नेपालभाषाया न्हापांगु रक एन रोल म्ये हालादीम्ह सर्जक प्रेमध्वज प्रधान खः । न्हापांनिसें थाना वःगु तबला, मादल, हार्मोनियम स्वयां बिस्कं पाश्चात्य शैली छ्यलीगु आधुनिक बाजंत नं छ्यलीगुलिं ल्याय्‌म्हतय्‌त थजाःगु म्ये आपालं यः । ने.सं. १०७० पाखे दबुली प्रधानजुं थःम्हं हे गितार थानाः थजाःगु पहःया म्ये हालाः अतिकं लोकंह्वात । लिपा व हे म्ये ने.सं. १०८२पाखे डिस्क रेकर्डय्‌ भरे जूगु खः ।

येँ, मरुत्वाःया भाजु कीर्तिराज व मय्जु सानुमैंयाया काय्मचा रघुराज सन १९३० स बूम्ह खः । भारतया विश्व हिन्दू विश्वविद्यालय, बनारसपाखें इन्जिनियरिङ्ग ब्वनावःम्ह थ्वय्कः नेपालय् आन्तरिक सुरक्षाया निंतिं मदयेक मगाःगु विष्फोटक पदार्थ दयेकेगु आधुनिक प्रविधिया ज्ञाता खः । थ्वय्कः शाही नेपाली सेनाया रथि तक जुयादिल ।

रजनी खडगी प्याखं, टेलिप्याखं, ख्यालि, म्यूजिक भिडियो व संकिपा ख्यलय्‌ पलाः न्ह्याकाच्वंम्ह कलाकार खः । वि.सं २०५० सालय्‌ येँया कुलांभुलुइ अबु जगत बहादुर खड्गी व मां हिराशोभा खड्गीया कोखं जन्म जूम्ह खः । रजनी खड्गिं म्हितूगु न्हापांगु संकिपा “ब्या याये म्हाः” खः । थ्व संकिपा वि.सं २०६८ सालपाखे पिदंगु खः । आपालं संकिपा व म्यूजिक भिडियो म्हितेधुंकूम्ह रजनिं ‘समय्‌बजि’ नांयागु टेलिसिरियलय्‌ नं म्हितूगु दुसा वय्‌कःया पागलपन, क्या फसाद, आसकुति, कर्म, एक से एक नांयागु संकिपा पिदने धुंकूगु दु । वय्‌कलं पेजथ्री पिपुल्स च्वइस अवार्ड २०७५ य्‌ बेस्ट आर्टिस्ट फिमेल अवार्ड, सिंगापुरय्‌ जूगु बक्स अफिस म्यूजिक भिडियो अवार्डय्‌ मस्ट पपुलर फिमेल मोडलया अवार्डया नापनापं नेवाः सुपरस्टार अवार्ड नं त्याकूगु दु ।

साहित्य ख्यलय् रजनीमिला नामं म्हसीका दुम्ह रजनी महर्जनया जन्म मां नानीज्यान महर्जन व बौ कृष्णबहादुर महर्जनया कोखं ने.सं १०९२ य् किपूया अमल्सी त्वालय् जूगु खः । मय्‌जु रजनीमिला नेपालभाषा काव्यख्यःया छम्ह धिसिलाःम्ह आधुनिक कवयित्री खः । अंग्रेजी विषयय् एम.ए., कानूनय् एम.ए व संगीतवादनय् स्नातक डिग्री हासिल यानादीम्ह रजनी थौंकन्हय् काठमाडौं स्कुल अफ ल क्याम्पसय् सहप्राध्यापक जुयाः ज्या यानाच्वनादीगु दु । थःगु विद्यार्थी जीवनंनिसें थीथी साहित्य सम्मेलनय् ब्वति कयाः सिरपाः त्याकेत ताःलाःम्ह रजनीमिलाया न्हापां पिदंगु कविता खः ख्वबि पराजितताया चिं मखु (नेपाल, ४३/६८ नेपाल) । मूलरुपं काव्य ख्यलय् च्वसा छ्यलादीम्ह रजनीया निगू कविता संग्रह— जिं पियागु ई थ्व हे खः (ने.सं. ११२६), व स्वस्वं तनावंगु सर्गः (ने.सं १०४३) पिदंगु दु । अथेहे वय्‌कः गजल सिर्जनाय् नं क्वातुम्ह स्रष्टा खः धैगु वय्‌कःया इलय् ब्यलय् पिदंगु गजलं पुष्टि याःगु दु । रजनीमिलाया कविताया केन्द्रीय भूमि थौंया मनू खः, वर्तमान संसार खः, समकालीन परिवेश खः ।

