पासाभाइ व जःलाखःला दथुइ थवंथवय् जानाः गबलें वयाथाय् गबलें वयाथाय् सकलें वनाः पालंपाः ज्या यायेगुयात मंकाःज्या धाइ। थुकिया जःपिन्त मंकाः खलः धाइ। सहलह यानाः नीति दयेकी। मंकाःज्याय् दक्वं खलःपिं चाःलाये माःगु अनिवार्यता जुइ। चाःलाःपिन्त थःपिनि दयेकातयागु नीतिकथं पारिश्रमिक दइ, चाःमलाःम्हेसित बं पुइकी। पारिश्रमिक व बं यःयःपिनि यःयःथे याये दइ मखु। दक्वं छगू कोष दयेकाः मुंकातइ। कोषया जिम्मा पाःलाःयात बियातइ।
मंकाःज्या न्याम्हखुम्ह खलःपिं मुनाः नं दयेकी। न्हय्म्हं निसें भिंmप्यम्ह भिंmन्याम्ह तकया नं दयेकी। गुथिया नं मंकाःज्या दयेकातःगु दइ। थुकिं ज्याया अवस्था स्वयाः गुलि मनू माःगु खः उलि दुगु पति मंकाःज्या थनेगु याइ।
छम्ह हे मनू छगू स्वयां अप्वः मंकाः खलकय् दुहां वनाच्वंगु नं दइ। अप्वः यानाः जहान परिवारं गाःपिनि थथे जुयाच्वनी। याकःमित अप्वःयानाः छगुलिइ हे जक वनाच्वनेगु याइ। छगुलिं अप्वः खलकय् वनाच्वंपिनि छुं जुयाः छन्हुं हे छगूयां अप्वः मंकाःखलःया ज्या न्यात धायेव जहान इनाः वनेगु याइ। गबलें गबलें छ्याय्फ्वाय् याये मजीबलय् थवं थवय् सहलह यानाः ज्या यायेगु याइ।
मंकाःज्या खलःपिनि दुने जक लिकुंका तइपिं नं दु, खलकं पिनेयापिन्थाय् वनाः यायेगु याइपिं नं दु। खलःपिनि हे यक्व ज्या दुपिं जुल धायेव पिनेयापिन्थाय् वनेगु याइ मखु। थःपिनि म्ह्व जक ज्या दुपिं जुल धायेव खलकं पिनेयापिन्थाय् वनाः नं ज्या यायेगु याइ।
खलःया थाकुलिंनिसें पाः यानाः दच्छिया छक्वः मंकाः खलःपिनि वार्षिक ज्याझ्वःकथं सकलें चाःलानाः ल्याःचाः यायेगु याइ। कोषया दां नं थुबलय् हे पिकाइ। थःपिनि इष्टदेव बाय् व थाय्या सतीम्ह द्यःयाथाय् पुजा यानाः प्वत्याभ्वय् नयेगु नं याइ। भ्वजय् गुलिसियां खलःपिं जक थ्याकाः नइसा गुलिसियां जहानपिं नापं थ्याकेगु याइ।
आम्दानी यक्व दःसा भ्वय्ब्व तब्व व यक्व मदुसा चिब्वक नइ। भ्वय् नयां नं ल्यन धाःसा खलःपिनि दामासाहिं ज्वरां बसजाः बाय् वसः दयेकेगु याइ। यक्व हे दइगु अवस्थाय् छेँय् जहानपिन्त तिसा नं दयेकाबीगु याइ। थज्याःगु वस्तु लिपाथ्यंक चिंया रुपय् म्हालासाला यानाः तयातइ। मंकाःज्यां ज्याया प्रकृति स्वयाः लवःकवः म्हतिं म्हतिं हे ज्वनावनी। मदुगु अवस्थाय् कजियात सुचं बी। कजिं माःकथं व्यवस्था यानातइ। नसात्वँसा नकेगु दक्वं कजिया जिम्मा जुइ।

पाःलाः
पाःफइम्ह जः। मंकाः ज्याबलय् पलाखं मंकाःज्या हायेगु, भ्वय्या बन्दोबस्त यायेगु, कोषया जिम्मा कायेगु दक्वं यानातइ। हिनामिना जूसां वं हे पुलेमाली।

प्वत्याभ्वय्
मंकाः खलःपिनि नइगु भ्वय्। गुथि भ्वजय् थें थथे हे यायेमाः धयागु दइ मखु। खलःपिनि सहलह यानाः नयेगु याइ। हासिख्यालि यानाः न्ह्यइपुकेगु नं याइ।

