नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् प्यंगः थांया नापनापं पिदंम्ह धर्मादित्य धर्माचार्य नं नेपालभाषा पुनर्जागरण आन्दोलनया छम्ह महारथी खः । नेपालभाषाया अनन्य सेवक समाजसेवी, सुधारवादी कवि, नेपाःया न्हापांम्ह पत्रकार अले नेपालय् बौद्धधर्म थकायेत आपालं योगदान बियाझाःम्ह वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०२२ सालया बछलाथ्व १४ कुन्हु मां मणिथकुं व बौ वृषमानया क्वखं यल चिकंबही च्यासः त्वाःया प्रतिष्ठित वैद्य कूलय् जूगु खः । धर्मादित्य धर्माचार्यया प्रब्रजित जुइन्ह्यःया नां ‘जगतमान वैद्य’ खः ।

वय्‌कः नेपालय् म्याट्रिकुलेशन पास यानाः कलकत्ता युनिभर्सिटीइ उच्च शिक्षाया नितिं झायादीगु खः । अबलय् भारतय् स्वराज्यया भावना दना वयाच्वंगु ई खः । कलकत्ता युनिभर्सिटीया महान् आचार्यपिनिगु सत्संगतं छखे वय्‌कःया मन बौद्ध धर्मप्रति क्वसायेकाबिलसा मेखे थःगु मातृभूमि व मांभाय् प्रतिया ममतां देजायेका बिल ।

कलकत्ताय् ब्वनाच्वनादीम्ह वय्‌कः छकः गर्मीया विदाय् नेपाः झाःबलय् ज्वनाझाःगु बौद्ध धर्म सम्बन्धि आपालं किपात येँया मरुत्वालय् प्रदर्शनी यानादिल । थ्व प्रदर्शनीं यानाः नेपाःमि सकसिनं स्वांया पुन्हिया महत्व थुल ।

थीथी विद्याया आपालं शैक्षिक उपाधि हासिल यानादीम्ह धर्मादित्य धर्माचार्यं नेपालभाषाय् दकलय् न्हापां बुद्धधर्म पत्रिका पिकयाः नेपालभाषाया नापं नेपाःया हे न्हापांम्ह पत्रकार जुयादीगु खः । उगु ईया राणा सरकारया कुदृष्टिं बचे जुइत वय्‌कलं स्वंगू अंक तक बुद्धधर्म धकाः नां तयाः पत्रिका पिकयादिलसा लिपा तत्कालिन नेवाः युवातय्‌गु माग कथ प्यंगू अंकं निसें झिगूगु अंक तक बुद्धधर्म व नेपालभाषाया नामं पत्रिका पिकयादिल । ने.सं. १०४५ सालं निसें १०५० यानाः न्यादँया दुने झिगू अंक तक थ्व पत्रिका पिकायेत वय्‌कः ताःलात ।

वय्‌कलं बुद्धधर्म व नेपालभाषा पत्रिका पिकयाः नेपालभाषा व बुद्ध धर्मया प्रचारप्रसारय् आपालं योगदान बियादीगु दु । वय्‌कलं थ्वहे पत्रिका मार्फत् न्हिं घौछि नेपालभाषाया नितिं ई बीगु लागि सकल नेवाःतय्‌त आह्वान यानादीगु खः । थथे नेपालभाषा पुनर्जागरणया निंतिं दकलय् न्हापां थथे तप्यंक आह्वान यानादीम्ह न्हापांम्ह व्यक्ति थ्वय्‌कः हे खः । थ्व पत्रिकाय् गुलि नं गद्य रचना पिदन फुक्क धयाथें धर्मादित्यया च्वसां हे पिदंगु खः ।