वय्‌कः नेवाः समाजया राजनैतिक समस्यायात सूक्ष्म रुपं काव्यात्मक लेखाजोखा यायेगुपाखे नं अविलम्वित जुयादीगु दु । समग्र रुपं धायेगु खःसा रजनीमिला नेपालभाषा समकालीन काव्य ख्यलय् थःगु सिर्जना थःगु मूल्य व मान्यता नीस्वना वयाच्वंम्ह स्रष्टा खः । वय्‌कःया कविताय् विद्रोहया मि ग्वानाच्वंगु, असन्तोषया हि न्ह्यानाच्वंगु अनुभव जू । दर्शन पक्षय् नं ध्यचुयाच्वंगु आभास जू ।

रजनीमिला कविताया रचनाय् जक मखु अनुवादया ख्यलय् नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह च्वमि खः ।वय्‌कलं भारतया न्यँकँ बाखं (अंग्रेजी भाषं नेपालभाषाय्) व भूषणप्रसाद श्रेष्ठया यः खिचा नांगु नेपालभाषाया सफू अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानादीगु दु । अथेहे रजनी मिला छम्ह संचारकर्मि नं खः । वय्‌कलं मेट्रो एफ.एम.य् नं कार्यक्रमया संयोजक, सम्पादक तथा संचालक आदि जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । रजनी मिलां थी थी संस्थाय् थीथी पदय् च्वनाः नं थःगु मातृभाषा, नेवाः जाति व नारी अधिकारया नितिं ज्या यानादीगु दु । थथे वय्‌कः संलग्न जुयादीगु संस्था खः— नेपालभाषा एकेडेमिया दुजः, जातीय विभेद विरुद्ध राष्ट्रिय मञ्चया महासचिव, लिजः नेपालभाषा कविता दबूया सचिव तथा नेवाः देय् दबूया पुलांम्ह महासचिव आदि आदि ।

ब्राह्मी, कुटिला व गुप्त लिपिइ ह्यूपाः वयाः रञ्जना लिपिया विकास जूगु खः । ‘रञ्जन’ धैगु आनन्द बीगु व न्ह्यैपुइगु अर्थ पिज्वइगु संस्कृत खँग्वः जूगुलिं आनन्द बीगु व आकर्षक लिपि जूगुलिं रञ्जना लिपि धकाः धाःगु खः । रञ्जना लिपि कुंलूगु व गोलाःगु छ्यं व तबाला, चिबाला व सालूगु ध्वयागु संयोजन यानाः च्वइ । रञ्जना लिपिया छ्यं कुंलुयाः गोलाःगु बां खवं जवपाखे न्यनावनी । कुटिला वा सिद्धम लिपिइ नं कुंलूगु छ्यं हे छ्यलाबुला जुइगुलिं सिद्धम लिपिया हे प्रभाव लानाः दकले न्हापां रञ्जना लिपि विकास जूगु खःला धकाः नं विज्ञ्तय्‌सं अनुमान याःगु दु । थुकिया ना रंज आखर धकाः दकले न्हापां जुजु प्रताप मल्लया नेसं ७७४ या हनुमानध्वखाया जःधुं अभिलेखय् न्ह्यथंगु खः । आःतक लुयावःगु ल्याखं रञ्जना लिपिया दक्वसिबय् न्हापांगु ग्रन्थ बङ्गालया जुजु महीपालदेवया विजयराज्य संवत ५ धकाः न्ह्यथनातःगु ने.सं. ११३या अष्टसहस्रिका प्रज्ञापारमिता खः । थुगु सफू थौंकन्हय् क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयया सफूकुथिइ दु । लिच्छवीकालिन इलय् बिद्यार्जनया निंतिं नेपाल, बंगाल (गौढ) व तिब्बतय् वयेवनेगु चलन दुगुलिं आःतक लुयावःगु मध्ये दकले पुलांगु ग्रन्थय् बंगालया जुजुया नां दुथ्याःगु अनुमान जूगु खनेदु ।

