ने.सं १०३७ य् यलय् जन्म जूम्ह लक्ष्मीदेव श्रान्त थःगु ईया छम्ह लोकंह्वाःम्ह हास्यव्यंग्य कवि खः । २००७ सालया क्रान्ति लिपा नेपालभाषाया काव्य ख्यलय् न्हून्हूगु प्रयोग प्रवृत्ति नं दुथ्यन । थज्याःगु प्रयोग मध्ये हास्यव्यंग्य नं छगू खः । थथे नेपालभाषाया काव्यय् हास्यव्यंग्य दुथ्याकेगुया श्रेय लक्ष्मीदेव श्रान्तयात नं दु । थ्वय्‌कः मानवीय कमी कमजोरी व सामाजिक विकृति विसंगतियात न्हिइका नं नुगलय् थीक व्यंग्य प्रहार यायेगुली तसकं खप्पीसम्ह कवि खः । थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु कविता गंसिम्ह दाजु (१/१, ने.सं१०७२)खःसा नुगः घाः थ्वय्‌कःया पिदंगु कविता संग्रह खः ।

बा बेलभक्त जोशी व मां पद्मादेवी जोशीया क्वखं येँया मरुहिति त्वालय् ने.सं. १०४९ चैत्र शुक्ल ८ कुन्हु साहित्यकार भाजु लक्ष्मीभक्त जोशी बूगु खः । वय्‌कलं नेपालभाषाय् साहित्य रत्न यानादीगु दुसा नेपाली भाषाय् एमए ब्वनेज्या यानादीगु दु । साहित्यकार भाजु जोशीया च्वसा आपाः यानाः नागरिकशास्त्र पाखे ज्वःगु खःसां निबन्ध व समालोचनाया लागाय् नं उतिकं हे च्वः । स्कूल व क्याम्पसय् नेपालभाषा ब्वंकाः, ब्वनामिपिंत ब्वनेबहगु च्वसुत च्वयाः प्रध्यापनयात तिबः बीगु तातुनाः समालोचना व निबन्ध क्षेत्रय् ल्हाः न्ह्याकादीपिं समालोचकतय् दथुइ थ्वय्‌क नं छम्ह खः ।

भाजु लक्ष्मीभक्त जोशीया समालोचना ब्याख्यात्मक जूगुलिं नेपालभाषा ब्वनीपिं ब्वनामिपिंत अःपुका बिउगु दु । थ्वय्‌कलं च्वखँ व समालोचना च्वसुत च्वयादीसां सफू धाःसा नागरिक शास्त्रय् पिथनादिल । भाजु जोशीया न्हापांगु च्वसु आत्मविश्वस निबन्ध धर्मोदय २३ (ने.सं. १०७२) य् पिदंगु खः । थ्वय्‌कलं न्हापां पिथनादीगु सफू नेपालभाषाया नागरिक शास्त्र (ने.सं. १०७४) खः । अनं लिपा थुकिया हे छसिकथं छब्व व निब्व ने.सं. १०७९, अले ने.सं. १०८० इ स्वब्व पिथनादिल । थुकियात हे कदर यासें साहित्यकार भाजु लक्ष्मीभक्त जोशीयात जनसेवा पदकं (वि.सं. २०२३) छाय्‌पिउगु खः ।

ख्वपया भाजु रामभक्त व मय्जु कृष्णमायाया काय् भाजु लक्ष्मीराम सन् १९४४ स बूम्ह खः । सन् १९६६ स पञ्जाव विश्वविद्यालयपाखें एमबिबिएस यानावःम्ह थ्वय्कः नेपाःया न्हापांगु पुस्ताया मिखा सम्बन्धि चिकित्सक खः । लिपा दिल्ली विश्वविद्यालयपाखें थ्व हे विधाय् उच्च शिक्षा क्वचायेका दिल । नेपालय् मिखाल्वय् नियन्त्रण यायेगु अभियानय् थ्वय्कःया महत्वपूर्ण भूमिका दु । वय्कलं तःदँ तक नेपाली सेनाय् च्वनाः सेवा यानादिल ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु लक्ष्मीबहादुर हलुवाइ नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.१९८७ कार्तिक म्हपुजा कुन्हु भोजपुर जिल्ला टक्सार खिकामाछाय् जूगु खः । वय्‌कः लिपा धरानय् च्वं झाल । वय्‌कःया मांया नां हिरावेटी व बाःया नां कुलबहादुर हलुवाइ खः ।

