ख्वाःपातय् ला जायेकेत दकलय् न्हापां स्वनाः पुज्याना तःगु विश्वकर्मा व थीथी द्यःया नामं फ्यानातःगु चा ज्या काइगु खः । थ्व यायेत नं सम्बन्धित द्यः लुमंकाः क्षमा फ्वनाः विश्वकर्माया आशिष कायेमाः । बःबः कापः तिकातये धुंकूगु ख्वाःपाः द्यःने छबः चा तयाः न्हापाया थासा थें बांलाक लु सीदयेक मिखा, न्हाय्, म्हुतु, न्यताः, न्हाय्पं थथ्याःक्वथ्याः जुइक बां लुइकी । थुलि सिधःगु ख्वाःपाःयात तप्यंक निभाः मखःथाय् निभाःया क्वाःजः जक वःथाय् तयाः गंकेमाः । चा गनकि ख्वाःपाः बल्लाकेत न्यंक मः इलाः न्हापा थेंतुं भुलिं भू द्यः मतंक पिच्चुसे च्वंक स्वक्वःतक कचिभ्वं तिकी । कचिभ्वं तिकेधुनकि ख्वाःपाःयात निभालय् तयाः स्यंक गंके माः । निभालं स्यंक गनेवं ख्वाःपाःया थासा गनं गनं छथाय् निथाय् जक प्यपुनाः मेगु फुक्कं त्वःता हइ । थथे जुलकि ख्वाःपाः थासां प्वला कायेमाः । अले थुकियात तःलय्पाखें नं निभालय् पाइ । बांलाक गनकि ख्वाःपाः क्वँय् थें क्वाराक्वारा च्वनी । थुलि धुनकि ख्वाःपातय् लंपुइ छायेगु च्वज्या न्ह्याके माः ।

