ग्वार्को युथ एशोसियशनपाखें ने.सं. ११३० दँय् निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्देशक रवि डंगोल व छायाँकार रवि सायमि खः । थुकी सुरेश किरण मानन्धरया बाखं दुसा कलाकारकथं विनिता महर्जन, नरोत्तम मानन्धर, हरिमान दिवाकर, सुशिल राजोपाध्यायपिं दुथ्याः । छम्ह मिसाया जीवनय् वइपिं मिजंत व इपिंलिसे व मिसाया नातायात थुगु संकिपाय् ब्वयातःगु दु ।
न्हापा वज्राचार्य शब्द गुणबोधक विशेषण खः । वज्रयान चर्या यानाच्वंम्ह आचार्य हे वज्राचार्य खः । लिपा वज्राचार्यया मचा वज्राचार्य जुइगु जुल । वज्राचार्यतय्गु मूल वासस्थान येँ, यल, ख्वपया थःथःगु बिहार व बही खः । बहाःबहिलिइ च्वनेत थाय् मगासेंलि पिने च्वं वनेगु जुल। अले थुपिं देश विदेशय् न्यनावन । पुरोहितया ज्या वज्राचार्यतय्गु परम्परागत लजगाः खः । गुलिस्यां पण्डित जुयाः बाखं कनेगु व सफू च्वयेगु नं याः । ज्योतिष, वैद्यया ज्या याइपिं नं दु ।
सन् १९५१ स यलय् जन्म जूम्ह वदनलाल सोभियत संघपाखें इन्जिनियरिङ्ग डिग्रि हासिल यानातःम्ह खः । तःदँतक नेपाल सरकारय् अधिकृत तहलय् च्वनाः थी थी परियोजना न्ह्याकेगुली ताःहाकःगु अनुभव दुम्ह थ्वय्कः प्राविधिक थौंकन्हय् मूलतः स्वनिगःया पुलांगु मूर्त सम्पदाया मौलिक स्वरुप ल्यंकेगु अभियानय् संगठितकथं जुया च्वनादीगु दु ।
मानवीय जीवनय् फोहरपाखें मुक्त यायेगु अले फोहरया पुनर्प्रयोगया प्रविधिया पक्षय् जनवकालत याना वयाच्वंगु दु । बिशेष यानाः ने.सं. ११३५ (वि.सं. २०७२) दँया तःभुखाचं दुनावंगुु÷स्यंगु नगरीय वस्ती व मूर्त सम्पदायात पुनःनिर्माण यायेबलय् पुलांगु व स्थानीय विधि व ज्वलंयात नालेमाः धैगु खँयात कयाः छगू अभियान न्ह्याकावया च्वनादीगु खः ।
नेपालभाषाया न्हूपुस्ताया छम्ह प्रतिनिधि च्वमि वद्री वेदनाया जन्म येँया भोंसिको त्वालय् ने.सं. १०८२ इ जूगु खः । वल छंगु किचः लिउ लिउ जिगु (ने.सं १११०) नांया म्येचाः ज्वनाः नेपालभाषाया ख्यलय् प्रवेश यानादीम्ह थ्वय्कलं— बाखं, गजल, म्येया नापं हाइकु, ताड्का, मेनेजा आदि थेंज्याःगु न्हून्हू काव्यया थीथी विधाय् नं ल्हाः न्ह्याकादीगु दु । नेपालभाषाया नापं नेपाली भाषं नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्कःया नेपालभाषाया ख्यलय् बाखं विधाय् ‘To Let Canvas’ (ने.सं ११३२)नांगु बाखं संग्रह पिदंगु दुसा सनिलया इलय् (ने.सं. ११२५), ग्वय्स्वां (ने.सं.११२६), हँसिया काब्य (ने.सं ११३५), तिकि नंगु लः (ने.सं ११३५) प्यंगू हाइकु सफू पिदंगु दु । अथेहे पलेस्वां (ने.सं ११२४), नांगु छगू गजलया सफू नापं संस्कृति लुमंकाः (ने.सं ११२५) नांगु मेनेजा, नेवाः ताड्का (ने.