नेपालभाषाया संकिपा निर्देशन ख्यलय्‌ ल्हाः न्ह्याःम्ह संकिपामि खः राज शाक्य । अबु भाइराजा शाक्य व मां इन्द्रलक्ष्मी बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०९२ तछलागाः दुतिया, बुधबारखुन्हु येँया इतुंबहालय्‌ वय्‌कःया जन्म जूगु खः । राज शाक्यया मू विधा संकिपा निर्देशन खःसां वय्‌कलं संकिपाया मेमेगु विधाय्‌ नं थःगु कुशलता न्ह्यब्वया दीगु दु । विशेष यानाः अभिनय व संकिपा सम्पादनय्‌ वय्‌कःया ल्हाः ज्वः । वय्‌कलं दकलय्‌ न्हापां लोकंह्वाःगु संकिपा ‘सर्गःमिला’या निर्देशन यानादीगु खःसा थ्वयां लिपा वय्‌कःया निर्देशनय्‌ ‘भलसा’, ‘मिजं’ व ‘नखः’ नांया संकिपा पिदने धुंकूगु दु । खस नेपाली भाय्‌या संकिपाया नं निर्देशन यानादी धुंकूम्ह राज शाक्यया ‘बारासी’ नांयागु नेपाली संकिपा नेवाः भासं भाय्‌ हिलाः पिकाःगु खः । वय्‌कलं तःगू म्यूजिक भिडियोया नं निर्देशन यानादीगु दु ।

वय्कः धातुकलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०८७ गुंलागाः सप्तमि, आइतबारखुन्हु बाः रुद्रराज शाक्य व मां सानुनानी शाक्यया कोखं यलया ओकुबहाः थैना त्वालय् जूगु खः । वय्कःलं थः अबुजु रुद्रराज शाक्यया हःपालं कलाकारिता ख्वलय् ज्या न्ह्याकादीगु जुल । घरेलु तथा साना उद्योग विभागं स्वक्वःतक कला डिजाइन, आर्किटेक्ट व अक्षयेश्वर महाविहारय् चित्र व मूर्तिकलाया विषयस वय्कलं तालिम कयादीगु व थम्हं कयागु तालिम, ज्ञान, कला व शीपया बारे थःम्हं हे कोर्ष दयेकाः प्यसः स्वयां अप्वःसित तालिम नं बियादीगु दु । थुकथं वय्कलं न्हूपिं दक्ष कलाकारत जन्मे यायेगुली नं तःधंगु योगदान बियादीगु दु । अन्तरराष्ट्रिय ख्यलय् ने.सं.११२१ जर्मनय् ७६ फीट तःजाःगु स्वयम्भू चैत्य, ने.सं.१११७ दँय् जापानया ओशाकाय् ३÷३ मिटरया मण्डला, ने.सं.११२३ दँय् हडकङ्गय् गुम्बाया निंतिं १० फीटया माणे, कोरियाया निंतिं ४० फीट तःजाःगु तिब्बतियन शैलीया चैत्य, ने.सं.११२८ दँय् आसाम ११ फीटया सिंह व ५ चैत्य, ने.सं.११३१ दँय् चीनय् जूगु चाइना एक्स्पोय् तःजाःगु स्वयम्भू चैत्य व १२ फीट श्वेत भैरवया ख्वाः , ने.सं.११३५ दँय् भुटानय् ११५ फीट (जमिननिसें १५५ फीट) तजाःगु गुरु पद्मसंभवया मूर्ति लगायतया थी थी मूर्ति दयेकाः अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् थःगु कला न्हयब्वया दीगु दु । भुटानय् दयेकादीगु द्यः सम्भवतः थ्वज्या माज्या प्रविधि दयेकातःगु हलिमय् हे दकलय् तःजाःगु मूर्ति खः । देय् दुने नं वय्कलं आपालं कलाकृतित न्ह्यब्वया दीगु दु । सम्मान ÷ सिरपाः— १) कला केन्द्र सम्मान – हलिं नेवाः दबू येँ – २०२१ २) नेपाल बंगलादेश फ्रेण्डशीप एवार्ड ३) ज्यापु विकास सम्मान (धातु मूर्तिकार) ज्यापु कल्चर डेभलपमेन्ट ट्रस्ट (व्ऋम्त्) ४) धातु प्रविधि सम्मान – नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि एकेडेमि (ल्ब्क्त)– द्दण्ज्ञछ ५) ख्यअबतष्यलब िब्धबचम (रोटरी क्लब, पाटन) २००५, प्रबल गोरखा दक्षिणबाहु आदि ।