नेवाः किम्वदन्तिइ यक्व हे चर्चा जुइम्ह छम्ह पात्र खः– लाखय्‌ । नेवाः बस्तीपतिकं हे लाखय्‌ दु धइगु पुलांगु मान्यता खः । राक्षस खँग्वः हे राकस, लाकस, लाखस जुजुं लाखय्‌ जूवन धाइपिं दु । शब्द कोषय्‌ लाखय्यात ॅमनू थें हे च्वंम्ह, स्वये ग्यानापुम्ह, धँवा पिहां वःम्ह, असामाजिक, मनूया ला हि नइम्ह, सँ फं फं च्वंम्ह’ धकाः न्ह्यथना तःगु दु । यक्व नेवाः न्यँकँबाखनय्‌ जक मखु न्हापान्हापा बस्तीपतिकं हे लाखय्‌ दुगुु व यक्वसिनं प्रत्यक्ष लाखय्‌ खंगु न्यनेदु । ख्वातुक छेँ मदुगु तापाःगु बस्तीपाखे बुँ वनीपिन्सं लाखय्‌ ध्वदुइ यःगु व लाखय्‌नाप ल्वाये मालीगु बाखं नं यक्व दु । नेवाः तजिलजिइ स्वानाच्वंम्ह व नेवाःतसें थुइका च्वंम्ह लाखय्‌ राक्षस जक मखु व रक्षक नं खः, छगू कथंया द्यः खः । लाखय्‌ भयंकर रुपयाम्ह जूसां वयाके भिंगु व मभिंगु निगुलिं प्रवृत्ति दुम्ह खः । मिजंम्हयात लाखय्‌ धाये थें मिसाम्ह लाखय्यात लसिं धाइ । येँया मजिपाः लाखय्यात शान्त भैरव नं धायेगु याः 
स्वनिगः नागदह जुयाच्वंगु इलंनिसे हे दहच्वय्या लागाय्‌ लाखय्‌ दुगु किम्वदन्ति थौंतक नं न्यनेदु । गुलिसिनं हरिसिंह देवं सिम्रौनगढ जुयाः श्री तलेजु भवानी स्वनिगलय्‌ दुत हःबलय्‌ वसप्वलया रक्षककथं लाखय्‌ नं हल धकाः न्ह्यथना तःगु दु । लाखय्‌ प्याखं हुइकेगु चलन गुबलय्‌ निसें जुल धयागु यकीन सी मदुनि । गुलिसिनं मल्ल जुजुपिनि पालंनिसें धाइसा, गुलिसिनं नःक्वाः (नुवाकोट)या ठकुरी जुजुं स्वनिगलय्‌ लाखय्‌ प्याखंया चलन दुतहल धाइ ।
वंशावलीकथं ने.सं. १०७ लिच्छवि जुजु गुणकामदेवं येँ ईन्द्रजात्रा शुरु यानाः थीथी जात्रा, प्याखंनापं लाखय्‌ प्याखं नं सुरु यात धकाः नं च्वयातःगु खंकेफु । विदेशी विद्वान डानिइत राइटं गुणकामदेवया शासनकाल न्ह्यः हे स्वनिगलय्‌ लाखय्‌ प्याखं हुइकेगु चलन दु धकाः थःगु सफुतिइ न्ह्यथना तःगु दु । अझ मालावं वनधाःसा व स्वयां न्ह्यः हे लाखय्या चलन जूगु प्रमाण लुया वयेफु । यल हरिसिद्धिया वादेसय्‌ कुमारीया पःखालय्‌ ने.सं. ८३० पाखे लाखय्‌ प्याखं पिदंगु अभिलेख लूगु दु । व थेंतुं येँ मजिपाः लाखय्‌ छेँया लुखाफुसय्‌ च्वंगु छेपःया मासिँइ ने.सं. ९३३ कियातःगु दु ।
थथे नेवाः न्यँकँ बाखंया पात्र लाखय्या ख्वाःपाः व वसतं पुनाः लाखय्‌ प्याखं हुइकेगु नं छगू नेवाः तजिलजि खः । नेवाःतय्‌गु बस्ती दुथाय्‌तक लाखय्‌ प्याखं न्यनाच्वंगु दु । उकथं थीथी नेवाः जातियापिन्सं लाखय्‌ प्याखं हुइकाच्वंगु दु । नेपाःदुने जक मखु हलिमय्‌ न्यंक हे नांजाः लाखय्‌ प्याखं ।
लाखय्‌ प्याखंम्वः मिजंम्ह जुइसा वयागु ख्वाःपाः तःपाः जुयाः ग्यानापुसे च्वनी । लाखय्या ख्वाःपाःया बुट्टा व सँया रङ्ग थासंथासय्‌ पाः । अथेसां लाखय्या ख्वाःपाः धायेवं ह्याउँगु जुइ । ख्वाःपातय्‌ ततःग्वःगु मिखा, तःबालागु मिखाफुसि, निखे निपु धँवा पिहां वयाच्वंगु तःप्वाःगु म्हुतु दइ । लाखय्‌ ख्वाःपाःया कपालय्‌ सिन्हः दइ, छ्यनय्‌ ह्याउँगु बाय्‌ हाकुगु फं फं सँ दइसा जँय्‌ ततःग्वःगु घंगला घानातइ । लाखय्‌ प्याखंम्वलं म्हय्‌ ह्याउँगु रङ्गया तासया लं व जामा सिनातइ । थासंथासय्‌ लाखय्या वसः तिसा छुं भचा पानाच्वंगु खनेदु ।