धर्मादित्य धर्माचार्यजुं बुद्धधर्म व नेपालभाषा पत्रिका पिकायेगुया नापनापं नेपालभाषा थकायेगु निंतिं ने.सं. १०४६ सालय् कलकत्ताय् नेपालभाषा साहित्य मण्डल, ने.सं. १०४९ सालय् नेपाल गुथि नीस्वनादिल । अथेहे थ्वय्‌कलं ने.सं. १०४६ सालय् इलाहाबादय् जूगु पण्डिततय्‌गु बौद्ध महासभाय् नेपालभाषा व थ्वया साहित्य धयागु कार्यपत्र न्ह्यब्वयादिल । लिपा थ्व कार्यपत्र बुद्धधर्म व नेपालभाषा पत्रिकाय् पिकयादिल । अथेहे नेपालभाषा सुचिग्रन्थ धयागु नेपालभाषाया प्राचीन सफूया धलः नं थ्वहे पत्रिकाय् पिथना दिल ।

अथेहे धर्मादित्य धर्माचार्यं कलकत्ताया विश्व–विद्यालयय् मेमेगु मातृभाषायात थाय् बियातःथें नेपालभाषायात नं भर्नाकुलर विषय कथं दुथ्याके बीकेगु निंतिं आपालं कुतः यानादिल । थुकिया निंतिं नेपाली विद्यार्थीपिनिगु नेतृत्व यानाः उगु ईया भाइस चान्सलर आसुतोष मुखर्जीयाथाय् डेलिगेशन नं झायादिल ।

धर्मादित्य धर्माचार्यं नेपालभाषा उत्थानया नितिं जक मख नेपालय् स्थविरवाद ब्वलंकेगु, स्वांयाः पुन्हि हनेगु, लुम्बिनीइ मायादेवीयाथाय् पशुबलि बिइगु दिकेगु, जीर्ण जुयाच्वंगु किन्दोल विहार जिर्णोद्धार यायेगुलिइ तःधंगु भूमिका म्हितादीगु दु । थ्वहे कथं वय्‌कलं बुद्धधर्म प्रचारप्रसारया निंतिं नेपालय् हे बुद्धधर्म उद्धार संघ, बुद्धोपासक संघ, बुद्धोपासिका संघ’ स्थापना यानादिल । थथेहे भारतय् बुद्धधर्म प्रचारया निंतिं थः हे सेक्रेटरि जुयाः अल इण्डिया बुद्धिष्ट कन्फरेन्स यानादिल । नेपाः देशय् उदाय् गुभाजुया ल्वापु जुयाः गुभाजुतय्‌सं लामा भागि याःपिं उदाय्‌तय्‌सं पतिया मकायेकं पूजा याःवये मखु धाःबलय् लामा भागि यानाः छुकिया पतिया धयागु सुधारवादी च्वसु च्वयाः बुद्धधर्म पत्रिकाय् पिकयादिल ।

विद्धान धर्मादित्य धर्माचार्ययागु थज्याःगु भाषासेवा नापं थीथी ज्यायात कदर यासें वय्‌कःयात च्वसापासां भाषाजवाः धर्मोदय सभां धर्मानुशासक पदं छाय्पिउगु दु । थुकथं थःगु मातृभाषा नेपालभाषा साहित्य, संस्कृति व बौद्धधर्म उत्थानया निंतिं ज्या यायां ने.सं. १०८३ सालया दिल्लागा ३० कुन्हु वय्‌कः परलोक जुयादिल ।

