ज्यापु जाति दुनेया छगू तःधंगु थर महर्जन खः । तर ज्यापु दुने महर्जन गुबले गनं वल व थुकिया अर्थ छु धयागु सीमदुनि ।

नेपालभाषा साहित्यया प्यंगःथां मध्ये छगः थां जुयादीम्ह सिद्धिदास महाजु नेपालभाषा साहित्य सेवाय् थःगु जीवन पानाझाःम्ह, झी सकलसित मांभाय् सेवा यायेगु पाठ स्यनाझाःम्ह महारथी खः । वय्‌कःया जन्म ने.सं. ९८७ साल ञंलागा कुन्हु येँया क्वाछेँ त्वालय् जूगु खः । वय्‌कःया मां हर्षलक्ष्मी व अबु लक्ष्मी नारायण अमात्य खः ।

न्यादँ दुबलय् थः बौयापाखें आखः सयेकादीम्ह वय्‌कलं झिंन्यादँया वैंशय् संस्कृत भाषाया नापं ज्योतिष शास्त्र नं सयेकादिल । थुबलय् हे वय्‌कःया बौनं वय्‌कःयात थापाथली च्वंगु नगदी तहबिल धयागु अद्दाय् ज्या याकादिल । थ्व जागीर छुं ई लिपा मन्त । थ्व जागीर मदयेवं वय्‌कःया अबुं वय्‌कःयात जनबहालय् कापः पसः तयेकल । अन वय्‌कलं प्रेमसागर धयागु सफूया नेपालभाषा अनुवाद यानादिल । अथेहे भचा लिलातकि सफू च्वयेगु ज्या यानादिल । पसः नं चले यायेमफुसेंलि साहुपिनिगु ज्या ज्वनाः खुदँ न्हय्दँ वीरगंजय् च्वनादिल । अन नं सफू च्वयेगु ज्या त्वतामदी । अन च्वनादीबलय् वय्‌कलं सज्जनहृदयाभरण (ने.सं १०४०) धैगु सफू च्वयाः बेतियाय् वनाः छापे याकाहल । वीरगंजं लिहां झायाः वय्‌कः असं कमलाछिया वैद्य मूधरानन्दया वासः पसलय् ज्या यानादिल ।

थुकथं जीवन हहं खुइनिदँ (६२) या वैशय् भचाभचा उसाँय् मदुगुलिं व वय्‌कःया लिपायाम्ह कलाः लगःधगः मदुम्ह जूगुलिं वय्‌कःया थः केहेँ लिलावतियाथाय् च्वंझाल । अन तःन्हु च्वने मलावं हे वय्‌कःया आग्रह कथं केहेँ लिलावतिं थः दाजुयात पशुपतिइ यंकाबिल । अन यंकाः न्हय्न्हु दुकुन्हु ने.सं. १०५० सालया कछलागा त्रयोदशी सोमवाःकुन्हु वय्‌कलं संसार त्वःता झाल । थौं वय्‌कः झीगु न्ह्यःने मदयेधुंकूसां वय्‌कलं यानादीगु मांभाय्‌या सेवां वय्‌कःयात अमर जुइकातःगु दु ।

न्यय्‌गुलिं मल्याक थीथी विधाया सफू च्वयाथकादीम्ह सिद्धिदास महाजुं थःगु जीवनकालय् छगू हे जक सफू सज्जनहृदयाभरण पिकायेफत । वय्‌कःया पिदनेधुंकूगु सफू— ‘सज्जनहृदयाभरण’, ‘सत्यसति,’ ‘संवाद’ ‘शुकरम्भा संवाद’ व ‘रम्भा सुक सम्वाद’, ‘सिद्धिदास थःगु मिखाय् व शिवबिलास’ ‘सिद्धिरामायण (किष्कीन्धाकाण्ड)’ ‘सरल छन्द बोध’, ‘सुक्ष्म छन्द’, ‘संचय’, ‘कर्मयागु योगु धयागु छु’, ‘सनातन धर्म’, ‘सर्वबन्धु’, ‘संसार दुःखया खँ’, ‘सत्यमदन’, ‘सप्तस्तुति’ आदि खः । थुकथं वय्‌कलं सफू च्वयेगुया नापं अबलय्‌या युवा विद्यार्थीतय्‌त गथे— सिद्धिचरण श्रेष्ठ, ठाकुरलाल मानन्धर आदिपिंत कविता च्वयेगु स्यनाः नेपालभाषाय् न्हूगु पुस्ताया कविपिं पिकयादीगु दु । नापं सलंसःदँ निसें नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् न्ह्यानाच्वंगु गीतिकाव्य परम्पराया थासय् चिनाखँया परम्परा न्ह्याकादिल । थथे नेपालभाषाया काव्य ख्यलय् चिनाखंयाँ परम्परा न्ह्याकादीम्ह वय्‌कः न्हापांम्ह कवि खः । उकिं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् वय्‌कःयात नेपालभाषाय् न्हापां चिनाखँया प्रयोग याःम्ह कवि कथं मानय् यायेबहः जू ।

चिनाखँया नापनापं वय्‌कलं आधुनिक बाखं, आधुनिक निबन्धया पूर्वाभास बीगु शिवविलास थेंज्याःगु बाखं, सर्ववन्धु थेंज्याःगु च्वखँ च्वयाः आधुनिक गद्य साहित्य ब्वलंकेगुली नं तिबः बियादीगु दु । थुकथं तत्कालिन राणा सरकारया ख्याच्वःयात नं चिउताः मतसे नेपालभाषां विविध विषयय्, विविध विधाया सफू च्वयाः नेपालभाषाया पुनर्जागरण आन्दोलन सफल जुइकेगु ज्याय् महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह यानादीगु दु ।

थज्याःम्ह नेपालभाषा सेवी महाकविया विषयलय मालेज्या यानाः चित्तधर हृदयजुं ‘नेपाल’ पत्रिकाय् ‘सिद्धिदास स्मृति अंक’ पिकयादिलसा सत्यमोहन जोशीजुं ‘सिद्धिदास’ नाटक च्वयादिल । अथेहे ने.सं. १०८७ सालय् च्वसापासां सिद्धिदास १०० दँ बुंदिं भव्यरुपं हनसा वि.सं. २०३७ साल वैशाख १ गते श्री ५ या सरकारं ३० गः वंगु हुलाक टिकट पिकाल । थथेहे वय्‌कःया भाषा सेवायात कदर यानाः रत्नपार्कया दुवातय् वय्‌कःया सालिक तल । अथेहे मंकाः खलःपाखें दँय्दसं वय्‌कःया बुन्हिकुन्हु नसंचा उलेगु व थीथी ज्याझ्वः न्ह्याकेगु यानाच्वंगु दु ।