धरानय् बुद्धविहार दयेकेगु , विपश्यना ध्यान केन्द्र नीस्वनादीम्ह भाजु लक्ष्मीबहादुर हलुवाइ पूर्वाञ्चल लागाय् नेवाःतय्‌त जागरुक यायेत तसकं हे सक्रिय जुयादीम्ह न्ह्यलुवाः खः । वय्‌कलं नेवाःतय् राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबू नीस्वनेगु ज्याय् पूर्वाञ्चल पाखें तःधंगु भूमिका म्हितादीगु दु । वय्‌कः २०६६ जेष्ठय् दिवंगत जुयादिल ।

थःगु नांया न्ह्यःने बिप्र धकाः तयेगु यानावंम्ह लक्ष्मीसुनन्दन मल्लकाल लिपाया छम्ह ज्ञात कवि खः । थ्वय्‌कः ता इलंनिसें नेपालभाषाया कविपिसं छ्यलावयाच्वंगु प्रचलित गीति पद शैलीया थासय् भुजंगप्रयात नांगु वार्णिक छन्दं न्हापां म्ये चिनेगु यानावंम्ह कवि खः । आःतकया दुने थ्वय्‌कःया भुजंगप्रयात छन्दय् च्वयातःगु शारदा स्तोत्र नांगु छपु जक म्ये लुयावःगु दु । प्यंगू प्यंगू पादया गुंगू श्लोक यानाः च्वयातःगु थ्व स्तुति म्येय् विद्याया देवी शारदाया थीथी नां, रुप, गुण तथा महात्म्यया वर्णन् यानातःगु दु । नापं थ्व म्येय् च्वमिं उपास्यदेवी शारदायाके ज्ञान, विद्या, बुद्धि, सिद्धि आदिया वर नं फ्वनेगु यानाच्वंगु दु । कवि लक्ष्मीसुनन्दं थ्व शारदा स्तोत्र तत्कालिन नेपालय् प्रचलित शारदा स्तवया लिधंसाय् च्वयातःगु खनेदु । थथे शारदा स्तवया आधारय् च्वयातःगु खया नं थ्व स्तोत्र अन्धा अनुकरण वा अनुवाद मखु, थुकिया छुं छुं अंश जक दुथ्याकाः थःगु कथं चिनातःगु स्तोत्र खः । बरु थुगु इलय् तक नं नेपालभाषाया कविपिसं वार्णिक छन्दयात परिमार्जित रुपं छ्यलाक्यने मफुनि धैगु खँ थ्व म्ये क्यंगु दु ।

यल गाःबहाःया प्रख्यात राजोपाध्याय कुलय् जन्म जूम्ह विजयानन्द जुजु श्री ५ गीर्वाणयुद्धवीर विक्रम शाहया लाय्‌कुलिइ दुथ्याःम्ह कवि खः । धार्मिक पुजा कर्मकाण्ड चलेयायेगु, बाखं कनेगु, भजन हालेगु थ्वय्‌कःया कुलायन ज्याखँ खः । आःतक थ्वय्‌कःया म्ये यलया भिंद्यः व बुंगद्यःया भजन सफुलिइ यानाः झिंखुपु लुयावःगु दु । थुपिं म्ये मुनाः ने.सं ११०८ य् सफू छगू नं पिदने धुंकूगु दु । थ्वय्‌कलं इष्ट देवदेवीपिनिगु स्तुति म्ये, श्रीकृष्णया चरित्रलिला सम्बन्धी म्ये, देश वर्णनया म्ये नापं आत्म दुखानुभूति प्वंकातःगु आत्मपरक म्ये च्वयावंगु दु । स्तुति म्येय् भैरवया आरती म्ये, नासःद्यः व गणेद्यःया सगुण भक्तिया न्यापु म्ये, श्रीकृष्णया सगुण लिलावतारया संक्षिप्त खँ दुथ्याकातःगु श्रीकृष्णया लिला सम्बन्धी खुपु म्ये दु । अथेहे देशवर्णनया म्येय् यल मंगःया लाय्‌कू छेँया जःखःया खुसि, द्यः, देगःया खँ उल्लेख जूगु दुसा थ्व म्ये थः आश्रयदाता जुजु गीर्वाणयुद्ध यलय् वःबलय् जुजुयात लय्तायेकेत च्वःगु खनेदु । अथेहे थ्वय्‌कःया म्ये मध्ये थः न्हापायाम्ह कलाःया रुप गुण लुमनाः थःगु नुगलय् लाःगु घाः हरिया भजन याना सान्त्वनित जुइगु खँ ब्वयातःगु आत्मपरक म्ये उल्लेख यायेबहःजू ।

