लिलाइबलय् याइगु ज्यायात लाज्या धाइ। थुबलय् थ्व हे ज्या यायेमाः धयागु दइ मखु। बखत अनुसार याइगु ज्यायात मालीगु थीथी कथंया सरसामान दयेकाः लिधंसाकथं भूमिका म्हितेगु याइ।
लाज्या निश्चित थासय् च्वनाः यायेमाः धयागु दइ मखु। थःयात गन ज्या छिन अन च्वनाः याःसां ज्यू। निभाः त्वयाः तांन्वःसां वा वःसां वां दायेक च्वनाः यायेमाः धयागु नं जुइ मखु। लाःलाःबलय् व न्ह्याःन्ह्याःबलय् जक नं याइ। छकःपतिं दिनाः नं याइ।
नू निलेगु, पुइँ सुकू थायेगु, खिपः निलेगु, खःमू थायेगु, घोचा दयेकेगु, भाता फायेगु, पिरिङ्ग थायेगु आदि लाज्यां यायेगु याइ। म्हे सुइगु, गूगु, भूबाःगु नं थुबलय् हे मर्मत यायेगु याइ। लवःकवः हेरबिचाः यानाः सुरक्षित यानातयेगु याइ। लैंसि चुं ल्हुइगु, आलुपुसा ल्ययेगु, प्याज पुसा हायेकेगु आदि नं लाज्याकथं हे याइ।
लाज्या याइबलय् थ्व ज्या मिसातसें यायेगु व ज्या मिजंतसें यायेगु धयागु दइ मखु। सुनां छु छु सः व व यायेगु याइ। सिधयेके हे माः धयागु जुइ मखु। याकःबुकः जक च्वनाः नं याइ , तःम्ह च्वनाः नं याइ। याकःबुकः जुयाः म्हाइपुइबलय् सःसःथे मे हालाः नं याइ।
तःम्ह मनू च्वनाः याइबलय् चकंथाय् च्वनाः याइ। ज्या यायां हासिख्यालि यायेगु, बाखं कनेगु, सामूहिक रुपं मे हालेगु आदि नं याइ। थवंथवय् सहलह ब्याकाः थःथःपिनिगु अनुभव कालबिल यायेगु नं याइ।
बुँइ पिवाः च्वनेबलय् व तुकाज्या क्वचायेकाः बरखामासं लाज्या यायेगु याइ। झ्वालांपालां वा वयाः बुँइ ज्या याये मजिया च्वनीबलय् नं सुम्क च्वनेगु पलेसा लाज्या यायेगु याइ।
न्ह्याःन्ह्याःबलय् व लाःलाःबलय् याःसां ज्यूगुलिं लाज्यायात म्ह्व जक मिहेनत तुइगु ज्याकथं कायेगु याः।
खिपः
सु, नालु बाय् सःखिं ताःहाकः जुइक निलाः दयेकातःगु वस्तु। पुचा लाइ। सुपौ बलय् पलिं चीबलय् भातां सु काकेगु व खःमुलिइ गाखि तयेगु याइ।

खःमू
तिबां थानातःगु थल। ०.५ इञ्चतिया ह्वःचा तयाः म्हुकुछिति जाः याइ। १.५—२ फुततिया व्यास दइ। च्वय् व प्यंचालय् प्वता व प्यं तःलय् प्वताधलिं तयाः तिबा बाय् पौबालां क्वातुक हिनातइ। छपा खःमुलिइ खुकु व खुकुत्या हाकःगु निपु खिपःया च्वतं खःमूया च्वय्या प्वताय् उतिग्यंक पाः तयाः प्यथाय् ची। निपां खःमूयां चिनाः ल्यंगु खिपः निकुति त्वःताः थवंथवय् तक्यंकाः न्वःया निखे च्वतय् हिनाः गाखि काइ।

घोचा
गसि वनीगु मायात गसि तयाबीगु कथि। प्यकुं निसें खुकु हाकः जुइ। म्हूचा लाइ। ती अःपुकेत प्वलय् फेच्याकाः च्वामुका तइ। मापतिं तीगु याइ।
नू
सु स्वानाः तु नीक निलातःगु खिपः। हाकःचा लाकाः तह मिलय् जुइक हाकलय् तँ तँ यानाः तइ। न्यातँनिसें गुतँ तकया याइ। गसिकथि व वालं चीत हिनी।

पुइँसुकू
सुं थानातःगु सुकू। पाचुगु सु प्वाँय्चा प्वाँय्चा तयाः सुयागु हे खिपः निलाः सु प्वाचय् प्यथाय् न्याथाय् हिनाः माःहने थें यानाः साधारण कथं थानातइ। प्वः पाचुइ। पुं नयेयःगु विरुवायात पुं मनकेत व प्वँ वःसां स्यंके मफयेकेत खः ग्वयाः त्वपुइगु याइ। न्हिनय् द्यः चकनीबलय् थू तुलातइ। सुपौ बलय् छचाःलिं भातां काकाः भीत तयाः फय् पनेगु याइ। बलय् खातासिँ द्यःने लानाः फ्यतुइगु नं याइ।