सांस्कृतिक, धार्मिक अले नश्लगत ल्याखं विविधता दुपिं प्राचीन नेपालमण्डल दुनेया आदिवासी समुदाययात मंकाः कथं नेवाःया म्हसीका बीगु ज्या मूलतः उमिसं थवंथवय् बिचाः व भावना कालबिल यायेत छ्यला वयाच्वंगु भाषा नेवाः भाय् वा नेपालभाषां याइ । सुनां सुनां नेपाः गालय् दुहां वयाः थन हे च्वनाः नेपालभाषायात थःगु अभिब्यक्तिया मांभाय् कथं नाला वन उपिं सकलें नेवाः कथं म्हसिल । थ्व ल्याखं नेवाःत अनेक कथं विविधता दुगु समुदाय खःसां मूलतः छगू हे भासं माः हनातःगुलिं समाजशास्त्रीतय्सं थुकियात भाषिक समुदाय कथं नालातःगु दु । नेपालभाषा–नेवाः भाय् हे नेवाःतय् मंकाः म्हसीकाया मू लिधंसा खः । अथे जुयाः महाकवि सिद्धिदास महाजुं ‘भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ’ धया थकूगु खः । नेवाः भाय्यात भाषाशास्त्रया ल्याखं सँय्–बर्मेली खलः दुने लाकातःगु दु । थुगु भाय्या द्वालखा, प्याङ्गा अले ख्वप लागाय् बिस्कं ल्हाइगु पहःया लिधंसाय् भाषिका धकाः नालेगु याः ।

बनेज्याया द्यः भिंद्यः जूगुलिं वाणिज्येश्वर नं धाइ । अथे हे भिंद्यःयात भिं याइम्ह द्यः, भिंद्यः, धन बीम्ह द्यः, रौद्रावतार (महाद्यः) व भीमभट्टारक (भैलःद्यः) कथं नं कायेगु याः । नेवाः संस्कृतिइ भिंद्यःयात तःधंगु महत्व बियातःगुलिं गन गन नेवाःतय्‌गु बस्ती दु, अन अन गणेद्यः लिसें भिंद्यः नं देगः दयेकाः थापना यानातःगु दइ । अथे हे छेँय्‌ छेँय्‌ नं भिंद्यः थापना यानातःगु दु । विशेष यानाः ब्यापारीतय्‌सं थःगु ब्यापार बांलायेमा धकाः पसःया ग्वाखंचा प्वालय्‌, ज्याकुथिइ, ज्यासः व कुथिइ भिंद्यः थापना यानाः प्यारा ल्वसुकाः द्यः पुज्यानाः सुथय्‌ बहनी मत बियाः धुं, धुपाँय्‌ च्याकाः गुंगू नं थनी । जवः ल्हातं गदा, खव ल्हातं अभयर(वर) मुद्रा ज्यानाः मिखा तग्वयेक कनाः ग्वाय्‌ फिंफिं दुगुलिं भिंद्यः ग्यानापुसे च्वं । भिंद्यःया बलया बारे थ्यासफुलिइ व भजन म्येय्‌ ‘धुँ किसि कासे, सिंह याकु प्यासे, सलयात वाससन समुग्याक’ धकाः वर्णन यानातःगु दु । स्वनिगः जक मखु स्वनिगलं पिने भीमफेदी, हेटौंडा, पोखरा, पाल्पा, दोलखाया भिंद्यः नं नांजाः । थन भिंद्यःया जात्रा नं याना वयाच्वंगु दु ।

येँय्‌ द्यःया नामं त्वाःया नां भिंद्यःत्वाः छुनातःगु दु । नितँजाःगु कलात्मक देगलय्‌ निम्ह भिंद्यःया दथुइ द्रौपदी व न्ह्यःने धुसि आजु व अजि दु । जँ स्यात धाःसा आजुअजियात पुज्यानाः चिकं छानाः बुल धायेवं लनी धाइ । थुम्ह द्यः वंशावली कथं संवत् २६० आषाढ शुक्लपक्ष षष्ठीकुन्हु थापना याःगु धकाः च्वयातःगु दु । दँय्‌दसं झिंनिदँय्‌ छक्वः वैशाखपाखे द्यःयात लंपुं छाइ ।

