वि.संं २०११ सालय्‌ भिंद्यःत्वालय्‌ अबु सूर्यमान डंगोल व मां मोहनमाया डंगोलया कोखं म्येहालामि, लय्‌चिनामि बीआर संगमया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया पूवंगु नां बेखारत्न महर्जन खः । वय्‌कलं ‘न्हिलाः न्हिलाः हुँ’ संकिपापाखें पाश्र्व गायन नं यानादीगु खः । वय्‌कःया बांबांलाःगु तःपु म्ये दु, थौंकन्हय्‌ वय्‌कः ध्वंखापुखू ताहाचलय्‌ च्वनादी ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु विकाशकुमार शाक्य नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २०१८ फागुण ३ गते जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां सरस्वती बज्राचार्य व बाःया नां बाबुराम शाक्य खः । वय्‌कलं नेपालभाषा मंकाः खलः बागलुङय् ल्यू छ्यान्जे जुयाः ज्या यानादीधुंकूगु दु । लिसें वय्‌कः ज्ञानोदय बुद्ध बिहार व शाक्य कल्याण समाजय् नं नायः जुयाः ज्या यानादीधुंकूगु जुल । वय्‌कः भारोत्तोलनया वरिष्ठ प्रशिक्षक नं जुयादी । वय्‌कः थीथी संघसंस्था पाखें सम्मानित नं जुयादीगु दु ।

मां पूर्णदेवी स्यस्यःया संरक्षकत्वय् ब्वलंम्ह भाजु विकाशमान श्रेष्ठया जन्म ने.सं. १०८१ दिल्लाथ्व ४ कुन्हु येँया रक्तकाली त्वालय् जूगु खः । थौंकन्हय् योगाचार्य विकाशानन्द कथं परिचितम्ह वय्‌कःयात साहित्य ख्यलय् विकाशमान जःया नामं म्हस्यू । नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् थःगु च्वसा दकलय् न्हापां तुतां चिनाखँ (सुकुन्दा १, ने.सं. ११०१) पाखें न्ह्याकादीम्ह भाजु श्रेष्ठया च्वसा नेपाली व अंग्रेजी भाषाय् नं न्ह्याः । नेपालभाषा साहित्यया सेवा यायां लिपा वय्‌कलं थःगु नुगःयात योग साधना व रेकी शिक्षापाखे क्वसायेकादिल । विद्यार्थीया इलंनिसें थीथी सिरपाः कयादीम्ह वय्‌कः नेपाल लिपि गुथिया संस्थापक नायः खः । धर्मदर्शनय् क्रान्तिकारी बिचाःधाः न्ह्याकादीम्ह भाजु विकाशानन्दजुं रेकी शिक्षाय् मनोक्रान्तिया लहर हयादियाः नेपाःयाम्ह दकलय् न्हापाम्ह रेकी मास्टर जुयाः योगाचार्य तक जुयादीत ताःलाःगु दु । वय्‌कलं नेपाल लिपि गुथि पाखें खँग्वः धुकूनाप स्वापू दुगु सफू सर्वय् (ने.सं. ११०३), देगः पिकाकः मचाकाजी पाखें दर्शननाप स्वापू दुगु सफू उखे स्वः थुखे स्वः थःगु ख्वाः थम्हं स्वः (ने.सं. ११०५) व आनन्द योगपाखें अंसा पासापिं (ने.सं. ११०६), अप्सरा प्रकाशनपाखें शिक्षा क्रान्ति (ने.सं. ११२२) यानाः तःगू सफू पिथनाः नेपालभाषा साहित्यया धुकू जायेकेगु ज्या यानादीधुंकूगु दु । थ्व बाहेक वय्‌कलं नेपालभाषाया पौभाः, सगं, बुलुमि लिसें थीथी पत्रिकाया सम्पादन नं यानादीधुंकूगु दु ।

