मां नानीमाया तण्डुकार व अबु पूर्णवीर तण्डुकारया म्ह्याय्मचा जुयाः ने.सं.१०६९ इ ज्याःबहाः, येँय् जन्म जुयादीम्ह मयजु मनदेवी (तण्डुकार) ताम्राकार छम्ह सिद्धहस्त बाखं च्वमि खः। गुरु पूर्ण वैद्यया हःपाःकथं नेपालभाषा साहित्यया बाखं विधाय् सशक्त रुपं थःगु ल्हाः न्ह्याकाच्वनादीम्ह मयजु मनदेवीं थ्यंमथ्यं २८ दँ धइथें दिपाः कयादिल।अथे खःसां बाखं विधाय् सामाजिक बेथिति, विसंगति व विकृति विरुध्द सः तयाः अभिव्यक्तिया सशक्त च्वसा न्ह्याके धुंकूम्ह श्रष्टां हाकनं ने.सं ११३७ निसें थःगु पलाः च्वयेकादिल । खुदँया दुने वय्कलं प्यंगू बाखं सफू इलंक्यंगु लँ, लँय् खनागु पलाः, धुफ्वः व छेँ दुने … साहित्य क्यबय् ह्वयेकादिल । वय्कःया बाखनय् नुगलय् तिक्क मिंकेफुगु व ब्वंमिया नुगःमिखा प्याकेफुगु विशेषता दु । अथेहे वय्कःया बाखंया शैली नाइसे च्वनाः माःथाय् माःकथं खँत्वाः, खँभाय्, उपमा व विम्व
छ्यलेगुया नापं समाजया दक्व धइथें पक्षय् थियाः नं इलं ह्वाःगु विदेश पलायनया समस्याय् तकं वय्कलं थःगु च्वसाय् न्ह्यब्वयादीगु दु । वय्कःया स्वंगूगु बाखं सफू धूफ्वया निंतिं वय्कःयात निक्वःगु रामशेखर लुमन्ति सिरपाः पाखें छायेपी धुंकूगु दु। वय्कलं गुरुवर पूर्ण वैद्यया ज्याः जंक्वया लुमन्ति व पूर्ण वैद्यका अप्रकाशित रचनाहरूया सहलेखन व सहसम्पादन नं यानादीगु दु।
बौ प्राध्यापक कृष्णबहादुर श्रेष्ठ व मां उत्तरकुमारी श्रेष्ठया कोखं यलया लुँहिति चालाछेँ त्वालय् ने.सं. १०६८ पोहलागा ३० कुन्हु समालोचक भाजु मनमोहन श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । समालोचना क्षेत्रय् निरन्तरता बियाः मदीसां पसूकाया स्वपुका (ने.सं. १०८५) पाखें नेपालभाषाया समालोचनाया लागाय् थःगु प्रभाव क्यनादीम्ह भाजु मनमोहन श्रेष्ठया लजगाः नं प्राध्यापन हे खः । वय्कः महेन्द्र विद्याभूषण पदकं विभूषित जुइधुंकूगु दु ।
बौ देवरत्न शाक्य व मां मोतिमाया शाक्यया कोखं ने.सं. १०८४ येँया क्वहिति त्वालय् भाजु मनरत्न शाक्यया जन्म जूगु खः । वय्कःया मेगु म्हसीका मनरत्न शाक्य स्वां खः । भाजु शाक्यं नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् थःगु साहित्यया पलाः बाखं सृजनापाखें न्ह्याकादीगु खःसा लिपा ख्यालिन्हिलि पाखे नं थःगु च्वसा न्ह्याकादिल । ने.सं. ११०६ य् ग्वय्स्वां ३/४ पत्रिकाय् पिदंगु विश्वास बाखं शाक्य भाजुया न्हापांगु साहित्यिक सृजना खः । थ्वय्कःया तःपूमछि बाखंत थीथी पत्रिकाय् पिदंगु खःसां ख्यालिन्हिलि याना जुइ न्ह्याःम्ह मनू जूगुलिं सफू धाःसा ख्यालिकुं मुना ग्वाय्पिया सुकुध्वां (ने.सं. ११०५) व कुचुकुच (ने.सं. ११०७) य् पिथनादिल । थीथी पत्रिकाया सम्पादन यायेगु झ्वलय् वँय् क्वँय् नांगु सफूया सम्पादन (ने.सं. ११०९)य् नं यानादीगु दु ।