लंपुं छायेत ल्हासाय्‌ मनूत चाःहीके छ्वइ । ल्हासाय्‌ च्वंपिं नेवाः व्यापारितय्‌सं छानातःगु भिंद्यः भाग बियाहयेगु चलन दु । थीथी नखःचखः व जन्मन्हि बलय्‌ भिंद्यः पुज्याइ । दँय्‌दसं सिल्लाथ्व एकादशीकुन्हु भिंद्यः अपसं च्वनी । सँन्याःकाःई जुइवं द्यःयात तु पालं याकी । थुकुन्हु मनूत नं भिंद्यःया अपसं च्वनी । द्वादशीकुन्हु द्यःयात समय्‌, धाला छानाः द्यः पुज्याइ । थथे द्यः पुज्याइबलय्‌ बाहां भोग बीगु नं चलन दु । थुकुन्हु ब्यापारीतय्‌सं भिंद्यः पुज्यानाः भिंलापुजा भ्वय्‌ न्यायेकी । येँया भिंद्यःयात दिल्लाथ्व षष्ठीकुन्हु बुसादँ न्यायेकीबलय्‌ विशेष पुजा याइ ।

थुम्ह भिंद्यः दोलखां वयाः ज्यापुया भेषं थकू जुजुयाथाय्‌ ज्या यानाच्वंम्ह धाइ । दोलखा भिंद्यःयाथाय्‌ वन धायेवं थन च्वंम्ह भिंद्यःयात नं पुज्यायेमाः धाइ ।

यलय्‌ ३२ म्ह भिंद्यः मध्ये प्यम्ह नांजाःपिं भिंद्यः लुँहितिइ च्वंम्ह प्याखं हुलाच्वंगु मुद्राय्‌, छाय्‌बहालय्‌ च्वंम्ह गुप्तवास च्वनाच्वंम्ह, च्यासलय्‌ च्वंम्ह वनवास च्वनाच्वंम्ह व मंगलय्‌ च्वंम्ह दुशासन स्यानाच्वंम्ह खः । थुम्ह मंगलय्‌ च्वंम्ह भिंद्यःयात दँय्‌दसं गुंलागा नवमीकुन्हु जात्रा याइ । दशमीकुन्हु यलय्‌ भिंद्यः पुजा धकाः त्वाःत्वाःपतिकं च्वंपिंसं भिंद्यः पुज्याइ । दिल्लाचःह्रे निसें गथांमुगः चःह्रे तक भिंद्यः ला धकाः व्यापारीतय्‌सं भिंलापुजा भ्वय्‌ धकाः भिंद्यः पुज्यानाः भ्वय्‌ नइ । प्यम्ह भिंद्यःया लागा कथं द्यः पुज्यानाः समय्‌बजि इनाः येँयाः नखः हनी । ख्वपय्‌ दत्तात्रय देगः न्ह्यःने तचपालय्‌ भिंद्यः देगः दु । थन होलिपुन्हिया चीर स्वायेवं भिंसिं द्यःया लजः धकाः सिँया लिंग लिसें झ्वाताप्वाः धकाः ह्याउँकापः लिक्क लिक्क ब्वयातइ । द्यइके वइपिंसं लिंग भागि यानाः संकी । पुन्हिकुन्हु उगु सिँया लिंग क्वबियाः देय्‌ चाःहिकाः क्वचुहितिइ सिलाः देगलय्‌ दुकाइ । भिंद्यःया सेवा यात धायेवं याकनं ब्याहा जुइ धाइ । लिसें बःखु खुसि सिथय्‌ च्वंम्ह भिंद्यःया सेवा यात धायेवं मस्त दइ धाइ ।

यल लाय्‌कू मंगलबजारं पूर्वपाखे च्वंगु लुँहिति पुला सौबहाः जुयाः भतिचा च्वय्‌ वनेवं लँपुया जवपाखे च्वंगु ध्वाखा खनेवं जयश्रीमिश्र संस्कारित मयूरवर्ण महाविहार भिन्छेबहालय्‌ थ्यनी । भिन्छेबहाःयात मयूरवर्ण महाविहार नापं विष्णुछेँ बहाः नं धायेगु याः । थ्व बहाःया लुखा दुने जःखः भजनफल्चा निगू दु । थ्व थासं चुलिंचू छतँजाःगु द्यःफःया च्वसं भव्यरुपं कलात्मक छत्रशैलीया स्वतँजाःगु देगः छगः दु । देगःया न्ह्यःने व लिउने स्वंगू तल्लाय्‌ त्वानाःसिँ तयातःगु दु ।

