्यया कोखं ज्याःबहाः, येँय् जूगु खः । वय्‌कलं नेपाःया परम्परागत जडीबुडी छ्यलाः चाया (बोचा)या द्यः दयेकादिइ । नेपाःया महत्वपूर्ण द्यःपिनि १२ दँय् छक्वः कलेवर हिलीगु झ्वलय् द्यःपिं दयेकेगुया नापं माःकथं ल्ह्वनेगु व भिंकेगु यानावयाच्वना दीगु दु । वय्‌कःया पुर्खापिनि इलंनिसें न्ह्याका वयाच्वंगु द्यः दयेकेगु ज्याकथं सक्वया खड्गयोगिनी, फम्पिया बज्रयोगिनी, बिज्यासःया विद्याधरी (आकाश योगिनी), येँया भिंद्यःत्वाःया भिंद्यः व मेमेपिं द्यःया १२ दँय् कलेवर हिलीबलय् द्यः दयेकेगु यानादीगु दु । वय्‌कलं थीथी विहारया क्वाःपाःद्यः, आगंद्यः व मेमेपिं द्यःपिं नं दयेकेगु व माःकथं भिंकेगु ज्या यानादीगु दु ।

नेपाल सरकार, घरेलु तथा साना उद्योग कार्यालयया हस्तकला ईकाइ प्रमुख जुयाः ज्या यानादीम्ह भाजु बाबुकृष्ण शाक्यं धातु पाताय् कियाः द्यः दयेकेगु, शील्ड, मेडल आदि नं यक्वः हे दयेका दीगु दु । थुकिया नापं वय्‌कलं थीथी द्यःया स्केच व किपा नं च्वयादीगु दु । वय्‌कलं ‘मञ्जुश्री नक महाविहारया शाक्य निवाः खलः’ (ने.सं. ११२८) सफू च्वयाः पिथनादीगु दु । वय्‌कःयागु कलाकारिताया कदर यासें वय्‌कःयात जनपद सेवा पदक (२०२३), श्री ५ विरेन्द्र शुभ राज्याभिषेक पदक (२०३१), विरेन्द्र ऐश्वर्य सेवा पदक (२०५८) व दीर्घ सेवा पदकपाखें सम्मान याःगु दु ।

बा धर्मदत्त आचार्य व मां शिवकुमारी आचार्यया कोखं वि.सं. १९९४ चैत कृष्ण १३ कुन्हु येँया सिनामुगः त्वालय् इतिहासकार बाबुराम आचार्यया जन्म जूगु खः । ज्योतिषशास्त्र व इतिहास च्वज्या यानादीम्ह भाजु आचार्यं उगु इलय् खरदार पदय् च्वनाः ज्या यानादीम्ह खः । साहित्य, इतिहास, समालोचना थीथी विधाय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह वय्‌कःया न्हापांगु च्वसु सुन्दरी पत्रिकाय् पिदंगु मालिनीया विलाप खः । वि.सं. २००८ य् जुजु त्रिभुवन पाखें इतिहास शिरोमणि पदं छाय्प्यूम्ह इतिहासकार आचार्यं खस नेपाली भासं च्वयादीगु नेवाः, नेवाः भाय् व संस्कृति सफू साहित्यकार स्वयम्भुलाल श्रेष्ठं नेवाः भासं भाय्‌हिलाः पिथनादीगु खः । नेवाः जातिया उत्पति सम्वन्धी जः ह्वलीगु आपालं तथ्यत दुथ्याकातःगु थ्व ताहाकःगु लेख नेवाः अनुसन्धाताय्‌गु नितिं अतिकं मूवंगु लिधंसाज्वलं सिद्ध जूगु दु । वय्‌कः वि.सं २०२९ भदौ २२ गते मदुगु खः ।

