बा तुइसिं बज्राचार्य व मां भीममाया बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०८४ गुंलाथ्व १० कुन्हु यलया न्याधः त्वालय् भाजु विजयरत्न बज्राचार्य बूगु खः । नेपालभाषा विषय कयाः स्नातकोत्तर ब्वनेज्या क्वचायेकादीम्ह भाजु बज्राचार्य बैंकर लजगालय् दुम्ह खःसां छम्ह मांभायह्यःमि नं खः ।

नेपालभाषा साहित्य थपू यायेगुलि थःत फ्याना झाःम्ह वय्‌कलं लोकसाहित्य परिषद्या संस्थापक दुजःया नापं सचिव जुयाः तःदँ तक ज्या यानादिल । थ्व संस्थामार्फत् वय्‌कःया सक्रियताय् लोकसाहित्य संगोष्ठी न्यायेकेगु , सफू पिकायेगु व तःम्ह लोकसाहित्यविद्पिंत हनेगु ज्या जूगु दु । वय्‌कलं लोकसाहित्य परिषद्पाखें संचालन जूगु गोष्ठीइ कार्यपत्र न्ह्यब्वयेगु व थीथी पत्रिकाय् च्वसु च्वयेगु नं यानादीगु दु । सफूया रुपय् वय्‌कःया मनूतय्‌गु म्हय् च्वंगु ब्वयात कयाः थःगु हे पहलं विश्लेषण यानातःगु म्हग्वः खँग्वः मुना (ने. सं. १११९) पिदंगु दु ।

किलागः, येँया भाजु विश्वनारायण व मय्जु कृष्णलताया काय् विजयलाल सन १९३८ स बूम्ह खः । सन् १९६२ स भारतया आग्रा विश्वविद्यालयपाखें एमबिबिएस क्वचायेका वःम्ह थ्वय्कलं सन १९६७ स वेलायतया लण्डन विश्वविद्यालयपाखें रोगविज्ञानया ख्यलय् उच्चशिक्षा ब्वनावल । नेपालय् विशेषतः एड्स थुज्वःगु घातक ल्वय्या विरुद्ध जनस्तरय् चेतना ब्वलंकेगु व उकियात क्वलायेकेत अभियान न्ह्याकेगु ज्या वय्कलं यानादिल ।

वनारस, भारतय् बनेज्या यानाच्वंम्ह भाजु देवशंकरलालया काय्भाजु विजयशंकर सन् १९४५ स बूम्ह खः । लेवनानया अमेरिकी विश्वविद्यालय वेरुतपाखें इन्जिनियरिङ्ग क्वचायेका वःम्ह थुम्ह भाजु लिपा भारतया वैंगलौर वनाः भारतीय विज्ञान संस्थानपाखें स्नातकोत्तर क्वचायेका दीम्ह खः । थ्वय्कः नेपालय् दक्कलय् न्हापां जलासययुक्त जलविद्युत कुलेखानी परियोजना पूवंकेगुली प्राविधिक रुपय् आपालं तिबः बियादीम्ह मनू खः ।

म्येहालामि विजेन्द्र चवाल मां रामकुमारी चवाल व अबु शिवराम चवालया कोखं ने.सं. कौलाथ्वः चौथिखुन्हु ख्वपय्‌ जन्म जुयादीम्ह खः । सुमन सचिवपाखें शास्त्रीय संगीत सयेकादीम्ह चवालं रविन्द्रलाल श्रेष्ठपाखें तबला वाद्यवादन सयेकादीगु खः । आराधना संगीत समूह, ख्वपय्‌ आवद्ध वय्‌कलं अनिक शाक्यया च्वसाय्‌, शाम्बो चरण राजभण्डारीया लसय्‌ ‘जीवनया छुं छलिसे हनागु म्ये’ ने.सं. ११४२ कछलाथ्वः चतुर्दसिखुन्हु पिथना दीगु खः । थुगु म्यें वय्‌कलं निम्स अवार्डय्‌ बेष्ट सिंगरया जुरी अवार्ड कयादीगु खःसा बेष्ट इमर्जिङ सिंगर पेजथ्री पिपल्स च्वाइस अवार्ड नं त्याकादीगु खः । वय्‌कःया ‘भिंतुना दु भिंतुना’, ‘सुथय्‌ न्ह्यलं चालकि जितः मां लुमना वइ’ म्ये नं पिदने धुंकूगु दु ।

येँय् खिचापुखूस भाजु अष्टबहादुर व जमुनादेवीया गर्भंं सन १९४० स जन्म जूम्ह विणा वैद्य भारतया नयाँ दिल्लीया प्रतिष्ठानपाखें सौन्दर्य कला सम्बन्धय् डिप्लोमा यानावःम्ह मय्जु खः । नेपालय् समाः यायेगु कला बिषयस औपचारिक शिक्षा कयावःम्ह थ्वय्कः न्हापांम्ह खः । लिपा थ्व हे विधाय् उच्च ज्ञान कायेत लण्डन व टोकियो वनाः प्रशिक्षित जूम्ह खः । थ्वय्कःया नेतृत्वय् नेपालय् सौन्दर्य कलाया न्हापांगु प्रशिक्षण केन्द्र चायेकाः मय्जुपिन्त औपचारिक ज्ञान बीगु ज्या जूगु खः ।