पिरिङ्ग
आलुपुसा तयेगु थल। ०.५ इञ्चतिया ह्वः तयाः क्वलाछि ब्या यानाः कुत्याति जाः यानातइ। ह्वतय् तँचा तँचा लुइक कथिया धलिं तयाः आलुपुसा तयेगु याइ।
लैंसि
लैं पुसाया गंगु धे। लैं पुसा पाकय् जुइकाः पानाः धे कुनाः तयातइ। लाज्यां हानं पानाः प्वाकलय् चुं ल्हुयाः धू जक हायाः केपु यचुकेगु याइ।

ने.सं १०६९ कछलागा त्रयोदशी कुन्हु जन्म जूम्ह भाजु लाभरत्न तुलाधर नेपालभाषा साहित्य व बुद्धधर्मया ख्यलय् नांजाःम्ह म्ये च्वमि व च्वसु च्वमि खः । मां दानलक्ष्मी तुलाधर व बौ शुभरत्न तुलाधरया कोखं जन्म जुयादीम्ह वय्‌कः गुम्ह मस्त मध्ये दकलय् तःधिकःम्ह काय् खः । ५० दँ न्ह्यवनिसें नेपालभाषा व नेपाली पत्रपत्रिकाय् लेख, प्रबन्ध, कविता, म्ये च्वयादीया व थीथी म्येचाकय् ज्ञानमाला म्ये प्रकाशित यानाः नेपालभाषाया सेवा यानाच्वनादीम्ह व्यक्तित्व खः ।

वय्‌कलं च्वयादीगु लेख, म्येय् प्रमेय, स्वयम्भू रत्न, स्वयम्भूर सौरभ, सारीपुत्र, तुयुभाजु, सुगत शरण उपासक उदास आदि थीथी उपनामं पिदंगु दु । वय्‌कः न्हसला दँपौ, थौंकन्हे लय्‌पौया नं सम्पादक जुयादीधुंकूगु दुसा गुलिभरया यात्रा, म्हिगःया लुमन्ति, त्रिआंगिक लोकोत्तर प्रज्ञाज्ञान दर्शन व परमार्थ पद्यपुचः, जगतो हिताय निर्वाणया त्वाथः सफूया सम्पादन यानादीगु दु । अथेहे बौद्ध स्तोत्र संग्रह झी तुतःया अनुवाद व सम्पादन नं यानादीगु दु ।

वय्‌कः थीथी संस्था गथे— पासामुना (ने.सं. १०९१) अन्नपूर्ण ज्ञानमाला भजन खलकय् (ने.सं.१०९४–११००) लय् सचिव जुयादीगु दुसा असन सेवा समिति व उदाय समाजया संस्थापक सदस्य खः । अथेहे श्री दिगुख्यः गुथि आदिइ आवद्ध जुयाः नेपालभाषा, नेवाःजाति व बौद्धधर्मया उत्थानया नितिं आपालं ज्या यानादीगु दु । वय्‌कलं यानादीगु ज्याया कदरस्वरुप वय्‌कःयात ने.सं. १११३ य् नारायण इनाप परिवारपाखें सम्मान (ने.सं. ११०१), धालासिक्व परिवारपाखें अन्नपूर्ण ज्ञानमाला सम्मान (ने.सं. ११२५), उदाय समाजपाखें रश्मी बीरसिंह कसाः हःपाः सिरपालं (ने.सं. ११४२) छाय्‌पिउगु दुसा काठमाडौं नगरपालिका २७ वडापाखें हनापौ देछासें सम्मान याःगु दु ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु लालचन्द्र राजभण्डारी नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म वि.सं.१९९९ पुष १२ गते जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां रत्नदेवी व बाःया नां तेज बहादुर राजभण्डारी खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् बागलुङ नगरपालिका वडा नं ३ राजभण्डारी रोडय् खः । भाजु लालचन्द्रजु बागलुङया सक्रिय नेवाः न्ह्यलुवाः खः । वय्‌कः नेपालभाषा मंकाः खलः बागलुङया ने.सं.११२४–११२९ तक नायः जुयादीगु खःसा वय्‌कः तेज–रत्न स्मृति प्रतिष्ठान बागलुङया संस्थापक नायः (ने.सं.१११४) नं जुयादी । वय्‌कः थीथी शैक्षिक व सामाजिक संघसंस्थाय् नं आवद्ध जुयादी ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया च्वमि नापं भाषिक अभियन्तापिं मध्ये लालधन शाक्य नं छम्ह खः । वय्‌कः भोजपुरया छम्ह सामाजिक व शैक्षिक अभियन्ताया नापं नेपालभाषा व थ्वया साहित्यया ज्ञाता खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. १९८१ इ जूगु खः । वय्‌कलं अन सत्संग हे स्वर्ग खः धयागु च्वसु च्वयादिल । धर्मादेय लाभ नांगु कविता धर्मादेय पत्रिकाय् छापे याकादिल । अथेहे वय्‌कःया भोजपुरय् नेपालभाषा व संस्कृति नांगु अनुसन्धात्मक च्वसु धर्मादेय पत्रिकाय् बि.सं. २०१६ स पिदंगु दु । वय्‌कः बि.सं. २०६० स दिवंगत जुयादिल ।

