तिबाया मा पाछि पाछि पाक तयाः जालि थें च्वंक ह्वः दयेक चिचीबालागु तिबां दथु भचा गाःवंकाः रिकापि थें यानाः थानातःगु थल । प्वः हाइबलय् हा थहां वयेछिंक प्वतासिइ दुने तइ ।

सांस्कृतिक, धार्मिक अले नश्लगत ल्याखं विविधता दुपिं प्राचीन नेपालमण्डल दुनेया आदिवासी समुदाययात मंकाः कथं नेवाःया म्हसीका बीगु ज्या मूलतः उमिसं थवंथवय् बिचाः व भावना कालबिल यायेत छ्यला वयाच्वंगु भाषा नेवाः भाय् वा नेपालभाषां याइ । सुनां सुनां नेपाः गालय् दुहां वयाः थन हे च्वनाः नेपालभाषायात थःगु अभिब्यक्तिया मांभाय् कथं नाला वन उपिं सकलें नेवाः कथं म्हसिल । थ्व ल्याखं नेवाःत अनेक कथं विविधता दुगु समुदाय खःसां मूलतः छगू हे भासं माः हनातःगुलिं समाजशास्त्रीतय्सं थुकियात भाषिक समुदाय कथं नालातःगु दु । नेपालभाषा–नेवाः भाय् हे नेवाःतय् मंकाः म्हसीकाया मू लिधंसा खः । अथे जुयाः महाकवि सिद्धिदास महाजुं ‘भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ’ धया थकूगु खः । नेवाः भाय्यात भाषाशास्त्रया ल्याखं सँय्–बर्मेली खलः दुने लाकातःगु दु । थुगु भाय्या द्वालखा, प्याङ्गा अले ख्वप लागाय् बिस्कं ल्हाइगु पहःया लिधंसाय् भाषिका धकाः नालेगु याः ।