मक्षध्वज नेपालभाषाया प्राचीनकालया अन्त पाखे खनेदुम्ह जुजु राजेन्द्रविक्रम शाहया शासनकालीन कवि खः । थ्वय्‌कःया सरस्वती जि विनति याहुने उधार व जगत जननी भवानी हे माइ शीर्षकगु निपु भक्ति रस प्रधान म्ये लुयावःगु दु । न्हापांगु म्येय् स्वयम्भूया मञ्जुश्रीलय् च्वंम्ह ज्ञान विद्याया देवी सरस्वतीयात थःगु दुःख दरिद्रता तंका ब्यु धकाः स्तुति यानातःगु दुसा लिपायागु म्येय् नं थःगु दुःख हरण यानाबीगु निंतिं उपास्य देवीयात स्तुति यानातःगु दु । आत्मपरकता आत्मानुभूति गुण हे थुपिं म्येया विशेषता खः ।

येँ देया दथुपुइँया छगू महत्वं जाःगु बज्रयानी बहाः खः– मखंबहाः । रत्नकीर्ति महाविहारकथं म्हस्यूगु थ्व बहाः मखन मण्डपया लागाय्‌ पलिस्था यानातःगु जुल । उकिं थ्व मण्डपया नां क्वकया मखन विहार नं धया तल । मखंया सुरज आर्केडं तप्यकं दुहां वना जवपाखेया गल्लीं वन धाःसा थ्व बहाः वइ । बहाया क्वाःपाःछेँ ९०सालया भुखाय्‌ लिपा व वि.सं. २०५५ सालय्‌ पुनःनिर्माण व वि.सं.२०७९ सालय्‌ जिर्णोद्धार याःगु खः । बहाःया क्वाःपाःद्यः उत्तराभिमुख अक्षोभ्य बुद्ध खः । बहाः दुहां वयेगु मू लुखाय्‌ जवंखवं निम्ह ल्वहंया चीधिकःपिं सिंह, जवय्‌ महांकाःद्यः, न्ह्यःने उदाय जजमानपिंसं तयाथकूगु चिभाः छगः दु ।

क्वाःपाःद्यया मू लुखाया च्वसं धर्मधातु बागीश्वरया तोरं दु, जवंखवं सारिपुत्र व मौद्गल्यायन, निम्ह तःधिकःपिं ल्वहंया सिंह, थीथी ईया शिलापत्र, माना तयातःगु दु । बहाःया पुलांम्ह क्वाःपाःद्यः चायाम्ह धाइ, लिपा चाया द्यः स्यंसेलिं ल्वहंया दयेकूगुलिं मखं बहाःया पलिस्था तसकं पुलां खनेदु । बहाःया निर्माण काल स्पष्ट मजूसां ने.सं. ४३५ या छगू ताडपत्रय्‌ ध्यबा कालबिलयागु खँया आधार कायेगु खःसा न्हय्‌सःदँ स्वयां न्ह्यव हे थ्व विहार पलिस्था यायेधुंकूगु खनेदु । क्वाःपाःद्यया क्वथाय्‌ ध्याकुनय्‌ द्यःयात ज्वज्वलपियाच्वंगु छगू मूर्ति दु । थुकियात विहार निर्माताया मूर्ति जुइमा धयातःगु दु । क्वाःपाःद्यया लिक्कसं नं तःधिकःपिं जवंखवं सारिपुत्र व मौद्गल्यान, थीथी लोकेश्वर, बुद्धया मूर्ति पलिस्था यानातःगु दु ।

क्वाःपाःछेँया न्ह्यःनेसं यज्ञमण्डप, न्याम्ह गुरुजुपिंत न्यापाः चीपाःगु मन्दःपाः, दथुइ लाक्क पिण्ड गाः, मन्दःपाः छपाः, भचा च्वसं चीधिकःपिं सिंहया दथुइ महामञ्जुश्रीया पाली व नापसं रत्नचैत्य दु । जवय्‌ प्यंगः, खवय्‌ प्यंगः, उत्तरय्‌ छगः नापं रत्नचैत्यया सख्वा प्वलाःवःगु चा ल्हाकाः तुयु चिभा द्यः छगः दयेकातःगु दु । रत्नचैत्ययात छाता भण्डारया चक्रमान शाक्यया लुमंतिइ वया परिवारपाखें सिजःपौ तया बिउगु व बहाः छगुलिं ने.सं. १०६९ इ आशामान शाक्यपाखे ल्वहतं सियाबिउगु खः ।