पू काकेगु गं दिकेत बँय् लानातःगु माथंवंगु सिँयात लासासिँ धाइ ।

लिच्छविकालया प्रारम्भिक युगयागु छुं नं धातु मूर्तिया नमूना लुयावःगु खने मदुनि । अथे जुयाः उगु युगया धातुकला गथे खः धयागु बारे प्रस्ट प्रमाण व तथ्य मदु । तर ईस्वीया न्यागूगु शताब्दीया धातुया म्वहः व न्हय्गूगु व च्यागूगु शताब्दीपाखे धाःसा धातुया मूर्तित लुयावःगु खनेदु । थुगु इलय् लुयावःगु धातुया मूर्ति अति सुन्दर व अति आकर्षक खनेदु । थुगु युगया थीथी धातुकलाय् गुप्तकलाया छुं छुं प्रभावत लाःगु खनेदु । नापं थुगु कलाय् नेपाःया थःगु हे मौलिकपन व कलात्मक नमूनात नं न्ह्यब्वया तःगु खनेदु ।
लिच्छविकालया धातु मूर्तिइ विशेष यानाः देवी देवताया प्रतिमा दयेका तःगुलिइ चाकलाःगु मुखाकृति, तःफिगु म्हुतुसि, ग्वलाःगु मन्चा, सुलुक्क च्वंगु न्हाय्, अर्ध उन्मिलनया मिखा व तःग्वःगु कपाःया स्वरुपय् प्रतिमा दयेकेगु परम्परा खनेदु । थुगु कालय् म्ह्व जक धातुया मूर्ति वा प्रतिमाय् अलंकारण छ्यलातःगु दु । न्हाय्पनय् ततःधंगु कुण्डल, गःपतय् माः, ल्हाःया लप्पाय् केयुर व नाडीइ आकर्षक बाला आदि थुगु युगय् छ्यलातःगु खनेदु । लिच्छविकालया धातुमूर्तिया म्हय् खुसिइ लःया तरंग थें आकर्षक जुइकथंया वस्त्र छ्यलातःगु खनेदु । थुगु कालया धातुया बुद्ध मूर्तिइ ब्वहलय् संघातिं त्वपुयातःगु खनेदु । (सक्वया भविष्य व्याकरणया मुद्राया बुद्ध मूर्ति) । थुकथं लिच्छविकालया धातु मूर्तिइ अलंकरण म्हो जूसां यथार्थ व स्वभाविकता नापनापं खनेदु । थुगु युगया धातुमूर्ति नापं प्रतिमा आदि शास्त्रया आधारय् दयेकातःगु खनेदु । नापं मूर्तिइ आंगिक अनुपात मिले यानातःगु दु ।

बज्रपाणी बोधिसत्व
थौंकन्हय् संयुक्त राज्य अमेरिकाया न्यूयोर्कया क्रिस्टेन ह्यूमेनया निजी संग्रहय् नेपालय् दयेकातःगु बज्रपाणी बोधिसत्वया छगू धातुया मूर्ति संग्रह यानातःगु दु । थुगु धातुया मूर्ति ईश्वीया च्यागूगु शताब्दीपाखे दयेकातःगु नालातःगु दु । थीथी आभूषणं छाय्पिया तःगु उम्ह बज्रपाणी धातु मूर्ति अति हे आकर्षक खनेदु । बोधिसत्व द्विभुजी स्थानक मूर्ति मेगु छगू अर्ध गोलाकार कमलासनय् दनाच्वंगु दु । थुकिया जवपाखे मेगु छगू अलग हे कमलासनय् पुलितक जक वःगु गुजिकाःगु गाच्वः हिनातःगु ल्हातय् बाला, न्हाय्पनय् सादा कुण्डल तियातःगु चीधिम्ह पुरुष मूर्ति नं दु । निका ल्हाः छातितक हयाः छातियात ल्हातिं त्वपुया तःगु दु । थुकियात हे बज्रया प्रतीक बज्र पुरुष माने यानातःगु दु । बज्रपाणी बोधिसत्वं थःगु ल्हाः बज्रपुरुषया शिरय् तयाः जव ल्हाः छातिइ तक हयाः बज्र ज्वनाः क्वय् स्वयाः पलाः छिनाच्वंगु स्वरुपय् दु ।
रेसादार वसः व उकी गुजि ह्वनातःगु दु । वस्त्र निपा तुतिया दथुं कुहां वयाच्वंगु व आसनय् थियाच्वंगु दु । जँय् आकर्षक पेटीया आकारं आकृति दयेकातःगु थुगु मूर्तिइ तुतिया खम्पाय् जवपाखें भ्यसें लुयाच्वंगु गाच्वः चिनातःगु व गाच्वःया निगुलिं च्वकात खम्पाय् कत्तानाच्वंगु दु । ल्यंदुगु किनारा कुहां वयाः आसनय् वयाः थियाच्वंगु दु ।
ल्हाःया लप्पाय् केयुर, नाडीइ बाला, गःपतय् कण्ठहार तिसा तियातःगु दु । अथे हे बोधिसत्वं खवया ब्वहलं क्वखाया तःगु तःपुगु यज्ञोपवित जवया पुलितक कुहां वयाच्वंगु दु । न्हाय्पनय् ततःधंगु कर्ण कुण्डल व छ्यनय् मुखः पुयातःगु थुगु बोधिसत्वया मूर्ति आपालं अलंकृत खनेदु । मूर्तिइ मुखःया जवय् च्वकालुयाच्वंगु नापं दथुइ तबाला जुयाः खवं सँ गुजिकाःगु थें खनेदु ।

