नेपाःया नांजाःम्ह कलाकार लक्ष्मी गिरीया जन्म येँया जयबागेश्वरीइ ने.सं. १०७४ प्वहेलागाः चौथि, सनिबारखुन्हु जूगु खः । वय्‌कःया अबुया नां मुक्तिनाथ पौडेल व मांया नां उजेली अधिकारी खः । अनया गौशालाय्‌ च्वंगु शारदा निम्न माध्यमिक विद्यालय नांयागु ब्वनेकुथिइ ब्वनाच्वंगु इलय्‌ हे अनया प्याखं हुलाः थःगु कला यात्रा न्ह्याकादीगु खः । वय्‌कलं वि.सं. २०४५ पाखे संकिपाय्‌ अभिनयया यात्रा न्ह्याकादिल । उगु हे दँय्‌ ‘भुमरी’, ‘फेरि भेटौंला’, ‘कन्यादान’ व ‘माया’ नांयागु संकिपाय्‌ म्हितादीगु खः । वय्‌कलं खस नेपाली भाय्‌या जक मखसे नेपालभाषा, मैथिली, भोजपुरी लिसेंया भाय्‌या संकिपाय्‌ म्हितादीगु दु । ‘यांमिखा’, ‘काय्‌मचा ल्याय्‌म्ह’, ‘कुलंगार’, ‘पटाचारा’, ‘त्याग’, ‘कीर्तिपुरः अ लिजेन्ड अफ कीर्तिलक्ष्मी’ लिसेंया आपालं नेपालभाषाया संकिपाय्‌ म्हितादीगु दुसा ‘सास ननद भौजाइ’, ‘सास ननद नौकरानी’ लिसेंया भोजपुरी भाय्‌या संकिपा वय्‌कःया न्ह्यथनेबहःगु संकिपा खः । अथे हे वय्‌कःयात खस भाय्‌या लोकंह्वाःगु टेलिसिरियल ‘तीतो सत्य’ टेलिसिरियलपाखे नं यक्वसिनं म्हस्यू । आपालं संघसंस्थालिसे स्वानादीम्ह लक्ष्मी गिरी नेपाल चलचित्र कलाकार संघया उपाध्यक्ष नं जुयादीधुंकूम्ह खः । ‘झोला’ नांयागु संकिपाय्‌ सशक्त अभिनय यानादीगुलिं वय्‌कःयात २०७० दँया राष्ट्रिय चलचित्र पुरस्कार समारोहय्‌ सम्माननीय राष्ट्रपति डा. रामवरण यादवपाखें सर्वोत्कृष्ट सहअभिनेत्रीया सिरपाः अले नेपाल सरकारया चलचित्र विकास बोर्डं वि.सं २०७९या राष्ट्रिय चलचित्र पुरस्कारय्‌ दीर्घकालिन साधना सम्मानपाखें सम्मानित याःगु दु ।

मय्‌जु लक्ष्मी कुमारी मालीया साहित्यिक नां लक्ष्मी माली खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २०१० श्रावण १० कुन्हु येँया तेबहालय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां फत्तेकुमारी माली व बाःया नां जोगनारायण माली खः । रेडियो नेपालं नेपाल भाषाया समाचार लिकाःगु विरुद्ध येँय् तेबहालय् जूगु साहित्य सम्मेलनय् किपा नांगु कविता ब्वनादीम्ह मय्‌जु लक्ष्मी मालीया कलम कविता बिधाय् न्ह्यानाच्वंगु दु । वय्‌कलं यक्व धयाथें खस् नेपाली भाषां कविता च्वयेगु व थीथी संघ संस्थाय् च्वनाः साहित्यिक ज्या यायेगु यानादीसां लिपांगु इलय् वयाः हाकनं नेपाल भाषां कविता च्वयेगु याना वयाच्वनादीगु दु । नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानय् मातृभाषा विभागया प्राज्ञ परिषद्या प्रमुख जुयाः वय्‌कलं ताः ई तक ज्या यानादिल । वय्‌कःया हे कुतलं प्रज्ञा प्रतिष्ठानं पिदना च्वंगु दँ पौ थाय्‌भुयात खुला पौ यानाः पिथनेगु ज्या न्ह्यात । लिसे अनं नेपालभाषाया यक्व सफू पिथनेगु ज्या नं वय्‌कलं यानादिल ।