थ्व देगःया क्वय्‌यागु तल्ला ल्वहँतं दनातःगु दु धाःसा च्वय्‌या दक्व भाग अप्पायागु व पौ आँय्‌पाया दयेकातःगु दु । देगःया च्वय्‌ गजुलिइ सुवर्ण चैत्य अंकित जुयाच्वंगु दु । थ्व हे चैत्यनिसें क्वय्‌थ्यंक पताः छगू नं ब्वयेकातःगु दु । तल्लापतिं न्ह्यःनेसं चैत्य छगः छगः दु ।

भिन्छेबहाःया क्वाःपाःद्यः फलय्‌ गं निगः, त्वाःथलय्‌ जःखः ल्वहंयापिं निम्ह सिंह, लीया निपु ध्वाँय्‌ दु । थन कलात्मक द्यःलुखा दु धाःसा थ्वयां च्वय्‌ दथुइ धर्मधातु बागिश्वरी प्रज्ञापारमिता व षडक्षरी लोकेश्वर अंकित तोलं छगू नं दु । थ्वयां च्वय्‌ न्हापांगु तल्लाय्‌ तोरण नापं पञ्चझ्याः छपाः तयाः थुकिया नापं जःखः पद्मपाणी लोकेश्वर निम्ह तयातल ।

थ्वयांं नं च्वय्‌ झ्वःलाक बुद्धपिनिगु मूर्ति दु । थुगु देगलय्‌ पश्चिमाभिमुख बहाःद्यः अक्षोभ्य बुद्ध दु । थन चुकय्‌ झ्वःलाक बज्र, यज्ञशाला, प्यंगः चैत्य व धर्मधातुमण्डल दु । भिन्छेबहाः देगःया ल्यूने दिगी छगः दु । थुगु दिगिइ विहारया दशस्थविर छत्रंकुजु आजुपिं व मूलाचार्यपिं च्वनाः सर्वसंघपिनिगु निंतिं बौद्ध संस्कार कथं विधिविधान रहस्यमय क्रिया जुइगु खः । थ्व बहाः १६०० दँ पुलांगु खः धयागु धापू दुगु जूसां ने.सं. ५५९ या ताडपत्रया तमसुक जक प्रमाण दुगु खनेदु ।

लिपा थ्व देगःया पुनरुद्धार ने.सं. ७९१ य्‌ जूगु खनेदु । ४१९ म्ह दुजःत दुगु थुगु विहारय्‌ दशस्थविर आजुपिनिगु नेतृत्वय्‌ संघया सकल दुजःत मुनाः द्यःपाः फयेगु, नामसंगीति ब्वनेगु, नित्यपुजा यायेगु, द्यः खेचायेकेगु, द्यइके वइपिनि पुजा फयेगु, माजं, सुफः, सं यायेगु, आरती यायेगु, आचाःगुथि फयेगु, आजुअजि बुसाधं यायेगु, म्हय्‌खुसी द्यःला वनेगु आदि ज्या याना वयाच्वंगु दु । थुगु विहार प्रस्तर कला (ल्वहं ज्या)य्‌ प्रविण व निपुणपिं दुगु विहार जूगुलिं थनयापिंसं थःगु कला मार्फत् राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय सिरपाः नं प्राप्त याःगु दु ।