भीम तुलाधर पाश्चात्य शैलीया संगीतय्‌ अतिकं लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०८७ प्वहेलाथ्वः खस्थि, मंगलबारखुन्हु येँया असनय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु शुभरत्न तुलाधर व मां दानलक्ष्मी तुलाधर खः । थ्वय्‌कःया ने.सं. १११५ सिल्लागाः पारु, बसुबारखुन्हु सुष्मा स्थापित नापं इहिपाः जूगु खः । थ्वय्‌कःपिनि छम्ह म्ह्याय्‌ दु । वि.सं. २०४२ पाखे झिंगुदँति दुबले पप शैलीया म्ये हालाः संगीत ख्यलय्‌ दुहां झाःम्ह थ्वय्‌कः छम्ह तसकं लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि खः । थ्वय्‌कलं दकलय्‌ न्हापां नेवाः दबुली ने.सं. ११०८ स येँया थँहितिइ च्वंगु नेपाल मैत्री अध्ययन मण्डलं ग्वसाः ग्वःगु न्हापांगु अधिराज्य ब्यापि नेपालभाषा म्ये धेंधेंबल्लाःस ब्वति कयादीगु खः । उबलय्‌ थ्वयकलं ‘वा रे वा यःम्ह छ ला’ म्ये हालादीगु खः । पाश्चात्य शैलीया म्येय्‌ नुगः क्वसाःम्ह थ्वय्‌कलं लिपा नेवाः जक मखु खस भाय्‌या थज्याःगु म्येपाखें थःगु म्हसीका ब्वयादिल ।
दबुली म्ये हालेस्वयां न्ह्यः हे थ्वय्‌कलं खस भाय्‌या ‘भनिदेउ मायालु तिमी कसको हौ’ रेकर्डिङ्ग यानादीगु खः । लिपा मेमेगु नं म्ये दुथ्याकाः ‘मायालुलाई’ नामं म्येचाः पिथनेधुंका थ्वय्‌कः झन बय्‌बय्‌ जुल । थ्वय्‌कःया मेमेगु लोकंह्वाःगु म्येत मध्यय्‌ ‘अंगालो अंगालोमा’, ‘मेरो त घरकी आमालाई’ खः । थ्वय्‌कलं वि.सं. २०४७ सालं रेडियो नेपालं स्वर परीक्षा बियाः दकलय्‌ न्हापां हालादीगु म्ये ‘मेरो दिलमा’ खःसा खस म्येत अथे हे निसःत्यां मल्याक हाला दीधुंकल ।
गथे खस भाय्‌या म्ये लोकंह्वाः अथे हे नेवाः भाय्‌या थज्याःगु म्येत वयकःया पिहां वयेगु यात । ‘वा रे वा’ म्येधुंकाः थ्वय्‌कःयात म्हसीका ब्यूगु छुं छुं म्येत ‘राजामति कुमति’, ‘मुसुमसु न्हिलाः जक’, ‘छं दः मतिना याना ला’ खः । थ्वय्‌कलं थ्यं मथ्यं न्यय्‌पुं मल्याक नेवाः म्ये हाला दीधुंकल । थ्वय्‌कलं थःगु म्येत मुनाः दकलय्‌ न्हापां ने.सं. १११२ स ‘जः’ म्येचाः पिथना दीगु खः । लिपा कथहं यानाः थःम्हं हे नेवाः व खस याना झिंन्हय्‌चाः म्येचाःत पिथना दीधुंकल । थ्वय्‌कःया सः दुथ्याःगु नेवाः म्येचाःत नीचाःति हे दु ।
थ्वय्‌कलं नेवाः भाय्‌ व खस भाय्‌या जक मखु गुरुङ्ग भाय्‌या नं म्ये हालादीगु दु । थ्वय्‌कःया म्येत म्येचालय्‌ पिदंगु ल्याखं जक हे प्यसःपु सिबें आपाः दु । थ्वय्‌कः म्ये ख्यलय्‌ पाश्चात्य शैलीया पप म्ये जक हालीम्ह कथं मखु, ज्ञानमाला म्ये, पुलांगु लोकंह्वाःगु नेवाःम्येत न्हूकथं हालीम्ह व पिथनीम्ह कथं म्हस्यू । थ्वय्‌कलं नेवाः काराओके, म्येमाः लिसें भिसिडी म्येचाःत पिथना दीगु दु । थः संगीत ख्यःयाम्ह हे जूगुलिं व संगीत यःम्ह जुयाः थ्वय्‌कलं छगू इलय्‌ अन्नपूर्ण क्यासेट सेन्टर चायेकाः न्हून्हूपिन्त नं उतिकं बः व थाय्‌ बियादीगु खः । थुगु हे सेन्टरपाखें आपालं नेवाः भाय्‌या म्येचाःत पिथनेगु ज्या नं जूगु खः ।
भीम तुलाधरया म्ये दुथ्याःगु नेवाः म्येचाःत थुकथं दु– बांबांलाःगु म्ये ११०८, जः (लिपा सिडी नं) १११२, नासः (म्येमाः) १११५, छन्त ययेके धुंकाः १११२, यज्यू १११५, लँजुवाःया म्ये १११६, हाबलासा १११८, मय्‌जु १११९, सँझ्याः ११२०, नेवाः रक इन रोल ११२१, राजमति वा (म्येमाः) ११२१, हाकनं छक्वः ११२१, नुगःघाः ११२२, आइजिन ११२४, बुद्धया दर्शन ११२५, नेवाः भि.सि.डी., बुद्ध दर्शन (सि.डी.÷भि.सि.डी.), पञ्चक्वाः (भि.सि.डी.), म्ये हाले वा (कारावके) ।