प्यकुनय्‌ प्यंगू लुकमाःगाः, क्वाःपाःछेँया खवय्‌ त्रिकोणात्मक प्वाःकथं कुमारी मार्ग तयातल । क्वाःपाःछेँया च्वय्‌ पसुकाझ्याः, जवंखवं याकःझ्या दु । थ्व हे पसुकाझ्याः दुने बहाःया आगं क्वथा दु । च्वय्‌ जिर्णोद्धार याये धुंकाः विमानझ्याः, जवंखवं तःपागु याकःझ्या, वयां च्वय्‌ बहालय्‌ क्वस्वयेजिइक झ्याःया व्यवस्था यानातल । पसुकाझ्याःया पिने त्वानाःसिँइ थीथी मुद्राया द्यः कियातःगु दु । ९० सालया भुखाय्‌ धुंकाः जिर्णोद्धार यानाः दयेकातःगु क्वाःपाःछेँया त्वानाःसिंया दथुइ पंचरक्षाया द्यःपिनिगु किपा च्वयातःगु व याकःझ्याःया जवंखवं फसि ज्वनाच्वंम्ह माकःया किपा च्वयातःगु खः । तर वि.सं. २०५५ य्‌ पुनःनिर्माण यासेंलि थ्व लिकयाछ्वःगु खनेदु ।

बहाःया छम्ह सर्वसंघ दुजः बज्राचार्यभिक्षु श्री दकासिंहपाखें स्वयम्भूइ थहां वनेबलय्‌ त्वाथः लिक्कसं ने.सं. ६९४ य्‌ चिभाः पलिस्था यानाथकूगु खनेदु । अथेहे ने.सं. ८१९ या अभिलेखय्‌ रत्नकीर्ति महाविहार धकाः नां न्ह्यथनातःगु खनेदु । प्रताप मल्लया इलय्‌ देशय्‌ अनावृष्टि जुयाः हाहाकार जुयाच्वंबलय्‌ नागया हिं च्वयातःगु सपूm कायेत मखं बहाःया गुरुजुयात पुजाज्वलं ज्वंकाः शान्तिपूया गुफाय्‌ प्रबेश याःगु खः । थ्व बहाःया गुरुजूपिं स्वयम्भूया शान्तिपुर, पलाञ्चोक भगवती, शोभा भगवती व कालभैरवय्‌ द्यःपाःलाःकथं च्वनेमाःगु चलन दु । थ्व बहाःया सर्वसंघ दुजःपिं चक्रमान शाक्य व सत्वतारा बज्राचार्यपाखें नरां पंज्रा नं न्याकूगु खनेदु ।

म्येच्वमि मंगल महर्जन अबु हाकु महर्जन व मां बेटीमाया महर्जनया कोखं ने.सं. १०९४ गुंलाथ्वः खस्थि, बुधबारखुन्हु यल महानगरपालिका छाय्‌बहालय्‌ जन्म जुयादीम्ह खः । लजगालं कानून व्यवसायी महर्जनं ‘स्वःसा छं स्वल धाल’, ‘स्वां थें बिचाः यानाः’, ‘हिसि दुम्ह न्यासे चाःम्ह’, ‘जिमि अजाअजिया भिंजंक्व’, ‘नाप लायेगु मन जुल’ थें ज्याःगु नेपालभाषाया म्ये च्वयादीगु दु ।
भाषिक आन्दोलनया छम्ह न्ह्यलुवाःकथं नं म्हस्यूम्ह वय्‌कः ज्यापु समाज यलया पुलांम्ह नायः, नेपालमण्डल टेलिभिजनया संस्थापक कार्यसमिति दुजः नं खः ।

मंगलकृष्ण शिल्पकार हस्तीहाड व प्रस्तरया कलात्मक मूर्ति, सिँया झ्याः, लुखा दयेकेगु ज्याय् छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया उपनां माइला दाइ खः । वय्कः ने.सं. १०५२ तछलागाः चःह्रे, सनिबारखुन्हु यल, जोम्बहालय् जन्म जूगु खः । वय्कःया अबुजु बैकुण्ठ कृष्ण शिल्पकार खःसा वय्कलं स्व. बेखाराज शिल्पकारया प्रेरणाकथं ने.सं. १०६६ दँय् कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धयागु प्रस्तर व हस्तीहाडया थी थी कलात्मक मूर्ति दयेकेगु व सिँया कलात्मक झ्याः, लुखाः नापं थी थी मूर्तित दयेकेगु खः । कला ब्वज्या— नेपाल हस्तकला प्रदर्शनी । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) जीवन कुञ्जया सम्पूर्ण काष्ठकलाया ज्या यानादीगु २) होटल शंकरया सम्पूर्ण काष्ठकला ज्या यानादीगु ।