लाखय्‌ प्याखं चुक, ननि व लँय्‌ बाजंया तालय्‌ हुइकी । बस्तीपतिकं निश्चित लागाय्‌ जक लाखय्‌ प्याखं हुले ज्यू धइगु नं दु । उप्वः थें लाखय्‌ प्याखं हुइकीबलय्‌ धाः व भुस्याः थाइगु खःसा गनं गनं धिमय्‌ व भुस्याः थानाः नं लाखय्‌ प्याखं हुइकी । न्हू न्हूकथं लाखय्‌ प्याखं पिथनीपिन्सं खिं बाँसुरी आदिया धूनय्‌ नं लाखय्‌ प्याखं हुइकेगु यानाहःगु दु । छखे म्वायेकं लाखय्‌ छेँय्‌ दुकाये मज्यू, भिंपिं भुवाः व ख्याकं छेँ त्वःतावनी धइगु विश्वास दुसा छेँय्‌ मभिंगु भूत प्रेतया दुःख जुलकि लाखय्‌ ब्वन धायेव इपिं बिस्युं वनी धइगु नं विश्वास दु ।
लाखय्‌ स्वये हे ग्यानापुम्ह व बल्लाःम्ह जुइकथं लाखय्‌ प्याखंया संगीत व प्याखंपाः (नृत्यमुद्रा) नं ग्यानापुसे च्वनी । तःसःगु बाजं धाः व भुस्याःया तालय्‌ पालंपाः जवगु व खवगु ल्हाः छ्यनय्‌ थ्यंक तुइकाः तिं तिं न्हुइभनं लाखय्‌ प्याखं हुली । आपाः थें नेवाः बस्ती सिनाज्या क्वचाइगु ईकथं गथांमुगःनिसें कृष्णास्तमितक लाखय्‌ प्याखं हुइकेगु याइ । येँया मजिपाः लाखय्‌ धाःसा येँयाःया च्यान्हु जक पिहां वइ । थासंथाय्या लाखय्‌ प्याखं हुइकेगु मू हुनि मनोरञ्जन खःसां परम्परागत ल्याखं तन्त्र साधना यानाः पिकाइगु लाखय्‌ प्याखनं व लागाय्‌ महामारी मवइगु, भूतप्रेतं दुःख मबीगु, उगु दँय्‌ दिवंगत जूपिन्त सुगति लाइगु आदि विश्वास यानातःगु दु । राहु व केतुया दशा फायेकेत दक्षिणा तयाः लाखय्‌ भागि यानाः आशिर्वाद कायेमाः धइगु नं मान्यता दु ।
अन्तर्राष्ट्रिय स्तरय्‌ नं इलय्‌ ब्यलय्‌ नेपाःया किम्वदन्तिइ आधारित परम्परागत व मौलिक ख्वाःपाः प्याखं धकाः भारत, अमेरिका, बेलायत, क्यानाडा, जर्मन, हङ्गकङ्ग, जापान, कतार, अष्ट्रेलिया व अफ्रिकाया थीथी थासय्‌ नं लाखय्‌ प्याखं हुइका वयाच्वंगु न्यनेदु । म्हिगः नेवाःतय्‌सं जक हुइका वयाच्वंगु लाखय्‌ प्याखं लिपांगु इलय्‌ थासंथाय्या गैर नेवाःतय्‌सं नं थःगु संस्कृति धकाः थीथी मेला व नखःचखःबलय्‌ हुइकेगु यानाहःगु दु । अथेहे लाखय्‌ जात्रा, लाखय्‌ महोत्सव व लाखय्‌ प्याखंया धेंधेंबल्लाः नं यायेगु चलन वःगु दु । थुकिं लाखय्‌ प्याखं नेवाः जातिइ जक लिकुना मच्वंसे नेपाः देय्या हे लोक प्याखंकथं न्ह्याः वनाच्वंगु खने दु । प्याखं जक मखु थाय्‌ थासय्‌ लाखय्या नामं थाय्या नां, बस्तुया नां नं तयातःगु यक्व दु । गथेकि लाखय्‌ चौर, लाखय्‌ननि, लाखय्‌ सिमा, लाखय्‌ ध्वाखा, लाखय्‌ ध्वप, लाखय्‌फल्चा, लाखय्‌ तुं, लाखय्‌ हिति, लाखय्‌ ल्वहं, लाखय्‌ छेँ, लाखय्‌ द्वः, लाखय्‌ बँु, आदि लाखय्या नां क्वकयाः नां छुनातःगु दु । थौंकन्हय्‌ लाखय्या नां क्वकयाः लाखय्‌ व्याण्ड धकाः सांगीतिक व्याण्ड नं दु । आः हानं लाखय्‌ प्रतिष्ठान नं पलिस्था जुइधुंकूगु दु ।
लाखय्यात गनं पुजा याइ, गनं प्याखं हुइकी, गनं जात्रा न्यायेका वयाच्वंगु नं दु । गनं गनं लाखय्‌नाप स्वाःगु नखःचखः हनाच्वंगु दु । अले लाखय्या हे नामं भ्वय्‌ न्यायेका वयाच्वंगु नं मदुगु मखु । लाखय्‌ स्वयेबलय्‌ मनू थें च्वंम्ह, ग्यानापुम्ह, ध्वदुगु नइम्ह, क्वाः क्वाः ला हि नइम्ह, कचिगु ला नइम्ह, समाजय्‌ मिलय्‌ मजुइम्ह, फुकसित दुःख बीम्ह जूगुलिं लाखय्‌ धालकि स्वैतं नं यइ मखु जुइ । अय्‌नं झीगु संस्कृतिइ लाखय्या यक्व हे चर्चा जुयाच्वंगु दु । राष्ट्रिय संस्कृतिनाप स्वाकाः थाय्‌ थासय्‌ लाखय्‌ जात्रा न्यायेकाः, लाखय्या नामं पुजा यानाः, गुथि चिनाः दँय्‌दँसं जात्रा, उत्सब यायेगु बन्दोबस्त नापं यानातःगु दु ।

