न्हय्गां जात्राया झ्वलय् मच्छेगामय् विष्णुदेवीया जात्रा जुइ । थन स्यस्यः, ग्वाः, ज्यापु व देसारतय् गुथिं जात्रा न्यायेकीगु खः । जात्राया झ्वलय् मच्छेगांया विष्णुदेवीया द्यःखः व भेलुद्यः बःखुइ हइ । बःखुइ विधिवत् पुजा धुंकाः दशमिकुन्हु बसा लायाः द्यःखः कुबियाः गामय् यंकी । गामय् थ्यंकाः कुलाछि धयागु थासय् ग्वाः गुथिपाखें व सरकारी पुजा जुइ । थ्व पुजा धुंकाः द्यःखः कुबियाः देय् चाःहीकाः बहनी द्यःलाछिइ हयाः द्यः दिकी । द्यःखः दिके धुंकाः देगलय् द्यः तयेयंकी । थुबलय् स्यस्यः गुथिपाखें पुजा यानाः जात्रा क्वचायेकी ।

न्हापांम्ह नेवाः आइडल जुयादीम्ह म्येहालामि मंजिल शाक्य यल महानगरपालिका वडा १२, हःखा त्वालय्‌ अबु दयाराज शाक्य व मां चन्द्रमाया शाक्यया कोखं ने.सं. ११०० कछलागाः तृतियाखुन्हु जन्म जूगु खः । वय्‌कलं रेडियो नेपाल एफ.एम.पाखें प्रशारण जुइगु भिंतुना सच्छिया ग्वसालय्‌ जूगु ‘जि नं म्ये हालेसः’ कासाय्‌ ल्यू सिरपाः त्याकादीगु खः । बुद्ध शान्त पार्कया ग्वसालय्‌ जूगु बुद्ध भजन कासाय्‌ ल्यू सिरपाः त्याकादीम्ह वय्‌कः नेवाः परम्परागत दाफा भजनय्‌ नं दख्खल
दुम्ह खः ।
वय्‌कलं ‘मुसुमुसु न्हिला वःम्ह’, ‘ज्यू ज्यान प्राण सकतां’, बुद्ध भजन ‘सकल मानवपिन्त’ म्येय्‌ नं थःगु सः बियादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं ‘जिगु लसता छ हे’ म्यूजिक भिडियो व नेपालभाषाया संकिपा ‘आस्कुति’इ सह–निर्देशन नं यानादीगु दु । म्येहालामिपिन्त हःपाः व नेपालभाषाया संगीतख्यः तब्या जुइकथं नेपालभाषाया काराओके ट्राय्‌क दयेकेगु ज्याय्‌ नं मंजिल शाक्य समर्पित जुयाः ज्या यानाच्वनादीम्ह खः ।

मञ्जु व श्री निगू खँग्वः स्वानाः दयेकातःगु नामवाचक खँग्वः खः । मञ्जुया अर्थ हिसि, बांलाः, आकर्षक, न्ह्याइपुगु, यःगु खःसा श्रीया अर्थ तःमि, समृद्धि खः । मञ्जुश्रीया अर्थ समृद्ध जुयाः नं तसकं आकर्षण दुम्ह, बांलाःम्ह खः । तिब्बतया पंचशीर्ष पर्वतय्‌ जन्म जूगु विश्वास यानातःम्ह, नेपाः देय्‌या निर्माताया रुपय्‌ कयातःगु दु । बुद्धधर्मया महायान सफू नवग्रन्थय्‌ बोधिसत्वया रुपय्‌ ब्वयातःगु दु ।

बज्रयानीतय्‌सं मञ्जुश्रीयात हे आदिबुद्धया रुपय्‌ कयातःगु दु । मञ्जुश्रीयात वागीश्वर, अ आ इ, ई… अं अः झिंनिगः आखःया जन्मदाताकथं कयातःगु दु । मञ्जुश्रीयात मञ्जुघोष, बागीश्वर, धर्मधातु, अर्पचीन आदि थीथी नामं म्हसीकाच्वंगु दु । मञ्जुश्रीयात मूर्तिया रुपय्‌ ब्वइबलय्‌ छका ल्हातं खड्ग ज्वनातःम्ह व मेगु ल्हातं प्रज्ञापुस्तक ज्वनातःम्ह क्यनातःगु दु । निकांनिसें झिंनिका ल्हाः दुम्ह मञ्जुश्रीयात मूर्तिया रुपय्‌ ब्वयातःगु दु । झिंनिका ल्हाः दुम्ह मञ्जुश्रीयात नामसंगीतिया रुपय्‌ कयातःगु दु ।