रञ्जना लिपि विशेष यानाः धार्मिक ग्रन्थ व स्तोत्र च्वयेगु निंतिं जक छ्यलातःगु खनेदु । रञ्जना लिपिं महायानी बौद्ध परम्पराकथं प्रज्ञापारमिता, पंचरक्षा, कारण्डव्यूहशूत्र, धारणी सफू आदि च्वयातःगु दु । महायानी व बज्रयानी बौद्ध परम्पराया थीथी गुह्यपुजाय् रञ्जना लिपिं हे वीजाक्षर च्वयाः पुजा यायेगु परम्परा दु । रञ्जना लिपिया महत्वयात श्रद्धा व सम्मान यायेकथं लुँ, वहः थें जाःगु मूवंगु धातुया मसि छ्यलाः धार्मिक ग्रन्थ च्वयातःगु दु । येँया थँबहीया विक्रमशील महाविहार, केशचन्द्र महाविहार, इतुंबहाः व यलया हिरण्यवर्ण महाविहारय् लुँ आखलं च्वयातःगु प्रज्ञापारमिता सफू पाठ यायेगु व ब्वयेगु यानाच्वंगु दु । बुद्ध धर्मया धार्मिक ग्रन्थ च्वयेगु निंतिं छ्यलाबुला जूगुलिं रञ्जना लिपि बुद्ध धर्म नालाच्वंगु देय्त भारत, तिब्बत, चीन, जापान, कोरिया, मंगोलिया लगायत विश्वया थीथी देशय् न्यनावंगु दु ।

बौद्ध परम्पराया नापनापं नेवाःतय्‌सं नालाच्वंगु शैव व वैष्णव धर्मया ग्रन्थत नं रञ्जना लिपि छ्यलाः च्वयातःगु दु । नेपालय् लुयावःगु १३ गू शताब्दीया शिवधर्म सफू, कुब्जिकामतम, चण्डी महात्म्य नं रञ्जना लिपिं च्वयातःगु दु । हिन्दू नेवाःतय् नं देखा काइबलय् रञ्जना लिपिं हे गुरुमन्त्र व वीजाक्षर च्वयेगु परम्परा दु । धार्मिक ग्रन्थ च्वयेत व धार्मिक ज्याय् जक अप्वः छ्यलाबुला जुयाच्वंगुलिं रञ्जना लिपियात देवलिपि धकाः नं नाला वयाच्वंगु दु ।

रञ्जना लिपिया ऐतिहासिक छ्यलाबुला

जुजु अभय मल्लया इलय्‌या लुँया मसि छ्यलाः रञ्जना लिपिं च्वयातःगु विक्रमशील महाविहार थँबहीया नेसं ३४४या व हिरण्यवर्ण महाविहार, यलया नेसं ३४५ प्रज्ञापारमिता ग्रन्थ थौंतक पाठ यायेगु व ब्वयेगु यानाच्वंगु दु । जुजु प्रताप मल्लया ने.सं.७७४या हनुमानध्वाखाया जरुंहितिया ल्वहंपौ व जुजु पार्थिवेन्द्र मल्लया ने.सं. ८०७ या कीर्तिपुण्य महाविहार, लगंया शिलास्तम्भय् नं रञ्जना लिपि छ्यलातःगु दु ।

रञ्जना लिपि महायानी बुद्ध धर्मया धार्मिक ग्रन्थ च्वयेगु निंतिं छ्यलाबुला जूगुलिं बुद्ध धर्मया नापनापं रञ्जना लिपि भारत, तिब्बत, चीन, जापान, कोरिया, मंगोलिया लगायत विश्वया थीथी देशय् न्यनावंगु दु । रञ्जना लिपि न्हय्गूगु शताब्दीइ अंशुवर्माया इलय् तिब्बतया जुजु श्रङचङ गोम्पोलिसे इहिपा यानाः तिब्बत वंम्ह भृकुटीं तिब्बतया भाखोरय् दयेकूगु झोखाङ गुम्बाया धलिं मोलय् व निनामय् रञ्जना लिपिं वीजाक्षर व महायानी सूत्रत च्वयातःगु दु । चीनया वादशाह कुब्लाइ खाँया ब्वनाय् भिंmस्वंगूगु शताब्दीइ चीनय् वंम्ह अरनिकों (ने.सं.३६५–४२६) चीनय् दयेकूगु श्वेतचैत्य व मेमेगु महाविहारय् रञ्जना लिपिया सप्ताक्षरी कूटाक्षर तःगु दु । चीनया जुजु तायिमिङ सँदेय्‌या लामा मार्फत नेसं ५३५ स भ्वँतया शासक जयशक्ति सिंहरामयात संस्कृत भाषा रञ्जना लिपि च्वयाहःगु परवानापत्र (जुजुया उजंपौ) राष्ट्रिय अभिलेखालयलय् सुरक्षित जुयाच्वंगु दु ।