शिक्षक, प्रधानाध्यापक तक जुयाः ज्या यानादीम्ह वय्‌कलं यक्व पाठ्य सफूया सहलेखक जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । मय्‌जु लक्ष्मी मालीजु प्रगतिशील लेखक संघ, पारिजात स्मृति केन्द्र, अभ्युत्थान महिला साहित्य प्रतिस्थान, घनश्याम साहित्य प्रतिस्थान आदि संघ संस्थाय् दुजः जुयादी ।

वय्‌कः पारिजात कला पुरस्कारया संस्थापक नं खः । वय्‌कःया खस् नेपाली भाषाय् आगोको याम, आरुका फूलहरू, तोरी फुलाएको खेत, आमा तिम्रो नाम के हो, कविता सफू पिदंगु दु । वय्‌कःया कविता सफू अंग्रेजी अनुवाद जुयाः ‘Season of fire’ नांमं पिदंगु दु । मय्‌जु लक्ष्मी माली पारिजात स्मृति सम्मान, देशभक्त गणतान्त्रीक सम्मान, आरपि शर्मा तन्नेरी साहित्यिक पुरस्कार, अखिल तिम्सिना लम्साल स्मृति साहित्य सम्मान, थारु लेखक संघ सम्मानं सम्मानित जुयादीगु दु । लिसें शिक्षा पुरस्कार व शिक्षा दिवस पदक नं वय्‌कलं कयादीगु दु ।

संकिपा, टेलिसंकिपा, दबू प्याखं, म्यूजिक भिडियोया कलाकार लक्ष्मीकुमार महर्जन ने.सं. १०९३ कछलागाः दसमि, बसुबारखुन्हु अबु गुणसिं महर्जन व मां पुनुमाया महर्जनया कोखं किपुलिइ जन्म जूम्ह खः ।
ने.सं. ११११ दँय्‌ सँझ्याः साहित्य पाःलाःया ‘व हे मुलु सुका’ नाटक म्हिताः कलाख्यलय्‌ पलाः न्ह्याकादीम्ह वय्‌कलं ने.सं. १११६ दँनिसें नाटक निर्देशनय्‌ नं पलाः न्ह्याकादीगु खः ।
वय्‌कलं न्हूगु पलाः, न्ह्यलं चायेकि, विद्रोह, रङ्ग नम्बर आदि नाटकया निर्देशन व अभिनय यानादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं छधाः प्याखं ‘लिथु’, टेलिप्याखं ‘बाखंचा’, संकिपा ‘सेरीव बन्जाः’ लगायतय्‌ थःगु अभिनय कला न्ह्यब्वया दीगु दु ।
‘व मनू सु मनू’पाखें मलेशियाय्‌ जूगु सिल्भर इन्टरनेशनल म्यूजिक अवार्डय्‌ बेस्ट मोडलया सिरपाः त्याकादीम्ह वय्‌कःया अभिनय दुगु ‘उच्च शिक्षा’ व ‘म्युजियम’ चिहाःसंकिपां नं थीथी सिरपाः त्याकूगु दु ।

मां पुनमाया मानन्धर व अबु लक्ष्मीनारायण मानन्धरया काय् भाजु लक्ष्मीदास मानन्धर येँया थँहिति त्वालय् ने.सं. १०४९ कछलाथ्व खस्थि, आइतबाः कुन्हु बूगु खः । आपालं नेवाः खलः, पुचः व संघसंस्थाय् छुं न छुं कथं स्वापू तयाः वय्‌कलं जीवनज्वःछि उद्योग व्यवसाय, नेपालभाषा, तजिलजि, बुद्ध धर्म, स्वास्थ्य व शिक्षाया ख्यलय् थःत पानादिल । थःपिनि पुलांगु दाफा भजन व बाजंया संरक्षण व प्रवद्र्धनय् नं वय्‌कःया नुगः तसकं क्वसाः । वय्‌कः नेपाःया उद्योग–व्यवसाय ख्यलय् ला न्ह्यलुवाःकथं हे नां जाः । राष्ट्रिय सभाया सांसद तक जुयादीम्ह वय्‌कः राजनीतिइ नं सक्रियम्ह खः । वय्‌कः नेपाल संबत् आन्दोलनया अभिभावक, मस्तय्‌त मांभासं शिक्षा बीकेगुली न्ह्यचिलादीम्ह नेपालभाषा आन्दोलनया प्रेरणा स्रोत व न्ह्यलुवाः, परोपकारी, समाजसेवी व दाता नं खः ।

