भोटेबहाःयात ओमबहाःया कचा बहाःकथं कयातःगु दु । थौंकन्हय्या चीधंगु तिंख्यः लिक्कसं लाःगु भद्रगोल जेलया थ्याक्क ल्यूने थ्व बहाःदु । थ्व बहाःया नांमं हे थन लागायात भोटेबहाः धाइगु खः । जंगबहादुर प्रधानमन्त्री जुयाच्वंगु इलय् थ्व विहार दयेकूगु धाइ । जंगबहादुर बेलायत भ्रमणया इलय् वया उत्तराधिकारीकथं नेपालय् वया किजा बमबहादुरं राज्य संचालन यानाच्वंगु खः । भोटे बहाःया क्वाःपाःद्यः न्हापा गणबहालय् तया तःगु खः । इकुबहाःया कचा बहाःकथं अनया बज्राचार्यपिंसं पुजा याना वयाच्वंगु खः । राणातय्सं बज्राचार्यपिंत द्यः चीकेत धाःबलय् माने मजुसेंलि सँय् तान्त्रिक हयाः गणबहाःया क्वाःपाःद्यःयात लिना थौंकन्हय्या बहाः दुगु थासय् विहार दयेकाः द्यः पलिस्था यानाबिल । सँदेया तान्त्रिकं पलिस्था याना बिउगु बहाःजुयाः भोटेबहाः नामाकरण जुल ।
भोटेबहाःया क्वाःपाःद्यः उत्तराभिमुख अक्षोभ्य बुद्ध खः । क्वाःपाःछेँ नितँ जाःया दु । क्वाःपाःद्यया मू लुखाया न्ह्यःने निम्ह ल्वहंया सिंह, जवंखवं याकःझ्याः दु । दथुइ लाक अशोक चैत्य,वयां न्ह्यःने मेगु चिभाः छगः न पलिस्था यानातःगु दु । तोरनय् स्वपाः ख्वाःपाः व च्याका ल्हाः दुम्ह द्यःतयातःगु दु । जवगु ल्हातं तरवार,वाण, किसियात क्वायेगु अंकुश व वज्र,देपा ल्हातं सफू,धनुष,खिपः,गं ज्वनातःगु दु । सिजःपौ तयाःदयेकातःगु क्वाःपाछेँया नितँ जालय् पसुकाझ्याः व जवंखवं याकःझ्याः,च्वय् गजू छुनातःगु दु । क्वाःपाःछेँया देपाय् छत्रपाल तयातलसा अशोक चैत्य न्ह्यःने यज्ञमण्डप नं तयातःगु खनेदु ।
यँया झोछेँ त्वाःया माथेमा चुकं भचा च्वसं जवपाखेया चुकं नं दुने चुक (मेपिनिगु छेँ तलं वनेबलय्)या ल्यूने क्यब थें अव्यवस्थित थाय् दु । थ्व थाय्यात भोंबहाः धाइ । चलनचल्ती भासं भ्वँत विहार नं धयावल । थ्व बहाः बिकमाःबहाःया खः वा गुभाःबहाःया खः धयागु विवाद दु । अय्सां आःतक थन नित्यपुजा बिकमाःबहाःयापिंसं याना वयाच्वंगु दु ।
थ्व बहाःया क्वाःपाःद्य मेथाय् थें मखसे रत्नापुर विहारय् थें चा, अप्पां देगः थें दयेकाः उकिया द्यःने तुयूगु चिभाः आकारं दयेकातल । उकिया दुने उत्तराभिमुख अक्षोभ्य बुद्ध पलिस्था यानातल । वयां न्ह्यःने स्वंगः चिभाः झ्वलिं व मण्दःपाः छपाः नं पलिस्था यानातःगु खनेदु । थ्व बहाः ने.सं. ७६० पाखे दयेकूगु धापू दु । क्वाःपाःद्यःया लिक्क तयातःगु शिलापत्र ने.सं. ७७५ या प्रताप मल्लया ईया खनेदुसा ने.सं. ६२५या आर्य वसुन्धरा धारणीया थ्यासफुलिइ काष्ठमण्डपया यतालच्छे त्वाःया भ्वंत विहारया शाक्यभिक्षु अमृतपालया मय्जु हेरामाया व वया प्यम्ह काय्िपं धकाः न्ह्यथनातःगुलिं भोंबहाः न्हापांनिसें बिकमाःबहाःलिसे सतीगु खनेदु । छाय्धाःसा पाःलाःत अप्वः यानाः बिकमाःबहाःया सर्वसंघ दुजःत खनेदु ।
भोला जोशी नेवाः व खस संगीत ख्यलय् थःत पानाझाःम्ह छम्ह संगीत सर्जक खः । थ्वय्कःया जन्म ने.सं. १०६२ तछलाथ्वः द्वादसि, सुक्रबारखुन्हु यलया वल्खु त्वालय् जूगु खः । थ्वय्कःया कलाःलिसें छम्ह काय् व निम्ह म्ह्याय्पिं दु ।