विक्रम चरित्र ख्वपया जुजु भूपतिन्द्र मल्लं ने.सं ८२६ स च्वःगु शास्त्रीय परम्पराया पूधाः प्याखं खः। जुजु भूपतिन्द्र मल्ल मल्लकालय् थीथी भाषं दकलय् अप्वः (२९गू) प्याखं च्वयावंम्ह प्याखंच्वमि खः । स्वंगू दिवस (अध्याय÷अंक)य् ब्वथलातःगु थ्व बिक्रम चरित्र नाटकय् न्हापांगु दिवसय् झिंच्यापु म्ये च्यागू लु (दृष्य), निगूगु दिवसय् नीनिपु म्ये, च्यागू लु व स्वंगूगु दिवसय् झिंन्हय्पु म्ये व झिंखुगू लु दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व प्याखं जुजु भूपतिन्द्र मल्लं ख्वपया तलेजु देगलय् गजू छाःगु लसताय् क्यंगु खः । थ्व नाटकय् नं तत्कालिन मेमेपिं च्वमिपिनिगु नाटकय् थें न्हापांगु दिवसय् नान्दी म्ये कथं नासःद्यःया स्तुति यानाः नाटक आरम्भ यानातःगु दु । अथेहे राजवर्णन, देशवर्णनया म्येँया नापं मेमेगु म्ये नं दुथ्याकातःगु दु । भाव प्रस्तुतिया दृष्टिकोणं थुपिं म्ये आपालं तःजि जू । थ्व नाटकया कथावस्तु पौराणिक बाखं— लक्ष्मी, सरस्वती प्रार्दुभाव जुइगु, निम्ह मध्ये सु तःधं धकाः ल्वापु जुइगु, अले जुजु विक्रमादित्ययाथाय् वनाः न्याय् फ्वंवनीगु, अन्तय् सरस्वती हे त्याइगु विषयवस्तुइ आधारित प्याखं खः ।लक्ष्मीपुजाया उत्पति व महिमा ब्वयेगु हे थ्व नाटकया मू आशय जूगु दु ।

थौं स्वयाः ३०० दँ मयाक न्ह्यः जुजु भूपतिन्द्र मल्लं च्वःगु थ्व विक्रम चरित्र हस्तलिखित ग्रन्थयात भाजुपिं सत्यमोहन जोशी तथा हेमराज शाक्य निम्ह विद्वानपिं जानाः ने.सं १०९० य् देवनागरी लिपिं थौंया नाटकया सफूया ढाँचाय् थासा आखलं पिकयादीगु दु । थ्व सफूया निगूगु संस्करण ने.सं ११३०य् लोकसाहित्य परिषद् पाखें हानं पिदंगु दु ।

बा मोतिकाजी शाक्य व मां नानीहेरा शाक्यया कोखं ने.सं. १०९२ सिल्लाथ्व ३ कुन्हु यलया नःबहा त्वालय् च्वमि विक्रम शाक्यया जन्म जूगु खः । समसामयिक विषयय् च्वसु च्वयादीम्ह वय्‌कःया न्हापांगु च्वखँ यल देय्‌या न्यय्धाः हिति शीर्षकय् विश्वभूमि न्हिपतिइ पिदंगु खः । नेपालभाषा साहित्यया सेवा यायेगु नापं सामाजिक सेवाय् थःत पानादीम्ह भाजु शाक्यं बौद्धविहार नाप स्वापू दुगु सफू रत्नाकर महाविहार संक्षिप्त परिचय ने.सं ११२० य् पिथनादीगु दु । वय्‌कः थपु लय्‌पौया सम्पादक नं खः ।

ख्वप, क्वाठण्डौ त्वाःया मूल दीपंकर विहार लिक्कया विहारया नां विश्व विहार खः । थुगु बहाःयात विखु बहाः, अथे हे यंगलवर्ण महाविहार धकाः नं म्हसीकेफु । सन् १९३४ या तःभुखाचं दुनावंगु थुगु विहार पुनर्निर्माण याये मफया लोपप्रायः जूगु दु ।