सांगीतिक ख्यःया वरिष्ठ व्यक्तित्व भीमबहादुर नकःमि व श्रीमाया नकःमिया कोखं ने.सं. १०८७ सिल्लागाः नःमि, सनिबारखुन्हु बलम्बुया लाछि त्वालय् बूम्ह वरिष्ठ संगीतकार मनराजा नकःमिया नेपालभाषाया म्येचाः ‘मिखाया अजलं’, ‘नानु’ (मचा म्येमुना), ‘तय्जू’, ‘मन’, ‘सिमाकचा’, ‘निर्मल मन’, ‘सिमाकचा डिभीडी एल्बम’, ‘छ्यनय् तकुस्वां’, ‘जोभनया रंग’, यानाः मुक्कं गुंगू पिदनेधुंकूगु दु । अथेहे वय्कःया खस नेपाली भाषां प्यंगू भजन मुनानापं झिंन्हय्गू म्येचाः पिदनेधुंकूगु दुसा स्वंंगू सांगीतिक धूनया म्येचाः पिदनेधुंकूगु दु । नेपालभाषाया शंकरा, तारेमाम, कुलंगार, व मिसा, याःहू, अजःमिखा, लाखेभाजु यानाः च्यागू संकिपाय् संगीत तयादीम्ह वय्कलं स्वंगू खस नेपाली भाय्या संकिपाय् नं संगीत बियादीगु दु । अथेहे ‘स्याःगु घाः’ नांगु दबू प्याखनय् नं वय्कलं संगीत तयादीगु खः ।
झिंस्वदँ दुबलय् हे रेडियो नेपालय् वनाः प्रत्यक्ष प्रशारण जुइगु शास्त्रीय संगीतय् तालवादन यानादीम्ह मनराजां औपचारिक रुपं वि.सं. २०४५ सालय् रेडियो नेपालनाप आबद्ध जुयादीगु खः । वय्कः रेडियो नेपालया संगीत शाखा प्रमुख नं खः ।
रामहरि गुरुङ व भीमबहादुर नकःमिपाखें संगीत शिक्षा कयादीम्ह संगीतकार नकःमिं वाद्य शिरोमणि उस्ताद गणेशलाल श्रेष्ठया पुण्यतिथिइ हनुमान सेवा केन्द्र यलं ग्वसाः ग्वःगु शास्त्रीय संगीत सम्म्येलन व धेंधेंबल्लाः कासाय् तालवादनपाखे तबला वादनय् न्हाप सिरपाः त्याकादीगु दु, अथे हे रेडियो नेपालया ४२ क्वःगु (२०४८) र ४३ क्वःगु (२०४९) जन्म जयन्तिया लसताय् रेडियो नेपालं ग्वसाः ग्वःगु धेंधेंबल्लाखय् शास्त्रीय संगीतपाखे तबला वादनय् ल्यू सिरपाः त्याकादीगु दु । लिसें, २०६३ सालय् जुजु वीरेन्द्रया गद्दी आरोहण रजत महोत्सव पदक,Maritorious Service IGory Award Soka Association Singapore – 2003, २०५६ सालय् ‘दि टालेन्ट नेपालभाषा संगीत अवार्ड’, २०६६ सालय् नेपालभाषाया सर्वोत्कृष्ट संगीतकार पेज थ्री पिपल्स च्वाइस अवार्ड, २०७२ सालय् बनिता त्रैमासिक सम्मान, २०७४ सालय् सिक्किम नेवाः गुथि, फ्रेण्ड्स क्लब बलम्बुं सम्मान याःगु दु । अथेहे २०७५ सालय् संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उडड्यन मन्त्रालय, नेपाल संगीत तथा नाट्य प्रज्ञा प्रतिष्ठानपाखे प्रतिष्ठित श्रेणी, २०७५ सालय् हे संगीत महर्षी नातिकाजी सम्मान, दान्यहिरा सिरपाः (२०७९) लिसेंया सिरपाः व सम्मानं वय्कःयात छाय्प्यूगु जुल ।