वय्‌कलं केन्द्रीय मानन्धर संघया कोषाध्यक्ष व उपसभापति पदय् च्वनाः मानन्धर समुदायया हितया निंतिं माःगुतक ज्याखँ न्ह्याकादिल । वय्‌कः नेपालभाषा परिषद्या अक्षयकोष दाता व सल्लाहकार, नेपालभाषा एकेडेमिया संस्थापक कोषाध्यक्ष, नेवाः एफएमया संयोजक, नेवाः देय् दबूया संस्थापक कोषाध्यक्ष व सल्लाहकार, नेवाः स्वायत्त राज्य घोषणा सभाया आर्थिक समिति कजि, नेपालभाषा मंकाः खलः दबूछेँ निर्माण आर्थिक समितिया कजि, नेपाल संवत् न्हूदँ समारोह समिति ११२२ या नायः, न्हूदँ समारोह समितिया सल्लाहकार समितिया नायः, जगतसुन्दर ब्वनेकुथिया नायः, शान्ति शिक्षा मन्दिरया संस्थापक, पिपल्स क्याम्पसया संस्थापक व सन्चालक समितिया नायः, नेपाल कुष्ठरोग निवारण संघया नायः, मनमोहन स्मृति पोलिटेक्निक इन्स्टिच्यूट बिराटनगरया कोषाध्यक्ष नं जुयादीधुंकूम्ह खः । अथे हे धर्मोदय सभाया केन्द्रीय दुजः, कोषाध्यक्ष व वरिष्ठ उपाध्यक्ष, बुद्ध जयन्ति समारोह समितिया उपाध्यक्ष व सल्लाहकार, निक्वःगु विश्व बौद्ध शिखर सम्मेलनय् नेपाः सरकारया दूत जुयाः थीथी देसय् प्रचार व स्वापू क्वातुकादीगु, लुम्बिनी विकास कोषया कोषाध्यक्ष, लुति अजिमा देगः जीर्णोद्धार समितिया नायः, विपश्यना ध्यान केन्द्रया संस्थापक दुजः जुयादी । वय्‌कः नेपाल रसिया मैत्री संघया संस्थापक व सल्लाहकार, नेपाल रसिया सांस्कृतिक संघया उपाध्यक्ष, धम्मावति गुरुमां नागरिक अभिनन्दन ज्याझ्वःया कजि, पद्मरत्न तुलाधर नागरिक अभिनन्दन ज्याझ्वःया कजि, सत्यमोहन जोशी नागरिक अभिनन्दन ज्याझ्वःया कजिया लिसें थीथी यक्वं संघसंस्थाया सल्लाहकार नं जुयादीगु खः ।

वय्‌कलं पुलांगु दाफा मे व थीथी मौलिक बाजंया संरक्षण अले दाफा गुरुपिंत हनेभनं केन्द्रीय मानन्धर संघपाखें बीगु यानाः थः बाज्या भाजुवीरया नामं भाजुवीर सिरपाः अले नेपालभाषा कयाः एसइइ ताःलाःपिं ब्वनामिपिंत बीगुकथं मांअबुया नामं लक्ष्मीनारायण पुनमाया सिरपाः नीस्वनादीगु दु । वय्‌कःया थीथी ज्याखँया कदरस्वरुप वय्‌कःयात थीथी सिरपाः, हनापौ देछाःगु दु । वय्‌कःयात नेपाल सरकारपाखें गोर्खा दक्षिणबाहु प्यंगूगु, स्वंगूगु व निगूगु, यूनिभर्सिटि अफ कनेक्टिकट, यू.एस.ए.पाखें विशेष अवार्ड अले इन्टरनेशनल भोलिन्टियर एशोसिएशन भारतपाखें एक्सिलेन्स गोल्ड अवार्ड १९९३ लःल्हायेधुंकूगु दु ।

वय्‌कःया थीथी ज्याखँयात लुमंकाः केन्द्रीय मानन्धर संघपाखें प्रवुद्ध ब्यक्तिकथं हंगु दुसा धर्मोदय सभा, कुष्ठरोग निवारण संघ, मनमोहन प्रतिष्ठान, नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघ, मनमोहन स्मृति कलेज, पिपुल्स क्याम्पस, नेकपा एमाले, लुम्बिनी बिकास कोष, केन्द्रीय मानन्धर संघ, थँतिति मानन्धर गुथि, भैरहवा उद्योग वाणिज्य महासंघ, बुटवल उद्योग वाणिज्य महासंघ आदिपाखें नं वय्‌कःयात कदरपत्र, प्रसंशा पत्र, सुभाय्‌पौ, हनापौ प्राप्त जूगु दु ।थुज्वःम्ह तसकं च्वजाःम्ह मनू ने.सं. ११४२ पोहेलागा दुतिया, बसुबाःकुन्हु झी दथुइ मंत ।