सक्वया काय्मचा राजदास श्रेष्ठ अबु तुल्सीदास श्रेष्ठ व मां अष्टमाया श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०६९ दिल्लागाः चःह्रे, आइतबारखुन्हु बूम्ह खः । अमृत साइन्स कलेजपाखें विज्ञान बिषय कयाः आइएससी क्वचायेकाः सोभियत संघय् वनाः केमिकल इन्जिनीयरिङ्गय् उच्च शिक्षा कयादीम्ह वय्कलं वा ल्हुयाः पिहां वइगु म्वया नौनाप सख्वाः ल्वाकछ्यानाः सिमेन्ट दयेकेगु न्हूगु प्रविधिया विकास यानादिल । तःदँतक त्रिविविया विज्ञान तथा प्रविधि अनुसन्धान केन्द्रय् च्वनाः मेमेगु नं ब्यवहारिक विज्ञानया प्रविधित विकास यानादिल । वय्कः छम्ह प्रविधिया ज्ञाता व विशेषज्ञकथं दक्षिणी अफ्रिकाया बोसुवानाय् राष्ट्रपतिया सल्लाहकार तकं जुयाः सेवा यानादीगु खः । छगू इलय् येँ कोटेश्वरय् थःम्हं हे धादिङ्ग जिल्लाया सख्वाः छ्यलाः थी थी उनया छेँय् पायेगु रङ्ग उत्पादन यायेगु कारखाना नं न्ह्याका दीगु खः ।

भाजु राजन साही ने.सं. ११०४ चिल्लागाः द्वादसि, बसुबारखुन्हु येँ, मरु ध्वाखाय्‌ जन्म जुयादीगु खः । वय्‌कःया बाःया नां राजु साही व मांया नां सरोजा साही खः । वय्‌कः नेपालया लोक व आधुनिक प्याखनय्‌ समर्पितम्ह व्यक्तित्व खः । बि.सं.२०६२ निसें वय्‌कः नेपाल भाषाया संकिपा ‘गज्याः गज्याःपिं मनू दै थन’ पाखें न्ह्यज्याना दीगु खः । नेपालभाषा सिरियल ‘समय्‌बजि’ ७०० गू ब्वतक नृत्य निर्देशक व कलाकार जुयादीम्ह वय्‌कलं यक्व हे म्यूजिक भिडियो, सांस्कृतिक ज्याझ्वः, संकिपाय्‌ कलाकार व नृत्य निर्देशक जुयादीगु दु ।

वय्‌कलं उत्कृष्ट निर्देशक म्यूजिक भिडियो पेज थ्री पिपुल्स एवार्ड न्हाप सिरपाः, बेष्ट डान्सर सिरपाः, नेशनल बक्स अफिस म्यूजिक भिडियो अवार्ड, हिरालानि ताम्राकार संगीत सिरपाः कयादीगु दु । अथे हे वय्‌कः खड्गी सेवा समिति, हेटौंडा मानन्धर संघ, वीरगंज नेवाः महोत्सब आदिपाखें सम्मानित जुयादीम्ह व्यक्तित्व खः । वय्‌कः इन्द्रविनायक, इन्द्रजात्रा दशअवतार, नेवाः फिल्म सोसाइतिलिसे आवद्ध जुयादी ।