नेपालभाषा व खस नेपाली भाय्या म्ये नापं यानाः थ्यं मथ्यं द्वःछिपुं मल्याक म्ये रेकर्ड याना दीधुंकूम्ह वय्कः नेपाल रोयल्टी संघया संस्थापक दुजः नं खः ।
बेल्जियम, नेदरल्याण्ड, स्वीट्जरल्याण्ड, जर्मनी, फ्रान्स, इटाली, सिंगापुरय् संगीतिक यात्रा यानादीधुंकूम्ह वय्कःया नेपालभाषाया म्ये न्ह्यब्वयेगु तातुनाः नेपालमण्डल टेलिभिजनं ‘संगीतकार मनराजा नकःमि एकल साँझ २०७५’ याःगु नं लुमंकेबहः जू ।
चित्रकार मनवज्र वज्राचार्यया जन्म वि.सं. १९८७ माघय् येँया महाबू मासंगल्लीइ अबु दुर्गावज्र वज्राचार्य व मां तीर्थकुमारी वज्राचार्यया कोखं जूगु खः । वय्कलं आयुर्वेद, बौद्ध दर्शन व चित्रकलाय् स्वअध्ययन यानादीगु खः । वय्कलं आयुर्वेद चिकित्सा, चित्रकला, मूर्तिकला, बौद्ध दर्शन अध्यापन नं यानादीगु दु । वय्कः छम्ह च्वमि नं खः ।
वय्कलं च्वयादीगु नखःचखः व संस्कृति, आयुर्वेद, बौद्ध दर्शन व कला सम्बन्धी थी थी सफू पिदंगु दु । वय्कःया वि.सं. २०२८ य् पिदंगु मध्यकालीन कला सपूm नांजाः । वय्कलं तःक्वः याकः चित्र कला ब्वज्या यानादीगु दु । वय्कःयात नेपाल आयुर्वेदीय संस्थां अभिनन्दन याःगु दु । वय्कः ने.सं. ११२१ प्वहेलाथ्वः एकादसि, सनिबारखुन्हु स्वर्गारोहण जूगु खः ।
थ्वँ अय्लाः दयेकेत जाकि बजिया नापं मना छता नं मदयेक मगाः । मना तयाः हे जक थ्वँ अय्लाः दयेकेत माःगु अय्लाःमा व प्वक दयेके फइ । मना तयेबलय् मात्रा मिलय् यानाः तयेमाः मखुसा सवाः स्यनी ।
मना थीथी कथंया दइ । किमना, छ्वकमना व पामना मुख्यरुपं ज्याय् छ्यलेगु याइ । मना दयेकीगु प्रविधि नं थीथी कथं दइ ।
किमना प्वकं दयेकेगु याइ । प्वकयात ग्वाराचा ग्वाराचा यानाः पानाः किमना दयेकी । पाइबलय् हासाया प्यंचाः यच्चुक हुयाः उकी पायेगु याइ । भचा न्हःगन धायेव न्ह्यःखतय् तयाः पाइ । पानाः गन धायेव माःबलय् छ्यलेत स्वथना तइ । किमना यक्व दयेकी मखु, थ्व यक्व तयेगु नं याइ मखु । किमना दयेकेत दछिं दतले प्वक नायाः थ्वँ वयेत थाकुइ थें च्वंगु व कःथ्वँ दयेकेत नं बांमलाइ थें च्वंगु प्वकं दयेकेगु याइ ।
छ्वकमना ब्यःया थ्वँ व अय्लाःमा दयेकेत मदयेकं मगाः । थ्व त्यनाः दयेकेगु याइ । भचा भचा माःफ्वयाः प्वाकलय् तयाः लुसिं च्वानाः पतिचिंकी । गुलि गुलिसिनं