ने.सं १०३७ य् यलय् जन्म जूम्ह लक्ष्मीदेव श्रान्त थःगु ईया छम्ह लोकंह्वाःम्ह हास्यव्यंग्य कवि खः । २००७ सालया क्रान्ति लिपा नेपालभाषाया काव्य ख्यलय् न्हून्हूगु प्रयोग प्रवृत्ति नं दुथ्यन । थज्याःगु प्रयोग मध्ये हास्यव्यंग्य नं छगू खः । थथे नेपालभाषाया काव्यय् हास्यव्यंग्य दुथ्याकेगुया श्रेय लक्ष्मीदेव श्रान्तयात नं दु । थ्वय्‌कः मानवीय कमी कमजोरी व सामाजिक विकृति विसंगतियात न्हिइका नं नुगलय् थीक व्यंग्य प्रहार यायेगुली तसकं खप्पीसम्ह कवि खः । थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु कविता गंसिम्ह दाजु (१/१, ने.सं१०७२)खःसा नुगः घाः थ्वय्‌कःया पिदंगु कविता संग्रह खः ।

बा बेलभक्त जोशी व मां पद्मादेवी जोशीया क्वखं येँया मरुहिति त्वालय् ने.सं. १०४९ चैत्र शुक्ल ८ कुन्हु साहित्यकार भाजु लक्ष्मीभक्त जोशी बूगु खः । वय्‌कलं नेपालभाषाय् साहित्य रत्न यानादीगु दुसा नेपाली भाषाय् एमए ब्वनेज्या यानादीगु दु । साहित्यकार भाजु जोशीया च्वसा आपाः यानाः नागरिकशास्त्र पाखे ज्वःगु खःसां निबन्ध व समालोचनाया लागाय् नं उतिकं हे च्वः । स्कूल व क्याम्पसय् नेपालभाषा ब्वंकाः, ब्वनामिपिंत ब्वनेबहगु च्वसुत च्वयाः प्रध्यापनयात तिबः बीगु तातुनाः समालोचना व निबन्ध क्षेत्रय् ल्हाः न्ह्याकादीपिं समालोचकतय् दथुइ थ्वय्‌क नं छम्ह खः ।

भाजु लक्ष्मीभक्त जोशीया समालोचना ब्याख्यात्मक जूगुलिं नेपालभाषा ब्वनीपिं ब्वनामिपिंत अःपुका बिउगु दु । थ्वय्‌कलं च्वखँ व समालोचना च्वसुत च्वयादीसां सफू धाःसा नागरिक शास्त्रय् पिथनादिल । भाजु जोशीया न्हापांगु च्वसु आत्मविश्वस निबन्ध धर्मोदय २३ (ने.सं. १०७२) य् पिदंगु खः । थ्वय्‌कलं न्हापां पिथनादीगु सफू नेपालभाषाया नागरिक शास्त्र (ने.सं. १०७४) खः । अनं लिपा थुकिया हे छसिकथं छब्व व निब्व ने.सं. १०७९, अले ने.सं. १०८० इ स्वब्व पिथनादिल । थुकियात हे कदर यासें साहित्यकार भाजु लक्ष्मीभक्त जोशीयात जनसेवा पदकं (वि.सं. २०२३) छाय्‌पिउगु खः ।

ख्वपया भाजु रामभक्त व मय्जु कृष्णमायाया काय् भाजु लक्ष्मीराम सन् १९४४ स बूम्ह खः । सन् १९६६ स पञ्जाव विश्वविद्यालयपाखें एमबिबिएस यानावःम्ह थ्वय्कः नेपाःया न्हापांगु पुस्ताया मिखा सम्बन्धि चिकित्सक खः । लिपा दिल्ली विश्वविद्यालयपाखें थ्व हे विधाय् उच्च शिक्षा क्वचायेका दिल । नेपालय् मिखाल्वय् नियन्त्रण यायेगु अभियानय् थ्वय्कःया महत्वपूर्ण भूमिका दु । वय्कलं तःदँ तक नेपाली सेनाय् च्वनाः सेवा यानादिल ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु लक्ष्मीबहादुर हलुवाइ नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.१९८७ कार्तिक म्हपुजा कुन्हु भोजपुर जिल्ला टक्सार खिकामाछाय् जूगु खः । वय्‌कः लिपा धरानय् च्वं झाल । वय्‌कःया मांया नां हिरावेटी व बाःया नां कुलबहादुर हलुवाइ खः ।

