निर्देशक–पत्रकार भाइकाजी महर्जन नयनया जन्म अबु भाइलाल महर्जन व मां नानीमाया महर्जनया कोखं वि.सं. २०२७ भदौ ११ गतेया यलया धालाछेँय् जूगु खः । डेल्टा मिडिया प्रोडक्सनया संस्थापक, नेपाल मण्डल टेलिभिजन प्रा.लि.या प्रबन्धक जुयादीधुंकूम्ह वय्‌कलं थौंकन्हय् झीगु नेपाः च्यानल संचालन याना वयाच्वनादीगु दु । वय्‌कःया निर्देशनय् तःपु हे नेवाः म्येया म्युजिक भिडियो पिदंगु दु । वय्‌कःया निर्देशनय् दुगु थीथी म्येँया म्युजिक भिडियो दुथ्याःगु यौवनया हिसि, हिसि दुगु मिखा, हिसिं जाःगु पहः सिमा कचा सिडी/डिभिडी पिदंगु दु ।

वय्‌कलं थीथी नेपालभाषाया संकिपा नं निदेशन यानादीगु दु । वय्‌कःया निर्देशनय् सर्गः मिला मिजः, बाघचाल व अपिच्य संकिपा पिदनेधुंकूगु दु । ज्यापु समाज यल लिसे आवद्ध वय्‌कःयात पेजथ्री नेपालभाषा पिपुल्स च्वाइस म्यूजिक अवार्ड ११३०, तिर्थ हिरा सिरपाःपाखें सम्मानित यायेधुंकूगु दु ।

भाषिक अभियन्ता लिसें निवन्धकार भाजु भाइराजा तुलाधरया जन्म ने.सं. ११७७ चौलागा ८ कुन्हु येँय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां तीर्थहेरा तुलाधर व बाःया नां हेरारत्न तुलाधर खः । प्राइम कमर्सियल बेकैंया नायव महाप्रवन्धकतकं जुयादीधुंकूम्ह भाजु भाइराजा तुलाधर नेपालभाषाख्यःया सक्रिय भाषिक कार्यकर्ता खः । नेपालभाषा व थ्वया साहित्यया उत्थानय् वय्‌कलं योगदान यानादीगु दु । वय्‌कःया साहित्यिक नां धर्मरत्न तुलाधर खः । थ्व हे नामं वय्‌कलं निवन्ध च्वयादी । विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथि, चकना साहित्य पालाः, नेपालभाषा च्वमि गुथिपाखें जूगु साहित्य सम्मेलनय् वय्‌कलं निवन्ध विधाय् न्हाप सिरपाः कयादीगु दु । ‘लिलाम’, ‘छन्त जिं ययेकाबलय’, ‘धिब्छ ब्यूसा घारघुर याये ’वय्‌कःया चर्चित निवन्ध खः ।

वय्‌कः विद्यार्थीकालं निसें जुद्धोदय हाइस्कूलय् जूगु अन्तर हाइस्कूल नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनया ग्वसाः कमितिइ दुथ्यानाः भाषिक ज्याय् सक्रिय जुयादीगु खः । भाइराजा तुलाधर सहलह संस्थाया संस्थापक नायः जुयादीबलय् नेपालभाषाया प्याखं ख्यलय् तःधगु हे ज्या जूगु जुल । उबलय् सहलह संस्थां ‘कुलां चकनी तिनि’, ‘किसि न्याइम्ह मदनमान’ थें जाःगु लोकंह्वाःगु प्याखं क्यनेगु ज्या जूगु खः । वय्‌कः ‘सहलह’ संस्थापाखें प्रकाशित नेपालभाषाया न्हापांगु डाइजेष्ट पत्रिका सहलहया सम्पादक जुयादी । वय्‌कः पब्लिक युथ क्याम्पसया ‘सँझ्याः साहित्य पाला’या संस्थापक नायः लिसें न्हापांगु सँझ्याः पत्रिकाया संपादक, त्रिवि कीर्तिपुर वहुमुखी क्याम्पसं पिदंगु ‘गं’ पत्रिका ल्याः २ या सहसंपादक नं जुयादी ।