छ्वयात हायेधुंकाः जक पतिचिंकेगु नं याः । थथे यायेबलय् लुसिइ प्यप्य जक पुनावयेगु याइ । कलघर दसेंलि अन यंका पतिचिंकीगु जुल । पतिचिंके धुनेव प्वतासिइ तयाः भचा प्वातक्क च्वं थें च्वंक हाइ । चकंक हिलाः भचा ख्वाउँकी । लुमुलुमु धाः ज्वलं जुल धायेव यच्चुक बँ पुनाः बँय् स्वलांगु प्यलांगुतिया फि जुइक हिली । द्यःने पाचुसे च्वंगु सु छबःचा तयाः उकी द्यःने भांग्रा सुकू आदि तयाः त्यनाः क्ववयेकी । द्यःने म्वायेकं म्वायेकं न्हुइगु व झ्यातु झ्यातुगु वस्तु दिकी मखु । छवाःत्यां निसें निवाः दतकि लिकाइ । लिकाइबलय् छलांगुत्या निलांगु फि जुयाच्वनी । फ्वसा ह्वः थें जुयाः वाउँसे च्वनाः धिका धिका जुल धायेव बांलाः तायेकी । बँपुइँ ल्यहें मदंक तीजक लिकयाः पाइ । गन धायेव संकेबलय् नचुगु धू ब्वइ । तीजक मुनाः माःबलय् तयेत स्वथना तइ । त्यनेगु मिलय् मजुल धायेव तुइसे फ्वसा ह्वःथें जुयाः ग्वः ग्वः छुतय् जुइ ।
छ्वकमना न्ह्याबलें नं त्यनेगु याइ मखु । बरखा मास क्वचायाः सरद ऋतु सुरु जुइगु बखत यँयाः पुन्हिया बखतय् जक त्यनेगु याइ । मेबलय्या सिकं थुबलय्या मौसम थुकिया निंतिं ल्वः तायेकी ।
पामना जाकिं दयेकी । न्हूगु जाकिया प्वक दयेकेत न्हूगु हे जाकिं दयेकातःगु व पुलांगु जाकिया दयेकेत पुलांगु जाकिं दयेकातःगु हे मना माः । जाकि चुं यानाः उकी वासः ब्वति ल्वाकछ्यानाः पामना दयेकी । चाकुगु मनायात चाकुगु हे ब्वति व खायूगु दयेकेत खायूगु ब्वति तइ । जाकिचुँनय् ब्वति ल्वाकछ्यानाः न्हायाः पा पा ज्यानाः निभालय् पानाः पामना दयेकेगु याइ ।
मां चौथीमाया व अबु रुद्रबहादुर खड्गीया काय्भाजु मनोज नेवाः खड्गीया जन्म येँय् ने.सं. १०९२ तछलागा १ कुन्हु जूगु खः । भाजु मनोज खड्गी छम्ह समाजसेवीया नापं नेवाः न्ह्यलुवाः नं खः । स्नातक पूवंकादीम्ह भाजु मनोज खड्गी सिन्हः स्वां खलःया संस्थापक (पुलाम्ह नायः, थौंकन्हय् संरक्षक) खः । थ्व संस्था पाखें नेपाल संवत् प्रबद्र्वन याये नितिं २६दँ न्ह्यःनिसें मदिक्क स्वनिगः व देयन्यंक भिंतुना मोटरसाईकल स्रयालि न्ह्याकावयाच्वंगु दुसा झीगु भाय्, तजिलजि म्वाकेत थीथी ज्याझ्वः नं यानावयाच्वंगु दु । अथे हे भाजु मनोज खड्गी नेवाः भोलन्टियर्सया संस्थापक नायः, येँ दरबारक्षेत्र संरक्षण व व्यवस्थापन महासमितिया संस्थापक कजि (पुलाम्ह नायः, हाल संरक्षक), नेपाल ग्रीस मैत्री व साँस्कृतिक संघया मूछ्याञ्जे, थीथी ब्वनेकुथी व्यवस्थापन समितिया दुजः व नायः खः । वय्कलं नेपालभाषा व नेवाः जातिया अधिकारया नितिं तःगू