मां ज्ञानीमाया व बा मोतिरत्न स्थापितया कोखं ने.सं.१०७२ य् जन्म जूम्ह मंगलदेवी बज्राचार्य छम्ह प्रगतिशील विचारधारायाम्ह बाखं च्वमि खः । थ्वय्‌कःया ह्यूपाःया जलय् (ने.सं.११००) बाखं सफू पिदंगु दु । छेँया समस्यानिसें राष्ट्रया समस्यातकयात तकं थःगु बाखंया विषयवस्तु दयेकाः बाखं च्वयादीम्ह बाखं च्वमि खः । थ्वय्‌कःया आपाः धयाथें बाखं निम्न मध्यमवर्गं फयेमालीगु शोषण विरुद्धय् सचेतना हयेगु, बिरोधया सः थ्वयेकेगु व ह्यूपाः हयेगु खँय् केन्द्रीत जुयाच्वंगु दु ।

बाः विष्णुप्रसाद श्रेष्ठ व मां गंगालक्ष्मी श्रेष्ठया क्वखं ने.सं. १०६७ तछलाथ्व १३ य् येँया वंघः (इन्द्रचोक) त्वालय् साहित्यकार भाजु मंगलप्रसाद स्यस्यःया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया नां मंगलप्रसाद श्रेष्ठ नं खः । नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् भाजु मंगलप्रसाद स्यस्यः छम्ह नांजाःम्ह आत्मपरक च्वखँ च्वमि खः । वय्‌कःया न्हापांगु च्वखँ चिप (पुजाभः, ने.सं. १०८३) सफुलिइ पिदंगु खः थःगु विद्यार्थीकालय् वय्‌कलं थीथी साहित्य सम्मेलनय् निबन्ध ब्वनाः तःगू सिरपाः त्याकादीगु दु ।

मंगलप्रसाद स्यस्यःजुं च्वखँ च्वयादीबलय् झीगु समाजय् ब्वलनाच्वंगु विसंगति, विकृतिपाखे चिन्ता व्यक्त यानाः सम्बेदनशील जुयाः सुधार यायेत क्रान्ति हे यायेमाः धयागु कर्तव्यबोध याकादी । वय्‌कःया निबन्धय् नं कवि पूर्ण वैद्यया थें कवितात्मक पहः वः । थुकथं वय्‌कःया आत्मपरक च्वखँय् नं मंगलप्रसाद स्यस्यः महत्वपूर्ण योगदान दु धयागु वय्‌कःया सफू जिगु डायरी छपुपौ (च्वखँ मुना) ने.सं. १०८९ स पिदंगुलिं नं थुइका कायेफु । अथेहे वय्‌कःया पिदंगु मेमेगु निबन्धया सफू खः— जिगु चिन्तनया पल्पसा (ने.सं. ११२६), मिथिला च्वःप्वः मदुगु लुमन्ति (ने.सं.११२), गर्भाधान दुने एकोरियमया किपा (नेसं ११३६) ।

ने.सं. १०६० स जन्म जुयादीम्ह भाजु मंगलमान शाक्यया मांया नां तीर्थमाया शाक्य व बाःया नां दीज्र्यमान शाक्य खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् जाछँ, ब्रम्हचक्र महाविहार ओमबहाः खः । वय्‌कःया थीथी च्वसुत नेपालभाषाया थीथी पत्रिपत्रिकाय् पिदनाच्वंगु दु ।

वि.सं.२०२६ निसें मुद्रण व्यवसाय यानादीम्ह वय्‌कलं वि.सं. २०४७ निसें शाक्य अफसेट प्रेस नीस्वनाः नेपालय् नं रंगीन व स्तरीय मुद्रणपाखे बिशेष ध्यान बियाः न्ह्यानाच्वनादीम्ह खः । भाषा, साहित्य, धर्म, संस्कृतिइ तसकं मन क्वसाःम्ह भाजु मंगलमान शाक्यया प्रकाशित कृति महाचीन यात्रा (नियात्रा, ने.सं.११२० पोहेला) खः । वि.सं. २०२२ सालया नेपालभाषा आन्दोलनया सक्रिय कार्यकर्ता व सशक्त वक्ता भाजु मंगलमान शाक्य बैशाख पूर्णिमा पत्रिकाया न्यादँ तक सहसम्पादक व व्यवस्थापक जुयादिल । लुम्बिनि विकास सहयोग समितिपाखें पिदंगु पत्रिका लुम्बिनिया नं व्यवस्थापक जुयादिल । अथेहे प्यलापौ पलेहः पत्रिकाया वय्‌कः सम्पादक नं खः ।