सैनिक (सैनिक अस्पताल, येँ)
न्हापांगु विश्वयुद्धय् सहीद जूपिं वीर योद्धा सेनातय्गु लुमन्तिइ वि.सं. १९८२ य् तिंख्यःया मिलिटरी हस्पिटलया कःसिइ वीर नेपाःया सिपाहीया धातुया सालिक पलिस्था याःगु खः । थुगु सालिक मूर्तिकार रत्नबहादुर तुलाधरं दयेकूगु खः ।
धातुकलाया थीथी मुद्रा
थुगु मुद्राय् निपा ल्हाः म्हया न्ह्यःने छातितक हयाः अञ्जुली दयेकेगु याइ । देवी देवता प्रति भक्तिभाव क्यनेगु निंतिं थुगु मुद्रा प्रस्तुत यायेगु याइ ।

अभय मुद्रा
थुगु मुद्राय् जव ल्हाः छातितक हयाः ल्हाः पिने स्वकाः तप्यंका तइ । ग्याये मज्यू धयागु संकेत स्वरुपया थुगु मुद्राकथं कयातःगु दु । विशेषकथं बुद्ध मूर्तिइ थुगु मुद्रा प्रस्तुत यानातःगु दु ।

कट्टयावलम्बित मुद्रा
ल्हाः जँय् तयातःगु मुद्रायात कट्टयावलम्बित मुद्रा धाइ । थुकी खव ल्हाः ह्वालुकाः ल्हाः खव जँय् तयातःगु दइ । विशेषकथं वराह अवतार, विष्णुया मूर्तिइ थुकथंया मुद्रा प्रस्तुत यायेगु चलन दु ।

ज्ञान मुद्रा
थुगु मुद्रा ज्ञाननापं स्वापू दुगु मुद्रा खः । थुकी जव ल्हाः मोडे यानाः छातिपाखे स्वकाः म्हालपतिंचा व सिखांपतिंचा स्वाकातःगु दइ ।

तर्जनीहस्त मुद्रा
थ्व मुद्राय् जव ल्हाः मोडे यानाः ब्वहलय् तक थ्यंकाः ल्यूने स्वकातइ । मेमेगु पतिंचा म्हूचिनाः च्वलापतिं तप्यंका तयेगु याइ । सुचिहस्त मुद्राय् च्वलापतिंचां क्वय् स्वकेगु याइसा तर्जनी मुद्राय् व हे पतिंचा च्वय् स्वकेगु याइ ।

तर्पण मुद्रा
थुगु मुद्राय् निपाल्हातं छातितक हयाः ल्हाःपा पिने हे स्वकेगु याइ । थथे निपां ल्हाःपा क्वय्पाखे स्वकातःगुयात तर्पण मुद्रा धाइ ।

दण्डहस्त मुद्रा
थुगु मुद्रायात गजहस्त मुद्रा नं धयातःगु दु । थ्व मुद्राय् निकाः ल्हातं म्हया न्ह्यःने यंकाः ल्हाःपा तप्यंक क्वस्वका तःगु जुइ । थ्व मुद्राय् ल्हाः तप्यंक न्ह्यःने स्वकातइगु जुयाः थुगु मुद्रायात दण्डहस्त मुद्रा धयातःगु दु ।