थासंथाय्या लाखय्‌

प्याखं हुइकेत थाय्‌थासय्‌ पिकाइगु लाखय्‌ यक्व किसिमया दु । पर्वकथं गुंलां हुइकीगु गुंला लाखय्‌, यंलां हुइकीगु यंला लाखय्‌ धाइगु चलन दु । अले लाखय्‌ हुइकीगु पुचः, समूह, जातया उमिगु नामं नं लाखय्यात सम्बोधन यायेगु यानातःगु नं खनेदु । ज्यापु लाखय्‌, पो लाखय्‌, छिपा लाखय्‌, जुगि लाखय्‌, मजिपाः लाखय्‌ आदि । व थेंतुं वर्णकथं नं लाखय्या नां दु । मिप्वाः लाखय्‌, ह्याउँ लाखय्‌, तुयूम्ह लाखय्‌, याकः लाखय्‌, छ्याकः लाखय्‌, मिच्याः लाखय्‌, मिपू लाखय्‌, कांपासु लाखय्‌ आदि । वीरम्ह लाखय्यात विरम्पा लाखय्‌, सँ तःहाकःम्ह लाखय्यात सलाखय्‌ धायेगु याइ ।
ख्वनाया तसकं बल्लाःम्ह विरम्पा लाखय्‌, फम्पिया मलाखय्‌, सुुनागुथिया छ्याकःम्ह भयंकरम्ह भःलाखय्‌, थेच्वया हारांम्ह हालाखय्‌, बुलुयाम्ह छ्यनय्‌ तिमिला दुम्ह चन्द्र लाखय्‌, साङ्गलाया नासःद्यःया शक्तिं पिहां वःम्ह नाट्येश्वर लाखय्‌, यल, बुंग, सतुङ्गः व धमाथुलिइ मिप्वाः लाखय्‌, धापासिया मिसा लाखय्‌, यलया पायः लाखय्‌, वादेय्या विद्यां जाःम्ह विजापति लाखय्‌, बारा सिमराया भयंकरम्ह भलाखय्‌, श्री लाखय्‌ आदि थासंथाय्या थीथी लाखय्या नां व विशेषता दु ।

भाते आजु लाखय्‌
येँ सबलबहाःया द्यःला जातिं गुंलाथ्वः पञ्चमि (नाग पञ्चमि) निसें गुंलागाः अस्तमितक पिकाइम्ह लाखय्यात भाते आजु लाखय्‌ धाइ । बज्राचार्य गुरुजुयाके साइत कयाः मेमेगु कर्मकाण्ड पोडे गुरुजुपाखें यानाः थ्व प्याखं पिकाइगु खः । थ्व लाखय्‌ प्याखं पिकायेत नासःद्यःयात फा बलि बीमाः । करखिं, धिमय्‌, धोलक, व बाँसुरीया धूनय्‌ थ्व लाखय्‌ प्याखं त्वाः त्वालय्‌ हुइके यंकेगु चलन दु ।