ने.सं. ४६५ दँय् दयेकूगु विश्वय् नांजाःगु चीनया ग्रेटवाल दुनेया अंगलय् रञ्जना लिपिं शीतोष्णीषधारणी च्वयातःगु दु । चीनया मिङ्काल (ने.सं. ४८८–७६४) य् चीनय् बुद्ध, बोधिसत्वया सूत्र व धारणी सफू चिनिया, सँय् व रञ्जना स्वथी लिपि च्वयेगु परम्परा दु । छिङवंशी जुजु छ्यानलोड् (नेसं ८५६–९१६) या वनीबलय् पुइगु नँतपुली (हेल्मेटय्) रञ्जना लिपिं मन्त्र व बीजाक्षर च्वयेगु चलन दु । अथे हे मङ्गोलिया जुजुपिनि लडाईंलय् वनीबलय् पुनीगु वसः, नँतपुली व ल्वाभय् नं रञ्जना लिपिया मन्त्र च्वयेगु चलन दुगु जुयाच्वन । रञ्जना लिपिया मन्त्र छ्यलातःगु आपालं पुजाया हलंज्वलं व लडाईंलय् छ्लीगु सुरक्षाया हलंज्वलंत थीथी संग्राहलय व म्युजियमय् सुरक्षित यानातःगु दु ।

नेपाःया तात्कालिन खस राज्य, दैलेखया दुल्लुइया ने.सं. ५०० जःखःया अभिलेखय्, बुटवलया सैनामैनाया अभिलेखय् रञ्जना लिपिं महायानी बौद्ध मन्त्र ‘ॐमणिपद्मेहुँ’ च्वयातःगु दु । नेपाःया उपल्लो मुस्ताङ, खसान, लद्दाख, तिब्बत व चीनया थीथी लागाय् तकं रञ्जना लिपिं अंगःपौ च्वयातःगु लूगु दु ।

रञ्जना लिपि पुनर्जागरण

नेपालय् लिच्छबीकाल, मल्लकाल व शाहकालया छ्यलाबुला जूगु रञ्जना लिपि राणाकालीन इलय् सरकारी प्रतिबन्धया हुनिं छ्यलाबुला मजुल । नेपालभाषाया धार्मिक व साहित्यिक सफू नं थासा आखलं देवनागरी लिपिं पिदन । धर्मादित्य धर्माचार्यया इलाहाबादया प्राज्ञिक सभाया अंग्रेजी भासं न्ह्यब्वःगु कार्यपत्र व उकिया नेपालभाषाय् भाय्‌हिलाः बुद्ध धर्म व नेपालभाषा पत्रिकाय् पिदंगु च्वसुइ नेपालया प्यताजि मौलिक लिपिया धलखय् रञ्जना लिपिया नां न्ह्यथनाः नेपालया मौलिक लिपिया अध्ययन, संरक्षण व प्रचारप्रसार यायेत बः बियादिल । पं हेमराज शाक्यवंशं ने.सं. १०७१ य् ललितपुर आदर्श कला प्रदर्शनीइ लुँ आखलं च्वयाः रञ्जना लिपि ब्वज्या यानाः ने.सं. १०७३य् नेपाल लिपि संग्रह सफुतिइ रञ्जना लिपि सहित नेपाःया थीथी न्ह्यब्वयाः लिपि प्रवर्द्धनय् पलाः न्ह्याकादिल । तात्कालिन श्री ५ या सरकार, पुरातत्व व संस्कृति विभागं पं. शंकरमान राजवंशीया प्राचीन लिपि वर्णमाला (बिसं २०१७) व नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानं पं हेमराज शाक्यया नेपाल लिपि प्रकाश (बिसं २०३०) सफू पिथनाः न्हूगु पुस्तायात नेपालया मौलिक रञ्जना लिपिबारे जागरण थनेत तिबः बिल ।