धर्मचक्र मुद्रा
थुगु मुद्रा बुद्धया ज्ञानप्रचार नाप स्वापू दुगु मुद्रा खः । थुगु मुद्राय् जव ल्हाः व्याख्यान मुद्रा व खव ल्हाः ज्ञान मुद्राया स्वरुप प्रस्तुत यायेगु याइ । थ्व मुद्राय् निपां ल्हाः छातितक तयातयेगु याइ ।

ध्यान मुद्रा
थुगु मुद्रायात योग व समाधि मुद्रा नं धयातःगु दु । (वनर्जी १९५६ ः २५२) । मुलपति थ्यानाः उकिया द्यःने निपां ल्हाः पुइकाः तयातःगु अवस्थाया मुद्रायात ध्यान मुद्रा धयातःगु दु ।
थुगु मुद्राय् मूर्तिया मिखां नासिक वा उन्मिलन अवस्थाय् कनाच्वंगु जुइ । हिन्दू व बौद्धधर्मया आपालं द्यःपिनिगु मूर्तियात ध्यान मुद्राय् दयेकातःगु दु । विशेष यानाः शैव व अमिताभ बुद्ध ध्यान मुद्राय् न्ह्यब्वयेगु चलन दु ।

बज्रहूंकार मुद्रा
थुगु मुद्राय् निपां ल्हाः छातितक हयातःगु दइ । थुगु निपा ल्हाः छपां मेगु ल्हाः क्रसया अवस्थाय् जुइ । छपा ल्हातिं बज्र व मेगु ल्हातिं गं ज्वनाच्वंगु दइ । थथे निपा ल्हाःया ल्हाःपा छातिपाखे स्वकाः तयेगु याइ । विशेष यानाः बुद्धया मूर्तिइ थथे मुद्रा दइगु खः ।

बरदमुद्रा
वरदान बीगु संकेत स्वरुप थुगु मुद्रा प्रस्तुत यानातःगु दु । मूर्तिकलाय् वरदान बीगु स्पष्ट यायेत थुगु मुद्रा प्रस्तुत यायेगु याइ ।
थुगु मुद्राय् जवल्हाः शरीरया न्ह्यःने क्वय् क्वकया तःगु दइ । नापं ल्हाःया पतिंचा फुक्क त्वःताः ल्हाः पिने हे स्वकातयेगु याइ ।
भूस्पर्स मुद्रा
थुगु मुद्राय् जव ल्हातिं भूमिइ थियाच्वंगु दु । उगु ल्हातिं मूर्तिया म्हपाखें स्वकाः ल्हाःपतिंचां जक भूमिइ थियाच्वंगु खः । थुगु अवस्थाय् खव ल्हाः मुलपतिं थ्यानाच्वंगु मूलय् च्वय्पाखे ल्हाःपा स्वकातःगु दइ । विशेषकथं बुद्धया आसन मूर्तिइ थुकथं मुद्रा दइगु खः । भूस्पर्स मुद्रा बुद्धया मारप्रतिया विजयसम्बन्धी किंवदन्तिं स्पष्ट जूगु मान्यता तयातःगु दु । बुद्धं थःगु थाय् बोधिवृक्ष सिमाक्वय् धकाः म्हसीका जुइगु कथंया नं थुगु मुद्रा अवलम्बन याःगु विश्वास यानातःगु दु । यद्यपि थुगु मुद्रा बुद्ध व बौद्धधर्म नाप स्वापू दुगु मुद्रा खः । हिन्दू धर्म वा अन्य देवी देवतातय्गु मूर्तिइ धाःसा थज्याःगु मुद्राय् प्रस्तुत यायेगु चलन मदु ।

विस्मयहस्त मुद्रा
थ्व मुद्राय् जव ल्हाःया चुल्यां च्वय्तक ल्हाः फातापुइका तयेगु याइ । ल्हाःया लप्पा ब्वहलय् तक हयाः शरीरपाखें स्वकातइ । थ्व मुद्राय् ल्हाःया फुक्क पतिंचा तप्यंक यानातयेगु याइ । नापं जव ल्हाःया च्वलापतिं व अंगू पतिं मन्चाय् थियाः थुगु मुद्रायात प्रस्तुत यायेगु याइ ।

व्याख्यान मुद्रा
व्याख्यान मुद्रां व्याख्या यायेगु वा धर्म प्रवचन यायेगु ज्याया प्रस्तुति चिं खः । थुगु मुद्राय् जव ल्हाः मोडे यानाः छातिया नापं लाकाः ल्हाफ्वःपाखे स्वकी । अले ल्हापाः पिने स्वकाः म्हालपतिं व सिखापतिं स्वानाच्वंगु जुइ । थ्व निपु पतिंचिया दथुइ चाकलाःकथं खनेदइ । नापं मेगु स्वपु पतिंचा धाःसा तप्यकं दनाच्वंगु जुइ ।