संगीत सिर्जना यायेगुली पोख्तम्ह थ्वय्कः वि.सं. २०२२ सालंनिसें रेडियो नेपालय् थःगु प्रतिभा ब्वयेगु यानादीगु खः । वि.सं. २०३७ सालपाखे थ्वय्कलं लय्चिनादीगु म्ये रेडियो नेपालय् उत्कृष्ट जूगु खः । थ्वय्कः रेडियो नेपाल व संगीत ख्यलं उस्ताद धका हनातःम्ह सर्जक खः । तबला, बाँसुरी, हार्मोनियम थायेगुली दख्खल दुम्ह थ्वय्कलं आपालं यानाः संगीत सिर्जना हे यानादी । थःके दुगु ज्ञान मेपिन्त इनेगुली नुगः क्वसाःम्ह थ्वय्कलं आपालं संगीतकःमिपिन्त संगीतया ज्ञान इनादीगु दु । थ्वय्कलं स्यनातःपिं शिष्यपिं आपालं नांजाःपिं दु, उकी मध्यय् छम्ह चेतन सापकोटा नं खः । थ्वय्कलं थःगु जीवन, संगीत साधना व सिर्जनाय् हे पानादीगु दु । थ्वय्कःया सिर्जनाय् म्ह्व जक म्ये दुसां लोकंहवाःगु नं आपालं दु । उकी मध्यय् लोकंह्वाःगु छपु म्ये ‘हे मेरा मित्र हो म मरेर जाँदा आँसु नझारी दिनु’ खः । थ्वय्कःया लसय् म्ये हाःपिं मध्यय् फत्तेमान राजभण्डारी व लोचन भट्टाराईयात कायेफु । संगीतख्यःया हस्तिपिं नातिकाजी श्रेष्ठ, शिवशंकर मानन्धर, भीम विराग, द्वारिकालाल जोशीपिंलिसे आपालं हिम्चिम् दु थ्वय्कःया ।
छगू इलय् थ्वय्कलं नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानय् वाद्यवादन प्रमुखकथं लजगाः न्ह्याकादीगु खः । तर अन वय्कः ताः तक च्वने मखन । वि.सं. २०२४ सालय् हिरण्य भोजपुरे व निर्मला श्रेष्ठपिं दुथ्याःगु ‘नवकला कुञ्ज’या ब्वनाय् हेटौंडाय् झाल । लिपा अन हे च्वनाः संगीत साधना व छगू स्कूलय् ब्वंकेगु नं यानादिल । यलं संगीतया हुनिं हेटौंडाय् झाःम्ह जिवंकाछि अन हे च्वनादिल । थन नं थ्वय्कलं खय् भाय्या बांबांलाःगु म्येय् संगीत तयादीगु दु । थ्वय्कलं अन च्वनाः नं थःगु भाय्या सेवा यानादिल । थुबलय् हे लजगाःया झ्वलय् अन थ्यंम्ह महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशी नं थ्व संगीत पुचलय् दुथ्याः । थ्वय्कःपिन्सं थ्व हे पुचलं हेटौंडाय् च्वनाः नेवाः संगीतया सेवा यानादिल । गिरिजाप्रसाद जोशिं आपाःसित लोक लसय् म्ये चिनाः हायेका दिलसा थ्वय्कलं नेवाःम्ये लसय् हनाः हायेका दिल । वय्कलं लसय् हनाः हालादीगु (च्वमि वत्सगोपाल वैद्य) म्ये ‘अन्ति थन ती ख्वल्चा न्ह्यःने ति, उकी पासा हाकु छ्वय्ला ति’ । लुमंके बहःजू ।
थःगु जीवन संगीत सेवाय् पानादीम्ह थ्वय्कःया स्कूलं अवकास कायेधुंकाः आर्थिक अवस्था बांलाः मजू । उकिसनं थीथी ल्वचं कयाः आर्थिक भार कुबीमाःगु व याकः काय्या कमाइं छेँय् तरे यायेमाःगु अवस्था । हेटौंडाय् सकसिया निंतिं हनेबहःम्ह थ्वय्कः उस्तादयात ग्वहालि व सम्मान यायेत ने.सं. ११३७ स हेटौंडाय् ‘भोला जोशी सम्मान संगीत साँझ’ नं याःगु दु । अथेहे रोटरी क्लब हेटौंडां वय्कःयात च्वनेत छेँ नं दनाब्यूगु खः । थ्वय्कःयात हेटौंडाया नेपालभाषा खलःया लिसें आपालं संघसंस्थापाखें सिरपाःया लिसें सम्मान नं याःगु दु ।
तुति स्याइगु, दम व चिनिल्वय्या हुनिं ने.सं. ११४० गुंलाथ्वः खस्थि, आइतबारखुन्हु थ्वय्कः न्हय्च्यादँय् मदुगु खः । थ्वय्कः मदये धुंकाः वि.सं. २०७९ सालय् छपु राष्ट्रिय म्ये ‘जाग जाग जाग नेपाली उन्नतीमा लाग’ यूट्यूबय् सार्वजनिक नं याःगु दु ।