सं ११२६) नांगु ताड्का व लुभाः नांगु म्येचाः पिदंगु दु । सफू च्वयेगु बाहेक थ्वय्कलं नेवाः हाइकु (ने.सं ११३२) सफूया प्रधान सम्पादक, नेपालभाषा बाखं दबूया व्यवस्थापक जुयाः नं नेपालभाषाया सेवा यानादीगु दु । थ्वय्कःया साहित्यिक लेखनया कदर स्वरुप विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिपाखें बाखं व चिनाखँया ख्यलय् न्हापांगु सिरपाः, अथे हे नच्छेगल्ली न्युरोडय् जूगु म्ये धंधेंबल्लाः कासाय् ल्यू सिरपाः प्राप्त जूगु दु ।
यल लाय्कुलिं वलखु जुयाः वनेबलय् वलखु गणेद्यःया लिउनेच्वंगु लँपुं पूर्व स्वयाः वनेगु गल्लिं दुहां वनेकथं सूर्यंधर्म संस्कारित, वज्रकीर्ति महाविहार– वंबहालय् थ्यनी । वलखु त्वालय् स्थापना जूगु बहाः जुयाः थ्व बहाःयात वंबहाः धायेगु चलन दुगु खनेदु । वंबहाःयात येखाछेँ बहाः नं धायेगु याः । थ्व बहाःया लुखा जवंखवं ल्वहंया निम्ह सिंह दु । थुगु लुखां दुहां वनेबलय् चक्कंगु बहाः खनेदइ । थन नं मूलुखाया दुने ल्वहंया तःधिकःपिं निम्ह सिंह दु । मूलुखाया जवपाखे थनया क्वाःपाःदेगः दु । थ्व देगः स्वतँजाः, नितँ पौ तयाः दयेकातःगु दु । थनया क्वाःपाःद्यः उत्तरपाखे स्वयाच्वंम्ह अक्षोभ्य बुद्ध खः । क्वाःपाःद्यः न्ह्यःनेया त्वाथलय् जवंखवं निम्ह सिंह व तग्वःगु, चिग्वःगु गं निगः नं स्वनातःगु दु ।
थनया द्यःलुखाय् लीया पातां भुनातःगु दु । द्यःलुखा जवंखवं याक्वझ्याः निपाः दु । अथे हे थन ल्वहंया निम्ह वोधिसत्वपिनिगु मूर्ति नं दु । मूलुखाया च्वय् तोलं छगू नं दु । थुगु तोलनय् दथुइ अक्षोभ्य, जवय् प्रज्ञापारमिता व खवय् षडक्षेरी लोकेश्वरया मूर्ति व मेमेगु मूर्तिं छाय्पियातःगु दु । क्वाःपाःदेगःया न्हापांगु तल्लाय् दथुइ न्यापाः झ्याः व जवंखवं निपाः चिचीपाःगु तिकिझ्याः दु । थ्वयां च्वय् च्यागः त्वानाःसिँ दु । पल्लिं च्वय् छचाःलं झ्याः व मेगु पौ तयाः देगः छगः थकयाः नागं कुइकाः चैत्य छगःया गजू छुनातःगु दु । क्वाःपाःद्यःया फुसय् थुगु संघया आगं दयेकाः चक्रसम्बर बज्रबाराहीदेवी दयेकातःगु दु ।
बहाःया दिगि बहाःलुखा फुसय् योगिनीदेवी तयातःगु दु । चक्रय् झ्वःलाक यज्ञकुण्ड, धर्मधातु मण्डल, परिभोग चैत्य, पुलांगु चैत्य, ल्वहं थां, पदमोच्च चैत्य स्वनातःगु दु । थुगु विहारया आःतक लुयावःगु अभिलेख मध्ये ने.सं. ५६१ या मेडियवल नेपाल कोलोफान्स एण्डर इन्सक्रिप्सन् खः । अनं लिपा ने.सं. ६७८ व मेगु थन हे पाताय् तानातःगु ७८५ या अभिलेख दु । वंबहाःया संघय् थौंकन्हय् बज्राचार्य व शाक्य यानाः जम्मा ६७ म्ह दु । थुगु बहालय् पञ्चस्थविर आजु जुइगु चलन दु । व हे आजुपिनिगु नेतृत्वय् संघया सदस्यत मुनाः वन्दे लुइगु, नायः लुइगु, थपा त्वायेगु, चक्रेश्वर लुइगु आदि याना वयाच्वंगु दु ।