सिंहकर्णहस्त मुद्रा
थुगु मुद्राय् ल्हाः तप्यंक तयाः ल्हाः म्हूचिनेगु याइ । सिकापतिंचा व म्हालपतिंचा ल्यूनेया ब्व थहां वयाः सिंहया न्हाय्पं थें स्वरुप जुइ । अथे जुयाः थुकियात सिंहकर्ण हस्त मुद्रा धयातःगु दु । नापं थुगु मुद्रायात कटकहस्त मुद्रा नं धायेगु चलन दु ।
सुखासन
आरामकथं फ्यतुइगु शैलीयात सुखासन धयातःगु दु । थ्व आसनय् देय्पागु तुति जक मुलपतिं थ्यानाः जव तुति भूमिपाखे क्वकया तयेगु याइ । मुलःपतिं मथ्यासे तुति आसनक्वय् क्वकायेगु नापं आसनय् हे चुयाः पुलिइ ल्हाः तयाः च्वनेगु नं याइ । उमामहेश्वरयात थुगु आसनय् प्रस्तुत यायेगु याइ ।

सुचिहस्त मुद्रा
थ्व मुद्राय् जव ल्हाः म्हया ब्वहलं च्वय् यंकातयेगु याइ । नापं ल्हाः पिने स्वकाः च्वलापतिंचा तप्यंकाः म्हालपतिंचा खुल्ला तयाः मेगु स्वपतिचां नं म्हूचिनाः बन्द यानातःगु जुइ ।

