म्येच्वमि मंगल महर्जन अबु हाकु महर्जन व मां बेटीमाया महर्जनया कोखं ने.सं. १०९४ गुंलाथ्वः खस्थि, बुधबारखुन्हु यल महानगरपालिका छाय्बहालय् जन्म जुयादीम्ह खः । लजगालं कानून व्यवसायी महर्जनं ‘स्वःसा छं स्वल धाल’, ‘स्वां थें बिचाः यानाः’, ‘हिसि दुम्ह न्यासे चाःम्ह’, ‘जिमि अजाअजिया भिंजंक्व’, ‘नाप लायेगु मन जुल’ थें ज्याःगु नेपालभाषाया म्ये च्वयादीगु दु ।
भाषिक आन्दोलनया छम्ह न्ह्यलुवाःकथं नं म्हस्यूम्ह वय्कः ज्यापु समाज यलया पुलांम्ह नायः, नेपालमण्डल टेलिभिजनया संस्थापक कार्यसमिति दुजः नं खः ।
मंगलकृष्ण शिल्पकार हस्तीहाड व प्रस्तरया कलात्मक मूर्ति, सिँया झ्याः, लुखा दयेकेगु ज्याय् छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया उपनां माइला दाइ खः । वय्कः ने.सं. १०५२ तछलागाः चःह्रे, सनिबारखुन्हु यल, जोम्बहालय् जन्म जूगु खः । वय्कःया अबुजु बैकुण्ठ कृष्ण शिल्पकार खःसा वय्कलं स्व. बेखाराज शिल्पकारया प्रेरणाकथं ने.सं. १०६६ दँय् कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धयागु प्रस्तर व हस्तीहाडया थी थी कलात्मक मूर्ति दयेकेगु व सिँया कलात्मक झ्याः, लुखाः नापं थी थी मूर्तित दयेकेगु खः । कला ब्वज्या— नेपाल हस्तकला प्रदर्शनी । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) जीवन कुञ्जया सम्पूर्ण काष्ठकलाया ज्या यानादीगु २) होटल शंकरया सम्पूर्ण काष्ठकला ज्या यानादीगु ।
मां ज्ञानीमाया व बा मोतिरत्न स्थापितया कोखं ने.सं.१०७२ य् जन्म जूम्ह मंगलदेवी बज्राचार्य छम्ह प्रगतिशील विचारधारायाम्ह बाखं च्वमि खः । थ्वय्कःया ह्यूपाःया जलय् (ने.सं.११००) बाखं सफू पिदंगु दु । छेँया समस्यानिसें राष्ट्रया समस्यातकयात तकं थःगु बाखंया विषयवस्तु दयेकाः बाखं च्वयादीम्ह बाखं च्वमि खः । थ्वय्कःया आपाः धयाथें बाखं निम्न मध्यमवर्गं फयेमालीगु शोषण विरुद्धय् सचेतना हयेगु, बिरोधया सः थ्वयेकेगु व ह्यूपाः हयेगु खँय् केन्द्रीत जुयाच्वंगु दु ।
बाः विष्णुप्रसाद श्रेष्ठ व मां गंगालक्ष्मी श्रेष्ठया क्वखं ने.सं. १०६७ तछलाथ्व १३ य् येँया वंघः (इन्द्रचोक) त्वालय् साहित्यकार भाजु मंगलप्रसाद स्यस्यःया जन्म जूगु खः । वय्कःया नां मंगलप्रसाद श्रेष्ठ नं खः । नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् भाजु मंगलप्रसाद स्यस्यः छम्ह नांजाःम्ह आत्मपरक च्वखँ च्वमि खः । वय्कःया न्हापांगु च्वखँ चिप (पुजाभः, ने.सं. १०८३) सफुलिइ पिदंगु खः थःगु विद्यार्थीकालय् वय्कलं थीथी साहित्य सम्मेलनय् निबन्ध ब्वनाः तःगू सिरपाः त्याकादीगु दु ।
मंगलप्रसाद स्यस्यःजुं च्वखँ च्वयादीबलय् झीगु समाजय् ब्वलनाच्वंगु विसंगति, विकृतिपाखे चिन्ता व्यक्त यानाः सम्बेदनशील जुयाः सुधार यायेत क्रान्ति हे यायेमाः धयागु कर्तव्यबोध याकादी । वय्कःया निबन्धय् नं कवि पूर्ण वैद्यया थें कवितात्मक पहः वः । थुकथं वय्कःया आत्मपरक च्वखँय् नं मंगलप्रसाद स्यस्यः महत्वपूर्ण योगदान दु धयागु वय्कःया सफू जिगु डायरी छपुपौ (च्वखँ मुना) ने.सं. १०८९ स पिदंगुलिं नं थुइका कायेफु । अथेहे वय्कःया पिदंगु मेमेगु निबन्धया सफू खः— जिगु चिन्तनया पल्पसा (ने.सं. ११२६), मिथिला च्वःप्वः मदुगु लुमन्ति (ने.सं.११२), गर्भाधान दुने एकोरियमया किपा (नेसं ११३६) ।
ने.सं. १०६० स जन्म जुयादीम्ह भाजु मंगलमान शाक्यया मांया नां तीर्थमाया शाक्य व बाःया नां दीज्र्यमान शाक्य खः । वय्कःया थाय्बाय् जाछँ, ब्रम्हचक्र महाविहार ओमबहाः खः । वय्कःया थीथी च्वसुत नेपालभाषाया थीथी पत्रिपत्रिकाय् पिदनाच्वंगु दु ।