ने.सं. ११०० निसें नेपाल लिपि गुथि नीस्वनाः संस्थागतकथं नेपाल लिपि, रञ्जना लिपि लगायत लिपि स्यनेकने, प्रचार प्रसार, प्रवर्द्धन व संरक्षण ज्या न्ह्याकावयाच्वंगु दु । नेपाल लिपि गुथिं लिपि स्यनेगु, वर्णमाला पिथनेगु, रञ्जना फोन्ट दयेकेगु, डिजिटल एप व ट्युटोरिल सामग्री दयेका वयाच्वंगु दु । नेपाल लिपि गुथिं ने.सं. ११३८ रञ्जना क्यालिजात्रा नामं त्वाःत्वालय् वनाः रञ्जना लिपि स्यनेकने यानाः आपालं मनूतय्‌त रञ्जना लिपिया ज्ञान ब्यूगु दु । ने.सं. १११२ निसे लिपि थपू गुथिपाखें नं रञ्जना लिपि स्यनेगु व वर्णमाला पिथनाः रञ्जना लिपि प्रवर्द्धन व संरक्षणया ज्या न्ह्याकूगु दु ।

कम्प्यूटर प्रविधिया विकास जुयावःगु इलय् रञ्जना लिपिया नं कम्प्युटर फन्ट दयेकेगु ज्या जुल । रविन्सन शाक्यं, दिपक महर्जन, राजेन्द्र शाक्य, समिर कर्माचार्य, मोविसन शाक्य व मेमेपिं प्राविधिकपिन्सं रञ्जना लिपिया फन्ट दयेकल । थुपिं हे कम्प्यूटर फन्ट छ्यलाः पत्रिका, ब्वनापौ, व सफू पिथनेगु ज्या नं न्ह्यात । ईलोहं प्रकाशनपाखें रञ्जना लिपिया पत्रिका लुँध्वाखा पिथन । सूचना प्रविधिया विकास लिसेलिसे सामाजिक सञ्जालय् रञ्जना लिपि छ्यलेगु निंतिं नेपाल लिपि गुथिपाखें नेपाल लिपि–रञ्जना लिपि एप दयेकल । रविन्सन शाक्यं नं रञ्जना लिपिया आएप दयेकूगु दु ।

अबु हिरामान व मां सप्तमाया शाक्यया क्वखं वि.सं. २०१७ सालय् ख्वपया थालाछेँ त्वालय् जन्म जूम्ह रत्नसुन्दर शाक्य नेपाःया बौद्ध साहित्य ख्यलय् थौंकन्हय् जहाँ थिनाच्वंम्ह व्यक्तित्व खः । रत्न सुन्दर शाक्यं थीथी विहारपाखें स्वअध्ययन यायां व्यक्तिगत रुपं भिक्षुपिं, गुरुपिं नापलालां हे थःगु अध्ययन न्ह्याकादीगु खः । विशेषं बौद्ध व्यक्तित्वपिनिगु जीवनी च्वज्याय् वय्‌कःया ल्हाः न्ह्याः । वय्‌कलं येँया किन्दोलय् च्वंगु मानदास बुद्ध वोधिज्ञान पुस्तकालयय् आवद्ध जुयाः ज्या यानादीगु दुसा ख्वपया युवा बौद्ध पुचः, धर्मोदय सभा भक्तपुर शाखा, भक्तपुर बौद्ध सम्पदा संघ, दीपंकर ज्ञानमाला भजन खलः, बौद्ध दर्शन अध्ययन समाज आदि संघसस्थाय् नं वय्‌कः थीथी पदय् दु । वय्‌कलं बौद्ध व्यक्तित्वपिनि जीवनी व मेमेगु नं यानाः पीगुलिं मल्याक सफू च्वयादीधुंकल ।