बालकृष्ण तुलाधर धातु मूर्तिकलाय् ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कः ने.सं. १०६० आश्विन, नःमिकुन्हु येँया यतखा त्वालय् जन्म जूगु खः । वय्कलं थः अबुजु स्व. रत्नबहादुर तुलाधरया हःपालं ने.सं. १०७० दँय् धातु कलाकारिताया ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया मौलिक सृजनाया बिषेशता धयागु थी थी महापुरुष, गण्यमान्य ब्यक्ति विशेषतय्गु सीया बां दयेकाः चां भुनाः ढाले यानाः धातु मूर्ति वा सालिक निर्माण यायेगु खः । ब्वज्या— घरेलु कला प्रदर्शनी २०१३ य् प्रयोगात्मक चाया मूर्ति दयेकाः ब्वज्या । सिरपाः— १) हेटौंडा नगद पुरस्कार २०३५ २) श्री ५ ऐश्वर्यया पाखें प्रमाण पत्र जाउलाख्यः २०४४ ३) सुन्दरीजल मिनियल मिष्ट्री । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) सहिदगेटय् च्वंगु स्व. त्रिभुवनया सालिक नापं ४ म्ह सहिदतय्गु सालिक निर्माण । २) बनेपाया प्यकालँय् श्री ५ त्रिभुवनया पूर्ण कदया सालिक निर्माण । ३) रामेछापय् च्वंगु स्व. श्री ५ महेन्द्रया सालिक निर्माण । ४) हेटौंडाय् प्यकालँय् च्वंगु स्व. श्री ५ महेन्द्रया पूर्णकदया सालिक निर्माण । ५) ख्वप सूर्यविनायक प्यकालँय् दुगु स्व. श्री ५ महेन्द्रया सालिक निर्माण । ६) यल, इनारय् च्वंगु सहिद शुक्रराज शास्त्रीया सालिक निर्माण ७) यल, जावलाख्यलय् दुगु श्री ५ वीरेन्द्रया प्रतिमा निर्माण ७) शान्तिवन वाटिकाय् दुगु ११ गू श्रीपेज निर्माण ८) सिंहदरवार ग्यालरी बैठकय् दुगु स्व. श्री ५ महेन्द्रया सालिक निर्माण ।

भाषिक अभियन्ता भाजु बालकृष्ण प्रजापतिया जन्म ने.सं. १०७७ गुँलाथ्व४ स येँय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां कृष्णमाया प्रजापति व बाःया नां रामबहादुर प्रजापति खः । नेपालभाषा व नेपालभाषा साहित्यया गतिविधि जुइगु मू केन्द्रविन्दु जुयाच्वंगु केलत्वालय् ब्वलंम्ह वय्‌कः मचां निसें हे नेपालभाषा व नेपालभाषा साहित्यया थीथी गतिविधिया ज्याय् संलग्न जुयादिल । वय्‌कः ‘लय्ताः दबुलिइ’ आवद्ध जुयाः महाकवि सिद्धिदास महाजुया सछिदँया ज्याझ्वलं निसें भाषिक व साहित्यिक गतिविधि सक्रिय जुयादीम्ह अभियन्ता खः ।

पंचायती व्यवस्थां थःगु मांभाय् नेपालभाषायात च्वयेब्वनेगुलिइ बन्देज यानातःगु हुनिं भाजु बालकृष्ण प्रजापतिया नुगलय् अब्यक्त विद्रोह ब्वलनाः वय्‌कः भाषिक अभियन्ता जुयादिल । नेपालभाषाया भाषिक, साहित्यिक व सांगठनिक प्रवद्र्धन व उत्थानया ज्याय् वय्‌कः सदां हे अग्रपंक्तिइ दनादी । वय्‌कः भाषिक व जातिय अधिकारया अभियान व आन्दोलनय् नं वय्‌कः सकृय जुयाः उलि हे न्ह्यचिलाच्वना दीगु दु ।

भाजु बालकृष्ण प्रजापति केलत्वाःया नांजाःगु सफूधुकू ‘प्रदीप्त पुस्तकाल’ व ‘केलटोल श्री नाट्येश्वर सतः गुथि’ व्यवस्थापन समितिया नायः, महाकवि सिद्धिदास महाजु सिरपाः ग्वसाः खलःया कजि, नेपाल बुद्धिचाल संघया केन्द्रिय उपाध्यक्ष, मछिन्द्र क्लबया संस्थापक दुजः जुयादी । वय्‌कः देगः म्हिचा सफू व नेपाल लिपि गुथिया दुजः लिसें नेपालभाषा मंकाः खलः, येँया मूदुजः नं जुयादी ।