वि.सं.२०२६ निसें मुद्रण व्यवसाय यानादीम्ह वय्कलं वि.सं. २०४७ निसें शाक्य अफसेट प्रेस नीस्वनाः नेपालय् नं रंगीन व स्तरीय मुद्रणपाखे बिशेष ध्यान बियाः न्ह्यानाच्वनादीम्ह खः । भाषा, साहित्य, धर्म, संस्कृतिइ तसकं मन क्वसाःम्ह भाजु मंगलमान शाक्यया प्रकाशित कृति महाचीन यात्रा (नियात्रा, ने.सं.११२० पोहेला) खः । वि.सं. २०२२ सालया नेपालभाषा आन्दोलनया सक्रिय कार्यकर्ता व सशक्त वक्ता भाजु मंगलमान शाक्य बैशाख पूर्णिमा पत्रिकाया न्यादँ तक सहसम्पादक व व्यवस्थापक जुयादिल । लुम्बिनि विकास सहयोग समितिपाखें पिदंगु पत्रिका लुम्बिनिया नं व्यवस्थापक जुयादिल । अथेहे प्यलापौ पलेहः पत्रिकाया वय्कः सम्पादक नं खः ।
भाजु मंगलमान शाक्यया जन्म ने.सं.१०६० इ यलय् जूगु खः । वय्कःया मांया नां पूर्णमाया शाक्य व बाःया नां सूर्यमान शाक्य खः । ने.सं.१०८७ इ झी पत्रिकाय् पिदंगु धरती मूर्छा जुयाः चत्तावानाच्वं थें च्वं कविता वय्कःया न्हापां प्रकाशित रचना खः । भाजु शाक्य नेपालभाषाया छम्ह नांदंम्ह आधुनिक कविया नापं भाषिक अभियन्ता नं खः । वय्कःया कविताय् प्रज्ञापारमिताया शून्यता ज्ञान पिलुयाच्वं । वय्कःया जिगु धरती–जिगु सर्गः (ने.सं. ११०८) नांगु कविता संग्रह पिदंगु दु ।
अबु हरिलाल कारंजित व मां मय्जुलक्ष्मी कारंजितया कोखं ने.सं. १०७२ दँय् येँया ज्याबहाः त्वालय् साहित्यकार व वरिष्ठ समाजशास्त्री मय्जु मंगला कारंजितया जन्म जूगु खः । स्नातकोत्तर तक ब्वनेज्या क्वचायेकादीम्ह मय्जु कारंजितया च्वसा नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजी स्वतां भाषाय् च्वन्ह्याः । विद्यार्थीया इलंनिसें थःगु मांभाय्प्रति नुगः क्वसायेका नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् थीथी च्वसुपाखें थीथी सिरपाः त्याकादीम्ह मय्जु कारंजितया दकलय् न्हापांगु रचना बस स्टपय् घौछि युगया ख्वाःपाः च्वखँ खः । लिपा थ्व च्वसु नेपालभाषाया थीथी पत्रिकाय् पिदंगु दु । मांभाय् अनुरागी वय्कलं वि.सं. २०२२ य् जीवन दबूनाप स्वापू दुगु नेपालभाषाया भाषिक आन्दोलनय् सक्रिय जुयाः ब्वति कयादिल । नेपाल भाषा साहित्यया सेवा यायेगु झ्वलय दच्छियंकं हालीगु म्ये बाह्रमासे म्ये छगू अध्ययन शोधग्रन्थ ने.सं.१११५ य् अन्तर्राष्ट्रिय महिला सम्मेलन चीनय् पित ब्वज्या जूगु खः । नेपालभाषा मिसा खलःया संस्थापक व अध्यक्ष जुयाः स्वीनिदँ तक भाषा साहित्यया सेवा यानादीम्ह मय्जु कारंजित नेपालभाषा परिषदया आजीवन दुजः नापं कोषाध्यक्ष नं खः । मांभाय् सेवा यायेगु बाहेक वय्कः मेलम्ची उपत्यका खानेपानी विकास समितिया संस्थापक जुयाः, जातीय भेदभाव विरुद्ध दलित महिला संघ व मेमेगु सामाजिक संघ संस्थाय् आवद्ध जुयाः समाजसेवा यानाझाःम्ह छम्ह वरिष्ठ समाजसेवी नं खः । आपालं अन्तराष्ट्रिय सम्मेलनय् ब्वति कयादीधुंकूम्ह वय्कःयात व्यावसायिक उत्थान व सामाजिक सेवाय् उत्कृष्ट ज्या यानादीगु वापतय् थीथी कदर पत्र प्रदान याःगु दु । वय्कः छगू इलय् सितु लय्पौया सहसंरक्षक जुयादीगु दु । थः ब्वलनागु समाज विकासया ज्याय्, थःपिंसं नवाना वयागु मांभाय्या विकासया ज्याय् सक्रिय जुयादीम्ह मय्जु कारंजित नेवाः नुगः, नेवाः गुथि, नेपालभाषा मंका खलः आदिया दुजः जुयाः भाषा व साहित्यया विकासय् तःधंगु योगदान बियादीगु दु ।