भीम विराग अर्थात भीमबहादुर महर्जनया जन्म वि.सं. १९९१ सालय्‌ वीरगंजय्‌ जूगु खः । अबु तुलसी बहादुर महर्जन व मां लक्ष्मीदेवी महर्जन खः । वय्‌कः म्येहालामि, लय्‌ चिनामि व च्वमि नं खः । वय्‌कलं खस नेपाली बाहेक नेवाः म्ये नं दयेकादीगु दु तर नेवाः म्ये पिकायेगु वय्‌कःया इच्छा पूमवन । वय्‌कः २०६८ सालय्‌ थ्व संसार त्वःतावन । तर छपु नेवाः म्ये ‘धाये थें धाये थें छुं हे मधासे’ खँग्वःया म्ये याकनं हे रेकर्ड जुइगु झ्वलय्‌ दु । नेपाली संगीत ख्यलय्‌ वय्‌कः तसकं लोकह्वाः ।

नेपालभाषा ख्यलय्‌ ‘मनया खिति चुइकि’, ‘जिगु जिगु धकाः हालाजुल’, ‘मिखाया अजलं’, ‘गाच्वः फरफर’, ‘ब्याः यानागु लच्छि मदुनि’ थें ज्याःगु म्येया सृजना यानादीम्ह खः भीमबहादुर नकःमि । अबु कान्छा नकःमि व मां मोहनमाया नकःमिया कोखं वि.सं. १९८५ स बलम्बुया लाछि त्वालय्‌ वय्‌कःया जन्म जूगु खः । भाजु नकःमि नेपालभाषाया भजन संगीतख्यःया नगुकथं थिनाच्वंम्ह व्यक्तित्व खःसा वय्‌कःया थीथी मतिना, ख्यालिं जाःगु आपालं म्ये नं लोकंह्वाः । प्याखं निर्देशक, प्याखं व म्ये च्वमि, संगीतकार, वाद्य गुरु थें ज्याःगु आपालं गुणं जाःम्ह वय्‌कःया ‘बलम्बु ज्ञानमाला’ सिडी, डिभीडी १, २ पिदंगु दुसा खस भासं ‘भक्तिरस’ १, २, ३, ‘भक्ति संगीत’ १, २, ३ पिदंगु दु । निगुलिं भासं यानाः द्वःछि धइ थें म्ये पिथना दीधुंकूम्ह भीमबहादुरं भजन स्यनेगु, म्ये च्वयेगु, हार्मोनियम, गायन, तबला स्यनेगु नं यानादी ।जुजु वीरेन्द्र शाहया राज्यभिषेकया लसताय्‌ जूगु संगीत धेंधेंबल्लाः कासाय्‌ न्हाप सिरपाः त्याकादीम्ह भीमबहादुर नकःमिं २०३८ सालय्‌ रेडियो नेपालया बुन्हिया लसताय्‌ जूगु सांस्कृतिक लोक बाजाय्‌ लोकबाजा खिं वादनय्‌ न्हाप सिरपाः त्याकादीगु खः । बलम्बु ज्ञानमाला सपूm च्वयाः ज्ञानमाला भजनया माध्यमं बुद्धधर्म प्रचार यानादीगुलिं थाइ राजदूतपाखें २०५० सालय्‌ सम्मानित जुयादीम्ह वयकःयात स्वयम्भू ज्ञानमालां ६० दँ क्यंगुया लसताय्‌ जूगु समारोहय्‌ भद्र जयन्ती सम्मानपत्र (२०५६) लःल्हाःगु खः । स्वयम्भू ज्ञानमाला भजन खलःपाखें ‘रत्नवत’ सिरपाःसहित सम्मान लःल्हानाः कयादीम्ह वयकःयात न्याक्वःगु अन्तर्राष्ट्रिय लोकसंगीत संकिपा महोत्सव, नेपाली लोकसंगीत संग्रहालयपाखें लाइफ टाइम एचिभ्मेन्ट अवार्ड, दान्यहिरा सिरपाःपाखें जिवंंकाःछि सेवा याःगु न्ह्यथंसें सिरपाः ब्यूगु खः । थ्वया लिसें वय्‌कःयात थीथी संघसंस्थापाखें आपालं हनापौ नं द्यछाःगु दु ।
ने.सं. ११४० कौलागाः अस्तमि, सोमबारखुन्हु वय्‌कलं थुगु संसार त्वःतादीगु खः ।