मञ्जुश्री श्रीपंचमीकुन्हु ल्हासां नेपाः वःगु विश्वास यानाः मञ्जुश्रीया मूर्ति दुगु थासय्‌ पूजा यायेगु, आखः स्यनेगु सुरु यायेगु धकाः सलामं मचातय्‌त च्वकेगु नापं नमोबागिश्वरायः धायेकेगु, मञ्जुश्रीया नुगः काय्‌गु धकाः न्यागः जाकि लानाः नकी । मञ्जुश्रीयात थाज्या स्यनाबीम्ह, ज्ञानविद्या बीम्ह द्यःया रुपय्‌ कयाः श्रीपंचमीया छन्हुन्ह्यः बहनी चिकं बुइकेगु चलन दु ।

विक्रमशीलया गुरु धर्मश्री मित्रं नेपाःया साकुनाय्‌ नापलानाः नामसंगीतिया ज्ञान काःगु धारणा दु । मञ्जुश्री च्वंगु थाय्‌या रुपय्‌ स्वयम्भूया पश्चिमय्‌ मञ्जुश्रीया चैत्यय्‌ श्रीपंचमीबलय्‌ मेला हनाच्वंगु दु । थुगु हे थासय्‌ च्वनाः शाक्यमुनि बुद्धं स्वयम्भूपुराण कन धैगु विश्वास यानाच्वंगु दु । नेवाः समुदायय्‌ मञ्जुश्रीया तःधंगु महत्व दु । धार्मिक आस्थाकथं गुलिसिनं मञ्जुश्रीयात सरस्वतीया रुपय्‌ नं पूजा यानावयाच्वंगु दु ।

नेपालभाषाया निगूगु संकिपा “राजमति” संकिपाय्‌ मू भुमिका म्हितादीम्ह छम्ह कलाकार खः मणिराज लवट । वय्‌कःया जन्म मां शर्मिला लवट व अबु मोहनकृष्ण लवटया कोखं येँया क्षेत्रपाटीइ जूगु खः । बि.ए. तक अध्ययन यानादीम्ह मणिराज लवटया जहान हिसिला महर्जन नं छम्ह कलाकार हे जुयादी । इमि निम्ह तिपुया म्ह्याय्‌ पालिजा लवटं नं छुं छुं म्युजिक भिडियो व संकिपाय्‌ अभिनय याःगु दु । वि.सं.२०५२ सालय्‌ “राजमति” संकिपाय्‌ म्हिताः कलाक्षेत्रय्‌ पलाः न्ह्याकादीम्ह मणिराज लवटं वसिबें न्ह्यः फेशन मोडलिंग क्षेत्रय्‌ नं यक्वः हे ज्या याम्ह खः । मणिराज लवटं “राजमति” संकिपा बाहेक “कीर्तिपुर—द लिजेण्ड अफ कीर्तिलक्ष्मी” नांयागु संकिपाया नापनापं “तुयूमति” संकिपाय्‌ नं अभिनय यानादिल । वय्‌कः भाजु लवटं “यःसां मयःपह यायेमते”, “लिक्क वयाः जितः धाल वं” लगायत निगू दर्जनति म्युजिक भिडियो नं म्हितादीगु दु । विशेष याना साइक्लिंगय्‌ नं नुगः क्वसाम्ह मणिराज लवटं साइबल कया दक्षिण एशिया भ्रमण न्याता बिकाः (५ महिना) पूवंकुगु दु ।
क्षेत्रपाटी क्लब नांयागु सामाजिक संस्थाया सकृय दुजः भाजु मणिराज लवट नेपाल चलचित्र कलाकार संघया आजिवन दुजः नं खः । वय्‌कलं न्यू दिल्ली भारतया ईन्टरनेशनल इन्स्टिच्युट अफ फेशन टेक्नोलोजि नांयागु संस्थाय्‌ सन् १९९९ निसें सन् २००६ तक फेशन कोरियाग्राफि याःगुलिं हनापौ कयादीगु दु ।

नेपाःया छम्ह नां जाःम्ह उद्योगपति तथा व्यापारी मणिहर्ष ज्योति कंसाकारया जन्म ने.सं १०३८ य् अबु भाजुरत्न कंसाकार व मां ज्ञानमाया कंसाकारया कोखं येँया केलत्वाःया तःखाछेँय् जूगु खः । थ्वय्‌कः ज्योति ग्रुपया संस्थापक नं खः । भाजु मणिहर्ष ज्योतिया नां केवल नेपाःया उद्योग व्यापारया ख्यलय् जक मखु नेवाः भाय् व थ्वया साहित्यया विकासया निंतिं नं ल्वःमंके मफइगु नां जूगु दु । थ्वय्‌कः नेपालभाषाया छम्ह अनुरागीया नापं समाज सेवी, बुद्धधर्मया सेवक नं खः ।