नेपालभाषाया काव्य साहित्यय् पुर्णबहादुर वैद्ययागु सरासु (ने.सं. १०८४) कविता संग्रह निसेंया ईयात लिच्वःगु आधुनिककाल कथं कायेगु चलन दु । थुगु इलय् वयाः नेपालभाषाया काव्यय् पाश्चात्य साहित्यय् टि.एस. इलियट, इजरापाउण्ड (ई.सं १८९२) पिंसं न्ह्याकूगु आाधुनिक कविता प्रवाह व एसिया महाद्विपय् लु शुन, किम इल सुंगपिंसं साहित्यय् प्रयोग याःगु प्रगतिवादी प्रवाह नेपालभाषाया काव्यय् नापनापं दुथ्यन । थ्व छगू प्रयोग जक मजुसे प्रवाहया रुपय् न्ह्यात । थथे नेपालभाषाया काव्य न्हूगु प्रवाह प्रवृति न्ह्याःगुया खँय् तत्कालीन ऐतिहासिक घटनाया तःधंगु थाय् दु । ने.सं. १०८४ य् रेडियो नेपालं नेपालभाषाया समाचार लिकया बिसेंलि थुकिया विरोध स्वरुप वाःवाःपतिकं त्वाःत्वालय् साहित्य सम्मेलन जुल । थ्व साहित्य सम्मेलन नं भाषिक चेतना थनेगुया नापं न्हून्हूपिं कविपिं पिकाल, नापं प्रतिरोधया कविता बुइकल । अथेहे थुगु इलय् थ्यंबलय् थनया आपालं युवा कविपिं विश्व काव्य साहित्यय् पिदंगु न्हून्हू प्रवाह प्रयोगनाप नं परिचित जुइधुंकूगु जुल । थथे आाधुनिक कविता व प्रगतिवाद अलग्ग अलग्ग विषय व अलग्ग थासं विकास जूगु खया नं तत्कालीन वस्तुस्थितिं अप्वः थें कविपिंत थ्व निगू धारं प्रभावित यात । फलतः नेपालभाषाया तत्कालीन कविताय् आधुनिक कविताया नापं प्रगतिवाद नितांया ल्वाकःबाकःगु स्वरुप खनेदत । थ्वहे कथं थुमिगु कविता न्हापाया कविपिनिगु कविता स्वयाः शैलीगत, विचारगत व विषयगत रुपं नं पाःवन । कल्पनाया असिम सर्गतय् ब्वयेगु स्वयाः यथार्थताया धरातलय् पलाः न्ह्याकेगु जुल, वैयक्तिक भावनाया थासय् समष्टिगत भावनां थाय् काल । सम्प्रेशनया तिक्ष्णता, तिब्रताया निंतिं छन्द, मात्राया प्रतिबन्धं मुक्त जुयाः गद्य शैलीं कविता च्वयेगु जुल । गद्य शैलीं कविता च्वःसां उकी च्वमिया थःगु हे कथं लय दइ अर्थात् कविताया ध्वनी हे संगीतात्मकता लुयाच्वनी । परम्परां ज्यलेधुंकूगु उपमा विम्वया थासय् थःथःगु हे न्हून्हूगु मेोलिक उपमा विम्व छ्यलेगु जुल । भाव विचाःयात तप्यंक प्वंकेगु थासय् प्रतिकात्मक विम्वात्मक रुपं म्हो खँग्वलं अभिव्यक्ति बीगु जुल । फलतः छगू विषयवस्तुया तःगु अर्थ दयाच्वनी । वैचारिक रुपं नं पुरातन मूल्य मान्यता ग्राह्य मजुल । मनू मनू जुयाः म्वायेमफैगु सामाजिक विसंगति, व्यथिति, उत्पिडन प्रति नं उलि हे आक्रोस, असहमति प्वंकेगु जुल । न्हूगु मूल्य मान्यता स्वनेगु, न्हूगु अस्तित्ववोधया निंतिं संघर्षरत संकल्परत जूवन । अथेहे विषयगत रुपं नं मतिना, प्रकृति, विरह वेदनाय् जक सीमित मजुसे थौंया परिवेशय् खनेदुगु थीथी समस्या उजागार यायेगुली तल्लीन जुल । थज्याःगु काव्यिक विशेषता ज्वनाः रचना जूगु न्हापांगु सफू पूर्णबहादुर वैद्यया सरासु (ने.सं १०८४) कविता संग्रह खःसा प्रकाशनया ल्याखं न्हापां पिदंगु सफू ने.सं १०८६ य् पिदंगु तःम्ह कविपिनिगु कविता संग्रह गाजलं दाःगु चा जूगु दु । थथे थ्व प्रवृतिया पूर्णबहादुर वैद्य लिसें मेपिं कविपिं खः – योगेन्द्र प्रधान, आनन्द जोशी, श्यामसुन्दर सैजु, रमेश मधु, सत्यभामा माथेमा, इन्द्र माली, पुष्पबहादुर चित्रकार, बुद्ध साय्मि, सुन्दर मधिकःमि, पुष्पराज राजकर्णिकार, भगतदास श्रेष्ठ, त्रिरत्न शाक्य, शाक्य सुरेन, केशवमान शाक्य, नवीन चित्रकार, प्रतिसरा साय्मि, माधव मूल, पुष्परत्न तुलाधर, बालगोपाल श्रेष्ठ, सुधीर ख्वबि, श्रीराम श्रेष्ठ, महेन्द्र कायष्ठ, नारद बज्राचार्य, इन्दिरा नेपाली, मुकुन्दराज वैद्य, ब.आ. कनकद्विप, तेजेश्वरबाबु ग्वंगः, ध्रुवकृष्ण दीप, श्रीकृष्ण अणु, पद्मरत्न तुलाधर, मोहन दुवाल, लोकेन्द्र बज्राचार्य, यू.पि जोशी, बासुशशी, ईश्वरमान रञ्जित, मंगलमान शाक्य, विष्णु चित्रकार, धुस्वां साय्मि, आर. एस दोस्त, अमृतरत्न तुलाधर, मल्ल के. सुन्दर, विरेन्द्रमान शाक्य, अमरबहादुर शाक्य, विश्वकेशर मास्के, सुशील जोशी, ओमनरहरि श्रेष्ठ, प्रदीप शाक्य, सुदर्शन कारंजित, श्यामदास प्रजापति, प्रविण शुक्ल, श्यामलाल दिवाकर, मञ्जुश्रीलाल श्रेष्ठ, अमर पक्वान, अरविन्द भोमि, नारायणप्रसाद प्रधानाङ्ग, प्रेमकृष्ण श्रेष्ठ, रवि श्रेष्ठ, जगदीश चित्रकार, अमीररत्न ताम्राकार, रमेशकाजी स्थापित, मणिकमान सिंह, प्रदीप आर. तुलाधर, दर्वेरत्न शाक्य, सौरभ शाक्य, नारद बज्राचार्य, यचु जोशी, रास जोशी, योगेश राज, एच.के.कपाली, शैलेन्द, केदार सितु, दर्वेरत्न शाक्य, पृथक रासु भेले, पुष्प मुनकःमि, द्वारिका श्रेष्ठ, धर्म निभाः, कृृष्णप्रसाद लुबि, पार्थव हृदय, सविना श्रेष्ठ, मोतिशान्ति शाक्य, कुमार रञ्जितकार, विरेन्द्रमान शाक्य, रश्मी नापित, अगिब बनेपाली, महेन्द्र कायस्थ, बद्री वेदना, सुरेश किरण, सुदन खुसः, श्यामलाल दिवाकर, रजनी मिला, धनकृष्ण ज्यापू, ओमकारेश्वर श्रेष्ठ, नरेन्द्रबहादुर श्रेष्ठ, दया खड्गी वेचैन, प्रदीपरत्न तुलाधर, धनकृष्ण ज्यापू, रुद्रदास श्रेष्ठ, रोशन कुमार, नेमसिंह नकर्मि, यु.पि. जोशी, सुरेन्द्र महर्जन, विनोद पि श्रेष्ठ, बुद्धिलाल ज्यापू, तुयु पुं आदि । थ्वयकः कविपिं छगू हे ई, छगू हे परिवेशय् व छगू हे बस्तुस्थितिं पितहःपिं जूगुलिं थ्वय्‌कःपिं आपाःसियागु कविताय् अभिव्यक्तिया खँग्वः जक पानाः भाव बिचाः तकं व हे व हे जूवंगु दु ।

