मां पूर्णदेवी व बौ गोबिन्दबहादुर तुलाधरया कोखं ने.सं. १०७५ स जन्म जूम्ह मय्‌जु मेनकादेवी तुलाधर नेपालभाषाय् ताःईलंनिसें बाखं च्वयावयाच्वंम्ह च्वमि खः । थ्वय्‌कःया लँय् लूगु किपा (ने.सं.११२१) नांगु बाखं संग्रह पिदंगु दु । थम्हं खनागु वा भोगे यानागु घटनायात विषयवस्तु दयेकाः यथार्थवादी बाखं च्वयेगु थ्वय्‌कःया बाखंया विशेषता खः ।

मेय् लहिनाः जिबिका हनावयाच्वंपिन्त मेय्पू धाइ । मेय्पूतसें थुमेय् सिकं दुरुमेय् लहीगु याइ । जहान परिवार स्वयाः ज्या यायेफु ज्वलं जक लहीगु याइ । म्हो जक परिवार दुपिसं निम्ह स्वम्ह जक लही ।
मेय्यात न्हिं न्हिं म्हसिकेगु याइ । म्ह मसिकल कि थुमिगु म्ह गरम जुयाः दुरु बीगु म्हो जुइ । म्हसिकेत पुखू बाय् खुसी यंकी । अप्वः धयाथें थज्याःगु थाय् सतीथाय् मेय् लहीगु याइ । अज्याःगु थाय् मदुसा गालय् लः मुंका जूसां सिकेगु याइ । म्हछम्हं सु बाय् घाय्म्वलं बुत्तु बुकी । लखं छ्वाकाः यच्चुसे च्वंकी । बरखां सुथय् छकः व सन्ध्या इलय् छकः यानाः न्हिं निकः सिकी । चिकुलां जूसा न्हिनय् छकः सिकेगु याइ । म्हसिके यंकी बलय् घाँय् दुगु ख्यः दःसा जय्गु नं याइ ।
जजक जयाः नकां मेय्यात दाना गाइमखु । भुसा तानाः नकेगु याइ । भुसाया लागि सुया सामां हे सुयागु बन्दोबस्त यानातइ । भुसा वालेत अय्लाः कः व थ्वँ कः कयाहइ । कः बियाहःपिन्त दुरु त्वंके यंकेगु याइ ।
बरोबर मेय्गः ईगु याइ । फोहर दक्व मुनाः क्व वयेकाः साः दयेकी । मेसं मचा बुइकीबलय् थुमेय् जूसा बःचा धिकः जइव मियाछ्वइ । दुरुमेय् जूसा लहीगु याइ । न्हिं न्हिं सुथय् बहनी दुरु न्ह्याइ । मचा दुम्ह जूसा न्हापां मचायात नि छकः दुरु त्वंकेबी । दुरुकंलय् तयाः दुरु न्ह्याइ । दुरु मियाः हे मेय्पूतसें थःपिनि आय् श्रोत दयेकी ।
दुरु मित छेँय् छेँय्् वनाः नं तःवनेगु याइ पसलय् जक नं तयेगु याइ । दुरु त्वनेगुया लिसें दायेकाः खुवा दयेकेगु व धौ नं फीगु याइ । सुनां छु लजगाः यात वयात वहे लजगाःया नामं संबोधन यायेगु स्वभावं यानाः मेय् लहीपिन्त मेय्पूया नामं म्हसीकेगु जुल । मेय् लमहीधुंकूसांनं इमिगु बंशयात मेय्पू हे धयाहयेगु यात । थुकिं यानाः मेय्पूया खलःपिं आतक नं दयेगु याः ।

नेवाः अले नेपालमण्डलदुनेया कला, संस्कृति, धर्मया नापनापं इतिहासयात कयाः अतिकं तब्याक अध्ययन, अनुसन्धान यासें थुकियात कयाः बौद्धिक ज्वलंत च्वयेगुलि ज्वःमदुगु योगदान बियावंपिं विदेशी विद्वानत मध्ये मेरि सेपहर्ड सलस्सर मय्‌जु छम्ह नं खः । नेपालय् दुगु संयुक्तराज्य अमेरिकाया राजदूतावसया कर्मचारी वय्‌क: थः भाःतनापं सन् १९६५ इ स्वनिगलय् थ्यंगु खः । संयुक्तराज्य अमेरिका, कोलम्बिया विश्वविद्यालयपाखें पुरातत्व विधाय् विद्यावारिधि उपाधि प्राप्त यानादीम्ह वय्‌कलं सन् १९७० निसें नेपाःया मूर्तिकला व वास्तुकला अले मध्यकालीन इतिहास नापनापं संस्कृतियात कयाः आपालं च्वसुत च्वयाः पिकाल । नेपालय् दुबलय् इतिहास संशोधन मण्डल अले अनया ल्याय्‌म्हपिं महेशराज पन्त व गौत्तमबज्र बज्राचार्यपिनिगु ग्वाहालि संस्कृत भाय् व नेवाः भाय् सयेकल । नेवाः समुदायया बौद्ध पुरोहित गुभाजु अले हिन्दु पुरोहित द्यःबाज्यापिनिपाखें आपालं ज्ञान मुंकल । थ्व लिपा सलस्सरया अतिकं चर्चित सफू “Nepal Mandala” निगू खण्डय् सन १९८२ य् पिहांवल । थ्वहे सफुलिं सस्सलरयात नेपालय् जक मखु विश्वन्यंकं छम्ह विशिष्ट इतिहासकार, मूर्तिकला, वास्तुकला, धर्म संस्कृतिया ज्ञाताया ल्याखं स्थापित यानाबिल । भारतीय अभिलेखालय विज्ञ प्रतापआदित्य पालया निर्देशनय् नेपालमण्डलया कला व वास्तु विकासया ऐतिहासिक कालक्रम निरधारण यायेत नं ताःलात ।