हस पुचःपाखें ने.सं.११३० दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता नगिना जोशी, विष्णु सक्व, सुनिता राजभण्डारी खः । थुकी आर्यम नकःमि, व परमानन्द बज्राचार्य (लोकबाखं– ‘ग्वंगःछ्यं’ बाखंया लिधंसाय्‌)या बाखं हनातःगु दुसा निर्देशक आर्यम नकःमि खः । संकिपाया छायाँकार सोहन मानन्धर खःसा कलाकारकथं रेश्मी महर्जन, राजु महर्जन जुजु, रेमा महर्जन, मदनदास श्रेष्ठ, नगिना जोशी व हृदयप्रसाद मिश्रपिं दुथ्याः । थुकी लोक साहित्यय्‌ सुलाच्वंगु ज्ञान ह्वलाः कलाःभाःत दथुया स्वापूया महत्व न्ह्यब्वयेगु कुतः जुयाच्वंगु खनेदु ।

भीम तुलाधर पाश्चात्य शैलीया संगीतय्‌ अतिकं लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०८७ प्वहेलाथ्वः खस्थि, मंगलबारखुन्हु येँया असनय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु शुभरत्न तुलाधर व मां दानलक्ष्मी तुलाधर खः । थ्वय्‌कःया ने.सं. १११५ सिल्लागाः पारु, बसुबारखुन्हु सुष्मा स्थापित नापं इहिपाः जूगु खः । थ्वय्‌कःपिनि छम्ह म्ह्याय्‌ दु । वि.सं. २०४२ पाखे झिंगुदँति दुबले पप शैलीया म्ये हालाः संगीत ख्यलय्‌ दुहां झाःम्ह थ्वय्‌कः छम्ह तसकं लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि खः । थ्वय्‌कलं दकलय्‌ न्हापां नेवाः दबुली ने.सं. ११०८ स येँया थँहितिइ च्वंगु नेपाल मैत्री अध्ययन मण्डलं ग्वसाः ग्वःगु न्हापांगु अधिराज्य ब्यापि नेपालभाषा म्ये धेंधेंबल्लाःस ब्वति कयादीगु खः । उबलय्‌ थ्वयकलं ‘वा रे वा यःम्ह छ ला’ म्ये हालादीगु खः । पाश्चात्य शैलीया म्येय्‌ नुगः क्वसाःम्ह थ्वय्‌कलं लिपा नेवाः जक मखु खस भाय्‌या थज्याःगु म्येपाखें थःगु म्हसीका ब्वयादिल ।
दबुली म्ये हालेस्वयां न्ह्यः हे थ्वय्‌कलं खस भाय्‌या ‘भनिदेउ मायालु तिमी कसको हौ’ रेकर्डिङ्ग यानादीगु खः । लिपा मेमेगु नं म्ये दुथ्याकाः ‘मायालुलाई’ नामं म्येचाः पिथनेधुंका थ्वय्‌कः झन बय्‌बय्‌ जुल । थ्वय्‌कःया मेमेगु लोकंह्वाःगु म्येत मध्यय्‌ ‘अंगालो अंगालोमा’, ‘मेरो त घरकी आमालाई’ खः । थ्वय्‌कलं वि.सं. २०४७ सालं रेडियो नेपालं स्वर परीक्षा बियाः दकलय्‌ न्हापां हालादीगु म्ये ‘मेरो दिलमा’ खःसा खस म्येत अथे हे निसःत्यां मल्याक हाला दीधुंकल ।