यँेया क्वःने पुइँया छगू महत्वं जाःगु पुलांगु विहार खः– लगंबहाः । लगं त्वालय्‌ च्वंगु जनबहाःद्यःया मासिमाया न्ह्यःने थ्व बहाः दु । बहाःया दथुइ च्वंगु चिभाः व बज्रधातु मन्दःया नाम्हं बहाःयात किर्तिपुण्य बज्रधातु महाविहारकथं म्हसिकातल । लगंबहाःया नां क्वकया नापनापं यक्व चिचिधंगु न्हय्‌गू बहाःत पलिस्था यानातःगु खनेदु । महामञ्जुश्री नं न्हसिकापय्‌ चन्द्रहास खड्गं पालाः लः पितछ्वये धुंकाः उगु खड्ग थ्व हे बहालय्‌ तयातःगु धार्मिक मान्यता दु ।

कोलीय जुजु बिरुधकं कपिलवस्तुइ शाक्यतय्‌गु नरसंहार याःगु इलय्‌ छथ्व शाक्यत बिसिउँ वयाः नेपाःया गोरखाया यमयमटार धाःगु थासय्‌ च्वंवःगु धाइ । लिपा थुपिं शाक्यमध्येया हे छम्ह आयुदेव धाःम्ह लिच्छवि जुजु वसन्तदेवया इलय्‌ नेपाःगाःया सक्वया कीर्तिपुण्य महाविहारय्‌ च्वंवन । लिपा व हे विहारया कचाःबहाःकथं लञ्जग्वल अर्थात् थौंकन्हय्‌या लगं लागाय्‌ दुगु विहारयात भिंकाः थः परिवारजनलिसे स्थायी रुपं च्वंवल धयातल । थुकिया प्रमाणकथं क्वाःपाःद्यः दुगु क्वथाय्‌ यमयमटारनिसें ज्वनावःगु चिग्वःगु चैत्य छगः पलिस्था यानातःगु दु । लगंबहाःया शाक्यपिंसं थ्व हे आयुदेवयात थौंकन्हय्‌ ह्याउँआजु धया वयाच्वन ।