आन्दोलनय् नेतृत्वदायी भूमिका म्हितादीगुलिं वय्कःयात आन्दोलनकर्मि कथं नं म्हसीकेगु याः । नेवाःतय्त छुं कथंया समस्या ब्वलनकी ग्वाहालि यायेगु निंतिं हेल्पिङ्ग डेस्कया अवधारक वय्कलं नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिया घटक कथं प्यक्वःतक नायः जुया नेवाः एकता दिवस तःजिक न्ह्याकादीगु दु । अथेहे वय्कलं ने.सं. ११४१य् नेवाः जातिय महासंघ नं नीस्वनादीगु दु ।
संगीत क्षेत्रय् नं उलि हे मन क्वसाःम्ह भाजु मनोजं नेवाः संगीत, नेवाः म्हसिका व नेवाः गौरव न्ह्यब्वयेगु तातुनाः नेपाः दुने व पिनेयापिं फुक्क संगीतह्यःमि नेवाःत मुंकाः छगू तःधंगु व तब्यागु दबुलिइ थनाः न्हापांखुशी नेवाः आईडल ज्याझ्वःया ग्वसाः ग्वयादिल । नेपाल खड्गी सेवा समितिया झिंन्यादँ तक नायः जुयादीम्ह भाजु मनोजं थुगु संस्था पाखें पिदंगु तःगू हे तँसापौ, ख्वाःपौ व स्मारिकाया सम्पादन यानादीगु दु । गथे—स्मारिका (ने.सं. ११२२, ११२४), स्वक्वःगु तःमुँज्या विशेष तँसापौ (ने.सं ११२५), प्यक्वःगु तः मुँज्या विशेष तँसापौ (ने.सं ११२९), स्मारिका, (ने.सं ११३३) खुक्वःगु देय् मुँज्या विशेष अंक व स्वर्ण स्मारिका (ने.सं ११३६), नायः जागरण लय्पौ (ने.सं ११४३), नायः सिंह, शाही खड्गी समाजया संस्कार (ने.सं. ११४०) व नायः प्रोफाईल (ने.सं. ११४३) आदि ।
नेवाः देय् दबूलिं ने.सं. ११२७य् पिदंगु नेवाः समाज सफुलिइ च्वंगु नायः सिंह, शाही, खड्गी जातिया परिचय मनोज खड्गीं हे च्वयादीगु खःसा वय्कलं थीथी पत्रपत्रिकाय् स्रष्टापिनिगु म्हसिका च्वसु च्वयेगु नं यानादीगु दु । वय्कःया योगदानया कदर स्वरुप वय्कःयात ज्यापु समाजपाखें विशेष सम्मान (ने.सं.११३१), नेपाल प्रहरीपाखें (ने.सं.११३९) विशेष हना व मेमेगु संस्थापाखें नं थीथी कथंया सम्मान देछाःगु दु ।
मय्जु मनोरमा तुलाधरया जन्म ने.सं १०७२ य् बौ बुद्धिरत्न तुलाधर व मां न्हुछेमाया तुलाधरया कोखं येँया तँलाछी त्वालय् जूगु खः । नेपालभाषा विषयय् स्नातकोत्तर यानाः सरस्वती क्याम्पसय् नेपालभाषा विषयया हे प्राध्यापन यानादीम्ह मयजु मनोरमां थःगु च्वसा नं नेपालभाषाया पठनपाठननाप सम्बन्धित विषयपाखे हे न्ह्याकादीगु दु ।
थ्वय्कःया निपासः (ने.सं १११७.) नांगु व्यावहारिक समालोचनाया सफू पिदंगु । अथेहे थ्वय्कःया छुं च्वसु तत्कालिन सरस्वती क्याम्पसं पिदनीगु न्हाय्कं पत्रिकाय् नं पिदंगु दु । थ्वय्कलं नेपालभाषा मिसा खलः व लोकसाहित्य परिषद्या आजिवन जः जुयाः नं नेपालभाषाया निंतिं ज्या यानादीगु दु ।