थुगु बहाःया स्तम्भचैत्यया अभिलेख कथं श्री ३ जंगबहादुर राणाया शासनकाल ने.सं. ९९१ य्‌ थुगु विहार निर्माण जूगु खः । थुगु बहाःया क्वाःपाःद्यः अमिताभ बुद्धया शिरय्‌ दुम्ह पद्मपाणी लोकेश्वर खः । विहारया पश्चिम भागया जवंखवं गणेश व महांकाल अले दथुइ लोकेश्वरयात बिन्ति यानाच्वंम्ह हनुमान दु । थुगु बहाःयात प्रसन्नशील महाविहारया कचा बहाः नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । उकिं थुगु बहाः जीर्ण जूगुलिं बहाःया शाक्यसंघ दुथ्याःपिनि चूडाकर्म आदि पुजाविधि थःपिनिगु पुलांगु विहार प्रसन्नशील महाविहारय्‌ हे जूगु खनेदु ।

थौंतकया मालेज्या कथं ने.सं ४९३ य् च्वयातःगु विचित्र कौतुक (केशरपुस्तकालय दराज ल्याः ६० अभिलेख ग्रन्थ ल्याः १००१, पत्र ८०) नेपालभाषाया न्हापांगु चिकित्साशास्त्र सम्बन्धी हस्तलिखित ग्रन्थ खः। थ्व विचित्र कौतुक ने.सं ४९३ भुजिंम्वल लिपिं ताडपत्रय् च्वयातःगु, न्ह्यःनेया निपौ तनाच्वंगु जम्मा झिंनिपौ जक दुगु व्यवहारिक आयुर्वेद विषयया ग्रन्थ खः । थन ‘विचित्र’या अर्थ विभिन्न खःसा ‘कौतुक’या अर्थ व्यवहारय् माःगु विषय थुइकाच्वंगु दु । भाजु काशीनाथ तमोटया धापू कथं सरसर्ति स्वयेबलय् थ्व सफुलिइ मचा बुइकेगु प्रशुति विधि, मिखा ल्वय्, गलः सम्बन्धी वासःया खँ दुथ्यानाच्वंगु खनेदु ।

ईश्वरानन्द वैद्य व हीरादेवीया काय्मचा विजयकुमार भारतया आन्ध्र विश्वविद्यालयपाखें जलवायु विज्ञान विषयस स्नातकोत्तर यानावःम्ह खः । लिपा संयुक्तराज्य अमेरिकाया मिसोरी विश्वविद्यालयपाखें विद्यावारिधि यायेत वय्कः ताःलाःगु खः । थ्वय्कः मूलतः कृषिनाप सम्बन्धि जलवायु विज्ञान विधाया विशेषज्ञ खः । वय्कलं नेपाल सरकारया जलवायु विज्ञान विभागय् च्वनाः तःदँतक सेवा यानादीगु दु ।

म्येहालामि भाजु विजयमान सिंह तुलाधर ने.सं. १०८२ बछलागाः दसमि, मंगलबारखुन्हु मां निलशोभा तुलाधर व बाः रत्नमानसिंह तुलाधरया कोखं जन्म जुयादीगु खः । वय्‌कः न्ह्यःखा, येँय्‌ च्वनादी ।
वय्‌कलं तसकं नासलं लीक नेपालभाषाया यक्व हे म्ये हालादीगु दु । वय्‌कलं म्येहालाः पिदंगु म्येचाः ‘लूजः’ खः । वय्‌कःया बिशेष म्ये– ‘मचाबलय्‌ म्हितागु व कासा फुक ल्वःमन’, ‘हाकु सँ वः ह्याउँगु स्वां’, ‘मतिनां जाःगु मिखां छं स्वैबियाः’ आदि खः ।

नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् विजयरत्न असंबरे कथं नांजाःम्ह थ्वय्‌कःया नां विजयरत्न तुलाधर खः । विजयरत्नया जन्म मां कमला शाक्य व अबु बाबुकाजी शाक्यया कोखं ने.सं १०८१ इ असंत्वाःया असं चुकय् जूगु खः । लजगाः कथं पत्रकारिता व संकिपा (फिल्म) निर्देशक कथं ज्या यानादीम्ह थ्वय्‌कः नेपालभाषा साहित्य, संकिपा व पत्रकारिताया ख्यलय् नांजाःम्ह बहुआयामिक व्यक्तित्व खः । साहित्यख्यलय थ्वय्‌कःया च्वसा चिबाखं, हाइकु, ध्याचू, संकिपाया समीक्षा आदि ख्यलय् न्ह्याःगु दु । साहित्य ख्यलय् थ्वय्‌कःया प्रकाशित कृति खः — हाइकु ५२ (हाइकु मुना सफू,), रामशेखर नकःमिया जिगु नुगः खँ (जीवनी सफू), श्री ३ (चिबाखं मुना सफू) । थुपिं सफू बाहेक थ्वय्‌कःया विश्वभुमि, सन्ध्या टाईम्स, नेपालभाषा टाईम्स, न्हू प्रेस्टिज नेपाः, नेपाः सः, हिसि, पेज थ्री, ईलोहं, थौंकन्हय्, नःलि लगायत नेपालभाषाया आपालं पत्रपत्रिकाय् नियमित च्वसु पिदंगु दु ।

सफू प्रकाशन बाहेक थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया दकलय् न्हापांगु रंगीन वाःपौ स्वनिगः (ने.सं. १११९–२०),या सम्पादन यानादीगु दु । थ्वय्‌कलं थीथी साहित्यिक, संचार व सिनेमा सम्बन्धी संस्थाय् आवद्ध जुयाः च्वछायेबहःगु योगदान बियादीगु दु । भाषा साहित्य ख्यलय् थ्वय्‌कः नेपालभाषा एकेडेमिया कार्यकारणी दुजः खःसा नेपालभाषा परिषद्या नं दुजः खः ।

ने.सं. १११६ य् रेडियो नेपालया गुडनाइट एफ.एम.य् नेपालभाषा ज्याझ्वःया संस्थापकया रुपय् पलाः न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कः झीगु सः डटकम (वि.सं २०७७ बैशाख—२०७९ पुष ०५) या सम्पादक, नेपाल भिडियो चलचित्र संघय् सचिव , चलचित्र पत्रकार संघ नेपालया न्हापांम्ह उपाध्यक्ष, चलचित्र निर्देशक समाजया सचिव, आदीबासी जनजाति चलचित्र महासंघया संस्थापक उपाध्यक्ष खः।

नेवाः संकिपा ख्यलय थौंकन्हय् टेलिड्रामा, वीर गणेशमान आदि फिल्मया छम्ह निर्देशक नं खः । अथेहे थ्वय्‌कलं थीथी फिल्म फेस्टिभलया निर्णायक मण्डलया दुजः जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । थथे थीथी ख्यलय् संलग्न जुयाः ज्या यानादीगुया कदरस्वरुप्

थ्वय्‌कःयात थीथी संस्थां थीथी सिरपाः पदक व सम्मान देछाःग दु । गथे — धर्मादित्य धर्माचार्य सिरपा (ने.सं. ११२५), ईलोहं एल्भिस जोशी लुमन्ति पत्रकारिता सिरपा (ने.सं.११३०), नेवाः जागरण मञ्च सम्मान (ने.सं.११३२), राष्ट्रिय संगीत स्रष्टा सम्मान २०७५, विशिष्ट योगदान सम्मान २०७६, नेपाल सरकार चलचित्र विकास बोर्ड, रिपोर्टर्स क्लब विशेष सम्मान २०७५, रिपोर्टर्स क्लब, नातिकाजी राष्ट्रिय कला पत्रकारिता पुरस्कार २०७८ आदि ।