बहालय्‌ दुहां वनेवं जवपाखे महांकाःद्यः, दक्षिणपाखे उत्तराभिमुख क्वापाःद्यः अक्षोभ्य बुद्ध व बहाःया उत्तरपूर्वी कुं (इशान कोण)य्‌ सर्वसंघया छगू कवः शाक्यपिनिगु आगं छेँ दु । क्वाःपाःद्य दुहां वनेगु फलय्‌ लीया निम्ह व ल्वहंया निम्ह जवंखवं सिंह पलिस्था यानातःगु दु । क्वाःपाःद्यः न्ह्यःने प्यंगः चिभाः, छपाः मन्दःपाता व ल्वहंया मत बिइगु थां, उत्तरपाखे न्यागः चिभाः, पूर्वपाखे मूलुखां दुहां वयेवं न्ह्यःनेसं स्वंगः चिभाः व ल्वहंया मत बिइगु थां पलिस्था यानातल । क्वाःपाःद्यया न्हापांगु तल्लाय्‌ लुं सियातःगु पसुकाझ्याः व जवंखवं याकःझ्या, जवपाखे अझ स्वपाःझ्याः, वयां च्वय्‌ बहालय्‌ क्वःस्वयेजिकः छपा झ्याः दु । पसुकाझ्याः क्वसं विमानझ्याः दु । बहाया दथुई पन्ना चैत्य नांया छगः चिभाः पलिस्था याना तल । चिभाःयात सिजःपौ तयाः देगः दयेकातल । न्ह्यःने गं यखानातःगु व यज्ञ मन्दः, मन्दःपाः नं तयातःगु खनेदु । थ्व चिभाःया गर्भ दुने पुखू व पन्नाया खानी दु धाइ । पन्ना चैत्ययात सर्वसंघपिंसं दुगु द्यःकथं पुजा याना वयाच्वन । न्हापा जूसा विहारय्‌ शाक्य व बज्राचार्यपिनिगु सगोलं चुडाकर्म याइगु खः । तर आः थ्व ब्यागलं यायेगु जुल । थ्व विहारय्‌ न्हिछिया प्यक्वः क्वाःपाःद्य व चिभाःया पुजा यायेमाः । झिंछला शाक्य व लच्छि वज्राचार्यपिंसं बहाःपाः यायेगु चलन दु । बहाःपाः यायेबलय्‌ बहाः पिनेया मासिमा न चाःहलेगु चलन दु ।

बज्राचार्यदुने नं चक्रेश्वर व पूmबरे जुइगु चलन दु । बज्राचार्य व शाक्यतय्‌सं चक्रेश्वरयात थःसिबें च्वय्‌ तःसां पूmबरे थाकुलियात च्वय्‌ तयेगु चलन मदु । मान्यताकथं शाक्यतय्‌त हे आचाः लुयाः पूmबरे यानातःगु मान्यता दु । लगंबहाःया सर्वसंघपिं छगू हे कुलया मखसे थीथी थासं वयाः च्वंवःगु इतिहासं क्यनाच्वन । भास्कर मल्लया इलय्‌ ख्वपया छथ्व शाक्यत थ्व बहालय्‌ प्रबजित जूगु धाइ । अथेहे जुजु जयप्रकाश मल्लया लगंबहाःया शाक्य म्ह्याय्‌मचा कलाःपाखें दुम्ह मचायात प्रबजित यानाः बहाः सर्वसंघय्‌ दुतिनेगु व धनञ्जय ब्राम्हणया बंशजयात बज्राचार्यभिषेक बियाः लगं बहालय्‌ हे तःगु खनेदु । लगंबहाःया संलग्नता १२ बर्षया सम्यक महादानया छम्ह ग्वसाः खलःया रुपय्‌ दु । मल्लकालतक लगं बहाःयापिंसं सम्यक महादान खुसीबहिलय्‌ न्यायेकीगु खः ।

तर खस जुजु पृथ्वीनारायण शाहं लगं बहाःया दोर्जे छिरिङ (सँय्‌ नां) यात बं पुइकुसांनिसें झिंनिदँय्‌ छक्वः भुइख्यलय्‌ इतुंबहाः व तःधंबहाःयापिं लिसे जानाः न्यायेकीगु यात धाइ ।