भाजु मंगलमान शाक्यया जन्म ने.सं.१०६० इ यलय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां पूर्णमाया शाक्य व बाःया नां सूर्यमान शाक्य खः । ने.सं.१०८७ इ झी पत्रिकाय् पिदंगु धरती मूर्छा जुयाः चत्तावानाच्वं थें च्वं कविता वय्‌कःया न्हापां प्रकाशित रचना खः । भाजु शाक्य नेपालभाषाया छम्ह नांदंम्ह आधुनिक कविया नापं भाषिक अभियन्ता नं खः । वय्‌कःया कविताय् प्रज्ञापारमिताया शून्यता ज्ञान पिलुयाच्वं । वय्‌कःया जिगु धरती–जिगु सर्गः (ने.सं. ११०८) नांगु कविता संग्रह पिदंगु दु ।

अबु हरिलाल कारंजित व मां मय्‌जुलक्ष्मी कारंजितया कोखं ने.सं. १०७२ दँय् येँया ज्याबहाः त्वालय् साहित्यकार व वरिष्ठ समाजशास्त्री मय्‌जु मंगला कारंजितया जन्म जूगु खः । स्नातकोत्तर तक ब्वनेज्या क्वचायेकादीम्ह मय्‌जु कारंजितया च्वसा नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजी स्वतां भाषाय् च्वन्ह्याः । विद्यार्थीया इलंनिसें थःगु मांभाय्प्रति नुगः क्वसायेका नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् थीथी च्वसुपाखें थीथी सिरपाः त्याकादीम्ह मय्‌जु कारंजितया दकलय् न्हापांगु रचना बस स्टपय् घौछि युगया ख्वाःपाः च्वखँ खः । लिपा थ्व च्वसु नेपालभाषाया थीथी पत्रिकाय् पिदंगु दु । मांभाय् अनुरागी वय्‌कलं वि.सं. २०२२ य् जीवन दबूनाप स्वापू दुगु नेपालभाषाया भाषिक आन्दोलनय् सक्रिय जुयाः ब्वति कयादिल । नेपाल भाषा साहित्यया सेवा यायेगु झ्वलय दच्छियंकं हालीगु म्ये बाह्रमासे म्ये छगू अध्ययन शोधग्रन्थ ने.सं.१११५ य् अन्तर्राष्ट्रिय महिला सम्मेलन चीनय् पित ब्वज्या जूगु खः । नेपालभाषा मिसा खलःया संस्थापक व अध्यक्ष जुयाः स्वीनिदँ तक भाषा साहित्यया सेवा यानादीम्ह मय्‌जु कारंजित नेपालभाषा परिषदया आजीवन दुजः नापं कोषाध्यक्ष नं खः । मांभाय् सेवा यायेगु बाहेक वय्‌कः मेलम्ची उपत्यका खानेपानी विकास समितिया संस्थापक जुयाः, जातीय भेदभाव विरुद्ध दलित महिला संघ व मेमेगु सामाजिक संघ संस्थाय् आवद्ध जुयाः समाजसेवा यानाझाःम्ह छम्ह वरिष्ठ समाजसेवी नं खः । आपालं अन्तराष्ट्रिय सम्मेलनय् ब्वति कयादीधुंकूम्ह वय्‌कःयात व्यावसायिक उत्थान व सामाजिक सेवाय् उत्कृष्ट ज्या यानादीगु वापतय् थीथी कदर पत्र प्रदान याःगु दु । वय्‌कः छगू इलय् सितु लय्‌पौया सहसंरक्षक जुयादीगु दु । थः ब्वलनागु समाज विकासया ज्याय्, थःपिंसं नवाना वयागु मांभाय्‌या विकासया ज्याय् सक्रिय जुयादीम्ह मय्‌जु कारंजित नेवाः नुगः, नेवाः गुथि, नेपालभाषा मंका खलः आदिया दुजः जुयाः भाषा व साहित्यया विकासय् तःधंगु योगदान बियादीगु दु ।