नेवाः संचार ख्यलय्‌ आपाःसिनं म्हसिउगु नां खः, भाईकाजि नयन यानि कि भाईकाजी महर्जन । वय्‌कः वि सं २०२७ सालया भदौ ११ गते अबु भाईलाल महर्जन व मां नानीमाया महर्जनया कोखं यलया धालछेँय्‌ जन्म जूम्ह खः । नेपाःदेय्‌या छगू नेपालभाषाया टेलिभिजन च्यानल नेपालमण्डल टेलिभिजनया संस्थापक भाईकाजी नयनं खुदँतक उगु टेलिभिजनया प्रबन्ध निर्देशक जुयाः ज्या यानादिल । वय्‌कः भाइकाजी हुलाप्याखंपाखे न्ह्यानादिलसा लिपा क्यामेराया ज्या यानादिल । वय्‌कलं खस नेपाली भाय्‌या गुलिखे टेलिप्याखँ व ज्याझ्वलय्‌ क्यामेरामाएन जुया ज्या याये धुंकल । उकी मध्ये “रिसानी माफ”, “कुण्ठा”, “भाईटिका”, “पश्चाताप”, “अपराध”या नां न्ह्यःनेलाः । वय्‌कलं नेपाल टेलिभिजनय्‌ न्ह्याःगु शांग्रिला च्यानल डे टिभिइ “हसना” नांयागु नेपालभाषाया ज्याझ्वःलिसे स्वानादिल । स्याटेलाइट च्यानलया रुपय्‌ हलिं न्यंकं थ्यंगु दकलय्‌ न्हापांगु नेपालभाषाया टेलिभिजन ज्याझ्वः थ्व हे खःसा थुकिया हे माध्यमं भाईकाजीं थःगु प्रतिभा न्ह्यब्वयादिल । छम्ह क्यामेरामाएनया रुपय्‌ थःगु पलाः धिसिलाक्क न्ह्याकूम्ह भाईकाजीं हिसिदुम्ह मय्‌जु, मय्‌जुया हिसि, सिमाकचा लगायतया म्युजिक भिडियो एल्बम नं पिकायादीगु दु । वय्‌कः नेपालभाषाया छगू चर्चित फिल्म ”सर्गःमिला”या वय्‌कः क्यामेरामाएनलिसें निर्माता नं जुयादी । थ्व फिल्म वय्‌कया डेल्टा मल्टिमिडिया प्रोडक्शनपाखें दयेकूगु व लिपा थ्व हे संस्था न्हूगु नेवाः टिभि च्यानलया रुपय्‌ “झीगु नेपाःच्यानल” जूगु दु ।
छम्ह धिसिलाःम्ह संचार उद्यमीया रुपय्‌ न्ह्यःने वयेत ताःलाम्ह भाईकाजी महर्जनयात थीथी संस्थापाखे सिरपा व सम्मानं नं छायेपिउगु दु । मंकाःधुकू वचत तथा ऋण सहकारी संस्थापाखे लःल्हाःगु तिर्थ हेरा सिरपालिसें वय्‌कःया नेपालमण्डल टेलिभिजनयात नं थीथी सिरपा व सम्मान देछायेधुंकूगु दु ।

नेपालभाषा सिर्जनात्मक साहित्यया न्हापांगु ग्रन्थ कथं ने.सं ६२५य् रचना जूगु भागवत् पुराणयात माने यानातःगु दु । थ्व सफू लुइन्ह्यः प्रमाणित दसिया आधारय् ने.सं ६३८या तन्त्राख्यान नांगु नीतिमूलक बाखं सफूयात नेपालभाषाया न्हापांगु ग्रन्थ कथं नालातःगु खः । छुं नं ग्रन्थया प्रमाणिकता अर्थात् व ग्रन्थ गुलि पुलां धैगु खँ व ग्रन्थय् छ्यलातःगु लिपि, वस्तु, भाषा, शासनावधि ज्वःलायेवं तिनि जुइ । झिंखुगूगु शदीइ वयाः नेपालभाषाया च्वज्याय् ताडपत्रया थासय् मःभ्वं प्रयोगय् वःगु, भुजिंम्वल लिपिया थासय् प्रचलित लिपि गुगु प्रचलनय् वःगु खः, थ्व हे कथं थ्व भागवत पुराण सफू नं मःभ्वतय् भुजिंम्वल लिपिं च्वयातःगु दु । थ्व सफूया पुष्पिका वाक्यय् श्रीश्री देवकीदेवी ठाकुरिणीस्यं ल्हाचका धकाः न्ह्यथनातःम्ह पात्रया नां ने.सं ६२७ या चाँगुनारायणया भण्डारय् च्वंगु लुं सियातःगुपतिइ (चाँगुनारायण जिर्णोदार याःम्ह देवकीदेवी ठाकुरिणी) नं उल्लेख जूगुलिं थ्व भागवत् पुराण ग्रन्थ ने.सं ६२५ या हे खः धैगु पुष्टि जूगु दु । शासनावधिया आधार कथं नं देवकीदेवी ठाकुरिणी ख्वपया जुजु भुवन मल्लया (ने.सं ६२५—६३९) म्ह्याय् व तिभय जुजु प्राण मल्ल (ने.सं ६४४—६६८) या तता खनेदु ।