मजिपाः लाखय्‌
नेवाः बस्ती बस्ती दुगु लाखय्‌ प्याखं मध्यय्‌ येँयाःलिसे स्वाःगु मजिपाः लाखय्‌ दकलय्‌ लोकंह्वाःम्ह लाखय्‌ खः । पुलांगु येँदेय्या पश्चिमपाखे मजिपाः त्वाःया लाखय्‌ननिइ दुगु छें पिहां वइगु जुयाः थ्व लाखय्यात मजिपाः लाखय्‌ धायेगु याइ । मजिपाः लाखय्यात अनयापिन्सं आजु धायेगु याःसा थ्व लाखय्यात शान्त भैरवया नामं द्यःकथं नं कायेगु याः । सुयां नं मुद्दा मामिला ताःहाः जुलकि मजिपाः लाखय्यात पुजा यात धायेव मुद्दा त्याइगु बाय्‌ याकनं क्वःजी धइगु जनविश्वास दु । येँयाः ज्वःछि थीथी थासय्‌ हुइकीगु मजिपाः लाखय्‌ प्याखं कुमारी रथ सालेगु झ्वलय्‌ न्ह्यः न्ह्यः लँ चीकेकथं जात्राया लँपुइ हुइकेमाः । घें घें घ्नां, घेंघें ताघेंता घें बोलय्‌ प्रताल तालय्‌ धाः व भुस्याः थानाः हुइकीगु थ्व प्याखनय्‌ लाखय्‌ नाप मेम्ह प्याखंम्वः झ्यालिंचा नं दइ । थुपिं निम्ह प्याखंम्वःलिसे बाजं थाइपिं निम्ह व चिलाख ज्वनीम्ह छम्ह नं मदयेकं मगाः । राक्षसया प्रतिककथं ग्यानापुगु ख्वाःपाः पुयातःम्ह लाखय्‌ व मनूया प्रतीक ख्वाःपाः मदुम्ह झ्यालिंचा खः । प्याखं हुलेगु झ्वलय्‌ झ्यालिंचां लाखय्यात गिजय्‌ याइगु व लाखय्‌नं वयात लिना यंकीगु खः । येँयाःया कुमारी रथ साले म्वाःगु दिनय्‌ थासंथाय्या इनापकथं मजिपाः लाखय्‌ प्याखं हुइके यंकेगु नं चलन दु ।
मजिपाः लाखय्या ख्वाःपाः व सँ ह्याउँगु रङ्गया जुइ । थ्व ख्वाःपातय्‌ मिखाह्वः दुगु ततःग्वःगु निगः मिखा व कपालय्‌ सिन्हःलिसें मिखाफुसि व निपु धँवा पिहां वयाच्वंगु म्हुतु छचाःखेरं मिबाला दइ । थुम्ह लाखय्‌ नं ह्याउँगु तासया बागः लंच्व दुगु भोतो फिनातइसा तासया जामा सिनातइ । जँय्‌ तःग्वःगु घंगलाया माः हिनातइसा भोतोया निगलं लंच्वय्‌ छच्वः व मेगु च्वः ल्हाःया पतिंचाय्‌ काकाः बाला बाला प्यताजि रङ्गं छिनातःगु कापः घानातइ । बाजंया तालय्‌ प्याखंपाः कयाः पालंपाः निपाः ल्हाः ल्ह्वनीबलय्‌ ह्याउँगु, वँचुगु, म्हासुगु व वँचुगु प्यता बाला दुगु थ्व कापः झंगःया पपू थें ब्वइ ।
येँदेय्‌ स्वंम्ह जुजु गुणकामदेवया पालंनिसें हे मजिपाः लाखय्या प्याखं न्ह्याःगु खः धइगु धापू दु । मल्लकालया जुजु जयप्रकाश मल्लं येँयाःबलय्‌ श्री गणेश, श्री भैरव व श्री कुमारीया रथ सालेगु परम्परा दयेकुसांनिसें मजिपाः लाखय्‌ जात्राया लँपुइ प्याखं हुइकेगु याःगु थुइकेफु ।
मजिपाः लाखय्‌ प्याखं मजिपाः त्वाःया छिपा जातियापिन्सं पिकाइगु खः । अथेसां लाखय्‌ प्याखंया प्यम्ह थाकुलि मध्यय्‌ छम्ह ज्यापु जातियाम्ह दु थेंतुं तकति अजिमा जात्राया न्याम्ह थाकुलि मध्यय्‌ छम्ह छिपा जातियाम्ह च्वनेगु व्यवस्था दु । मजिपाः लाखय्‌ प्याखनय्‌ न्ह्याम्ह जातियाम्ह नं लाखय्‌ व झ्यालिंचा जुयाः प्याखं ल्हुइ ज्यू । लाखय्‌ जुइम्ह प्याखंम्वः तःधिकःम्ह, म्हधिकः स्वयेज्यूम्ह ल्यइसा झ्यालिंचा मचाम्ह तइ ।
झीगु धार्मिक मत, लोक संस्कृति मतकथं बुंगद्यःयात यक्षपुत्र लाखय्‌लसिंया सन्तान धकाः नं इतिहासय्‌ न्ह्यथना तःगु दु । स्वयम्भूया हारति अजिमायात नं मचात स्यानाः नइम्ह महायक्षणी धकाः न्ह्यथना तःगु दु । अले थँबहीया चकंद्यःया जात्रा नं लाखय्‌लसिंनाप स्वाकातःगु दु । झीसं हना वयाच्वनाम्ह म्वाःम्ह द्यः कुमारीया दैत्यनाप यःत्यः जूगु बाखं ब्वने, न्यनेदु । सतपथ ब्राम्हण ग्रन्थय्‌ यक्षनायक माने याना वयाच्वंम्ह कुबेरयात चाण्डाल, राक्षस धकाः न्ह्यथना तःगु दु ।

