मनूया जीवन हनेत मदयेक मगाःगु छगू प्रमुख तत्व लः खः । उकिं हे मानव सभ्यताया विकासया झ्वलय् संसारय् न्ह्याथाय् नं लः दु वा मदु धैगु खँयात मू बियातःगु दइ । नेवाः पूर्खापिन्सं नं च्वनेगु वस्ती विस्तार यायेत त्वनेगु लःया वितरण प्रणालीयात कयाः थीथी कथंया उपाय नालाकाःगु जुल ।
थुकी मध्ये उप्वः धैथें नेवाः वस्तीया निंतिं त्वनेगु लः उपलब्ध याकेत स्थायी श्रोत कथं लिक्कलिक्कसं च्वंगु खुसिंनिसें देय्धः (राजकुलो) म्हुया हयेगु व देय्या पिनेसं भतिचा च्वथ्याःगु थासय् लः मुंकेत ततःधंगु पुखू दयेकातःगु दु । थुज्वःगु पुखुलि मुंगु लःयात मनूत च्वनाच्वंगु लागातक थ्यंकेत दुनें दुने ल्वहं, अप्पा वा सिँया ध्वं लायातःगु दइ । नापं थुज्वःगु मनुखं त्वने जीक स्वस्थकर जुइमा धकाः थासंथासय् जल शुद्धीकरण यायेत मंगाःत दयेकातइ । मनूतय् सुविधायात ध्यानय् तयाः मू मू लागाय् गाःहिति म्हुयाः ल्वहं वा लुँहितिपाखें लः हायेगु याइ ।
लिक्कलिकसं खुसि मदुगु थासय् धाःसा ताल्लाबले सर्गतं गाइगु वा वःगु लः मुंकेत पुखू म्हुयातःगु दइ । अथे हे सुविधा व सम्भावनायात बिचाः यानाः त्वाःत्वालय् तुं म्हुयाः लः थकायेगु नं उलि हे चलन दु । गनं गनं बुंगाःचापाखें नं लःया सुविधा मुंकेगु याइ ।
महत्वपूर्ण खँ, थथे पुखू वा हितिया लः मनूतय् न्हिथंया आवश्यकता पूवंकेधुंकाः बाः वनीगु धःया लःयात मंगाः दयेकाः दुनें दुनें धः म्हुयाः बुँज्याय् हानं छक्वः छ्यलेगु प्रणालीयात नं नगर दुने नेवाः पुस्तापिन्सं यानावंगु दु ।
नेवाः वस्तीया दुने थुकथं लः व धःया अति व्यवस्थित प्रणाली विकास जुइधुंकूगु यथार्थया लिधंसाय् गुलिखे पुरातत्वविद्पिन्सं स्वनिगःया नगरीय प्रणालीया व्यवस्थायात विश्वया अतिकं पुलांगु मानवीय सभ्यता हरप्पा व मोहनजोडारोनाप ज्वःलाः धायेगु नं याः ।

उंया सकतां हलंज्वलं चूलाके धुनकि तारातारा गंगु ख्वाःपाःयात सिथय् पाचुक चाइ । मि ग्वाःगु मकलय् नँया गसू ह्याउँक छुयाः ख्वाःपातय् तिसा, स्वां आदि ती माःथाय् निह्वः निह्वः खने माः । थ्व ह्वःपतिकं च्वः पिकयाः क्वलाछिति बल्लाःगु माय्का ची । थथे चिखि चीधुनेव सिथय् चाःथाय् पिचुसे मच्वंसा हाकनं छक्वः मः इलाः कचिभ्वँतं निब्वः स्वब्वः तिकेमाः । थुलि धुंकाः ख्वाःपातय् उं पायेन्ह्यः पिच्चुक खाक्सिं बुली । पिच्चुगु ख्वाःपातय् दकलय् न्हापा माथं (अस्तरा) पाइ । उकिया द्यःने ताकुचां निधाः इली ।
ख्वाःपातय् पायेगु उं दयेकेत सरेस नायेकाः उकी हे थीथी उं दयेके माः । अले द्यःकथं माःमाःगु उं पाइ । उं पायेबलय् मनमनं द्यः पुकारा यायां ‘शोधने शोधने विशोधने इति रङ्गादिवासनाय नमः ।’ धकाः मन्त्र ब्वँब्वं कपालंनिसें उं पायेगु ज्या न्ह्याके माः । ख्वाःपाःया तिसा दइथाय् न्हापां पायेमाः । अनंलि तिसाया बुट्टा लुइकी । दकलय् लिपा ख्वाःपातय् जीव तयेकथं मिखाफुसि, मिखा, न्हाय्फ्वः, म्हुतुसि व न्हाय्पं आदि सीदयेकी । थथे सिध्वः सालेगुयात तुपिं यायेगु धाइ । थ्व धुंकाः मोहनीया ज्या न्ह्याके माः ।

लँ दायेत (नाप जाँच यायेत) साधन श्रोत मदुबलय् प्राकृतिक रुपं लँ दायेगु प्रबिधि)
किसिक्वय्
किसियात न्यासिकाः दाइगु क्वय् । न्हापाया चलनकथं किसि न्यासिकाः नं लँ दायेगु याः । किसि न्यासिवनाः गन झासुलन अनतकया छक्वय् याइ । थुकियात दकलय् ताःहाकःगु क्वय् कथं काइ ।
रुमाल ब्वय्
प्याःगु रुमाल गंकाः ल्या याइगु क्वय् । प्याःगु रुमाल तिसिनाः छ्यनय् तयाः निभालय् न्यासिवनाः गन थ्यंकाः रुमाल गन अनतकया छक्वय् याइ । थुकियात दकलय् चिहाकःगु क्वय्कथं काइ ।
सलक्वय्
सल न्यासिकाः दयेकातःगु क्वय् । सल ब्वां वनाः गन दित अनतकया छक्वय् याइ । थथे यानाः दयेकातःगु क्वय्यात सलक्वय् धाइ ।
स्याउलाक्वय्
सिमाहः (स्याउला हः) गंकाः ल्याः याइगु क्वय् । नकतिनि हाःगु सिमा हः सँय् छुइ । निभालय् न्यासिवनाः गन थ्यंकाः सिमा हः गन अनतकयात छक्वय् याइ ।