वय्‌कःया न्हापांगु रचना पासा चिनाखँ वि.सं. २०३६ स आनन्दभूमिइ पिदंगु खः । च्वसु बुद्धया व्यक्तित्व (वि.सं. २०३६) ख्वपया न्हूजः पत्रिकाय् पिदन । न्हापांगु सफू नेपालको इतिहासमा कलंकित घटना (वि.सं. २०४८) पिदंगु खःसा नेपालभाषाय् अनगारिका धम्मावति (वि.सं. २०४९), भिक्षु धम्मलोक महास्थविर (वि.सं. २०४८), मनू म्हसीकेगु (२०५०), भिक्षु मेघंकर स्थविर व वसपोलया रचना संग्रह (२०५२), भिक्षु सम्यकज्योति महास्थविरया जीवनी (वि.सं. २०६०), उपासक रामकृष्ण वैद्य, छगू परिचय (वि.सं. २०६५), कविकेशरी चित्तधर हृदय (वि.सं. २०६९), बुद्धया चारिका (वि.सं. २०७१), वसपोलपिंत लुमंकेबलय् (२०७२), लुमंकेबहःपिं (२०७९) ।

भिक्षु अश्वघोष महास्थविरयात थःगु च्वज्याया प्रेरक रुपय् कयादीम्ह रत्नसुन्दर शाक्यया नेपाली भाषाया बौद्ध जगतका स्मरणीय व्यक्तित्वहरू (भाग १ निसें भाग ६) तक पिदंगु विश्वया हे बौद्ध व्यक्तित्वपिनिगु जीवनी मालेकुले यानाः च्वयातःगु उगु सफू तसकं लोकंह्वाः, रिसर्च याइपिंत तसकं उपयोगी जू । त्रिभुवन विश्वविद्यालय व लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयया मास्टर डिग्रीया पाठय्क्रमय् नेपाल बौद्ध परियत्ति शिक्षाया पाठ्यक्रमय् नं दुथ्याकातःगु दु । वय्‌कःया भारतया उत्तर प्रदेशया बुद्ध देश पत्रिकाय् नं उपसम्पादक जुयाः ज्या यानादीगु दु । नेपालभाषा व नेपालीभाषा बाहेक वय्‌कलं हिन्दी भासं नं सफू च्वयादी । वय्‌कःया देछाःगु थीथी सम्मान व सिरपाः थथे दु – पंचवीर सिंह सिरपाः (वि.सं. २०५७), सुमंगल स्मृति अभिनन्दन सिरपाः (वि.सं. २०६४), शास्ता फाउण्डेशन भारतपाखें वर्ष पुरुष (सन् १९९५) सिरपाः, धर्म विजय पदनम सम्मान (वि.सं. २०६४), सूर्यमाया स्मृति पदक (वि.सं २०६६), बौद्ध न्ह्यसःलिसः मू गुथि यलपाखें सम्मान (वि.सं. २०७१) ।

वय्कः थ्वज्या व माज्याय् छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया उपनां भाजुरत्न खःसा अबुजुया नां धर्मरत्न शाक्य खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०६३ यंलागाः नःमि, बुधबारखुन्हु येँया क्वहिति त्वालय् जूगु खः । वय्कलं घरेलु तालिम केन्द्र त्रिपुरेश्वरपाखें तालिम तथा प्रेरणा कयाः कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । ब्वज्या— घरेलु तालिम केन्द्र त्रिपुरेश्वर । न्ह्यथने बहःगु कृति— नेपाल शान्ति क्षेत्र आखःग्वलय् बुद्धमूर्ति डिजाइन यानाः श्री ५ वीरेन्द्रया वाहुलीइ द्यछाःगु ।

येँ, न्हाय्कं त्वाःया काय्मचा भाजु रत्नकाजी तुलाधर सन् १९४५ स बूम्ह खः । वय्कः अमृत साइन्स कलेजय् विज्ञान बिषय ब्वनाः लिपा भारतया पिलानि प्राविधिक संस्थानपाखें सन् १९६९ स इलेक्ट्रोनिक्स बिषयया इन्जिनियरिङ्ग क्वचायेका वल । नेपाल दूर सञ्चार संस्थानया वरिष्ठ अधिकृत जुयाः नेपालय् टेलिफोन सेवाया प्रसार, विकास व आधुनिकिकरण यायेगुली मूवंगु भूमिका म्हितादिल । लिपा टेलिफोन सञ्चारया सम्बन्धय् डेनमार्क वनाः उच्च शिक्षा कयाः झाल ।