लाखय्‌ खाकेगु
लाखय्‌ प्याखं हुलेत प्याखंम्वःयात खाकेगु विधियात लाखय्‌ खाकेगु धाइ । थुकिया निंतिं बीज मन्त्र ब्वनाः प्याखंम्वःया म्हय्‌ चक्र जगय्‌ यायेगु, थाकुलिं न्वमवासे नासःद्यःया थासं हःगु स्वां छ्यनय्‌ छुकेगु बाय्‌ घागरसिद्धि तन्त्रकथं थीथी बाजंया सलं लाखय्‌ खाके ज्यू । थुगु विधिकथं खाकातःम्ह प्याखंम्वः लाखय्‌ त्यानु मचायेक ताः ईतक प्याखं हुलेफइ ।

लाखय्‌नाप स्वापू दुगु जात्रा
लाखय्‌ नापं स्वापू दुगु जात्रा, नखःचखः, पर्व माने याना वयाच्वंगु गुथित आः तले नं जात्रा न्ह्याका वयाच्वंगु दनि । गथेकि– किपूया लाखय्‌पाः च्वनीगु जात्रा, किपुल्चाया महालक्ष्मीयात ग्वःजा छाइगु जात्रा, थक्वातय्‌ मेय्‌छ्यं पुखुली तिनाः याइगु जात्रा, इतुंबहाःया गुरुमापायात तिन्ख्यलय्‌ जा नकीगु जात्रा, मजिपातया मजिपाः लाखय्‌ जात्रा, भ्वँत व पन्तिया जालु द्यः जात्रा, थिमि व बोदेया मे प्वाः खनीगु जात्रा, ग्वलया मचाति जात्रा आदि जात्रात लाखय्‌ नापया किम्बदन्तीया आधारय्‌ न्यायेका वयाच्वंगु जात्रात खः धकाः धाइ ।