संयुक्तराज्य अमेरिकाया सियाटल शहरय् च्वना वयाच्वंम्ह लिण्डा इलटिस मय्‌जुया छगू विशेषता धैगु थः भाःतनाप जक मखु छेँय् लहिनातःम्ह खिचानाप तकं खँल्हाबल्हा नेवाःभासं जुइगु । वासिङ्गटन राज्य विश्वविद्यालयया प्राध्यापक मय्‌जु नेपाः वयाः अध्ययन यायेगु निंतिं ल्यःगु बिषयगत लागा खः— सक्वया नारीखुसि सिथय् लच्छितक अप्सं च्वनीपिं नेवाः मिसात अले नेपाःया धार्मिक रितिपरम्परा । थुकिया निंतिं नेवाः समुदायया द्यःबाज्यापिं वा पुरोहितपिनिगु निर्देशन व संरक्षकत्वय् स्वनिगलय् माघबलय् ब्वनीगु नेवाः भाय्‌या आपालं हस्तलिखित स्वस्थानी बाखंया थ्यासफू अध्ययन यायेगु व उकियात दुवालेगु यानादिल । महत्वपूर्ण खँ महाद्यः व सतीदेवीनाप सम्बन्धित धयातःगु उगु बाख यथार्थत गोमय्‌जुया बाखं खः । स्वनिगःदुने नेवाः समुदायपाखें परिकल्पना यानाः च्वयातःगु पुलांगु थुगु आख्यान मेमेगु हिन्दू पुराणसिबें बिस्कं अले स्थानीय विशेषतांजाःगु मौलिक साहित्य खः धैगु खँ वय्‌क:या अध्ययनं पिहां वल । सन् १९८५ इ संयुक्तराज्य अमेरिकाया विकनसन विश्वविद्यालयपाखें थ्वहे गोमय्‌जुया बाखंयात लिधँसा दयेकाः वय्‌कलं विद्यावारिधि यानादिल । थ्वहे शोधया लिधंसाय् मय्‌जु लिण्डाया सफू “The Swasthani Vrata: Newar Women and Ritual in Nepal” पिदन ।

अथेहे स्वनिगःया अतिकं पुलांगु हुलाप्याखं जलप्याखंयात कयाः प्राज्ञिक अध्ययन क्वचायेकादिल । नापनापं पचली भैरव, सिकाली प्याखंयात कयाः नं थःगु अध्ययनया लागा तब्या यानादिल । नेपाःया नापनापं भारत, श्रीलंका अले दक्षिण एसियापाखे नं अध्यनन न्ह्याकादिल । थौंकन्हय् वय्‌क: थःगु मेगु सफू “The Goddess of Self and the Power of Place” पिकायेगु झ्वलय् दी ।

नेपाः ह्यूपाः संकिपा ख्वपपाखें ने.सं.११२९ दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्मातापिं तुल्सि नारायण कुम्पाख, शक्ति दुवाल, इन्द्रप्रसाद ज्याख्वः, सागर क्वःजु, बुद्धराम शिल्पकार खःसा निर्देशक हरिकृष्ण दुवाल (हर्के माइला) खः । थुकी रिता गाइजुया बाखं व सत्य नारायण प्रजापतिया संगीत दुथ्याःसा संकिपाया छायाँकार सौरभ मानन्धर खः । कलाकारकथं विश्वबहादुर दुवाल, जीत बहादुर गाइजु, कृष्ण प्रजापति, कृष्णसुन्दर खायमलि, हरिकृष्ण दुवाल, हरिसुन्दर प्वतामाहा, तुल्सि नारायण कुम्पाख दुथ्याः । संकिपाय्‌ सामन्तवाद व पूंजीवादयात सदांया निंतिं हाकुतिनाः योग्यता अनुसारया ज्या याये दइगु अधिकार सकल नागरिकयात दयेमाः धकाः सः थ्वयेका तःगु दु ।

अडियो भिडियो स्टेशन प्रा.लि.पाखें ने.सं. ११४० दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया बाखं व निर्देशक राजेश मान सिं अले संगीतकार सुमन कपाली व बीरेन शाक्य खः । संकिपाया छायाँकार शंकर महर्जन खःसा थुकी कलाकारकथं आशाकाजी थकु, नारायणदेबी प्रधान, मन्जु श्रेष्ठ, भिमसेन रिसाल, आराध्यलक्ष्मी खड्गी, रामलाल महर्जनपिं दुथ्याः । थुकी न्ह्यागुं ज्या नं इलय्‌ हे यायेमाः, लिबाये धुंकाः हालां जी मखु धकाः क्यनातःगु दु ।