पिदने धुंकूगु सफू :

सज्जन हृदयाभरण (ने.सं. १०४०), सत्यसती (ने.सं. १०३५), संवाद (ने.सं. १०३७), सिद्धिरामायण (ने.सं. १०३०–१०३५) शुक रम्भा सम्वाद (ने.सं.१०४२), सिद्धिदास थःगु मिखाय् व शिवविलास बाख (ने.सं.१०८७), सरल छन्द वोध, संचय (ने.सं. ११०२), सनातन धर्म (ने.सं.१०८७), सर्ववन्धु (ने.सं. १११२), संसार दुःखया खँ (ने.सं.१११३ ), सत्य मदन (ने.सं.१११५), सप्त स्तुति (ने.सं.१११८), स्वदेश वस्त्र (ने.सं.१११८), स्वंगू ऋण (ने.स.११२०), रम्भा शुकसम्वाद (ने.सं १०४३), सत्य मदन (ने.सं.१०४५), सप्ततुति (ने.सं.१०८५), सरल छन्द बोध व शूक्ष्म छन्द बोध (ने.सं.१०४६), सिद्धिरामायण अयोध्या काण्ड व अरण्य काण्ड (ने.सं.११३२), सिद्धिरामायण किष्किन्धा काण्ड (ने.सं.१०८७) सिद्धि–रामायण बालकाण्ड (ने.सं. ११०३), सिद्धिरामायण सुन्दर काण्ड (ने.सं.११३२)

पिदने मानिगु सफू :

प्रेम सागर (ने.सं.१०३५), सिद्धिरामायण (ने.सं.१०३०–१०३५) शारदा भजन (ने.सं.१०३५), सत्य ऋण (ने.सं.१०३५), सरल श्रुतिबोध (ने.सं१०३५), सज्जन कण्ठाभरण (ने.सं१०३५), सुःख दुःख (ने.सं१०३६), विजुली (ने.सं.१०३६), संग दोष (ने.सं.१०३६), साधारण धर्म (ने.सं.०३६), सर्वभक्ति (ने.सं.१०३६), सदां लिलाः (ने.सं.१०३६), सत् नीति (ने.सं.१०३७), सप्त विवाद (ने.सं.१०३६), सकतां श्लोक (ने.सं.१०३७), सल्हा साहुति (ने.सं.१०३८), संग सुमन (ने.सं.१०३९), स्वंगू गुण (ने.सं.१०३९), सकतां माः (ने.सं.१०३९), समाचार (ने.सं.१०४१), सर्वकर्म (ने.सं.१०४३), सिद्धिव्याकरण (ने.सं. १०४६), शिव पिनास (ने.सं. १०४९) आदि । मेगु झिंनिगू सफूया नां लुइके मफुनि ।

थुपिं सफूमध्ये सिद्धिव्याकरण, सिद्धिदास थःगु मिखाय्, शिवविलास बाखं व शिव पिनास सफू जक गद्यं च्वयातःगु दुःसा मेगु फुक्क पद्यभाषं च्वयातःगु दु ।

नेपाः देय्‌ छगू थीथी प्याखंत मध्ये महाकाली प्याखं पुलांगु व नांजाःगु प्याखं खः । थ्व प्याखंयागु बारे थीथी धापू पिहां वयाच्वंगु दु । थ्व प्याखं धार्मिक, सांस्कृतिक, पौराणिक व परम्परागत ख्वाःपाः प्याखं खः । खास यानाः नेवाःतय्‌सं थ्व प्याखंयात आःतक न्ह्याकातःगु खनेदु । नेपाः देसय्‌ महाकाली (देवी) प्याखं यक्व दःसां नं ख्वप देशय्‌ न्ह्यानाच्वंगु छगू पुलागु प्याखं खः । थ्व प्याखंया आज्जु धयागु ‘सर्वजन सुखाय सर्वजन हिताय’ खः, अर्थात सकसितं सुख बीेगु, सकसितं बांलाकेगु खः । थथे जूगुलिं थ्व प्याखं आःतकं ल्यनाच्वंगु खः ।
महाकाली प्याखंया उत्पत्ति द्यःतय्‌ पालय्‌ हे जूगु धयागु कथन दु । प्याखं स्यनामि एवं नेपाल नृत्य शिक्षा पद्धतिया च्वमि डा. कुमार प्रसाद दर्शनया धापू कथं जुजु अरि मल्लया इलय्‌ महादुर्भिक्ष ल्वचं कयाः तःधंगु समस्या वल । यक्व यक्व मनूत सित । अबले महाकाली देवी जुजुया म्हगसय्‌ बिज्यात । महाकाली देवीं प्याखं म्वाकेफुसा व थुकियात न्ह्याके फःसा महादुर्भिक्ष ल्वय्‌ व च्यागू भयं (संकटं) मुक्त जुइगु खँ ब्याकादिल । महाकली देवीया उजं कथं तान्त्रिकतय्‌त सःताः देवीया थापना यानाः थुगु प्याखंया पुजर्नन्म जूगु इतिहास न्यनेदु । जुजु थः स्वयम् नं प्याखं हूगु धैगु खँ नं न्यने दु । उबलय्‌ निसें देशय्‌ थीथी भय व ल्वचं मुक्त जूगु धैगु विश्वास यानातःगु दु । व हे विश्वास कःधानाः उगु इलंनिसें देशय्‌ संकट जुइबलय्‌ व ततःधंगु बांलाःगु ज्याखँ जुइबलय्‌ महाकाली प्याखं हुइकेगु यानाहयाच्वंगु दु । ख्वप देसय्‌ सापारुबलय्‌ व येँय्‌ यंयाः (इन्द्रजात्रा) बलय्‌ न्ह्याबलें प्याखं हुइकेगु यानाच्वंगु दु । ख्वपया मुख्यगु खुथ्वः महाकाली प्याखं पुचःयात नेपाल सरकारपाखें ग्वहालि यानाच्वंगु दु । ख्वपय्‌ आपालं महाकाली प्याखं पुचःत दु, पुलांगु पुचmत दुसुना वनाच्वंगु दुसा न्हून्हूगु पुचmत पिहां नं वयाच्वंगु दु ।

