नेपालभाषा साहित्यया प्यंगः थां मध्ये छगः धिसिलाःगु थां मास्टर जगतसुन्दर मल्ल नं खः । मांभासं आखः ब्वंसा मथां आखः सइ धयागु उद्गार व्यक्त यासें मस्तय्त मांभासं शिक्षा बिइमाः धयागु सिद्धान्त कथं थःम्हं हे स्कूल चायेकाः नेपालभाषाया माध्यमं न्हापां शिक्षाया प्रचार प्रसार यानादीम्ह व्यक्ति जगतसुन्दर मल्ल खः । थ्वय्कःया जन्म ने.सं. १००३ कौलागा पंचमिकुन्हु बौ विष्णुधर व मां जगतलक्ष्मी मल्लया क्वखं ख्वपया खौमा त्वालय् जूगु खः । नेपालय् शिक्षाया जः हे पिज्वये मलाःनिगु इलय् अंग्रेजीं शिक्षा प्राप्त यानाः जनसाधारणया मचातय्त मांभासं शिक्षा बियादीम्ह जगतसुन्दर मल्लं येँया दरबार हाइस्कूलय् मेट्रिक कक्षा तक ब्वनाः कलकत्ताया स्कटिस चर्चेज कलेजं इन्ट्रेन्स पास यानादिल । इन्ट्रेन्स पास जुइवं वय्कलं दकलय् न्हापां ख्वपया खौमा त्वालय् नेपालभाषां अंग्रेजी ब्वंकेगु स्कूल चायेकादिल । लिपा थ्वय्कः येँया बालकुमारीइ च्वं झायाः अन हे चिकिचाधंगु स्कूल चायेकाः अनया मस्तय्त नेपालभाषां अंग्रेजी ब्वंकेगु यानादिल । थबलय् निसें थ्वय्कः मास्टर साहेबया नामं परिचित जूगु खः । नापं नेवाः भासं आखः ब्वंकेगु जूबलय् छखे नेवाः विद्यार्थीतय्सं याकनं शिक्षा हासिल यानाकायेफतसा मेखे नेवाः भाय्या प्रचारप्रसार जुल । थुकथं जगतसुन्दर मल्ल मांभासं आखः ब्वंकेमाः धकाः बः बिसें थःम्हं नं मांभाय् नेवाः भासं आखः ब्वंकाः नेवाः भाय्या प्रचारप्रसार यानादीम्ह महान् व्यक्तित्व खः । वय्कलं थःम्हं जक नेपालभाषा ब्वंकेगु यानादीगु मखु, नेपालभाषाया प्रचारप्रसार यायेगु निंतिं थः शिष्यपिंत आखः ब्वंकुब्वंकु आखः ब्वंकेगु ज्याया नं तालिम बियाः इमित नं आखः ब्वंकेबिल ।
जगतसुन्दर मल्लं नेवाः भासं आखः ब्वंकेगु नापं नेवाः मचातय् लागिं अंग्रेजी भाय्या अर्थ नेवाः भाय् व खँय् भासं तयाः अंग्रेजीया खँग्वःधुकू पिथनादीगु दुसा ‘इंग्लिस ग्रामर इन पर्बतिया’ नामं सफू नं च्वयाः पिकयादीगु खः । तर वय्कःया थुगु सफू न्ह्याक्व हे ज्याख्यलय् दुगु जूसां सरकारी स्कूलय् चले यानामबिल । थ्वहे सफूया कभर पृष्ठय् ‘नेपाली अंग्रेजी फस्ट बुक’, ‘गोर्खा अंग्रेजी फस्ट बुक’, ‘गोर्खाली भाषाका इसपका कथाहरू’, ‘सुगम बोध गणित’ आदि वय्कलं च्वयाः छापय् यायेत प्रेसय् छ्वयातःगु दु धकाः च्वयातःगु दु । तर थुपिं सफूत प्रकाशनय् वःगु खनेमदु । वय्कलं विद्यार्थीतय्गु निंतिं पाठ्यसफूया नापं गोमय्जुया बाखं नं च्वयाः पिकयादिल । अथेहे विश्व साहित्यय् पिदंगु बाखंत नेपालभाषां हीकाः पेटर पार्लि व ने.सं. १०३५ सालय् इसपं दयेकातःगु बाखंया नामं निगू सफू पिकयादियाः नेपालभाषीपिंत विश्व साहित्यनाप नं परिचित याकादिल ।