सस्लसरं मय्‌जुपाखें हे दकलय् न्हापां स्वनिगःया काष्ठकला मध्ये सालभञ्जिक त्वानासिँया उत्कृष्टता व विशेषता थुइकेगु ज्या जूगु खः । अथेहे नेवाः समाजय् परम्परागत रुपय् थीथी पर्वबलय् जुइगु परिक्रमाया महत्व अले थुकिया लिधंसाय् प्राचीन नेवाः वस्तीया लागा क्वःछीगु लिधंसा ध्वदुइगुकूगु खः । महत्वपूर्ण खँ नेवाः समाजय् कुमारीया प्रथा लिच्छिबी जुजु रुद्रदेवया इलय् ग्वल देसय् शुरु जुइधुंकल धकाः थुकिया प्राचीनता ध्वाथुइकाब्यूगु खः । सस्सलर मय्‌जुया अध्ययन व विश्लेषण कथं नेवाः समुदायया वास्तुकला पूर्णत धर्मनिरिपेक्ष जू । गुगुं न) वास्तु संरचनाया निंतिं शैव, बौद्ध, हिन्दू वा शाक्त धकाः पाकेगु मजू ।

सस्लरया अतिकं नांजाःगु कृतित खः – “The Antiquity of Nepalese Wood Carving: A Reassessment; Art and Culture of Nepal: Selected Papers of Kathmandu ; A Collection of Articles” .