विष्णु आधारित खुगू पुराण— विष्णु, भागवत्, नारदीय, गरुड, पद्म, बराह मध्ये नेपालमण्डलय् दकलय् लोकंह्वाःगु पुराण भागवत् पुराण खः । राष्ट्रिय अभिलेखालयं पिकाःगु वृहत्सूचीपत्रय् जक नेपालभाषा, संस्कृत, मैथिली, नेपाली आदि थीथी भाय् व थीथी लिपिं च्वयातःगु १२० गू भागवत् पुराणया धलः दु । अथेहे नेपालभाषा छ्यलाः च्वयातःगु तर थीथी इलय् ल्ह्ययातःगु भागवत् पुराण राष्ट्रिय अभिलेखालय बाहेक आशा सफूकुथि नापं छेँय्छेँय् नं संकलित जुयाच्वंगु दु । ने.सं ६२५ या मुक्कं नेपालभाषां च्वयातःगु भागवत् पुराण राष्ट्रिय अभिलेखालया लगत सूचीपत्रय् लगत १ । १६७९, विषयाङ्क ३४४ कथं दुथ्याका तःगु दु । थुकिया साइज २३.५ × ८.५ खः । थ्व हस्तलिखित भागवत पुराण ग्रन्थयात मार्र्च ३ ई.सं १९७२ स माइक्रोफिल्मय् तःगु खः । थुगु माइक्रोफिल्म कथं थ्व सफुलिइ ६५९ पत्र दु, तर शुरुया पत्र १—१०० व दथुया पौ २३५—२७९ तनाच्वंगु दुसा ल्यनाच्वंगु पत्र जम्मा ४५५ दु । थ्व ग्रन्थया अन्तिम वाक्य थुकथं दु — (पत्र ६५९ ख, झ्वः ३) ।। द्वादश स्कंध, १३ (अध्याय) ।। सम्वत् ६२५ माग्र्गशिर शुक्ल एकादशी (४) अश्विन नक्षत्र सोमवासरे भागवत संपुण्र्णन् (५) ङङा दिन शुभं ।। श्री श्री देवकीदेवी ठकुरिणीस्यं ल्हाचका । थुकथं देवकीदेवी ठकुरिण नं कंके ब्यूगु १२ स्कन्ध, १३ अध्याय, १८००० सिलः ६५९ पौ दुगु थ्व बाखं ने.सं ६२५ मंसीर शुक्ल एकादशी कुन्हु क्वचाःगु जुल । थुकिं भागवत पुराण ग्रन्थ ने.सं ६२५ स्वयाः न्ह्यः हे रचना जुइधुंकूगु धैगु सीदु ।

थ्व ने.सं ६२५या भागवत पुराण संस्कृतया अनुवाद मजुसे स्वतन्त्ररुपं हे गद्य भाषं च्वयातःगु नेपालभाषाया सफू खः । थुकी कपिल व बुद्धयात नं विष्णुया अवतार नालातःगु दु । थ्व भागवत् पुराणय् दशअवतार आदिया खँ नं दुथ्यानाच्वंगुलिं जुजु श्रीनिवास मल्लपिंसं च्वयाथकूगु दशअवतार नाटक व मेमेगु नाटकया आधार श्रोत मध्ये थ्व भागवत् पुराण नं जुइफुगु खनेदु ।

