नेपालभाषाया नांजाःम्ह बाखंच्वमि भाजु यज्ञरत्न धाख्वाःया जन्म ने.सं १०६३ इ कृष्ण जन्माष्टमीकुन्हु अबु दानरत्न धाख्वाः व मां बुद्धिमाया धाख्वाःया कोखं यलया क्वाःलखु त्वालय् जूगु खः । सरल व शिष्ट स्वभावयाम्ह यज्ञरत्न धाख्वाः छम्ह उद्योगपतिया काय्मचा जुयाः नं थःगु भाषा साहित्य प्रति नं उलि हे मन क्वसाःम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । थःगु स्कूल जीवन निसें साहित्यपाखे च्वसा न्ह्याकादीम्ह यज्ञरत्न धाख्वाःनं थीथी अन्तर हाइस्कूल साहित्य सम्मेलन, अन्तर पुस्तकालय साहित्य सम्मेलन आदिइ बाखं न्ह्यब्वयाः तःगु सिरपाः त्याकादीगु दु ।
मूल रुपं बाखं विधाय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह भाजु धाख्वाःया न्हापां पिदंगु बाखं खसिया मू खःसा सारी (ने.सं. १०९५) न्हापां प्रकाशित जूगु बाखं संग्रह खः । थः जःखः च्वंगु, थम्हं न्हिं न्हिं खनागु घटना व अनुभूतियात बाखंया रुप बियाः पात्रतय्गु मनस्थितिया शूक्ष्म चित्रण यानाः बाखनय् लाहियापिं पात्रत थनेफुम्ह भाजु यज्ञरत्न धाख्वाः नेपालभाषा आख्यान ख्यःया छगः थीगु नगु खः । सारी बाखं संग्रह पिकयाः छझाः झासुलनादीम्ह भाजु यज्ञरत्नं न्हूगु छेँ बाखं सफूया प्रकाशनं निसें बाखं ख्यलय् मदिक्क च्वसा न्ह्याकादिल । थौं वय्कःया झिंखुगुलिं मल्याक बाखं संग्रह पिदने धुंकूगु दु । थुकथं भाजु यज्ञरत्न धाख्वाः नेपालभाषाय् दकलय् अप्वः बाखं सफू पिकयादीम्ह बाखंमि जुयादीगु दु । थ्वय्कलं नेपालभाषा एकेडेमिया लुखां दँय् छगू धयाथें बाखं सफू पिकयाच्वनादीगु दु । थथे थ्वय्कःया पिदंगु बाखं सफू खः— सारी (ने.सं. १०९५), न्हूछेँ (ने.सं.११२३), व उँइ मखु (ने.सं.११२६), च्वसापासा (ने.सं.११२८), त्यामजीगु सः (ने.सं.११२८), जंगलं थ्वःगु आन्दोलनया लिच्वः (ने.सं.११३१.), देवालयया फ्वगिंत (ने.सं. ११३३.) श्रीलंकाया न्या (ने.सं. ११३४.), बक्मफुसे (ने.सं.११३६), तुतां (ने.सं. ११३६.), ‘The Psychotic’ (११३७) हारां मैंचा (ने.सं.११३७.), स्तानबुलया सडक बञ्जाः (ने.सं ११३८) त्जभ ऋयधबचम (ने.सं.११३८), हिराया मू (ने.सं ११३९) चं अजि (ने.सं.११४०) आदि । थ्वय्कःया च्वसापासा नेपालीं तथा एकथअजयतष्अ बाखं अंग्रजी भाषं भाजु माधवलाल कर्माचार्यं अनुवाद यानादीगु दुसा भाजु तेजरत्न कंसाकारं वय्कःया थीथी बाखं मुनाः त्जभ ऋयधबचमया नामं अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानादीगु दु ।
भाजु धाख्वाःजुं थःम्हेस्यां जक बाखं च्वयाः नेपालभाषा साहित्य तःमि यानादीम्ह मखु मेपिंत नं नेपालभाषा साहित्य, संगीत व विज्ञानया ख्यलय् न्ह्यज्याकेत हःपाः बी कथं दान्यहिरा सिरपाः स्वनाः निगू दशक न्ह्यवंनिसें निरन्तररुपं सिरपाः लःल्हाना झायाच्वनादीम्ह छम्ह दाता नं खः । थुलि जक मखु थ्व सिरपाः गबलें मदीमा धकाः नेपालभाषा एकेडेमिया नामय् वय्कलं स्यल्लाक्क छगू अक्षय कोश हे स्वनाबियादीगु दु । अथेहे थ्वय्कः थौंकन्हय् नेपालभाषा एकेडेमि थेंज्याःगु प्राज्ञिक संस्थाया चान्सलरया जिम्मेवारी क्वबुयाच्वनादीगु दु । नेपालभाषा एकेडेमिइ बाहेक थ्वय्कः नेपाल हस्तकला महासंघ, नेपाल बौद्ध परिषद यल, अक्षयश्वर महाविहार, शाक्य बज्राचार्य संघ आदिया सल्लाहकार, न्हू प्रेष्टिज लय्पौ व सामुदायिक स्वास्थ्य सेवा केन्द्र यलया अध्यक्ष जुयाः नं ज्या यानाच्वनादीगु दु । भाजु यज्ञरत्न धाख्वाया योगदानया कदर स्वरुप वय्कःयात नेपालभाषा परिषदं भाषाथुवाः पाखें सम्मानित याःगु दुसा हलिं नेवाः दबू, नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू, लोट्स रिसर्च सेन्टर, थौंकन्हे मासिक पत्रिका आदिपाखें थीथी हनापौया नापं सुभाय् पौ देछाःगु दु ।