गोरखाया शाह जुजुपिन्सं नेपाःया शासनसत्ता थःगु ल्हातय् लाकेधुंकाः छखे राज्यशक्ति अतिकं निरकुंश व दमनकारी स्वभाव कथं न्ह्यज्यातसा मेखे जनस्तरं लोकतन्त्र, अधिकार व ह्यूपाःया निंतिं मदिक कुतः जुयावं वन । उकी १९९७ सालय् नेपाल प्रजापरिषद्या नेतृत्वय् जूगु राजनीतिक संघर्ष अतिकं चर्चित खः । देसय् सामन्ती दमनयात न्हंकाः न्हूगु राजनीतिक ह्यूपाःया म्हगस ज्वनाः न्ह्यज्याःगु थुगु राजनीतिक संघर्षया नेतृत्वया झ्वलय् नेवाःतय् भूमिका च्वन्ह्याः । थ्वहे झ्वलय् शहादत जुयावंपिं मध्ये शुक्रराज जोशी शास्त्री, गंगालाल श्रेष्ठ, चिनिया लाल सिंह, धर्मभक्त माथेमा, न्हूच्छेरत्न तुलाधर, भोगेन्द्रमान मास्केपिनि नां झ्वःछूवइ । गुकिया लिच्वः कथं ०७ सालया प्रजातान्त्रिक ह्यूपाः वल, देसय् सामन्ती राणा शासन क्वःदल ।
जन–आन्दोलनपाखें देसय् लोकतन्त्र व संसदीय व्यवस्था पुनःस्थापना व निर्दलीय राजनीतिया अन्त्यया निंतिं निम्ह नेवाः नेतृत्वपाखें मू भूमिका म्हितूगु खः । नेवाःया काय्मचा गणेशमान सिंह उगु आन्दोलनया सुप्रिम कमाण्डर कथं न्ह्यचिलादीगु खःसा वाममोर्चाया नकिं कथं मय्जु सहाना प्रधान न्ह्यःने वःगु खः । अले राजनीतिक ह्यूपाःया निंतिं विशेष यानाः स्वनिगःया नेवाःत छप्पँ छधी जुयाः सडकय् कुहां वयाः आन्दोलनया छगू निर्णायक थासय् थ्यंका बिल । थुगु आन्दोलनय् ब्वति कयाः शहादत प्राप्त जूपिं मध्ये नेवाःया काय् म्ह्याय्पिं यक्व दु । दक्कले लिपा सशस्त्र विद्रोह व शान्तिपूर्ण जन आन्दोलनया माध्यमं देसय् संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापना यायेगु ज्याय् नं नेवाः समुदायया महत्वपूर्ण सहभागिता दुगु जुल 

६ थरी श्रेष्ठत मध्ये राजभण्डारी नं छगू खः । मल्लकालय् लायकुलिइ थीथी भण्डारया जिम्मेवारी काइपिं भन्ती, भंडेल (भण्डारी)या सन्तानयात राजभण्डारी धायेगु यात । जुजुया धुकतिइ मुली जुयाः ज्या याइपिं स्यस्यःत राजभण्डारी पशुपति महाद्यःया देगः व मेमेगु देगलय् नं धुकूया जिम्मा कयाः ल्याःचाः (हिसाब किताब) तइपिं
खः । थुपिं हिन्दूधर्म माने याइपिं येँया ग्वलय्, यल, ख्वप, तोखा, सक्व, किपू आदि थासय् बसोबास यानाच्वंगु दु ।

प्राथमिककालीन चित्रकार राजमानसिंह चित्रकारया जन्म वि. सं. १७९७ य् येँया वँतु गुच्चात्वालय् अबु जुगमान चित्रकार व मां नानीहिरा चित्रकारया कोखं जूगु खः । स्वाध्यायन यानादीम्ह वय्कलं उगु इलय् चित्रकलाय् तःधंगु योगदान बियादीगु दु । वय्कलं धार्मिक दर्शनकथं पराम्परागत नेपाली चित्र च्वयादी । बेलायती राजदूत ब्रायन हडसनया अनुसन्धानया निंतिं वय्कलं नेपाली जनजाति, भंmगः पन्छि, जीवजन्तु व बौद्ध चैत्यया चित्र च्वयादीगु दु । उगु इलय् वय्कःया चित्र न्हूगु अभ्यासकथं काःगु खनेदु । वय्कःया कृति लण्डनया ब्रिटिश म्युजियम लाइब्रेरी, फ्रान्सया पेरिश शहरय् च्वंगु म्युजेम गुडमेटय् संग्रहित जुयाच्वंगु दु । वय्कः वि.सं. १८६५ स स्वर्गारोहण जूगु खः ।