महाकाली
महाकाली प्याखंया मूपात्र महाकाली खः । वय्‌कःयात चामुण्डा देवी नं धाइ । महाकाली शक्तिशालीम्ह गंसिख्वाःम्ह देवी खः । वय्‌कः ख्वाः नीलकमल थें ह्याउँसे च्वनी । न्ह्याबलें तंचायाच्वंम्ह थें च्वनी । न्ह्याबलें ह्याउँगु वसः पुनाच्वनी । वय्‌कःया मू ज्या दुष्ट, अत्याचारी दैत्य दानवतय्‌त न्हंकाः भक्तजनतय्‌गु रक्षा यायेगु खः । वय्‌कलं मगाःमचाःपिं सकसितं उतिग्यंकाः नकेगु व ज्याझ्वः लःल्हायेगु नं याना च्वंगु खनेदु । प्याखं हुलेबलय्‌ जवं खड्ग व खवं पात्र ज्वना बिज्याइ ।

महालक्ष्मी
गणय्‌ महालक्ष्मीयात सह–गणनायक कथं काइ । वय्‌कः शक्ति सम्पन्न देवी खः । वसपोलया ख्वाः न्ह्याबलें म्हासु वर्णया जुइ, मुसुमुसु न्हिलाच्वंगु जुइ । वय्‌कलं न्ह्याबलें म्हासुगु तिसा व वसः पुनातइ । वसपोलया मू ज्या थः भक्तपिन्सं मनंतुंगु फुक्कं ज्वलं पुवंका बीगु खः । समाजं वसपोलयात श्रृष्टिकला कथं पुजा याइ । धार्मिक ग्रन्थ कथं वय्‌कलं दुष्ट महिषासुरयात स्यानाः भक्ततय्‌ रक्षा यानाबिज्याःगु खः ।

कुमारी
गणय्‌ कुमारीयात सह–गणनायक कथं काइ । वसपोलयात महासरस्वती नं धायेगु याइ । वसपोल शक्ति सम्पन्न देवी खः । कुमारीया ख्वाः हिया थें ह्याउँसे वर्ण जुयाः मसुमुसु न्हिला च्वनी । कुमारीं हिया वर्ण थें ह्याउँगु वसः पुनातइ । जगतया सकसितं नकेगु व त्वंकेगु भाला कुबियाबिज्याःम्ह जूगुलिं वसपोलयात जगतपालनकर्ता धाइ । प्याखं हुलीबलय्‌ जवय्‌ खड्ग व खवय्‌ पात्र ज्वनाः प्याखं हुली ।

बेताल
बेताल द्यवं न्ह्याबलें मे पिकनाः, सँ ताःताःहाकः लहिना तइ । थुमिगु म्हय्‌ वसः नं दइमखु । बेताल धयापिं देवीपिन्सं ब्वःगु ज्या याइपिं पात्र खः । देवीपिनिगु उजंकथं ज्या यायां हे बेतालया गबलें हे लिलाइमखु । महाकाली प्याखनय्‌ देवीपिं दुथाय्‌ देवीपिन्त ग्वहालि यायेगु निंतिं बेतालत देपा ल्हातय्‌ पात्र ज्वनाः च्वनाच्वनी ।

ख्याः
ख्याः म्हछिं हाकुसेच्वंगु झ्याब्लां झ्याब्लां सँ दुम्ह पात्र खः । ख्याकं न्ह्याबलें थःगु मेच पिकयातइगु जूगुलिं ख्वालय्‌ ह्याउँगु मे खने दइ । म्हय्‌ क्वँय्‌ हे मदु थें ला ग्वारा थें जक च्वनी । प्याखनय्‌ ख्याः निम्हतिपूया रुपय्‌ छज्वः दइ । ख्याःया मू ज्या समाजय्‌ सुखपूर्वक व न्ह्यैपुक पारिवारिक जीवन हनेगु धैगु क्यनेगु खः ।

कवं
कवं धयापिं ला हे मदुपिं कंलाय्‌ जक दुपिं पात्रत खः । आध्यात्मिक दर्शन कथं नं कवं धैपिं म्हय्‌ ला हे मदुपिं कंलाय्‌ जक दुपिं पात्र खः । समाजय्‌ मस्तय्‌त बांलाक बिचाः यानाः हुर्के यायेमाः, उमित बांलाक बिचाः यायेमफतकि छेँया हामायात नं बांमलाक ल्वचं कयेफु धयागु सन्देश कवं नं बियाच्वंगु दु । कवंयागु जक नं बिस्कं प्याखं दु । कवं महाद्यवं बुइकूपिं पात्रकथं नालातःगु दु ।

जंगली (सिँचा)
सिँचातय्‌गु म्हधी सिँ थें च्वनीगु जूगुलिं थ्व पात्रयात सिँचा धाःगु खः । सिँचाया म्हय्‌ वसः दइ मखु, वया म्ह नांगा हे जुइ । थुमिगु मू ज्या देशय्‌ अनिकाल जुल, महायुद्ध जुल धाःसा सत्य व न्यायया पक्ष ग्वहालि यायेगु खः । सिँचायात महाद्यवं जगतयात ग्वाहालि यायेगु निंतिं छ्वयाहःपिं पात्र खः । सिँचा ल्वाभः जक ज्वनाः प्याखं हुली ।

भूत भैरव
महाकाली प्याखनय्‌ भूत भैरव निम्ह दइ । छम्ह हाकुम्ह भूत, मेम्ह ह्याउँम्ह भूत दइ । हाकुम्ह भूतया ख्वाःपाःनिसें कयाः तिसावसः फुक्क ज्वलं हे हाकुसे च्वनी । ह्याउँम्ह भूतया ख्वाःपाःनिसें कयाः तिसा वसः फुक्क ज्वलं ह्याउँसे च्वनी । भूत भैरवया मू ज्या सुयातं छुं ल्वय्‌ वा समस्या जुलधाःसा झारफुक यानाः लायेकाबीगु खः । थुकिया नापं मेगु ज्या धैगु थःथाय्‌ व थः छेजःपिंथाय्‌ बांमलाःपिं दैत्य दानवतय्‌त दुमकायेगु खः । प्याखं हुलीबलय्‌ छपा ल्हातय्‌ समय्‌बजि दुगु बौपा दइसा मेगु ल्हातं ल्हाः तुती ज्वनातइ ।