बौद्ध विद्वान पं रत्नकाजी बज्राचार्यया जन्म अबु मोतिरत्न बज्राचार्य व मां सानुमायाया कोखं ने.सं १०५४ माघ शुक्ल १० कुन्हु येँया सवलबहालय् जूगु खः । पं. रत्नकाजि बज्राचार्य बौद्ध रत्नकाजी गुरुजुया नामं जयमांपिनिगु दथुइ अतिकं लोकंह्वाःम्ह गुरुजु खः । वसपोलं नेपाल संस्कृति, वज्रयान पुजाविधि, चचा व चचाप्याखंयात निरन्तरता बियाः नेपाल बौद्ध संस्कृति परम्परायात न्ह्याकेगु निंतिं आवश्यक थीथी विषयया नीखुगुलिं मयाक ग्यसुग्यंगु सफू च्वयाः, सम्पादन यानाबिज्याःगु दु, गुगु ज्या नेपाल संस्कृति व बज्रयान बुद्धधर्मया संरक्षण सम्र्वद्धनय् महत्वपूर्ण योगदान सिद्ध जूगु दु ।

वय्‌कःया पिदंगु सफू मध्ये छुं सफूया नां धलः थुकथं दु— नेपाल जन–जीवन पद्धति (ने.सं १०८३ ), येँ देय्‌या बौद्धपुजा क्रियाया हलंज्वलं (ने.सं ११००), झीगु संस्कृतिया ब्वघासा (ने.सं ११०२), नेपाः देय्‌या विहारया ताःचा (ने.सं ११०३), नेवाः संस्कार संस्कृतिया ताःचा (ने.सं ११०९), बलि पुजाया यर्थाथता (ने.सं १११३), अमोघपाशलोकेश्वरया संक्षिप्त बुखँ (ने.सं. १११४), येँ देय्‌या चैत्य (ने.सं १११९), मोक्षगां उत्पतिया बाखं (ने.सं १११५), बसुन्धरादेवीया तिलाव्रत दनेगुया महत्व (ने.सं ११०८), निपु अवदान (ने.सं १११६), धीमति अवदान (ने.सं. ११०५), बिमलावती अवदान (ने.सं ११०८ ), कलशार्चन पुजाविधि (ने.सं. ११०८), चचा मुना न्हापांगु ब्व (ने.सं १११६), चचा मुना निगूगु ब्व (ने.सं १११९), गुंला धर्म (ने.सं १११९), येँ देय्‌या चैत्यया विवरणात्मक अध्ययन (ने.सं १११९), सप्तविधानुत्तर पुजाविधि (ने.सं ११२०) आदि ।

अथेहे थ्वय्‌कःया मेमेगु नं आपालं अप्रकाशित कृतित दनिसा तत्कालिन धर्मोदय, सितु, नीलः, इनाप, देसयमदु झ्याः, नेपाल संस्कृति, पलेस्वां आदि पत्रपत्रिकाय् नं आपालं धर्म, संस्कृति वा चर्या सम्बन्धी अन्वेषणात्मक च्वसु पिदंगु दु । थथे थःगु इलय् जय्मांया ज्या नापं श्रेष्टा अदालतय् बहिदारया जागिर नयादीम्ह थ्वय्‌कः शास्त्रीय बाजं व चचा प्याखनय् नं उलि हे पारंगतम्ह कलाकार खः । वसपोलं नेवाःतय् कुलायन पुजा सदां न्ह्यानाच्वनेमाः धकाः बौद्धपुजा विधिसम्बन्धी निर्देशिका सफू च्वयाबिज्याःगु जक मखु तत्कालिन ल्याय्‌म्ह गुरुजुपिंत पुजाक्रिया व चचा प्याखं स्यनेगु नं ज्या यानाबिज्याःगु दु, गुगु वसपोलया दुर्दशिता व थःगु धर्म संस्कृतिप्रतिया मतिनाया दसु खः ।

वज्रयान पुजाविधि, थीथी शास्त्रीय बाजं, चर्यागीत व चर्यानृत्य सम्बन्धी पारंगतम्ह रत्नकाजि गुरुजु थ्व विषयसम्बन्धी अध्ययन अनुसन्धान याइपिं आपालं विदेशी विद्वानपिंत नं स्यनेकने यायेगुया नापं दीक्षाबीगु तकं यानाबिज्याःगु दु । वय्‌कःपाखें लण्डन युनिभर्सिटियाम्ह डेविड रीर्चडं चर्यानृत्य, जर्मनीया वेगनरं क्वताः थायेगु, अमेरिकाया प्रेमदासां चचा म्ये स्यनाः थःपिनिगु अध्ययन पूवंकूगु दु ।