ख्वपया ६ थरी श्रेष्ठ मध्ये राजवंशी नं छगू थर खः । मल्लकालय ्राजवंशीत लाय्कूया भारदारत खः । जुजु खलःया खानदान नाप इहिपा जुयाः वंशज परम्परा स्वाःवंपिंत राजवंशी धायेगु यात । जुजु खलःया सन्तान जूगुलिं राजवंशी धाःगु खनेदु । हिन्दू धर्म माने याइपिं थुपिं स्वनिगलय् यँे, यल, ख्वप व नेपाःगाःया थीथी थासय बसोबास यानाच्वंगु खनेदु । नेपाःया इतिहासय् दकलय् न्हापां ने.सं. ८८६ वैशाखय् राजवंशी धंचा भारो, वया कलाः काय, भौ, छैजः नं दिवंगत मां अबुया नामं उमामहेश्वरया मूर्ति दयेका प्रतिष्ठा यात धकाः फम्मिया उमामहेश्वर द्यःया आसनय् कियातःगु दु ।

ने.सं. १०८९ कौलागाः सप्तमि, सनिबारखुन्हु यलया गाःबहाः त्वालय्‌ मां सुभद्रा राजोपाध्याय व अबु हेरम्बानन्द राजोपाध्यायया कोखं जन्म जुयादीम्ह कलाकार राजीव राजोपाध्याय छम्ह धिसिलाःम्ह संगीतकःमि खः । त्रिभुवन विश्वविद्यालय पाटन कलेजपाखें स्नातक व बाल्मिकि क्याम्पसपाखें संस्कृत शिक्षाय्‌ पूर्व मध्यमातक शिक्षा कयादीम्ह राजोपाध्याय यलया थीथी भजन मण्डलय्‌ च्वनाः नेवाः परम्परागत व आधुनिक संगीत थपू यायेगु निंतिं सेवा याना च्वनादीम्ह खः । थुकिया नापनापं थीथी ब्वनेकुथी संगीत प्रशिक्षण नं याना च्वनादीगु दु ।
थ्वय्‌कः छम्ह संगीतकार नापं म्येहालामि, म्येच्वमि नं खः । ने.सं. ११२१ स नेपालभाषाया ‘अन्ति ज्वनाः’ म्येचाः पिदंगु दु नापं थम्हं हे च्वयादीगु आपालं म्ये दुथ्याःगु म्येमुना ‘भक्ति गीति संग्रह’ सफू सरस सांस्कृतिक कुञ्जपाखें प्रकाशित जूगु दु । थ्वय्‌कः तबला थायेगुली नं उत्तिकं हे जाः । अबुजु हेरम्बानन्द राजोपाध्याय, होमनाथ उपाध्याय, व अच्युतराम भण्डारीपाखें थ्वय्‌कलं तबलाया शिक्षा कयादीगु खः । थ्वय्‌कःया थीथी सामाजिक व धार्मिक संस्थाय्‌ नं संलग्नता दु । सरस सांस्कृतिक कुञ्जया नायः, राजोपाध्याय समाजया संस्थापक दुजः, युवा जागृति समाजया दुजः व जगन्नाथ भजन मण्डल लपुस छ्याञ्जे जुयाः ज्या याना च्वनादीगु दु ।

म्येच्वमि, म्येहालामि व संगीतकार राजु कर्माचार्यया जन्म अबु चक्रवीर कर्माचार्य व मां गोपालक्ष्मी कर्माचार्यया कोखं ख्वप कमलविनायकय्‌ ने.सं. १०९५ तछलागाः नःमि, बसुबारखुन्हु जूगु खः ।
वय्‌कलं न्हापांंगु म्ये ‘त्वःताः वन’ २०५७ य्‌ रेकर्ड यानादीगु खः व ने.सं. ११३९ गुंलाथ्वः तृतियाखुन्हु नेपालभाषाया म्येचाः सिडी ‘न्हापांगु पलाः’ पिथना दीगु खः । वय्‌कःया ‘द्यपमैं’ ‘भ्यालेन्टाइन’, ‘हिसिदुगु ख्वाः’, ‘नु रे नु’, ‘स्वयम्भू द्यइके’ लोकंह्वाःगु म्ये खः । संगीत ख्यलय्‌ जक मखसे स्वास्थ्य ख्यलय्‌ नं समर्पित वय्‌कः पाटन अस्पतालय्‌ ल्याब टेक्निसियनकथं ज्या यानादी ।