चित्रकलाकार भाजुमान चित्रकारया जन्म वि.सं. १८७१ य् येँया तुंछेँ गल्ली न्यतय् जूगु खः । वय्कलं छेँय् हे आखः ब्वनादिल अले छेँय् हे चित्र च्वयेगु सयेका दिल । वय्कःयाके चित्रकलाय् विशिष्ट प्रतिभा दुगुलि जङ्गबहादुरं दरवारय् कलाकारया ज्या ब्यूगु खः । परम्परागत नेपाली शैलिं मनूतय्गु चित्र च्वये सःगु जक मखु अति हे सुक्ष्म सँ छपु छपु सीदयेक चित्र च्वये फुगुलिं वय्कःयात प्र.म. जङ्गबहादुरं दोसल्लां न्ययेकाः किसिम्हय् तयाः सिन्हःयाः याःगु खः । वय्कः वि.सं. १९३२ य् स्वर्गारोहण जूगु खः ।

भारतीय संकिपा ख्यलय्‌ थःगु नां उल्लेख यायेत ताःलाम्ह न्हापांम्ह नेवाः खः भोलाप्रसाद श्रेष्ठ । वय्‌कलं सन् १९४९ पाखे हिन्दी संकिपाया लसय्‌ हनादीगु म्ये लता मंगेशकरं हालादीगु दु । वय्‌कः छम्ह कुशलम्ह तबला वादक नं खः । नेवाः भौमचा खःसां तबि मेलवादेबी मानन्धरं नं भारतय्‌ वनाः संगीत ख्यलय्‌ नां तःगु दु । अन थःगु नां हिलाः सुमलन्दा देबी तःसां वय्‌कःयात अन उबलय्‌ ठुकरीकी रानीकथं म्हस्यू । तर म्ये हालेगुली भारतीय संकिपा संगीत ख्यलय्‌ नांदंम्ह भोलाप्रसाद श्रेष्ठया म्ह्याय्‌ मय्‌जु शुष्मा श्रेष्ठ मचा इलंनिसें अन लोकंह्वाः । लिपा वय्‌कलं थःगु नां हिलाः पूर्णिमाया नामं अतिकं लोकंह्वाःगु खः । वय्‌कलं नं नेवाः म्ये छपु हालातःगु दु । थ्व म्ये नं अतिकं लोकंह्वाः । म्ये खः ‘जिगु प्रेम धात्थें यदि प्रेम खःसा’ थ्व म्ये च्वयादीम्ह दुर्गालाल श्रेष्ठ खःसा लसय्‌ हनादीम्ह कान्छाबुद्ध बज्राचार्य खः । थुगु म्ये दुर्गालाल श्रेष्ठं च्वयादीगु लोकंह्वाःगु म्येहना प्याखं ‘निमन्त्रणा’य्‌ दुथ्याःगु व शुष्माजुं छगू ज्याझ्वलय्‌ हालादीगु खः । शुष्माजुं थःगु मांभाय्‌या म्ये लिसें खस, हिन्दी, बंगाली लिसें भारतया थीथी भाय्‌या म्ये हालादीगु दु । लिपा लिपा नं आपालं नेवाः सर्जकत संगीत ज्याया निंतिं भारतय्‌ वंगु खनेदु ।भारतया संगीत ख्यलय्‌ थःत स्थापित यायेत उखेवःपिं मध्यय्‌ अरबिन्द मालाकार, शिवेस श्रेष्ठ, बि.के. शाहीपिं खनेदु ।

तिबाया मा पाछि पाछि पाक तयाः जालि थें च्वंक ह्वः दयेक चिचीबालागु तिबां दथु भचा गाःवंकाः रिकापि थें यानाः थानातःगु थल । प्वः हाइबलय् हा थहां वयेछिंक प्वतासिइ दुने तइ ।

नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् प्यंगः थांया नापनापं पिदंम्ह धर्मादित्य धर्माचार्य नं नेपालभाषा पुनर्जागरण आन्दोलनया छम्ह महारथी खः । नेपालभाषाया अनन्य सेवक समाजसेवी, सुधारवादी कवि, नेपाःया न्हापांम्ह पत्रकार अले नेपालय् बौद्धधर्म थकायेत आपालं योगदान बियाझाःम्ह वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०२२ सालया बछलाथ्व १४ कुन्हु मां मणिथकुं व बौ वृषमानया क्वखं यल चिकंबही च्यासः त्वाःया प्रतिष्ठित वैद्य कूलय् जूगु खः । धर्मादित्य धर्माचार्यया प्रब्रजित जुइन्ह्यःया नां ‘जगतमान वैद्य’ खः ।

वय्‌कः नेपालय् म्याट्रिकुलेशन पास यानाः कलकत्ता युनिभर्सिटीइ उच्च शिक्षाया नितिं झायादीगु खः । अबलय् भारतय् स्वराज्यया भावना दना वयाच्वंगु ई खः । कलकत्ता युनिभर्सिटीया महान् आचार्यपिनिगु सत्संगतं छखे वय्‌कःया मन बौद्ध धर्मप्रति क्वसायेकाबिलसा मेखे थःगु मातृभूमि व मांभाय् प्रतिया ममतां देजायेका बिल ।

कलकत्ताय् ब्वनाच्वनादीम्ह वय्‌कः छकः गर्मीया विदाय् नेपाः झाःबलय् ज्वनाझाःगु बौद्ध धर्म सम्बन्धि आपालं किपात येँया मरुत्वालय् प्रदर्शनी यानादिल । थ्व प्रदर्शनीं यानाः नेपाःमि सकसिनं स्वांया पुन्हिया महत्व थुल ।

थीथी विद्याया आपालं शैक्षिक उपाधि हासिल यानादीम्ह धर्मादित्य धर्माचार्यं नेपालभाषाय् दकलय् न्हापां बुद्धधर्म पत्रिका पिकयाः नेपालभाषाया नापं नेपाःया हे न्हापांम्ह पत्रकार जुयादीगु खः । उगु ईया राणा सरकारया कुदृष्टिं बचे जुइत वय्‌कलं स्वंगू अंक तक बुद्धधर्म धकाः नां तयाः पत्रिका पिकयादिलसा लिपा तत्कालिन नेवाः युवातय्‌गु माग कथ प्यंगू अंकं निसें झिगूगु अंक तक बुद्धधर्म व नेपालभाषाया नामं पत्रिका पिकयादिल । ने.सं. १०४५ सालं निसें १०५० यानाः न्यादँया दुने झिगू अंक तक थ्व पत्रिका पिकायेत वय्‌कः ताःलात ।

वय्‌कलं बुद्धधर्म व नेपालभाषा पत्रिका पिकयाः नेपालभाषा व बुद्ध धर्मया प्रचारप्रसारय् आपालं योगदान बियादीगु दु । वय्‌कलं थ्वहे पत्रिका मार्फत् न्हिं घौछि नेपालभाषाया नितिं ई बीगु लागि सकल नेवाःतय्‌त आह्वान यानादीगु खः । थथे नेपालभाषा पुनर्जागरणया निंतिं दकलय् न्हापां थथे तप्यंक आह्वान यानादीम्ह न्हापांम्ह व्यक्ति थ्वय्‌कः हे खः । थ्व पत्रिकाय् गुलि नं गद्य रचना पिदन फुक्क धयाथें धर्मादित्यया च्वसां हे पिदंगु खः ।

धर्मादित्य धर्माचार्यजुं बुद्धधर्म व नेपालभाषा पत्रिका पिकायेगुया नापनापं नेपालभाषा थकायेगु निंतिं ने.सं. १०४६ सालय् कलकत्ताय् नेपालभाषा साहित्य मण्डल, ने.सं. १०४९ सालय् नेपाल गुथि नीस्वनादिल । अथेहे थ्वय्‌कलं ने.सं. १०४६ सालय् इलाहाबादय् जूगु पण्डिततय्‌गु बौद्ध महासभाय् नेपालभाषा व थ्वया साहित्य धयागु कार्यपत्र न्ह्यब्वयादिल । लिपा थ्व कार्यपत्र बुद्धधर्म व नेपालभाषा पत्रिकाय् पिकयादिल । अथेहे नेपालभाषा सुचिग्रन्थ धयागु नेपालभाषाया प्राचीन सफूया धलः नं थ्वहे पत्रिकाय् पिथना दिल ।