मणिहर्ष ज्योति बुद्ध धर्म, नेपालभाषा व थ्वया साहित्य च्वन्ह्याकेत तन, मन व धन समर्पित यानादीम्ह व्यक्ति खः । भारतय् स्थापना जूगु धर्मोदय सभा नांया संस्थाया संस्थापक दांभरी जुइधुंकाः उगु संस्थापाखें बौद्ध धर्मया नापं साहित्यिक ग्रन्थत पिथनादिल । धर्मोदय सभां पिथंगु धर्मोदय लय्‌पतिं नेपालभाषाया आपालं कवि, बाखंच्वमि, निबन्धकार, नाटककार व समालोचकपिं पितहःगु दु । भाजु मणिहर्ष ज्योतिं थम्हं नं सृजनात्मक साहित्यया रचना यानाः भाषा साहित्य ख्यःयात चकंकेगु ज्या यानादीगु दु । थ्वय्‌कलं नेपालभाषां च्वयादीगु छुं लेख थुकथं दु —साहित्य (धर्मोदय, दँ १ ल्याः ३, ने.सं. १०६८), श्रद्धा (धर्मोदय, दँ २ ल्याः २४, ने.सं. १०६९), लुम्बिनी वनया मू (धर्मोदय, लुम्बिनी विशेषांक, दँ ६ ल्याः ६३, ने.सं. १०७३), बुद्ध धर्मय् गृहस्थतय्‌गु भूमिका (धर्मोदय, दँ ३१ ल्याः ८, ९ व १०, ने.सं. १०९८), चित्तधर दाइयागु लुमन्ति (झी, दँ २५, ल्याः ३ थ्यंल्याः १९२, ने.सं. ११०२) आदि । भाजु मणिहर्ष ज्योति थम्हं जक च्वयेगु मखु नेपालभाषप्रति समर्पित साधकतय्‌त हःपाः व तिबः बीगु, नेपालभाषाया थीथी ज्याखँ तथा लुमन्ति पौ आदि पिकायेत विज्ञापन, चन्दा आदि बियाः झीगु भाषा व वाङ्गमय तब्या यायेगु ज्या यानादीगु दु । उगु इलय् वय्‌कःपिनिगु कालिंपोङ्ग कलकत्ताया व्यापार कोठी नेपालभाषाया आपालं च्वमि ब्वमिपिनिगु आश्रय कायेगु थाय् थें जूगु खः । अथेहे नेपालभाषाया पत्रकारिता थातं च्वंकाः नेपालभाषायात थपू यानायंकेत थ्वय्‌कलं धर्मोदय लय्‌पौ जक मखु मेमेगु नं नेपालभाषाया पत्रपत्रिका गथे— झी लय्‌पौ, नेपाल ऋतुपौ, नेपालभाषा पत्रिका न्हिपौ, पासा न्हिपौ आदियात आर्थिक ग्वाहाली यानादीगु दु । थ्वय्‌कः थः हे प्रकाशक जुयाः अंग्रेजी भाषायागु ‘LUMBINI’ नांगु पत्रिका पिथनादीगु दु धयागु दसु धर्मोदय पत्रिकाया दँ ८ ल्याः ९२ व ९३, ने.सं. १०७५ य् पिदंगु ‘LUMBINI’ पत्रिकायात च्वसुत माल धकाः पिदंगु बिज्ञापनं क्यनाच्वंगु दु ।

थ्वय्‌कः नेपालभाषा परिषद्या आजीवन सदस्य, सल्लाहकार व परिषद्या दातापिं मध्यय् नं छम्ह खः । थ्वय्‌कलं चित्तधर सिरपाः (ने.सं ११९८) नीस्वनाः नेपालभाषायागु अनवरत सेवा यानाच्वंपिं ब्यक्तित्वपिं, संघसंस्था व पत्रिकायात दँय्‌दसं सिरपाः बीगु ज्या न्ह्याकादीगु दु । थ्वय्‌कःया योगदानयात कदर यासे थ्वय्‌कःयात च्वसापासां ने.सं. १०८३ स भाषाजवाः उपाधिं छाय्‌प्यूगु खःसा थ्वय्‌कः मदयेधुंकाः (ने.सं १११३) थ्वय्‌कःया नामं नेपालभाषा परिषदं मणिहर्ष ज्योति स्मृतिग्रन्थ पिकाःगु दु ।