यक्व पुलां जुइ धुंकूगु सवाः मदये धुंकूगु थ्वँय् क्वसिना च्वंगु थ्वँ । सवालय् पाउँसे उसुसे च्वनी । थ्व थ्वँ भुतिक्वह्यं केँ धकाः केँ खुनाः नं नयेगु याः ।

प्वः हाइबलय् सु, घाँय्म्वः, छ्वालि आदि दुयाः मि च्याकेगु थाय् । थाय् चकंथाय् छथाय् फ्वसिया चाः ल्याखं ह्वः दयेक अंगः दने थें यानाः अप्पा तँ चिनी । न्ह्यःने व जवपाखे छह्वः छह्वः ह्वः तइ । बँय् छबः अप्पा लाइ । न्ह्यःनेया ह्वतय् कःलि बाय् म्व न्वकू तइ । द्यःने फ्वसि द्यछुनाः न्ह्यःने छुसि दुयाः मि च्याकी । भुतूदुने नौ जाल धायेव जवपाखेया ह्वतं मीकूकथिं नौ घ्वानाछ्वइ ।

नेवाःतय् छेँय् छेँय् न्हिथंया ज्या, सुचुकुचु व द्यः पुज्याये धुंकाः तिनि भुतूज्या छुइ ।
भुतूज्या यायेन्ह्यः सुथय् वसिबँ पुइबलय् हे भुतू सुचुकुचु याइगु खः । भुतुलिइ भुतुलिं पिने न्ह्याइगु लाकां न्ह्यानाः दुहांवने मज्यू । भुतुलिइ जक न्ह्यायेत सुया लाकां वा नालुया लाकां वा कापःलाकां तयातःगु दइ । भुतुलिइ दुहां वनेत ल्हाः यचुपिचुक सिलाः जक दुहां वनेमाः ।
भुतुलिइ जा थुइत भुतू पिनेया बैगःया चकंगु थासय् च्वनाः जाकि, केँ, थीथी घासा (तरकारि) ल्ययेगु, सिलेगु व तायेगु ज्या याइ । जाकि, केँ, बूबः ल्ययेत हासा व चालिंचा छ्यली । थीथी घासा ल्ययेत व तायेत, भ्यगः, बाता, भु, कुइँ, चुपि, त्वाकः थें ज्वःगु भुतूज्वलं छ्यली ।
नेवाःतय् छेँय् न्हिथं वा आपाः थें नइगु नसाज्वलं धयागु जा, केँ, थीथी घासा (तरकारि), सन्हाः (अचार) व मेमेगु ल्वसा जुयाच्वनी । उकी थीथी कथंया लाया क्वाः वा ज्वलं नं जुयाच्वनी । जायात मू नसा कथं काइ ।
जा थुइगु थलयात जासि धाइ । केँ खुनीगु थलयात केँसि धाइ । फ्वसिचाय् ला दायेकेगु याइ । जा नइपिं आपाः जुइबलय् फ्वसिचाय् जा नं थू । जासि, केँसि, धवः, चतं, भु, लःथल कँय्यागु जुइ । फ्वसिचा सिजःयागु जुइ ।
नेवाःतय् न्हिथं नइगु घासा धइगु आलु, प्याज, फसि, लौका, इस्कुस, भान्ता, रामतोरिया, ककःचा, लैं, वाउँगु लाभा, वाउँगु प्याज, सिमि, वाउँगु भुति, काउलि थेंज्याःगु घासा खः । मेगु छता मूघासा वाउँचा खः । वाउँचा धायेबलय् चसू, मिचः, पलः, पाछै, तुकं, इकं, बकं, फकं, अंतलिचा, फसिच्वः, स्वःबसः थेंज्याःगु थीथी घासा खः । थुपिं घासा तायेत कुइँ छ्यली । कुइँ
छ्यले मछिंथाय् जक चुपि, चुपिचा छ्यलीगु खः । ला तायेमाःसां कुइँ हे छ्यलीगु खः । ला त्याये माःसा वा छाःगु ला तायेमाःसा जक त्वाकलय् तयाः ला त्यायेगु वा पालेगु याइगु खः । थुपिं घासा कराइ, कसःरि वा द्वालय् तयाः दयेकी । थलय् दयेकातःगु घासा लिकायेत वा थिना कायेत धवतं तुयाः बाताचाय् थिनाकाइ । अले नइपिंत ब्व तयाः इनाः नके क्वचायेकाः तिनि मूथलबल ल्ह्वनाः थलबल सिलाः थासय् तयेगु याइ ।