अथेहे धर्मादित्य धर्माचार्यं कलकत्ताया विश्व–विद्यालयय् मेमेगु मातृभाषायात थाय् बियातःथें नेपालभाषायात नं भर्नाकुलर विषय कथं दुथ्याके बीकेगु निंतिं आपालं कुतः यानादिल । थुकिया निंतिं नेपाली विद्यार्थीपिनिगु नेतृत्व यानाः उगु ईया भाइस चान्सलर आसुतोष मुखर्जीयाथाय् डेलिगेशन नं झायादिल ।

धर्मादित्य धर्माचार्यं नेपालभाषा उत्थानया नितिं जक मख नेपालय् स्थविरवाद ब्वलंकेगु, स्वांयाः पुन्हि हनेगु, लुम्बिनीइ मायादेवीयाथाय् पशुबलि बिइगु दिकेगु, जीर्ण जुयाच्वंगु किन्दोल विहार जिर्णोद्धार यायेगुलिइ तःधंगु भूमिका म्हितादीगु दु । थ्वहे कथं वय्‌कलं बुद्धधर्म प्रचारप्रसारया निंतिं नेपालय् हे बुद्धधर्म उद्धार संघ, बुद्धोपासक संघ, बुद्धोपासिका संघ’ स्थापना यानादिल । थथेहे भारतय् बुद्धधर्म प्रचारया निंतिं थः हे सेक्रेटरि जुयाः अल इण्डिया बुद्धिष्ट कन्फरेन्स यानादिल । नेपाः देशय् उदाय् गुभाजुया ल्वापु जुयाः गुभाजुतय्‌सं लामा भागि याःपिं उदाय्‌तय्‌सं पतिया मकायेकं पूजा याःवये मखु धाःबलय् लामा भागि यानाः छुकिया पतिया धयागु सुधारवादी च्वसु च्वयाः बुद्धधर्म पत्रिकाय् पिकयादिल ।

विद्धान धर्मादित्य धर्माचार्ययागु थज्याःगु भाषासेवा नापं थीथी ज्यायात कदर यासें वय्‌कःयात च्वसापासां भाषाजवाः धर्मोदय सभां धर्मानुशासक पदं छाय्पिउगु दु । थुकथं थःगु मातृभाषा नेपालभाषा साहित्य, संस्कृति व बौद्धधर्म उत्थानया निंतिं ज्या यायां ने.सं. १०८३ सालया दिल्लागा ३० कुन्हु वय्‌कः परलोक जुयादिल ।

सांस्कृतिक, धार्मिक अले नश्लगत ल्याखं विविधता दुपिं प्राचीन नेपालमण्डल दुनेया आदिवासी समुदाययात मंकाः कथं नेवाःया म्हसीका बीगु ज्या मूलतः उमिसं थवंथवय् बिचाः व भावना कालबिल यायेत छ्यला वयाच्वंगु भाषा नेवाः भाय् वा नेपालभाषां याइ । सुनां सुनां नेपाः गालय् दुहां वयाः थन हे च्वनाः नेपालभाषायात थःगु अभिब्यक्तिया मांभाय् कथं नाला वन उपिं सकलें नेवाः कथं म्हसिल । थ्व ल्याखं नेवाःत अनेक कथं विविधता दुगु समुदाय खःसां मूलतः छगू हे भासं माः हनातःगुलिं समाजशास्त्रीतय्सं थुकियात भाषिक समुदाय कथं नालातःगु दु । नेपालभाषा–नेवाः भाय् हे नेवाःतय् मंकाः म्हसीकाया मू लिधंसा खः । अथे जुयाः महाकवि सिद्धिदास महाजुं ‘भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ’ धया थकूगु खः । नेवाः भाय्यात भाषाशास्त्रया ल्याखं सँय्–बर्मेली खलः दुने लाकातःगु दु । थुगु भाय्या द्वालखा, प्याङ्गा अले ख्वप लागाय् बिस्कं ल्हाइगु पहःया लिधंसाय् भाषिका धकाः नालेगु याः ।