नायः समाज, लुभु एकाइ समितिपाखें ने.सं. ११२४ स निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता मिन्जु शाही, शर्मिला शाही व रमेश महर्जन खः । थुगु संकिपाया निर्देशक अमृत महर्जन खःसा बाखं सुरेन्द्र नकःमि, संगीतकार अनिल शाही व अमर शाही अले छायाँकार गुणराज शाक्य जुयादी । थुकी कलाकारकथं गीता शाही, सुरेन्द्र के.सी., रबिन्द्र शाही, बासु शाही, पल्पसा डंगोल, मञ्जु श्रेष्ठ, सुरेश खडगी व रवि महर्जन दुथ्याः । थुगु संकिपाय्‌ मतिना सत्य खःसा पंगः वःसां निगू आत्माया अवश्य मिलन जुइ धकाः क्यनातःगु दु ।

इगल आइजपाखें ने.सं.११२७ दँय्‌ निर्माण जूगुु थुगु संकिपाय्‌ बाखं सुरेन्द्र नकःमिया बाखं दुसा कलाकारकथं भिन्तुना जोशी, सुरज व्यञ्जनकार, विष्णु सक्व, मधु शाही, प्रकाशराज मानन्धरपिं दुथ्याः । संकिपाया छायाँकार सुरेश बज्राचार्य खः । थुकी मतिनाय्‌ अतृप्त आत्माया बाखं ब्वयातःगु दु ।

जिनियस फिल्म्स्पाखें ने.सं.११३२ दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता शेखर शाही व रिजन डंगोल खःसा बाखं व निर्देशक रुपिन डंगोल खः । संकिपाया संगीतकार बिजेन श्रेष्ठ व रमेश डंगोल अले छायाँकार प्रदिप कुमाल खः । थुकी कलाकारकथं रुपिन डंगोल, शेखर शाही, बिजेन श्रेष्ठ, सबिना महर्जनपिं दुथ्याः । संकिपाय्‌ मतिना धइगु स्वां थें खः, उकिया नँस्वाःयात नालाकाये सयेकेमाः धकाः क्यनातःगु दु ।

मां न्हुछेकुमारी मानन्धर तथा बौ इन्द्रनारायण मानन्धरया कोखं ने.सं १०५९ इ थँहिति त्वालय् जन्म जूम्ह मथुराकृष्ण साय्‌मि नेपालभाषा आख्यान ख्यःया छगः स्यल्लागु थां खः । वय्‌कलं बाखं उपन्यास बाहेक कविता, जीवनी, आत्मकथा आदि नं च्वयादीगु खःसां वयकःया मू लेखन विधा बाखं, उपन्यास जूगु दु । गुथि बाखं च्वयाः नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् पलाः तयादीम्ह थ्वय्‌कलं थःगु विद्यार्थीकालय् बाखं च्वयाः तःगू सिरपाः त्याकादीगु दुसा त्रिचन्द्र कलेजय् स्थापना जूगु तत्कालिन जः साहित्य पालाःया नं दुजः जुयाः आपालं ज्या यानादीगु दु । बाखं ख्यलय् थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु सफू वं नकतिनि प्रेम यात (ने.सं १०८२)खःसा थ्व बाखं सफू बाहेक थ्वय्‌कःया जि हिरा, हिरामोति, कस्ति, ब्लूदल आदि यानाः न्यागू स्वयाः अप्व बाखं सफू पिदंगु दुसा उपन्यास ख्यलय् ज्वाला, यां मिखा, कतांमरी, राप, ह्याउँमिला, माकुगु विष, खालु आदि यानाः च्यागू स्वयाः अप्वः उपन्यास पिदंगु दु । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाय् माकुगु विष भाग —१,२,३,४ व ह्याउँमिला भाग —१, २, ३, यानाः स्वंगू, स्वंगू भाग दुगु निगू लघु उपन्यास च्वयाः मेपिं उपन्यासकारपिंत नं लघु उपन्यास च्वयेगुली हःपाः बियादीगु दु । मथुराकृष्ण साय्‌मि तःगू बाखं, उपन्यासया सफू च्वयाः नेपालभाषाया आख्यान विधा तःमि यानादीम्ह च्वमि जक मखुसे थःगु बाखं, उपन्यासय् यौन मनोविज्ञानयात थाय् बियाः मानवीय शास्वत भावना रति यौनयात नं नेपालभाषा साहित्यय् दुथ्याकेगु परिपाटी ब्वलंकादीम्ह तथा थ्व ख्यलय् थःगु विशेष प्रभाव त्वःतेफुम्ह च्वमि खः ।