सन् १९५९ स भारतया विश्वविद्यालयपाखें इन्जिनियरिङ्ग विधाय् ब्वनावःम्ह थ्वय्कः नेपाः सरकारया उच्च पदय् च्वनाः तःदँतक सेवा यानादिल । जल विद्युतया ख्यलय् बांलाःम्ह ज्ञाताकथं थ्वय्कःयात नालातःगु दु । नेपालय् विकास जूगु आपालं महत्वपूर्ण जल विद्युत परियोजनाय् थ्वय्कःया महत्वपूर्ण योगदान दु धाइ ।

मां राममाया जोशी व अबु मोहन प्रसाद जोशीया कोखं ने.सं. १०७५ थिंलाथ्वः पन्चमि, मंगलबारखुन्हु यलया क्वाक्व त्वालय्‌ भुवनेश्वर प्रसादया जन्म जूगु खः । बिएतकया शिक्षा कयादीम्ह थ्वय्‌कः छम्ह बहुआयामिक व्यक्ति खः । मूलतः थ्वय्‌कः नेपालभाषायात तःमि यायेगु ज्याय्‌ छगू इलय्‌ तसकं सक्रिय जुयादीम्ह छम्ह नेपालभाषाकःमि खः । नेपालभाषा जक हे मखु तत्कालीन राजनीति, साहित्य, संगीतपाखे नं थ्वय्‌कः उत्तिकं सक्रिय । थ्वय्‌कलं छगू इलय्‌ नेकपा (चौम) यल जिल्ला समितिया महासचिव जुयाः ०४६/०४७ या पंचायत विरोधी आन्दोलनय्‌ सक्रिय भूमिका म्हितादिल । साहित्यया खँ ल्हायेगु खःसा उगु इलय्‌ वय्‌कलं आपालं निबन्ध च्वज्याय्‌ ल्हाः न्ह्याकादिल नापनापं चिनाखँ व म्ये नं च्वयेगु यानादीगु दु । बदन शर्माया लसय्‌ वय्‌कलं च्वयादीगु म्ये ‘प्यकालँया धू सिन्हः जुइफै मखु, भाषा दमन सह याये झीसं फै मखु’ लोकंह्वाः । अथे हे थःके संगीतया ज्ञां मदुसां क्षितिज सांस्कृतिक परिवार थें जाःगु छगू मुक्कं सांगीतिक संस्थाय्‌ व्यबस्थापकीय भूमिका म्हितादिल । लेखापरीक्षणयात थःगु लजगाः यानादीम्ह जोशीया यक्व सामाजिक संस्थाय्‌ संलग्नता दु । वय्‌कः शान्ति पुस्तकालय (२०२४ –२०२९)या नायः, ब्वाला क्लब (२०३३–२०३७ )या नायः, नेपालभाषा मंकाः खलः (२०४४–२०५२)या नायः, प्रगतिशील बुद्धिजीवी संगठन (२०५३–२०७०)या नायः, तत्कालीन ललितपुर नगर पंचायत (२०३६)या आर्थिक सल्लाहकार, ललितपुर उद्योग बाणिज्य संघ राजस्व कमिटि (२०५७–२०७७)या सल्लाहकार, नेपालभाषा मंकाःखलः यलया वर्तमान सल्लाहकार जुयाः ज्या याना च्वनादीगु दु । उगु ईया थ्वय्‌कःया सक्रियतायात थन लुमंके बहःजू ।