भाजनय् चुं बुलेबलय् पुत्तुपुइकीगु मिला बांलूगु सिँया लवःयात लघि धाइ ।

नेवाःतय् दुने जीविकोपार्जनया निंतिं नाला वयाच्वंगु थीथी कथंया लजगाःत दु । मुक्कं नेपाःया सन्दर्भय् नेवाःतय्त प्रविधि, शिल्प व बनेज्या ख्यलय् विशेषता दुपिं धकाः धायेगु याः । धातु कला, मूर्ति कला, वास्तु कला, काष्ठ कलाया ख्यलय् नेवाःतय्गु सिप व ज्ञान विशिष्ट कथं दु । थुगु ख्यःयात लजगाः कथं नाला वयाच्वंपिं नेवाःतय् छगू वर्ग दु । अथे हे थःगु पारिवारिक लजगाः कथं देसं पिने विशेष यानाः सँदेय् वनाः बनेज्या यायेगुली नेवाःत न्ह्यःने लाः । थःगु थाय्बाय् त्वःताः देय्या गांपातय् बन्द ब्यापारयात लजगाः दयेका वयाच्वंपिं नं नेवाःत खः । मेखे, छथ्वः नेवाःत सरकारी सेवा वा प्रशासनिक ख्यःयात लजगाः कथं नाला वयाच्वंपिं नं दु । तर अप्वः धैथें नेवाःतय् लजगाः बुँज्या हे खः ।
प्राचीन इलंनिसें नेवाः समाजय् लजगाःया लिधंसाय् खलःया म्हसीका जुयाच्वंगु दु । अप्वः धैथें सामाजिक जात विशेष सम्बन्धित खलकं नाला वयाच्वंगु लजगाःनाप स्वानाच्वंगु खनेदु । थ्व ल्याखं नेवाः समुदाय दुने जात दुसां हिन्दू मनुस्मृतिया वर्णाश्रमया ब्यवस्था कथं धाःसा मखु ।

उंया सकतां हलंज्वलं चूलाके धुनकि तारातारा गंगु ख्वाःपाःयात सिथय् पाचुक चाइ । मि ग्वाःगु मकलय् नँया गसू ह्याउँक छुयाः ख्वाःपातय् तिसा, स्वां आदि ती माःथाय् निह्वः निह्वः खने माः । थ्व ह्वःपतिकं च्वः पिकयाः क्वलाछिति बल्लाःगु माय्का ची । थथे चिखि चीधुनेव सिथय् चाःथाय् पिचुसे मच्वंसा हाकनं छक्वः मः इलाः कचिभ्वँतं निब्वः स्वब्वः तिकेमाः । थुलि धुंकाः ख्वाःपातय् उं पायेन्ह्यः पिच्चुक खाक्सिं बुली । पिच्चुगु ख्वाःपातय् दकलय् न्हापा माथं (अस्तरा) पाइ । उकिया द्यःने ताकुचां निधाः इली ।
ख्वाःपातय् पायेगु उं दयेकेत सरेस नायेकाः उकी हे थीथी उं दयेके माः । अले द्यःकथं माःमाःगु उं पाइ । उं पायेबलय् मनमनं द्यः पुकारा यायां ‘शोधने शोधने विशोधने इति रङ्गादिवासनाय नमः ।’ धकाः मन्त्र ब्वँब्वं कपालंनिसें उं पायेगु ज्या न्ह्याके माः । ख्वाःपाःया तिसा दइथाय् न्हापां पायेमाः । अनंलि तिसाया बुट्टा लुइकी । दकलय् लिपा ख्वाःपातय् जीव तयेकथं मिखाफुसि, मिखा, न्हाय्फ्वः, म्हुतुसि व न्हाय्पं आदि सीदयेकी । थथे सिध्वः सालेगुयात तुपिं यायेगु धाइ । थ्व धुंकाः मोहनीया ज्या न्ह्याके माः ।

लप्टन लोकमान श्रेष्ठया जन्म अबु रत्नमान श्रेष्ठ व मां पद्मलक्ष्मीया कोखं ने.सं १०१३ य् कोशी अञ्चल, चैनपुर जिल्लाया संखुवासभाय् जूगु खः । सरकारी सेवाय् लप्टनया पदय् तक थ्यंम्ह थ्वय्‌कःया च्वसा नेपाली भाषं नापं नेपालभाषाय् नं उतिकं न्ह्याः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया त्वाथः (ने.सं १०१३) नांगु नेवाः भाय्‌या अर्थ नेपाली भाषं बियातःगु कोशया सफू पिथनादीगु दु । थ्व सफू वय्‌कलं नेवाः भाय् व नेपाली भाय् ल्हायेसयेके बीगु निंतिं च्वयादीगु खः ।