गथे खस भाय्‌या म्ये लोकंह्वाः अथे हे नेवाः भाय्‌या थज्याःगु म्येत वयकःया पिहां वयेगु यात । ‘वा रे वा’ म्येधुंकाः थ्वय्‌कःयात म्हसीका ब्यूगु छुं छुं म्येत ‘राजामति कुमति’, ‘मुसुमसु न्हिलाः जक’, ‘छं दः मतिना याना ला’ खः । थ्वय्‌कलं थ्यं मथ्यं न्यय्‌पुं मल्याक नेवाः म्ये हाला दीधुंकल । थ्वय्‌कलं थःगु म्येत मुनाः दकलय्‌ न्हापां ने.सं. १११२ स ‘जः’ म्येचाः पिथना दीगु खः । लिपा कथहं यानाः थःम्हं हे नेवाः व खस याना झिंन्हय्‌चाः म्येचाःत पिथना दीधुंकल । थ्वय्‌कःया सः दुथ्याःगु नेवाः म्येचाःत नीचाःति हे दु ।
थ्वय्‌कलं नेवाः भाय्‌ व खस भाय्‌या जक मखु गुरुङ्ग भाय्‌या नं म्ये हालादीगु दु । थ्वय्‌कःया म्येत म्येचालय्‌ पिदंगु ल्याखं जक हे प्यसःपु सिबें आपाः दु । थ्वय्‌कः म्ये ख्यलय्‌ पाश्चात्य शैलीया पप म्ये जक हालीम्ह कथं मखु, ज्ञानमाला म्ये, पुलांगु लोकंह्वाःगु नेवाःम्येत न्हूकथं हालीम्ह व पिथनीम्ह कथं म्हस्यू । थ्वय्‌कलं नेवाः काराओके, म्येमाः लिसें भिसिडी म्येचाःत पिथना दीगु दु । थः संगीत ख्यःयाम्ह हे जूगुलिं व संगीत यःम्ह जुयाः थ्वय्‌कलं छगू इलय्‌ अन्नपूर्ण क्यासेट सेन्टर चायेकाः न्हून्हूपिन्त नं उतिकं बः व थाय्‌ बियादीगु खः । थुगु हे सेन्टरपाखें आपालं नेवाः भाय्‌या म्येचाःत पिथनेगु ज्या नं जूगु खः ।
भीम तुलाधरया म्ये दुथ्याःगु नेवाः म्येचाःत थुकथं दु– बांबांलाःगु म्ये ११०८, जः (लिपा सिडी नं) १११२, नासः (म्येमाः) १११५, छन्त ययेके धुंकाः १११२, यज्यू १११५, लँजुवाःया म्ये १११६, हाबलासा १११८, मय्‌जु १११९, सँझ्याः ११२०, नेवाः रक इन रोल ११२१, राजमति वा (म्येमाः) ११२१, हाकनं छक्वः ११२१, नुगःघाः ११२२, आइजिन ११२४, बुद्धया दर्शन ११२५, नेवाः भि.सि.डी., बुद्ध दर्शन (सि.डी.÷भि.सि.डी.), पञ्चक्वाः (भि.सि.डी.), म्ये हाले वा (कारावके) ।