किपूया इन्द्रायणी जात्राया छगू महत्वपूर्ण ब्व लाखेपाः च्वनीगु नं खः । लाखेपाः च्वनेगु धकाः थिंलाथ्व नवमीकुन्हु पीगंद्यःया पश्चिमपाखे च्वंगु सिमाक्वय् लाखेयात नकेगु नसाज्वलं ज्वनाः चछि पाः च्वनेगु याइ ।
किंवदन्ती कथं न्हापा न्हापा किपू देशय् क्वतझाःया लाखे छम्ह वयाः तसकं दुःख बियाच्वंगु जुयाच्वन । व लाखेनं किपूमिया मस्त खुयाः नयेगु यानाच्वन । अथे जूबलय् किपूमितय्सं व लाखेलिसे खँ ल्हानाः थःपिनि मस्तय्त मनल धाःसा न्हिंन्हिं थीथी नसाज्वलं ज्वनाः नकेहयेगु बचं बिल । थ्व हे बचं कथं न्हिंन्हिं छखा छें छम्ह मनू नसाज्वलं ज्वनाः लाखेयात नकेत पाः च्वंवनेमाःगु जुल । लाखे नं धाःसा थथे ज्वनावःगु नसाज्वलं जक नयेगु मखु पाः च्वंवःम्ह मनूयात नं नयेगु यानाच्वन ।
थथे लाखेयात नसा नकःवनेगु झ्वलय् छन्हु छम्ह बुरिम्हेसिया पाः वल । वया छेँय् बुरि छम्ह व छय् छम्ह बाहेक सुं मदुगु जुयाच्वन । लाखेपाः च्वंवनेबलय् लाखेनं थःत नल धाःसा थः छय्या बिजोग जुइ धकाः बुरिया साप धन्दा जुयाच्वन । अथे जूगुलिं पाः च्वंवंबलय् इन्द्रायणीया प्रार्थना यानावन । लाखेनं बुरियात नं स्यायेत वःबलय् व बुरिया म्हय् इन्द्रायणी दुबिनाः लाखेयात स्यानाबिल । थथे लाखेयात स्यानाः किपूमितय्गु रक्षा याःगुलिं इन्द्रायणीया जात्रा न्यायेकल । थ्व हे लुमंतिइ दँय्दसं लाखेपाः च्वनेगु धकाः बजि, दायेकाला, पुकाला, भुति, मुस्या, वाउँचा, थ्वँ आदि चय्प्यता घासा तयाः लाखेपाः च्वनेगु चलन थौंतकं न्ह्यानाच्वंगु दनि ।

नेवाः वस्तीया थासंथासय् चकंक, उप्वः मनूत मुने ज्यूगु अले जःखः दबू, सतः, फल्चा आदि दुगु लाछित दयाच्वनी । थुज्वःगु लाछिइ विशेष यानाः ततःधंगु जात्राबले मुनेगु वा पूजा यायेगु कथं जुइ । अथे हे भतिचा दुनेपाखे दइगु थुकथंया चकंगु वा ताःहाकःगु थाय् गनं सामाजिक मंकाः ज्याखँ यायेगु सुविधा दयाच्वनी । उकियात ननि धायेगु याः ।

लिलाइबलय् याइगु ज्यायात लाज्या धाइ। थुबलय् थ्व हे ज्या यायेमाः धयागु दइ मखु। बखत अनुसार याइगु ज्यायात मालीगु थीथी कथंया सरसामान दयेकाः लिधंसाकथं भूमिका म्हितेगु याइ।
लाज्या निश्चित थासय् च्वनाः यायेमाः धयागु दइ मखु। थःयात गन ज्या छिन अन च्वनाः याःसां ज्यू। निभाः त्वयाः तांन्वःसां वा वःसां वां दायेक च्वनाः यायेमाः धयागु नं जुइ मखु। लाःलाःबलय् व न्ह्याःन्ह्याःबलय् जक नं याइ। छकःपतिं दिनाः नं याइ।
नू निलेगु, पुइँ सुकू थायेगु, खिपः निलेगु, खःमू थायेगु, घोचा दयेकेगु, भाता फायेगु, पिरिङ्ग थायेगु आदि लाज्यां यायेगु याइ। म्हे सुइगु, गूगु, भूबाःगु नं थुबलय् हे मर्मत यायेगु याइ। लवःकवः हेरबिचाः यानाः सुरक्षित यानातयेगु याइ। लैंसि चुं ल्हुइगु, आलुपुसा ल्ययेगु, प्याज पुसा हायेकेगु आदि नं लाज्याकथं हे याइ।
लाज्या याइबलय् थ्व ज्या मिसातसें यायेगु व ज्या मिजंतसें यायेगु धयागु दइ मखु। सुनां छु छु सः व व यायेगु याइ। सिधयेके हे माः धयागु जुइ मखु। याकःबुकः जक च्वनाः नं याइ , तःम्ह च्वनाः नं याइ। याकःबुकः जुयाः म्हाइपुइबलय् सःसःथे मे हालाः नं याइ।
तःम्ह मनू च्वनाः याइबलय् चकंथाय् च्वनाः याइ। ज्या यायां हासिख्यालि यायेगु, बाखं कनेगु, सामूहिक रुपं मे हालेगु आदि नं याइ। थवंथवय् सहलह ब्याकाः थःथःपिनिगु अनुभव कालबिल यायेगु नं याइ।
बुँइ पिवाः च्वनेबलय् व तुकाज्या क्वचायेकाः बरखामासं लाज्या यायेगु याइ। झ्वालांपालां वा वयाः बुँइ ज्या याये मजिया च्वनीबलय् नं सुम्क च्वनेगु पलेसा लाज्या यायेगु याइ।
न्ह्याःन्ह्याःबलय् व लाःलाःबलय् याःसां ज्यूगुलिं लाज्यायात म्ह्व जक मिहेनत तुइगु ज्याकथं कायेगु याः।
खिपः
सु, नालु बाय् सःखिं ताःहाकः जुइक निलाः दयेकातःगु वस्तु। पुचा लाइ। सुपौ बलय् पलिं चीबलय् भातां सु काकेगु व खःमुलिइ गाखि तयेगु याइ।