पाल्पा, तानसेनया भाजु हरिहरलाल व कृष्णकुमारीया काय्मचा वरुणप्रसाद सन १९४३ स बूगु खः । भारतया अन्नमलाई विश्वविद्यालयपाखें सन् १९६० स इन्जिनियरिङ्ग विधाय् स्नातक क्वचायेका वःम्ह थ्वय्कः लिपा सन् १९७१ स संयुक्तराज्य अमेरिकापाखें थ्व हे विधाय् उच्चशिक्षा ब्वनावःगु खः । थ्वय्कः नेपालय् दक्कलय् न्हापां दयेकूगु पूर्व–पश्चिम राजमार्गयात पूवंकेगुली महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादीम्ह भाजु खः ।
गुथि संस्थान ऐन २०३३ या दफा २९ ग कथं ‘गुथि’ धइगु छु नं मठ वा छु नं द्यःया पर्व, पुजा व जात्रा न्ह्याकेत वा छुं नं धार्मिक वा परोपकारी ज्याया निंतिं छुं नं देगः, देवस्थल, धर्मशाला, सतः, फल्चा, तुं, पुखू, हिति, लँ, घाट, ताँ, चौतारा, गौचरण, बाग–बगैंचा, जंगल, पुस्तकालय, पाठशाला, औषधालय, चिकित्सालय छेँ, संस्था दयेकीगु व न्ह्याकेगु वा उकिया संरक्षण यायेत दातां थःगु चल वा अचल सम्पत्ति वा आयस्ता वइगु छुं नं कथंया सम्पत्ति वा ध्यबा थःगु हक त्वःताः तःगु गुथियात थुइकेमाः ।
गुथि न्ह्याकेगु लागि पूर्खां आयस्ताया रुपय् बुँ तयाः तसकं दूरदर्शी मिखां स्वयाः उकिं वःगुपाखें गुथिया व्यवस्थापन यानाः तःगु खः । थुकथं तयातःगु अचल सम्पत्ति देवस्व वा द्यःया सम्पत्तिया रुपय् काइगु जूगुलिं गुथियारतपाखें हिनामिना यायेगु, लोभ यायेगु, मीगु नं मजू । गुथियात लिच्छविकालय्, मल्लकालय् कर कायेगु, ल्वापु छिनेगु आदि तकया अधिकार बियातःगु दु । तर गुथिं यानाः वयाच्वंगु स्वायत्तताया अधिकार सरकारया प्रसाशनया ल्हातय् वनेवं गुथिया आयस्ता जग्गायात राजगुथि, छुटगुथि व निजीगुथि धकाः ब्वथलेगु यात । गुथि संस्थान ऐन २०३३ य् गुथियात स्वंगू ब्वय् ब्वथलातःगु दु ।
छुटगुथि
राजगुथिया छगू भेद छुटगुथि खः । गुथिया जग्गाया आयस्तां जात्रा, पर्व, पुजाआजा आदि यानाः ल्यंदुगु गुथिया शेष कर वा सलामी राजगुथिइ दुतबीगु व सरकारी गुथिया लगतय् दर्ता यानातःगु गुथियात छुट गुथि धाइ । वि.सं. २०३३ सालया गुथि संस्थान ऐनं व्यापक छुटगुथि राजगुथिइ यंकूगु खः ।
निजीगुथि
थःगु स्वामित्व दुगु जग्गा व बिर्ताया आयस्तां गुगुं धार्मिक वा लोकव्यवहारया ज्याया स्थायित्व एवं निरन्तरताया निम्तिं प्रजाजनं तयातःगु गुथियात निजीगुथि धाइ । थुकी थःपिंके दुगु जग्गाया आयस्तां निश्चित पर्व जात्रा पूवंकी । यदि आयस्ता म्हो जूसां वा ल्यंसां सरकार वा राजगुथिनाप छुं स्वापू तइमखु । प्रजां हे स्वनातःगु, प्रजाया हे स्वामित्वय् दुगु गुथि जूगुलिं थज्याःगु गुथियात प्रजागुथि वा दुनियागुथि नं धायेगु याः । निजीगुथिया सरकारलिसे तप्यंक स्वापू दइमखु । थज्याःगु गुथि सरकारी लगतय्दर्ता जूगु नं दइमखु ।