दैत्य
दैत्य धयापिं समाजयात दुःख बिइपिं प्राणी खः । थःगु स्वार्थ पूवंकेगु निंतिं दैत्य, दानवतय्‌सं न्ह्याग्गुं याइ । दैत्यतय्‌गु नां कथं उमिसं पुनीगु वसः नं बिस्कं बिस्कं जुइ । प्याखं हुलीबलय्‌ छपा ल्हातं तरवार वा खोना दइसा मेगु ल्हातय्‌ भाला दइ । जीवनय्‌ दैत्य दानवतय्‌सं न्ह्याक्व हे मोजमस्ती याःसां न्ह्याक्व हे बल्लाःसां अन्तय्‌ उमिगु बांमलाक हे अन्त वा नाश जुइ ।

शेरसिंह
महाकाली प्याखनय्‌ शेरसिंहयात गणया दुजःकथं नाला कयातःगु दु । खास यानाः शेरसिंहयात देवीतय्‌ वाहनयाकथं काइ । देवीपिन्सं दुष्ट असुर, पापी दैत्य दानवतय्‌त स्याये धुंकाः देवीपिन्त सिंहनाद यानाः देन्यंकं चाःहिकेगु शेरसिंहया मू ज्या जुइ । देव, दानव व मनुष्यतय्‌सं थःगु स्वार्थया निंतिं न्ह्याग्गुं बांमलाःगु ज्या याःसां पशुतय्‌सं छुटे याये फइ ।
म्हय्‌खा (मयूर)
म्हय्‌खा ब्वयाः वनेफुम्ह कुमारीया वाहन खः । थ्व प्याखनय्‌ देवी दैत्य्‌तय्‌त बुकाः वा बध यानाः म्हय्‌खायात मुक्त याना छ्वइ । असत्ययात बुकाः सत्य त्याइगु लसताय्‌ म्हय्‌खा प्याखं हुली । म्हय्‌खा धयाम्ह यक्व हे बांलाःम्ह निपाचूम्ह पंक्षी खः । महाकाली प्याखनय्‌ म्हय्‌खा याकःचा जक प्याखं हुली ।

मनू
मनू नं महाकाली प्याखंयाम्ह छम्ह गणकथं कयातःगु दु । असत्य, पापी, असुर, दैत्य व दानवतय्‌त देवीं स्याःगु लसताय्‌ सिंहनादया निंतिं शेरसिंह पिहां वइ । देवीं याःगु खँ बांलाक कनेगु निंतिं मनू पिदनी । देवीया फुक्क महिमा मनुखं बांलाक थुइकबी मफुगुलिं सिंहं पिहाँवइ ।

मेय्‌
मेय्‌ धयाम्ह दैत्य दानवतय्‌ बाहन खः । मेय्याके थःगु हे छुं ज्ञान, बुद्धि व विवेक दइमखु । मेय्‌ धयाम्हेसिनं मालिकं छु धाल व बाहेक मेगु छुं हे यायेफइ मखु धयागु खँ महाकाली प्याखनय्‌ न्ह्यब्वयातःगु दु । थन मेय्यात महिषासुरया प्रतिक कथं नं कयातःगु दु ।

महाकाली प्याखंया बाद्य
महाकाली प्याखं हुइकबिलय्‌ थीथी बाजं छ्यलातःगु दु । कोता, नगरा, पछिमा बाजंया लय्‌ व तालय्‌ महाकाली प्याखं हुली ।

कोता
कोता बाजं दथुइ ह्वांग च्वंगु सिँयागु निखेरं छ्यंगु भुनातःगु बाजंया दथुइ छ्यंगुलिं भुनातःगु चिग्वःगु बाजं दइ । थुकी खौ दइमखु । युद्ध वा ल्वापुया तयारीया इलय्‌ थ्व बाजं थाइ ।

नगरा
नगरा निगः दइ, छगः तग्वःगु व छगः चिग्वःगु । थ्व बाजं चायागु गपागुइ छ्यंगुली भुनातःगु जुइ । थुकियात निपु कथिं थाइ । खास यानाः देवी व दैत्य दथुइ संग्राम वा ल्वापु जुइबलय्‌ नगरा थाइ ।

पछिमा
पछिमा बाजं दुछि ह्वांग च्वंगु सिँइ निखेरं छ्यंगुलिं भुनातःगु दइ । जवय्‌ खौ दइसा खवय्‌ छुचुं तयाः थाइ । खास यानाः थ्व बाजं उत्सव व बांलाःगु ज्याझ्वःबलय्‌ थायेगु याइ ।