भीम विराग अर्थात भीमबहादुर महर्जनया जन्म वि.सं. १९९१ सालय्‌ वीरगंजय्‌ जूगु खः । अबु तुलसी बहादुर महर्जन व मां लक्ष्मीदेवी महर्जन खः । वय्‌कः म्येहालामि, लय्‌ चिनामि व च्वमि नं खः । वय्‌कलं खस नेपाली बाहेक नेवाः म्ये नं दयेकादीगु दु तर नेवाः म्ये पिकायेगु वय्‌कःया इच्छा पूमवन । वय्‌कः २०६८ सालय्‌ थ्व संसार त्वःतावन । तर छपु नेवाः म्ये ‘धाये थें धाये थें छुं हे मधासे’ खँग्वःया म्ये याकनं हे रेकर्ड जुइगु झ्वलय्‌ दु । नेपाली संगीत ख्यलय्‌ वय्‌कः तसकं लोकह्वाः ।

नेपालभाषा ख्यलय्‌ ‘मनया खिति चुइकि’, ‘जिगु जिगु धकाः हालाजुल’, ‘मिखाया अजलं’, ‘गाच्वः फरफर’, ‘ब्याः यानागु लच्छि मदुनि’ थें ज्याःगु म्येया सृजना यानादीम्ह खः भीमबहादुर नकःमि । अबु कान्छा नकःमि व मां मोहनमाया नकःमिया कोखं वि.सं. १९८५ स बलम्बुया लाछि त्वालय्‌ वय्‌कःया जन्म जूगु खः । भाजु नकःमि नेपालभाषाया भजन संगीतख्यःया नगुकथं थिनाच्वंम्ह व्यक्तित्व खःसा वय्‌कःया थीथी मतिना, ख्यालिं जाःगु आपालं म्ये नं लोकंह्वाः । प्याखं निर्देशक, प्याखं व म्ये च्वमि, संगीतकार, वाद्य गुरु थें ज्याःगु आपालं गुणं जाःम्ह वय्‌कःया ‘बलम्बु ज्ञानमाला’ सिडी, डिभीडी १, २ पिदंगु दुसा खस भासं ‘भक्तिरस’ १, २, ३, ‘भक्ति संगीत’ १, २, ३ पिदंगु दु । निगुलिं भासं यानाः द्वःछि धइ थें म्ये पिथना दीधुंकूम्ह भीमबहादुरं भजन स्यनेगु, म्ये च्वयेगु, हार्मोनियम, गायन, तबला स्यनेगु नं यानादी ।जुजु वीरेन्द्र शाहया राज्यभिषेकया लसताय्‌ जूगु संगीत धेंधेंबल्लाः कासाय्‌ न्हाप सिरपाः त्याकादीम्ह भीमबहादुर नकःमिं २०३८ सालय्‌ रेडियो नेपालया बुन्हिया लसताय्‌ जूगु सांस्कृतिक लोक बाजाय्‌ लोकबाजा खिं वादनय्‌ न्हाप सिरपाः त्याकादीगु खः । बलम्बु ज्ञानमाला सपूm च्वयाः ज्ञानमाला भजनया माध्यमं बुद्धधर्म प्रचार यानादीगुलिं थाइ राजदूतपाखें २०५० सालय्‌ सम्मानित जुयादीम्ह वयकःयात स्वयम्भू ज्ञानमालां ६० दँ क्यंगुया लसताय्‌ जूगु समारोहय्‌ भद्र जयन्ती सम्मानपत्र (२०५६) लःल्हाःगु खः । स्वयम्भू ज्ञानमाला भजन खलःपाखें ‘रत्नवत’ सिरपाःसहित सम्मान लःल्हानाः कयादीम्ह वयकःयात न्याक्वःगु अन्तर्राष्ट्रिय लोकसंगीत संकिपा महोत्सव, नेपाली लोकसंगीत संग्रहालयपाखें लाइफ टाइम एचिभ्मेन्ट अवार्ड, दान्यहिरा सिरपाःपाखें जिवंंकाःछि सेवा याःगु न्ह्यथंसें सिरपाः ब्यूगु खः । थ्वया लिसें वय्‌कःयात थीथी संघसंस्थापाखें आपालं हनापौ नं द्यछाःगु दु ।
ने.सं. ११४० कौलागाः अस्तमि, सोमबारखुन्हु वय्‌कलं थुगु संसार त्वःतादीगु खः ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु भीमबहादुर शाही नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २००२ साल फागुण १५ गते जूगु खः । वय्‌कः खड्गी समाज कास्कीया संस्थापक नायः जुयादी । अथेहे वय्‌कलं न्हापा नेवाः खलः कास्कीया कार्यसमितिया नायः जुयाः ज्या यानादीगु खःसा थौंकन्हय् वय्‌कः सल्लाहकार जुयादी ।

यक्व पुलां जुइ धुंकूगु सवाः मदये धुंकूगु थ्वँय् क्वसिना च्वंगु थ्वँ । सवालय् पाउँसे उसुसे च्वनी । थ्व थ्वँ भुतिक्वह्यं केँ धकाः केँ खुनाः नं नयेगु याः ।