राजगुथि
जुजु वा जुजुखलकं तयातःगु वा सर्वसाधारणं तयातःगु जूसां थीथी कारणं सरकारं दुकयातःगु गुथियात राजगुथि धाइ । साधारणतया जुजु व जुजुखलकं तयातःगु गुथियात नालातल । अथे हे प्रजावर्गं तयाथकूगु गुथियात सरकारं दुकयातःगु गुथियात राजगुथि धाइ । राजगुथि दुने छुटगुथि नं दु ।
नाट्यश्वरपाखें ने.सं. ११४० दँय् निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता जितेन्द्र श्रेष्ठ, अले बाखं व निर्देशक वि डंगोल खः । थुकी बालकृष्ण वंशीया संगीत दुसा संकिपाया छायाँकार हरि सिलवाल खः
कलाकारकथं अन्नपुर्णेश्वरी श्रेष्ठ, अजयकान्छा, सनम शाक्य, प्रदीप श्रेष्ठ, कृष्णभक्त महर्जन, हेमन श्रेष्ठ, हरिमान दिवाकर, प्रदिप सिंह, भिमसेन रिसालपिं दुथ्याः । संकिपाय् संसारय् मनूतय्गु जीवन चक्रय् दोहोरे जुयाच्वनीगु घटना चक्रयात ब्वयातःगु दु ।
भारतया कलकता विश्वविद्यालयपाखें चिकित्साशास्त्रय् स्नातकोस्तर उपाधि कयावःम्ह वंशीकृष्ण नेपाःया मिखाया ल्वय् उपचार याइपिं मध्यय् छम्ह न्ह्यलुवाः खः । मिखाया शल्यचिकित्साय् थ्वय्कः अतिकं नांजाः ।
बौ धारणीधर बज्राचार्य व मां इन्द्रमाया बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०६९ तछलागा षष्ठी कुन्हु यलया नःत्वालय् साहित्यकार भाजु वंशीधर बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । भाजु वंशीधर बज्राचार्य छम्ह पत्रकारिता व चित्रकला पाखे अनुभव दुम्ह व खस भाषाया छम्ह संचारकःमि जुयाः नं लिपा वनाः थःगु मांभाय् नेपालभाषा साहित्यपाखे नुगः क्वसायेकादीम्ह पुलांम्ह साहित्यकार खः । साहित्यकार भाजु वंशीधरं इलय्ब्यलय् चिनाखँ व हाइकु पाखें थःत म्हसीका च्वंसां नेपालभाषाया व्याकरण ख्यलय् थःत बिस्कं कथं म्हसिकेत ताःलाःगु दु । थथे हे भाषा, जाति व व्याकरण नाप स्वापू दुगु वय्कःया न्हापांगु च्वसु सम्पादनया पलेसा खँग्वः माले ज्याय् हुइना भुइना (ने.सं. ११०५) नांगु च्वखँ खः ।
वय्कः छम्ह सम्पादक नं जुयादीगुलिं बुद्धधर्मनाप स्वापू दुगु थीथी पत्रिका सम्पादन यायां भाजु वंशीधर बज्राचार्यजुं पटाचारा पल्पसा किपाप्याखं ने.सं. ११२८ य् पिथनादिल । थ्व वय्कःया न्हापांगु सफू खः । लिपा वय्कःया च्वसा भाषा, जाति व व्याकरणपाखे क्वसाया वन । थुकिया लिच्वः खः वय्कःया ने.सं. ११२९ य् पिदंगु निगूगु सफू झीगु भाय् झीगु भाला । अरनिको समाजपाखें वय्कः चीन चाःहिलादीबलय् चीनया भौगोलिक, राजनैतिक, आर्थिक, सांस्कृतिक थीथी खँयात कयाः वय्कलं ह्याउँगु नांचाया जाला (ने.सं. ११४०) नांगु नीस्वपु नियात्रा च्वखँ संग्रह पिथनादीगु दु ।