प्रवन्ध काव्यअन्र्तगतया छगू तःजिगु विधा महाकाव्य खः । नेपालभाषा साहित्य छगू ताःहाकःगु साहित्यिक इतिहास दुगु भाषा खया नं थ्व भाषाय् महाकाव्यया रचना पुनर्जागरणकालय् वयाः तिनि जुल । सिद्धिदास महाजुं च्वयादीगु सिद्धिरामायण हे आःतकयागु अनुसन्धान कथं नेपालभाषाया न्हापांगु महाकाव्य खः । सिद्धिदासं वार्णिक छन्दया प्रयोग न्हापां थ्व हे महाकाव्यं निसें याःगु खः । थ्व महाकाव्य सिद्धिदासं च्वयादीगु खःसां थुबलय् थुकिया निगू स्वंगू सर्ग जक पिदंगु खःसा फुक्क काण्ड दुगु महाकाव्य आपालं लिपा तिनि प्रकाशित जुल । थ्वहे कथं प्रकाशनया ल्याखं नेपालभाषाया न्हापांगु महाकाव्य चित्तधर हृदयजुं वि.सं. १९९७ सालया राजनैतिक पर्वय् जेलय् लाःबलय् च्वयादीगु सुगत सौरभ जूगु दु । तर थुकिया प्रकाशन ने.सं १०६९. सालय् वयाः जक पिदन । नेवाः सामाजिक सांस्कृतिक परिवेशय् बुद्धया जीवनी व दर्शनयात कयाः च्वयातःगु १९ सर्गया सुगत सौरभ महाकाव्य नेपालभाषा साहित्यया हे छगू न्ह्यथनेबहःगु सफू जूगु दु । चित्तधर हृदयजुं जेलय् सुगत सौरभ महाकाव्यया रचना यानादिलसा अन हे जेलय् लाःम्ह धर्मरत्न यमिं जेलय् हे अर्हतन्द महाकाव्यया रचना यानादिल । थ्व महाकाव्यया प्रकाशन नं जेलकाल लिपा अर्थात् ने.सं १०७२ य् तिनि जुल । भगवान बुद्धया किजा सुन्दरनन्दया विषययात कयाः च्वयातःगु थ्व महाकाव्यय् सुन्दरनन्दं अर्हत्व प्राप्त याःगु विषय नापनापं धर्मरत्न यमिं थःगु प्रगतिशील बिचाःयात नं महाकाव्यय् ब्वयेगु यानादीगु दु । थुकथं नेपालभाषाय् महाकाव्यया प्रकाशन नं थ्व हे आधुनिककाल अर्थात् ने.सं १०६०या दशक लिपा हे जक जुल । अर्हतन्द महाकाव्य धुंकाः पिदंगु मेगु महाकाव्य सत्यमोहन जोशीया जुजु जयप्रकाश महाकाव्य खः । थथे रामायण व बौद्धकथालय् जक आधारित जुयाच्वंगु नेपालभाषाया महाकाव्यया थासय् सत्यमोहन जोशीं छम्ह ऐतिहासिक पात्रया जीवनी व वयागु वीरतायात कयाः महाकाव्यया रचना यायेगु परम्पराया नी यानादिल । थथे सत्यमोहन जोशीं जयप्रकाश महाकाव्य लिपा अरनिको कृत स्वेत चैत्य महाकाव्य च्वयादिल । थः चीनय् च्वनादीबलय् अरनिकोया विषयय् आपालं अध्ययन अनुसन्धान यानाः अरनिकोयात म्हसीकेब्यूम्ह सत्यमोहन जोशीया थ्व महाकाव्य नं थ्वहे अनुसन्धानया प्रतिफल खः । गथे अरनिकों चीनय् वनाः नेपाःया कलायात म्हसीकेबिल अथेहे स्वंगू भाषं (नेपाली, नेपालभाषा व …) अनुवाद जूगु थ्व सफुलिं नेपाः व चीनया सामाजिक, सांस्कृतिक जीवनयात म्हसीकेब्यूगु दु । झिंन्हय्‌गूगु शदीयाम्ह अरनिकोया विषययात कयाः च्वयातःगु खःसां महाकाव्यय् न्ह्याब्वयातःगु आचार बिचार थौंया परिवेशयात पाय्‌छि जुइकथं ब्वयातःगु दु । नेपालभाषाय् महाकाव्य च्वयाः थ्व विधायात ब्वलंकेगु ज्या यानादीम्ह मेम्ह स्रष्टा खः महाकवि गणेश । वय्‌कलं १०९० निसें १०९३ या दुने न्यागूब्व यानाः गणोशकृत रामायण च्वयादीगु दुसा लिपा १०९३ स हानं वय्‌कलं श्री रामामृत गणेशकृत रामरामायण (ने.सं १०९६) च्वयादीगु दु । अथे हे अमोघ ताम्रकारं (साहित्यिक नां तवः मरु ) नं जिनवर सास्ताया नामं भगवान बुद्धया जीवनी व बौद्धदर्शन विषयय् महाकाव्य पिकयादीगु दु । महाकाव्यया ख्यलय् छगू बिस्कं कथंया उपन्यास अर्थात् प्रतिकात्मक उपन्यास च्वयेगु ज्या महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीं ल्वहंमा नांगु उपन्यास च्वयाः यानादिल । निर्जिव बस्तु ल्वहंमायात मू पात्र दयेकाः रचना यानातःगु थ्व महाकाव्य नेपालभाषा ख्यलय् न्हूगु प्रयोग खः । थुकथं नेपालभाषाया ख्यलय् गुलि नं महाकाव्य पिदन फुक्क हे ललित महाकाव्य पिदन । गिरिजाप्रसाद जोशीया ल्ह्वंमा बाहेक फुक्क हे संस्कृत महाकाव्यया परम्परा कथं धीरवीरम्ह पात्रया जीवनी तथा वं याःगु ज्याखँ जूगु दुसा कथानक नं रामायण तथा बौद्धजीवन सम्बन्धी जूगु दु । संख्यात्मक रुपं नेपालभाषाया मेमेगु विधाया तुलनाय् महाकाव्यया सफू तसकं म्हो जक पिदंगु दु । अझ मिसा च्वमिपिनिगु उपस्थिति थ्व विधाय् द हे मदुनि । अथे हे सुगत सौरभ महाकाव्य छगूयात कयाः बाहेक मेमेगु महाकाव्यया चर्चा परिचर्चा व टिक्काटिप्पणी तसकं हे म्हो जक जूगु दु ।

ने.सं. १०३८ माघ २१ य् येँ केलत्वाःया भंसाछेँय् अबु तेजरत्न कंसाकार व मां हर्षलानी कंसाकारया कोखं जन्म जूम्ह मोहनरत्न कंसाकार श्रीलंकाया विद्यालंकार परिवेणय् (ने.सं १०५०) य् प्रव्रजित जुयाः भिक्षु महानाम नामं परिचित जुयाबिज्यात ।

ने.सं. १०६२ सालय् हिन्दी साहित्यय् कोविद परीक्षा उत्तीर्ण यानाबिज्याःगुलिं वसपोलया नां हे महानाम कोविद जुल । तत्कालिन धर्मदूत पत्रिकाया माध्यमं नेपाःमिपिंत नेवाः भासं कविता, च्वसु, बाखं च्वके बियाः पत्रिकाय् छापय् यानाः पिथनाः प्रेरणा बियाच्वंम्ह भिक्षु महानामया नेपालभाषा साहित्य च्वन्ह्याकेगु ज्याय् तःधंगु योगदान दु । भारतया सारनाथया महर्षि सभां पिदनाच्वंगु धर्मदूत पत्रिकाय् नेवाः भाय्‌यात थाय् बीकेगु ज्याय् वसपोलया तःधंगु देन दु ।

अथेहे धर्मोदय सभां पिदंगु धर्मोदय पत्रिकाया शुरुया अंक निसें अन्तिम तक अर्थात् ने.सं.१०६७ निसें ने.सं.१०८० झिंस्वदँ तक सम्पादक जुयाः ज्या यानाबिज्याःम्ह वसपोल भिक्षु महानाम कोविद हे खः । उगु धर्मोदय पत्रिकाय् वसपोलया थीथी च्वसु पिदंगु दु । गथे— नेपाल साहित्य, नारीत्वयात प्रणाम, लुम्बिनी बन स्वस्वं, जि संसारया सेवा याये आदि । थुपिं च्वसु नेपालभाषाया गद्य साहित्य ब्वलंकेगु ज्याय् तःजिगु तिबः जूगु दु । भिक्षु महानामं तत्कालिन धर्मोदय पत्रिकाय् च्वसु जक मखु नेपालभाषं तःगू सफू नं च्वयाबिज्याःगु दु तर प्रकाशनया ल्याखं वसपोलया नुगः (ने.स १०६९) नांगु सफू छगू जक पिदंगु दु । तर छगू हे जक सफू जूसां थ्व सफू साहित्यिक दृष्टिकोणं तसकं च्वन्ह्याः ।