धरानय् बुद्धविहार दयेकेगु , विपश्यना ध्यान केन्द्र नीस्वनादीम्ह भाजु लक्ष्मीबहादुर हलुवाइ पूर्वाञ्चल लागाय् नेवाःतय्‌त जागरुक यायेत तसकं हे सक्रिय जुयादीम्ह न्ह्यलुवाः खः । वय्‌कलं नेवाःतय् राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबू नीस्वनेगु ज्याय् पूर्वाञ्चल पाखें तःधंगु भूमिका म्हितादीगु दु । वय्‌कः २०६६ जेष्ठय् दिवंगत जुयादिल ।

थःगु नांया न्ह्यःने बिप्र धकाः तयेगु यानावंम्ह लक्ष्मीसुनन्दन मल्लकाल लिपाया छम्ह ज्ञात कवि खः । थ्वय्‌कः ता इलंनिसें नेपालभाषाया कविपिसं छ्यलावयाच्वंगु प्रचलित गीति पद शैलीया थासय् भुजंगप्रयात नांगु वार्णिक छन्दं न्हापां म्ये चिनेगु यानावंम्ह कवि खः । आःतकया दुने थ्वय्‌कःया भुजंगप्रयात छन्दय् च्वयातःगु शारदा स्तोत्र नांगु छपु जक म्ये लुयावःगु दु । प्यंगू प्यंगू पादया गुंगू श्लोक यानाः च्वयातःगु थ्व स्तुति म्येय् विद्याया देवी शारदाया थीथी नां, रुप, गुण तथा महात्म्यया वर्णन् यानातःगु दु । नापं थ्व म्येय् च्वमिं उपास्यदेवी शारदायाके ज्ञान, विद्या, बुद्धि, सिद्धि आदिया वर नं फ्वनेगु यानाच्वंगु दु । कवि लक्ष्मीसुनन्दं थ्व शारदा स्तोत्र तत्कालिन नेपालय् प्रचलित शारदा स्तवया लिधंसाय् च्वयातःगु खनेदु । थथे शारदा स्तवया आधारय् च्वयातःगु खया नं थ्व स्तोत्र अन्धा अनुकरण वा अनुवाद मखु, थुकिया छुं छुं अंश जक दुथ्याकाः थःगु कथं चिनातःगु स्तोत्र खः । बरु थुगु इलय् तक नं नेपालभाषाया कविपिसं वार्णिक छन्दयात परिमार्जित रुपं छ्यलाक्यने मफुनि धैगु खँ थ्व म्ये क्यंगु दु ।

यल गाःबहाःया प्रख्यात राजोपाध्याय कुलय् जन्म जूम्ह विजयानन्द जुजु श्री ५ गीर्वाणयुद्धवीर विक्रम शाहया लाय्‌कुलिइ दुथ्याःम्ह कवि खः । धार्मिक पुजा कर्मकाण्ड चलेयायेगु, बाखं कनेगु, भजन हालेगु थ्वय्‌कःया कुलायन ज्याखँ खः । आःतक थ्वय्‌कःया म्ये यलया भिंद्यः व बुंगद्यःया भजन सफुलिइ यानाः झिंखुपु लुयावःगु दु । थुपिं म्ये मुनाः ने.सं ११०८ य् सफू छगू नं पिदने धुंकूगु दु । थ्वय्‌कलं इष्ट देवदेवीपिनिगु स्तुति म्ये, श्रीकृष्णया चरित्रलिला सम्बन्धी म्ये, देश वर्णनया म्ये नापं आत्म दुखानुभूति प्वंकातःगु आत्मपरक म्ये च्वयावंगु दु । स्तुति म्येय् भैरवया आरती म्ये, नासःद्यः व गणेद्यःया सगुण भक्तिया न्यापु म्ये, श्रीकृष्णया सगुण लिलावतारया संक्षिप्त खँ दुथ्याकातःगु श्रीकृष्णया लिला सम्बन्धी खुपु म्ये दु । अथेहे देशवर्णनया म्येय् यल मंगःया लाय्‌कू छेँया जःखःया खुसि, द्यः, देगःया खँ उल्लेख जूगु दुसा थ्व म्ये थः आश्रयदाता जुजु गीर्वाणयुद्ध यलय् वःबलय् जुजुयात लय्तायेकेत च्वःगु खनेदु । अथेहे थ्वय्‌कःया म्ये मध्ये थः न्हापायाम्ह कलाःया रुप गुण लुमनाः थःगु नुगलय् लाःगु घाः हरिया भजन याना सान्त्वनित जुइगु खँ ब्वयातःगु आत्मपरक म्ये उल्लेख यायेबहःजू ।