थुकथं जगतसुन्दर मल्लं उगु इलय् शिक्षा प्राप्त याकेत मार्गदर्शक जुयादीम्ह शिक्षाविद्, अथेहे बौद्धिक व्यक्तित्वया नापं नेपालभाषाया सफूत छेँय्छेँय् थ्यंकेबियाः नेपालभाषाया प्रचारप्रसारय् तिब्रता हयादिल । थुकिया निंतिं थम्हं च्वयागु सफू मियाः व ध्यबा मदु धाःपिंत सितिं बियाः नेपालभाषा ल्यंकेगु अभियान हे न्ह्याकादिल । थुकथं जगतसुन्दर मल्ल थःगु जीवन मांभाय् नेपालभाषाया सेवा व प्रचारप्रसारय् लगे जुजुं ने.सं १०७३ सालया गुंलाथ्व सप्तमि कुन्हु परलोक जुल ।
थौं वय्कः झीगु न्ह्यःने मदयेधुंकूसां वय्कलं यानादीगु मांभाय्या सेवा व नेपालभाषाया प्रचार प्रसारया कदर यासें वय्कःया नामं ने.सं. ११११ य् नेपालभाषाया माध्यमं ब्वंकीगु जगतसुन्दर ब्वनेकुथि नीस्वंगु दुसा ख्वपया खौमा त्वालय् थ्वय्कःया शालिक स्थापना जूगु दु।
माहिला बाबु द्यौलाया जन्म विसं २०२० असार १५ य् अबु माइला द्यौला व मां मोतिमाया द्यौलाया कोखं ख्वपया भेलुख्यलय् जूगु खः । सामाजिक सेवाय् थःत फ्यानादीम्ह भाजु माइलाबाबु छम्ह सामाजिक कार्यकर्ताया नापं नेवाः अभियन्ता नं खः । वय्कलं २०४४ य् द्यौला समुदायया मचातय्गु नितिं द्यौला प्राथमिक विद्यालय स्थापना यानाः थुकिया दुजः जुयादिलसा लिपा २०५१–७६ तक थुकिया संचालक समितिया अध्यक्ष जुयाः स्कुल संचालन यानादिल ।
थौंकन्हय् थ्वय्कः द्यौला समाज संघया केन्द्रीय अध्यक्ष जुयाः द्यौला समाजयात न्ह्याकेगु ज्या यानाच्वनादीगु दु । अथेहे वि.सं २०५२ सालं निसें नेवाःतय्गु राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबलि आवद्ध जुयाः वि.सं २०६८ निसें कार्यकारणी सदस्य तथा खुकःगु महाअधिवेशन निसें २०७८ तक महासचिव जुयाः नेवाः देय् दबूयात न्ह्याकादिल । थथेहे थ्वय्कलं नेवाः दे दबुलिइ आवद्ध जुयादीबलय् २०६२/ ६३ स देय् दबूनाप आवद्ध जातीय संगठनतय्गु १९ न्हुया आम हडताल, गुथि विधयेक विरुद्धया आन्दोलन, गैर न्यायीक सडक विस्तार आन्दोलन आदिइ नं सक्रियरुपं ब्वति कयादीगु दु ।
द्यौला समाज, नेवाः देय् दबू बाहेक थ्वय्कलं आदिवासी जनजाति उत्थान राष्ट्रिय प्रतिष्ठानय् प्यदँ तक संचालक परिषदया दुजः, विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथि ख्वपया नं थ्वय्कः आजिवन सदस्य तथा छगू कार्यकाल समितिया दुजः जुयाः भाषा साहित्य समाजयानितिं ज्या यानादीगु दु ।