नेपालभाषाया बी.ए.या पाठ्यक्रमय् नं थुगु सफू दुथ्याकातःगु दु । थम्हं सफू पिथना मदीसां मेपिं च्वमिपिं पिथने फुगु व उमिपाखें सफू पिथंकेगु विशेषता व कार्यकुशलता वसपोलयाके दु । वसपोलया थुकथंया हे योगदानया सम्मान यासें ने.स १११६ य् नेपालभाषा परिषदं वसपोलयात भाषाथुवाः उपाधी लःल्हाःगु दु । थथे धर्मया नापनापं मांभाय्‌या नं सेवा यायां ने.स १११६ फागुण २४ य् वय्‌कः दिवंगत जुयाबिज्यात ।

अबु कुलनारायण श्रेष्ठ व मां हरिमाया श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०२१ य् येँया न्हूघः त्वालय् जन्म जूम्ह प्रेमकाजी श्रेष्ठ हे भिक्षु महाप्रज्ञा खः । हिन्दू कूलय् जन्म जुयाः नं बुद्धधर्मया अध्ययनय् थःत पानादीम्ह वय्‌कः न्हापां महायानी बौद्ध परम्परा कथं भिक्षु पल्घेन श्यरब जुलसा लिपा थेरवादी परम्परां भिक्षु महाप्रज्ञा जुल । वय्‌कलं थःगु गृहस्थी जीवननिसे हे नेवाः भासं नानिकाजी, एम.पी प्रधान नामं च्वसु च्वयेगु यानादीगु खः । प्याखनय् अभिनय यायेगु, मूर्ति दयेकेगु आदि कलाय् पारंगतम्ह वय्‌कःयात लामा भिक्षु जुयाच्वंबलय् अर्थात् ने.सं. १०४० य् मेपिं प्यम्ह नेवाः लामा भिक्षुनापं वय्‌कःयात नं न्हापांखुसी देशं पितिनाछ्वःगु खः ।

देशं पितिना छ्वःपिं न्याम्ह भिक्ष्ुापिं मध्ये दकलय् न्ह्यःनेयाम्ह भिक्षु प्रज्ञानन्द खः । लिपा भारतय् ऊ. चन्द्रमणि महास्थविरया उपाध्यायत्वय् ने.सं. १०४५ य् प्रव्रजित जुयाः थेरवादी परम्परां भिक्षु महाप्रज्ञा जुयादिल । जीवनया लिपांगु इलय् वय्‌कलं थःगु स्वास्थ्यया कारणं चीवरवस्त्र त्वःताः बौद्ध ऋषि जुयाः च्वज्या व धर्म प्रचारया ज्याय् थःत फ्यानादिल ।

थथे थेरवाद बुद्धधर्मय् प्रव्रतित जुसेंलि वसपोलं नेपालभाषं बुद्धधर्म सम्बन्धी सफू च्वयेगु यानादिल । वसपोलया बुद्धधर्म व नेपालभाषा पत्रिकाय् ने.सं. १०४७य् पिदंगु बोधिसत्व सिद्धार्थया जन्म नांगु चिनाखँ न्हापां पिदंगु चिनाखँ खःसा स्वचित्त शुद्धिमार्ग (ने.सं. १०५६)न्हापांगु सफू खः । थथे भारतय् निर्वासित जुयाः नं बुद्धधर्म मार्फत् नेपालभाषाया प्रचारप्रसार यानादीपिं भिक्षुपिं मध्ये थ्वसपोल नं छम्ह खः । वसपोल व भिक्षु अमृतानन्द जानाः थःपिंसं हे थासा आखः दयेकाः ललितविस्तर बोधिचर्या सफू नं पिथनादीगु दु ।

अथेहे मूर्ति दयेकेगु कलाय् पारंगतम्ह भिक्षु महाप्रज्ञां ने.सं. १०५६ य् भोजपुरया श्री शाक्यमुनि विहारयात बुद्धमूर्ति छगू नं दयेकूगु जुयाच्वन । हिन्दूया काय्‌मचा जुयाः बुद्धधर्मय् प्रव्रजित जूगु नापं बुद्धमूर्ति दयेकूगु द्वपं बियाः तत्कालिन राणा सरकारं महाप्रज्ञा नापं शिष्य अमृतानन्दयात नं भोजपुरया जेलय् स्वला तक कुनाबिउगु खः । वसपोलया नेपालभाषां पिदंगु कृतित थथे दु —

स्वचित्त शुद्धिमार्ग (ने.सं. १०५६), विराग मार्ग महाप्रज्ञासार (ने.सं १०५७) मनुष्य जन्मय् सुसंयोग (ने.सं. १०५७), ललितविस्तर बोधिचर्या (ने.सं १०६०), निर्वाण मार्ग (ने.सं. १०८४), शान्तिया त्वाथः (ने.सं. १०८७), अमूल्य उपदेश व परमार्थ दर्शन (ने.सं ११०४) आत्मकथा भाग १, २, ३ (ने.सं. ११०३, ११०६, ११०९) तृष्णा (ने.सं. ११००) । वसपोलया नेपालभाषाया सेवाया कदर यासें च्वसापासां वसपोलयात ने.सं. १०७६ य् साहित्य सुता उपाधि देछाःगु खः । वसपोल ने.सं. १०९९ य् दिवंगत जुयादिल ।

येँमपा वडा नं २७ या तसकं ब्यस्तगु बजाः महाबूया पश्चिमपाखे अर्थात् वीर अस्पताल वनेगु लँय्‌ लाना च्वंगु बहाः खः– महाबू तमोबहाः । थ्व बहाः उदाय्‌ समुदायया उपासकपिंसं पलिस्था यानातःगुलिं महाबू तमोबहाः धयातल । शाक्य बहाःकथं म्हस्यूगु महाबूबहाःया प्रवजित शाक्यकुलपुत्रपिंसं थन नं न्हियान्हिथं पुजा यायेमाःगुलिं थ्व बहाःयात महाबू कचा बहाः नं धाइ । थ्व बहाःयात संस्कृत भासं बोधिप्रणिधि विहार धाइ ।