मनोहर श्रेष्ठया जन्म ई.सं १९६४ मे ३१ य् येँया ढोकात्वालय् अबु हरिहरलाल श्रेष्ठ व मां सुवर्णलक्ष्मी श्रेष्ठया कोखं जूगु खः । थौंकन्हय् थ्वय्कः अमेरिकाया भर्जिनियाय् च्वनादी । त्रिभुवन विश्वविद्यालयं स्नातकोत्तर डिग्री हासिल यानादीम्ह भाजु मनोहर श्रेष्ठ थौंकन्हय् अमेरिकाय् डेटा वयरहाउजिङ्ग / विजनेस इन्टलिजेन्सया ख्यलय् ज्या यानाच्वनादीगु दु ।
थःगु स्कुल जीवनं निसें नेपालभाषाप्रति मन क्वसाःम्ह मनोहर श्रेष्ठ थौं अमेरिकाया भर्जिनिया थेंज्याःगु व्यस्त शहरय् च्वनाः नं थःगु लजगाःया अलावा थःगु मातृभाषा नेपालभाषा व नेवाः संस्कृतिया छम्ह न्ह्यलुवा जुयाः ज्या यानाच्वनादीगु दु ।
थौंकन्हय् थ्वय्कः अमेरिकाय् नेवाःतय्गु दकलय् पुलांगु संस्था नेवाः पासा पुचः अमेरिकाया ने.सं ११४२ निसें नायः जुयाः नेपालभाषा, नेवाः संस्कृति कला संरक्षण व प्रवद्र्धनया निंतिं ज्या यानाच्वनादीगु दु । थ्व स्वयाः न्ह्यः नं वय्कः उगु संस्थाया उपाध्यक्ष, मुख्य सचिव व दुजः जुयाः ज्या यानादीधुंकूम्ह खः । उगु इलय् नं वय्कलं नेवाः पासा पुचः अमेरिका पाखें नेवाः भाषा संस्कृति प्रचारप्रसार व संरक्षण यायेगु निंतिं न्हूदँ समारोह यायेगु, सामुहिक म्हपुजा न्यायेकेगु, इही मुंकेगु, नेवाःभाय् व लिपि कक्षा संचालन यायेगु, दबू पत्रिका पिकायेगु, थीथी नेवाः हस्तिपिंत सम्मान यायेगु आदि ज्या यानादीगु दुसा अमेरिकाय् वःपिं न्हूपिं नेवाःतय्त ज्या व अनया कानुन सम्बन्धी सरसल्लाह बीगु आदि ज्या नं न्ह्याकादीगु दु । अथेहे थौंकन्हे थ्वय्कः हलिं नेवाः दबू व एशोसियसन अफ नेपालिज इन् अमेरिकाया सल्लाहकार जुयाः अमेरिकाय् दुने व हलिंया थीथी देसय् च्वंपिं नेवाःत नाप स्वापू तयाः नेवाः उत्थान सम्बन्धी विचार विमर्श यायेगु ज्या नं यानाच्वनादीगु दु ।
चित्रकार मनोहरमान पुंया जन्म वि.सं. १९७१ माघय् येँेया मरुत्वालय् जूगु खः । वय्कःया अबुया नां वीरमान चित्रकार खः । चित्रकलाय् स्वअध्ययन यानादीम्ह वय्कलं वि.सं. १९९६ य् भारतया बम्बईया प्रकाश फिक्चर कम्पनीइ पोष्टर आर्टिस्टय् ज्या यानादिल । लिसें २००६ सालय् दार्जिलिङ्गय् कला साधना यानादिल ।
वय्कलं याकः कला ब्वज्या येँय् वि.सं. २०२५ व २०३९ सालय्, २०४२ सालय् लन्डनय् व २०४५ सालय् जर्मनीइ यानादीगु खः । वय्कःया चित्रकला बेलायत, भारत व जर्मनी आदि देशय् संग्रहित जुयाच्वंगु दु । वय्कःयात वि.सं. १९९६ स भारतया बम्बई आर्ट सोसाइटिं ग्वसाः ग्वःगु सोसाइटी स्वर्ण जयन्ती प्रदर्शनीइ सोसाइटी पदक द्यछाःगु दु ।