अथेहे चचा, चचाप्याखं प्रचार प्रसारया झ्वलय् वसपोलं थम्हं ४२ पुं मयाक चचा चिना चचाम्ये हालावंगु व थ्वहे चचा म्येय् प्याखं हुलावंगु दु । अथेहे चचा प्याखंयात प्रचारप्रसार यायेगु नितिं वसपोलं थःगु संरक्षकत्वय् वि.सं १९९६ सालय् डान्स मण्डलया स्थापना यानाबिज्यात । थ्व डान्स मण्डलया दुजःपिं युरोपया थीथी थासय् वनाः चचानृत्यया प्रचारप्रसार याःगु दु । अथेहे वसपोलं बज्रयानी परम्परायात न्ह्याकेगु झ्वलय् बज्राचार्य मिलन केन्द्रया संस्थापक सल्लाहकार, बौद्ध समाजया संस्थापक उपाध्यक्ष, नेपाल बौद्ध संस्कृत संरक्षण केन्द्रया सल्लाहकार जुयाः थ्व ख्यलय् महत्वपूर्ण ज्या यानाबिज्याःगु दु ।

वसपोलया थज्याःगु योगदानयात कदर यासें थीथी संस्थापाखें गथे— वि सं २०४८ सालं पशुपति क्षेत्र विकास संचालन परिषद्पाखें अभिनन्दन, २०५३ सालं कलानिधि इन्दिरा संगीत महाविद्यालयपाखें अभिनन्दन, २०५६ सालं लोटस रिसर्च सेन्टरपाखें लय्‌ता पौया नापं ५०,०००।– तकाया नगद पुरस्कार, आदिबुद्ध दिपंकर भगवान जिर्णोद्धार समितिपाखें हनापौ आदि देछाःगु दु । थथे थःगु धर्म संस्कृतिया लागि ज्या यायां ने.सं १११९य् वसपोलं थःगु नश्वर देह त्याग यानाबिज्यात ।

भाजु रत्नकाजी महर्जनया जन्म ने.सं.११०२ पोहेलाथ्व ४ कुन्हु येँया किलाघः त्वालय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां रत्नदेवी महर्जन व बाःया नां भाइकाजी महर्जन खः । रत्नकाजी मन वय्‌कःया साहित्यिक नां खः । भाजु रत्नकाजी महर्जनं वि.सं. २०५५ सालय् विश्वभूमिइ च्वसु च्वयाः नेपालभाषाय् दुहांझाःगु खः । वय्‌कः नेपालभाषा व खस् नेपालीभाषं पिदनीगु वाःपौ मेरो साप्ताहिकया प्रकाशक व सम्पादक खः । वय्‌कलं म्ये, चिबाखं, प्याखं, जीवनी च्वयेगु यानादी । वय्‌कःया पिदंगु कृति– जिगु न्यय्‌कू हाइकु (ने.सं.११३२), मोहनकृष्ण व्यक्ति व व्यक्तित्व (जीवनी, ने.सं.११३३), वँय् सु खः ? (छधाः प्याखं, ने.सं.११४०) खः । अथेहे वय्‌कलं अप्सरा वाःपौ, नेवाः अनलाइन न्यूज, तिकिझ्याः वाःपौया सम्पादन यानादी धुंकूगु दु । वय्‌कः ज्यापु पौया सहसम्पादक खः । वय्‌कलं तिकिझ्याः पुचःया ग्वसालय् स्वनिगःब्यापि चिबाखं धेंधेंबल्ला कासा संचालन यानादीगु दु । वय्‌कलं मोतिलानी सिरपाः, लहना धर्ममोति पत्रकारिता सिरपाः, ज्यापु पत्रकार प्रतिभा सिरपाः, महानगरीय सुशासन पत्रकारिता सिरपाः कयादीगु दु ।वय्‌कः तिकिझ्याः पुचःया नायः, किलाघः सांस्कृतिक पुचःया छ्यान्जे, नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया दुजः जुयादी ।