ने. सं. ७४६ पाखे थ्व बहाः थापना याःगु धयातल । विहारया क्वाःपाःद्यः उत्तराभिमुख जुयाच्वंम्ह अक्षोभ्य बुद्ध खः । थ्व बहाःया क्वाःपाःछेँया छेरिइ क्वाःपाःद्यःथापना यानातःगु दु । क्वाःपाःद्यःया मू लुखाया फुसय्‌ तयातःगु तोरणय्‌ दथुइ लाक्क बुद्धकथं अक्षोभ्य, जवय्‌ धर्मकथं प्रज्ञापारमिता व खवय्‌ संघकथं षडक्षरी लोकेश्वरया मूर्ति दु । अथेहे जवंखवं सारीपुत्र वा मौड्गल्यायणया मूर्ति दु । लिसें प्यकाः ल्हाः दुम्ह मञ्जुश्री, वैलोचन बुद्ध व भिक्षुया मूर्ति न कियातःगु खनेदु । तोरंया फुुसय्‌ पसुकाझ्याः, जवंखवं याकःझ्याः दुसा वयां च्वय्‌ लीया कलशया पाता तिकाःतःगु दु । च्वतय्‌ कलात्मक बिमानझ्याः दुसा दकलय्‌ च्वय्‌या तँ भचा चिजाः यानाः स्वपाः झ्याः तयाः पताः ब्वयेकाः पलिंचिनातःगु खनेदु । क्वाःपाःद्यःया न्ह्यःनेसं झ्वलिं स्वंगः चिभा दु । थुकी दथुया चिभाःयात अशोक चैत्य धाइ ।

येँया वीर अस्पतालं वतुत्वाः वा मासंगल्ली वनेगु लँया दुवातय्‌ थ्व महाबूबहाः दु । थ्व बहाःयात संस्कृत भासं उकुमा महाविहार धाइसा चलनचल्तीइ महाबौद्ध महाविहार, महाबुद्ध महाविहार, महाबुद्ध बहाः नं धाः । थ्व बहाः मानदेवया छय्‌ वसन्तदेवया इलय्‌ वया शक्तिशालीम्ह भारदार रविगुप्तं (इस्वी संवत् ५१२ निसें ५३२) दयेकूगु धापू दु । थ्व बाहाः दयेकेत थ्यंमथ्यं नीदँ क्यंगु अनुमान दु ।

थ्यंमथ्यं डेढ रोपनी जग्गाय्‌ न्यनाच्वंगु थ्व बहाया दथुइ लाक्क २५ ह २५ वर्गफिट क्षेत्रफल दुगु ३० फिट तजाःगु धर्मधातु चैत्य पलिस्था यानातःगु दु । छचाखेरं पंचबुद्ध व ताराया मूर्ति दुगु थ्व चैत्यया पूर्वपाखे बहाःया क्वाःपाःद्यः विराजमान दु । खास यानाः अक्षोभ्य बुद्ध वँचुम्ह जुइसां थन पश्चिमाभिमुख जुयाच्वंम्ह ह्याउँम्ह अक्षोभ्यबुद्धया १२ फिट तःधिकःम्ह चाया मूर्ति पलिस्था यानातःगु दु । क्वाःपाःद्यया जवंखवं प्रज्ञापारमिता, सारीपुत्र व मौदगल्यायनया मूर्ति नं दु । क्वाःपाःछेँया पिने मञ्जुश्री, षडक्षरीया मूर्ति नापं शिलापत्र नं तयातगु खनेदु । क्वाःपाःछेँया न्ह्यःने लुं सियातःगु बज्र सहितया मन्दः थापना यानातःगु दु ।

बहाःया धर्मधातु चैत्य निगू तह यानाः दयेकातःगु दु । गर्भगृह स्वयां च्वय्‌ हर्मिका तक व हर्मिका स्वयांच्वय्‌ ११ छत्रावली तह दयेकातःगु दु । छत्रावलिसिबें च्वय्‌ यष्टि छत्र नापं गजू तक याना झिंस्वंगू छत्रावली दु । थ्व चैत्यया रुप स्वयम्भूया रुपसिबें छुं हे मपाः । थ्व चैत्यया उत्तरपाखे स्वंगः चिभाः पलिस्था यानातःगु दु। ।

थ्व बहाःया धर्मधातु चैत्ययात दकलय्‌ न्हापां जुजु हरिहरदेवं जिर्णोद्धार याःगु धकाः न्ह्यथना तल । वयां लिपा जुजु जयप्रकाश मल्लं ने.सं. ८४४ पाखे जिर्णोद्धारयात धयातःगु दु । वयां लिपा ई.सं.१८३३ या तःभुखाचं यानाः भिंकेज्या यायेमालसा बहालय्‌ लुयावःगु शिलालेखय्‌ ने.सं. ९५७ व ने.सं. १०३१ पाखे न जिर्णोद्धार याःगु न्ह्यथना तल ।