थ्वय्‌कःया बाखनय् कथानक सिबें पात्रचित्रणयात विशेष थाय् बियातःगु दइ । बाखनय् पात्रया अर्धचेतन, अचेतन मनया शूक्ष्म विश्लेषण तथा यौन मनोवृत्तियात सहज रुपं न्ह्यब्वयेगु थ्वय्‌कःया बाखंया विशेषता जूगु दु । थ्वय्‌कःया ब्लूडल, माकुगु विष, राप आदि उपन्यास थुकिया दसु खः । अथेहे थःगु जीवनया माकुगु खायूगु लुमन्तित वानाच्वंगु लुमन्ति— साय्‌मि जि मथुरा नांगु आत्मकथा, यज्यू थें ज्यःगु मतिना पौ मुनाया सफू पिकायेगुली नं वय्‌कः ताःलाःगु दु ।

मथुराकृष्ण साय्‌मि नेपालभाषा साहित्यया छम्ह स्रष्टा जक मखु छम्ह अभिभावकया भूमिका निर्वाह यानादीम्ह मातृभाषा अनुरागी नं खः । थम्हं जक च्वयाः मखु न्हूपिं च्वमिपिं पिकायेगु व च्वयाच्वंपिं च्वमिपिंत अझ च्वयेगु निंतिं हःपाः बीत थःगु एकल प्रयासं थीथी कार्ययोजना दयेकाः न्ह्याकादीगु दु । थ्वहे कथं गबलें थःगु भाषा साहित्यय् लघुकथा विकासया नितिं चीबाखं धेंधेंबल्ला कासा न्ह्याकादिलसा, अभिघाट साहित्य नेपालभाषाय् म्हो मजुइमा धैगु तातुनाः त्रास शिर्षक बियाः थुकिया समस्यापूर्ति कथं उत्कृष्टगु बाखंयात सिरपाः घोषणा यानाः बाखंच्वके बियादिल । अथे हे नेपालभाषाया उपन्यास ख्यलय् मय्‌जु च्वमिपिनिगु सहभागिता म्हो जूगु खनाः थ्व विधाय् मिसा च्वमिपिंत न्ह्यज्याकेगु निंतिं नगद पुरस्कार घोषणा यानाः मय्‌जुपिनिगु दथुइ उपन्यासया धेंधेबल्लाः कासा याकादिल । थज्याःगु प्रयासया फलकथं ने.सं ११४१ य् छक्वलं १२ म्ह मय्‌जु स्रष्टापिं झिंनिगू हे उपन्यास ज्वनाः नेपालभाषाया उपन्यास ख्यलय् खनेदयेकः वल । अथे्हे मथुरा साय्‌मि सिरपाः स्वनाः साय्‌मि बन्धुपिंत नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् च्वसा न्ह्याकेबीगुली तिबः बियादिल । अथेहे गुलिखय् च्वमिपिनिगु सफू पिकायेत आर्थिक ग्वाहाली यानादीगु दु । थुकथं मथुराकृष्ण साय्‌मि नेपालभाषा साहित्य उत्थानया निंतिं तन मन धन बियादीम्ह छम्ह साहित्यिक मणिषी खः । थ्वय्‌कःया थज्याःगु ज्यायात कदर यानाः नेपालभाषा परिषदं थ्वय्‌कःयात भाषाथुवाः उपाधि देछाःगु दुसाः, नेपालभाषा एकेडेमिं दान्यहिरा जिवंकाछि सिरपाः, पासा पुचः गुथि सक्वपाखें नेवाः हना सिरपाः प्रदान याःगु दु ।

तनहुँ, बन्दिपुरस सन् १९३६ स बूम्ह मथुराप्रसाद श्रेष्ठ वेलायत, लिभपुरया ट्रोपिकल मेडिकल स्कूलपाखें जनस्वास्थ्य विषयस स्नातकोत्तर स्तरय् स्वर्णपदक कयावःम्ह थ्वय्कः नेपालय् जनस्वास्थ्यया ख्यलय् न्ह्यलुवाः खः । नेपाल स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषदया नायः जुयादी धुंकूम्ह थ्वय्कः विश्व स्वास्थ्य संगठन, दक्षिण एसिया क्षेत्रया सल्लाहकार नं खः । थ्वय्कः नेपाः सरकारया स्वास्थ्य मन्त्रीतक जुयादीगु दु ।