खःमू
तिबां थानातःगु थल। ०.५ इञ्चतिया ह्वःचा तयाः म्हुकुछिति जाः याइ। १.५—२ फुततिया व्यास दइ। च्वय् व प्यंचालय् प्वता व प्यं तःलय् प्वताधलिं तयाः तिबा बाय् पौबालां क्वातुक हिनातइ। छपा खःमुलिइ खुकु व खुकुत्या हाकःगु निपु खिपःया च्वतं खःमूया च्वय्या प्वताय् उतिग्यंक पाः तयाः प्यथाय् ची। निपां खःमूयां चिनाः ल्यंगु खिपः निकुति त्वःताः थवंथवय् तक्यंकाः न्वःया निखे च्वतय् हिनाः गाखि काइ।

घोचा
गसि वनीगु मायात गसि तयाबीगु कथि। प्यकुं निसें खुकु हाकः जुइ। म्हूचा लाइ। ती अःपुकेत प्वलय् फेच्याकाः च्वामुका तइ। मापतिं तीगु याइ।
नू
सु स्वानाः तु नीक निलातःगु खिपः। हाकःचा लाकाः तह मिलय् जुइक हाकलय् तँ तँ यानाः तइ। न्यातँनिसें गुतँ तकया याइ। गसिकथि व वालं चीत हिनी।

पुइँसुकू
सुं थानातःगु सुकू। पाचुगु सु प्वाँय्चा प्वाँय्चा तयाः सुयागु हे खिपः निलाः सु प्वाचय् प्यथाय् न्याथाय् हिनाः माःहने थें यानाः साधारण कथं थानातइ। प्वः पाचुइ। पुं नयेयःगु विरुवायात पुं मनकेत व प्वँ वःसां स्यंके मफयेकेत खः ग्वयाः त्वपुइगु याइ। न्हिनय् द्यः चकनीबलय् थू तुलातइ। सुपौ बलय् छचाःलिं भातां काकाः भीत तयाः फय् पनेगु याइ। बलय् खातासिँ द्यःने लानाः फ्यतुइगु नं याइ।

पिरिङ्ग
आलुपुसा तयेगु थल। ०.५ इञ्चतिया ह्वः तयाः क्वलाछि ब्या यानाः कुत्याति जाः यानातइ। ह्वतय् तँचा तँचा लुइक कथिया धलिं तयाः आलुपुसा तयेगु याइ।
लैंसि
लैं पुसाया गंगु धे। लैं पुसा पाकय् जुइकाः पानाः धे कुनाः तयातइ। लाज्यां हानं पानाः प्वाकलय् चुं ल्हुयाः धू जक हायाः केपु यचुकेगु याइ।

पू काकेगु गं दिकेत बँय् लानातःगु माथंवंगु सिँयात लासासिँ धाइ ।