नेपालभाषाया इतिहासय् महत्वपूर्ण भूमिका दुगु छगू स्कूलया नां खः महावीर इन्ष्टिच्यूट । थ्व स्कुलयात अःपुइक महावीर स्कुल धायेगु चलन दु । थ्व स्कुल ने.सं १०५६–वि.सं १९९२) स महाशिवरात्रीया दिनस फत्तेबहादुर सिंहया किजा शहीद चिनियालाल सिंहं सहिद गगांलाल साथ कयाः थःपिं च्वनाच्वंगु छेँ थाय्मदुया ख्युंलँ त्वालय् स्थापना याःगु स्कुल खः । थ्व नेपाःया न्हापांगु जनस्तरं स्वंगु स्कूल खः । कक्षा १—७ कक्षा तक दुगु थुगु स्कूलय् जनताय् शिक्षाया जः ल्याकन थ्यंकेगु उद्देश्यं खुलाय् छकः छकः कक्षा हिलीगु खः । चिनियालाल स्कूलया प्रिन्सिपल जुल । खुलाय् छकः छकः कक्षा हिलीगु खय्‌तला थ्व स्कूल नेपालभाषा साहित्य नाप स्वापू दुगु स्कूल मखु तर अथे खयाः नं १९९७ या जेलय् लाःपिं कविपिं गथे– फत्तेबहादुर सिंह, सिद्धिचरण श्रेष्ठ, धर्मरत्न यामि, केदारमान व्यथित थ्व स्कुल लिसे गाक्कं स्वापू दुपिं खः । उबलेया युवापिनिगु पुचलय् जनगरण थनेत थ्व स्कुलं गाक्कं तःधंगु भूमिका म्हितूगु दु । नियमित राजनैतिक चर्चा यायेगु जूगुलिं तत्कालिन ल्याय्‌म्हत —फत्तेबहादुर सिंह, सिद्धिचरण श्रेष्ठ, धर्मरत्न ‘यमि’, केदारमान ‘व्यथित’ आदिपिंत स्वतन्त्रता, मुक्तिया मनस्थिति ब्वलंकेत थ्व स्कुलं निर्णायक भूमिका म्हितूगु दु । अथे हे महाकवि चित्तधर ‘हृदय’ थन स्कलय् गबलें गबलें वःसां वय्‌कलं थन जुइगु राजनैतिक छलफल आदिइ ब्वति कयामदी । थ्वहे कथं वय्‌कलं फत्तेबहादुरं पिकाःगु नेपाली विहार सफूयात नं थःगु रचना बियामदी । उबले नेपालय् मचातय्‌त आखः ब्वंकेत दरवार स्कुल छगू बाहेक मेगु स्कुल मदु । तर अन मचातय्‌त आखः ब्वंकेत राणा सरकारया स्वीकृति मदयेकं ब्वने मदु । थज्याःगु हे स्थितियात मनन् यानाः जनतायात शिक्षा शुलभ यायेगु तातुनाः जनस्तरं महावीर स्कूल नीस्वंगु खः । थुकिया मू संस्थापक चिनियालाल खःसा फत्तेबहादुर नं थ्व संस्थाया ज्याय् उलि हे सक्रिय जुयादीम्ह खः । सर्वसाधारण जनताया मचातय्‌त शिक्षा उपलव्ध यायेगु हे थ्व स्कूलया मू लक्ष्य खः । तर प्रत्यक्ष रुपं थ्व स्कुल मचातय्‌त ब्वंकीगु स्कुल खया नं महावीर स्कुल तत्कालिन राजनैतिक व्यक्तित्वपिं मुनीगु नापं गोप्य रुपं सभा तथा छलफल यायेगु थाय् जुल । छगू सरस्वती पुजाय् भाजु पूर्णबहादुर मानवं रचना यानादीगु नेपालभाषाया म्ये ‘ससुमां छिगु पालिस शरण वया’ हायेकूगुलिं नेपालभाषां नं पठनपाठन जू धैगु सीदु । वि.सं १९९७ सालया काण्डय् थ्व म्ये च्वःम्ह पुर्णबहादुर ‘मानब’, स्कुल जयन्तिया लूया किपा च्वःम्ह चन्द्रमान मास्के नापं स्कूलया फुक्क पदाधिकारपिं व स्कुलय् दुहांपिहां जुइपिं फुक्क्क ल्याय्‌म्हतय्‌त ज्वनाः जेलनेलया सजाय बिल । थ्व स्कूलय् वइपिं शुक्रराज शास्त्री, गंगालाल श्रेष्ठपिंत मृत्युदण्ड हे बिल । फलत स्कुल नं बन्द जुल लिपा हांनं थ्व स्कुल चायेकेगु ज्या मजुल ।

‘नमोबुद्ध भगवान प्रार्दुभाव महासत्वपाख्यान’ धकाः नां न्ह्यथनातःगु महासत्वपाख्यान नाटक जुजु राजेन्द्रविक्रम शाह (ने.सं ९३७–९६७) नं ने.सं ९५१ स च्वःगु पूधाः प्याखं खः । स्वंगू अंक ६२ पौ दुगु थ्व सफूयात मुद्रणया रुपय् देवनागरी लिपिं पितहयेगु ज्या भाजु मानदास तुलाधरजुं थः तिरीमय्‌जु ‘धनमाया’या नामं यानादीगु खः । महायानी बौद्ध बाखं कथं भगवान बुद्धं स्वीनिगु जन्म तक अनेक दान धर्म कर्म यायेधुंकाः दकलय् लिपा तिनि निर्वाण प्राप्त जूगु खः । थथे बुद्धया स्वीनिगू जन्म मध्ये छगू जन्म महासत्व राजकुमार कथं नं जन्म जूगु खः । थ्व हे जातक बाखंया आधारय् रचना यानातःगु प्याखं खः । ।

थ्व महासत्वपाख्यान नाटक मल्लकालिन नाटक परम्पराय् च्वयातःगु नेपालभाषाया दकलय् लिपांगु नाटक खः । तत्कालीन नाटक परम्परा कथं थ्व नाटकय् नं तःपु म्ये दुथ्याकातःगु दु । प्रत्येक म्येपतिं जुजु राजेन्द्रक्रिम शाह नं थःगु नां उल्लेख यानातःगु दु । नाटकया आरम्भ ‘नृत्यनाथ नमः’ धकाः नृत्यनाथ शिवया बन्दना यानातःगु नान्दी म्ये दुसा निगूगु अंकय् श्री गणेश, भैरब आदिया आराधना म्ये दु स्वंगूगु अंकय् ब्रम्हाविष्णु आदिपिनिगु स्तुति म्ये दु । अथेहे नाटकया समाप्ती भगवान नमोबुद्धयात आरति यासे भुगुति, भुगुतिया वरदान फ्वनातःगु दु । थुकथं तत्कालीन धार्मिक सहिष्णुताया प्रतिक कथं भगवान बुद्धया जातक बाखंया लिधंसाय् च्वयातःगु प्याखं खयां नं थीथी शैव, वैश्णव, शाक्त आदि द्यःपिनिगु स्तुतिगान न्ह्यब्वयातःगु दु । राजेन्द्रविक्रम शाहया थ्व प्याखनय् केवल राजकुमार महासत्वया दया, करुणाया चित्रण जक मखु जुजु रानीपिनिगु परिचय बीबलय् जिक्व च्वन्ह्याकाः परिचय बीगु तर नाय्, पोडे, च्यामखलःया भूमिका म्हितीपिं पात्रतय्‌सं थःत थःम्हं क्वह्यंकाः परिचय बीगु गुगु थ्व नाटकय् यानातःगु दु, थुकिं तत्कालीन सामन्ति समाजया ख्वाःपाः ब्वयाब्यूगु दु ।

थ्व महासत्वपाख्यान नाटक जुजु राजेन्द्र विक्रमं च्वःगु जक मखु तत्कालिन भिक्षुक रत्नमुनीयात कजि यानाः प्याखं हुइकेगु याःगु नं दु । अथेहे नेपालय् जूगु चतुर्थ बौद्ध सम्मेलनय् वःपिं पाहांपिंत प्रेमबहादुर कसाःया निर्देशनय् नासः खलः पाखें थ्व प्याखं सिंहदरवबरया हलय् क्यनेगु याःगु खः ।