मेलवादेबी मानन्धर गुरुङ्ग नेवाः व खस संगीत ख्यःया न्हापांम्ह मिसा म्येहालामि व लय्‌चिनामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म वि.सं. १९५९ सालय्‌ ओखलढुंगाया रुम्जातारय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कः अबु ज्ञानबहादुर लामिछाने गुरुङ्ग व मां सप्तदेबी गुरुङ्गया न्हापांम्ह म्ह्याय्‌ खः । थ्वय्‌कःया इहिपाः येँया तबलावादक वस्ताद भगतकृष्ण मानन्धरलिसें जूगु खः । थ्वय्‌कःपिनि निम्ह काय्‌ व निम्ह म्ह्याय्‌ दुसां लिपा निम्ह म्ह्याय्‌पिं जक ल्यन ।
अद्वितीय व प्रकृतिया वरदानकथं सः दुम्ह थ्वय्‌कः न्यादँति दुबलय्‌ येँ चन्द्र शम्शेरया दरबारय्‌ दुहां वने धुंकाः सांगीतिक जीवन न्ह्याःगु खः । दरबारय्‌ जुइगु सांगीतिक ज्याझ्वःलिसें उस्ताद डुण्डे खाँ, बालाप्रसाद शर्मा व गणपत गुरुपिनिगु ग्वहालिं वय्‌कःया सः झन् थिनावःगु जक मखु शास्त्रीय संगीतय्‌ नं दख्खल दत । थ्वय्‌कःया वास्तविक नां सुनमाया खःसा दरबार थ्यनेधुंकाः तिनि मेलवा नामं म्हस्यूगु खः । सःया हुनिं दरबारय्‌ प्रधानमन्त्रीया यःम्ह जुयाः महिताःतय्‌ षडयन्त्रं यानाः छन्हु थःगु सः तंकेमाल । न्ह्याक्व उपचार यानाः नं वय्‌कःया सः न्हापा थें मजूसां अय्‌ नं कम धाःसा मजू ।
थ्वय्‌कःया दरबारदुने हे वस्ताद भगतकृष्ण मानन्धरलिसें यःत्यः जुल । लिपा चन्द्र शम्शेरया नं यःम्ह थ्वय्‌कः भगतकृष्णया स्वम्हम्ह तिरिकथं बिजेश्वरी च्वं झाल । थः भातःलिसेया कचवं व दरबारया ग्याःचिकुपहलं छन्हु थ्वय्‌कः नेपाः त्वःताः वि.सं. २०८५ पाखे भारतया कलकत्ताय्‌ च्वं झाल । थ्वय्‌कः सिबें न्ह्यः भारतीय बंगाली मिसातय्‌सं जक नेवाः व खसभाय्‌या म्येत हालातःगु खः । थ्वय्‌कलं वि.सं. १९९० सालपाखे थःगु म्येत डिस्क रेकर्ड भरे यानाः नेपाःया नेवाः व खस संगीत ख्यःया न्हापांम्ह मिसा म्येहालामि जुयादिल, लिसें लय्‌ तःम्ह न्हापांम्ह मिसा जुयादिल । थ्वय्‌कःया म्ये दुथ्याःगु डिस्कत लोकंह्वानाः साप हे चुल ।
वि.सं. १९९० या तःभुखाय्‌यात कयाः हालादीगु म्ये ‘भूकम्प त्रास बियेमते नाथ, थथेनं जिमित हायेके गात’ नेपाःया हे न्हापांगु भुखाय्‌ सम्बन्धी म्ये खः । थ्व म्ये डिस्क रेकर्डय्‌ व मिसा सलय्‌ न्हापांगु नेवाःभाय्‌या म्ये नं खः । थुगु म्येया च्वमि सिद्धिरत्न खःसा लसय्‌ हनादीम्ह डम्बरमान खः । थ्व बाहेक नं वय्‌कःया मेगु नेवाःम्ये नं डिस्क रेकर्डय्‌ दु धैगु न्यनेदु । थ्वय्‌कलं नेवाः, खस भाषाय्‌ जक मखु हिन्दी व बंगाली भाषाया नं म्ये हालादीगु दु । थ्वय्‌कःया खस म्ये ‘सवारी मेरो रेलैमा’ व ‘न घरलाई घर कहिन्छ’ लिसें दक्वं म्येत उतिकं हे लोकंह्वाः ।
दुरुत्वंम्ह मचालिसें भारतय्‌ वंम्ह थ्वय्‌कलं न्हूगु जीवन हनेया निंतिं थःगु नां तक्कं सुलभा देवी धकाः हिलादीगु खः । जीवन हनेगु व थः निम्ह म्ह्याय्‌पिं ब्वलंकेया निंतिं थासंथासय्‌ संगीत स्यनेगु ज्या यानादिल । अन हे च्वनाः दुपिं निम्ह म्ह्याय्‌पिनिगु इहिपाः नं यानाबिल । अले कलकत्ताय्‌ थः याकःचा जीवन हनादिल । थीथी थासय्‌ जुइगु संगीत सम्मेलन व साभाय्‌ ब्वति कयाः थ्वय्‌कलं न्यय्‌गुलिं मल्याक मानसम्मान काःगु जक मखु ‘ठुमरीकी रानी’ या पदवी नं कयादीगु दु । थ्व हे झ्वलय्‌ वि.सं. २००६ सालय्‌ छन्हु जा थुइगु झ्वलय्‌ स्टोभ मुयाः थ्वय्‌कःया जीवन अन्त्य जुल । वय्‌कः मदयेधुंकाः वयकःया इच्छाकथं वय्‌कःया संगीतलिसें स्वापू दुगु फुक्क मानपदवी, डिस्क रेकर्ड व बाजंत छ्वयेका छ्वःगुलिं थौं वय्‌कःया बारे यक्व खँ झीसं सीके मफुत ।

ने.सं. १०९५ थिंलागाः चौथि, बुधबारखुन्हु येँया धोबिचौरय्‌ जन्म जूम्ह कलाकार मेलिना मानन्धरया अबुया नां मोहनकुमार मानन्धर खः । मचाबलय्‌निसें कलाकारिता ख्यलय्‌ नुगः क्वसायेका वयाच्वंम्ह मेलिना मानन्धरया धात्थेंगु नां सुनिता खः । मेलिना मानन्धरया दकलय्‌ न्हापांगु नेवाः संकिपा वि.सं. २०६५ स पिदंगु ‘पटाचारा’ खः । वधुंकाः मेलिनां ‘बांलाः मयजु’, ‘धम्मवति’ व ‘कृषा गौतमी’ नापं यानाः मुक्कं प्यंगू नेवाः संकिपा म्हितूगु दु । खस् नेपाली संकिपा ख्यलय्‌ नांजाःम्ह व लोकंह्वाःम्ह मेलिना मानन्धरं ‘छहारी’ संकिपापाखें कलिउड फिल्म अवार्डय्‌ बेस्ट हिरोइन अवार्ड त्याकूगु दुसा नेपाल सरकार चलचित्र विकास बोर्डया ग्वसालय्‌ जूगु राष्ट्रिय चलचित्र पुरस्कारय्‌ वि.सं. २०६५ सालय्‌ ‘पटाचारा’पाखें व वि.सं.२०६६ सालय्‌ ‘बांलाः मय्‌जु’पाखें सर्वाेत्कृष्ट अभिनेत्रीया सिरपाः त्याकूगु दु ।

यलया भाजु नेमबहादुर व मय्जु बेखामायाया काय्भाजु मेषबहादुर श्रेष्ठ सन् १९३८ स बूगु खः । सन् १९६४ स बम्बई विश्वविद्यालयपाखें दन्त चिकित्साशास्त्र बिषयस स्नातक यानावःगु खः । नेपालय् दन्त चिकित्साया ख्यलय् थ्वय्कः छम्ह न्ह्यलुवाःकथं म्हस्यू ।