भाषिक अभियन्ता मय्‌जु विद्या चित्रकारया जन्म थिमि देय्‌या बहाखा बजारय् मां आशामाया चित्रकार व अबु जिनकृष्ण चित्रकारया कोखं ने.सं १०७७ य् जूगु खः । वय्‌कःया पूवंगु नां विद्यालक्ष्मी चित्रकार खः । कथिन परिश्रम यानाः बी.एड, एम.ए डिग्री हासिल यानादीम्ह थ्वय्‌कलं आर्दश माध्यमिक विद्यालय थिमिइ पीदँ तक स्यनामि व न्हय्दँ तक प्राध्यानाध्यापक जुयाः शिक्षाया ख्यलय् ज्या यानादिल । थ्वय्‌कलं पल्पसा शिक्षा सदन नामं थिमिइ ब्वनेकुथि चायेकाः मस्तय्‌त छगू तगिं निसें नेपालभाषा अनिवार्य कथं ब्वंकेबीगु यानादिलसा, नेपालभाषा स्यनेकने यायेगु अर्थात् त्भबअजभचक क्ष्लकतचगअतष्यल कक्षा नं संचालन यानादिल । अथेहे थः प्राधानाध्यापक जुइवं ख्वप जिल्लाय् हे दकलय् न्हापां थःगु आर्दश माध्यमिक विद्यालय थिमी कक्षा १—५ तक नेपालभाषा अनिवार्यरुपं ब्वनेमाःगु व ९ व १० तगिमय् नेपालभाषा इच्छाधीन विषय कथं ब्वंकेगु ज्या न्ह्याकादिल । वय्‌कलं थः स्यनामि जुयाच्वंगु इलय् २०३५/२०३६ या शिक्षक आन्दोलन व पञ्चायत व्यवस्था विरोधी आन्दोलनय् नं सक्रिय रुपं ब्वति कयादिल।

ब्वनेकुथिं अनिवार्य अवकास प्राप्त याये धुंकाः वि.सं २०७३ निसें मय्‌जु विद्या चित्रकारं थःगु ई नेपालभाषा तव नेवाः आधिकार प्राप्तीया ज्याय् सक्रिय रुपं फ्यानादिल । थौंकन्हे थ्वय्‌कः येँ महानगरपालिका शिक्षा विभागया नेपालभाषा विज्ञ, नेपालभाषा एकेडेमिया कार्यकारणी दुजः, नेपाल राष्ट्रिय शिक्षक संगठन ख्वप कवःया न्वकु, पुं समाजया न्वकु, नेवाः देय् दबूया जः, आदिवासी नेवाः राजनैतिक अभियानया मूछ्याञ्जे जुयाः ज्या यानाच्वनादीगु दु । थम्हं ब्वंकेगु यानागु ब्वनेकुथिइ हःपाः बियाः आपाःसित नेपालभाषा ब्वंकेगु ज्या यानादीगुयात कदर यानाः वय्‌कःयात लक्ष्मीनारायण पुनमाया गुथि, विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथि, न्हयज्या खलः थिमि आदि संघसंस्थां हनेज्या याःगु दु ।

येँय् महानगरपालिकाया पुलांम्ह मेयर भाजु बिद्या सुन्दर शाक्यया जन्म सन् १९६३ इ येँया लगमय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां मंगलशोभा शाक्य व बाःया नां हेरारत्न शाक्य खः । वय्‌कः मेयर जुइ न्ह्यः येँ महानगर पालिका २१ वडाया पुलांम्ह वडा अध्यक्ष नं खः । पंचायतकालय् हे नेपालभाषा मंकाः खलः, येँय् २१ वडा कचा खलः लिसे आवद्ध जुयाः नेवाः, नेवाः जातिया भाषा, साहित्य संस्कृतिया उत्थानय् सक्रिय जुयाः वैच्वनादीम्ह वय्‌कलं थः

येँ महानगर पालिकाया मेयर जुयादीबलय् येँया फुक्क सामुदायिक बिद्यालय दुने नेपालभाषा पाठ्यक्रम दुथ्याकाः ब्वंकेगु व्यवस्थापन यानादिल । स्कूल तगिमय् नेपालभाषा ब्वने च्वये मदयाच्वंगु अवस्थाय् वय्‌कः पाखें बिद्यालय् ब्वनीपिं सकसितं हे नेपालभाषा ब्वंकेगु ब्यवस्था यानादिल । थ्व नेपालभाषायात जीवन्त यानातयेगु निंतिं वय्‌कः पाखें जूगु ज्वः मदुगु ज्या खः । वय्‌कलं न्ह्याकादीगु थ्व ज्या यल महानगरपालिका व किपु नगरपालिकां नं नालाकाःगु जुल । वय्‌कलं महानगरपालिकाया न्हिथंया ज्याखँय् नेपाल संवत्यात व्यवहारय् छ्यलाबुला हयेगु ज्याय् उबले नेतृत्वदायि भूमिका नं म्हितादीगु खः ।

२०७२ सालया तः भुखाचं तहस नहस जूगु येँया वहाः बही, आगं, द्यःछेँ, दिगी, सतः, फल्चा आदि सांस्कृतिक सम्पदा संरक्षण व पुनर्निर्माणया ज्याय् महानगरपालिकायात सक्रिय यानाः वय्‌कलं फुकं हे न्हू यानाबियादीगु दु । झीगु पहिचान न्हापा गथे खः अथे हे यानाबियादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं अमूर्त सांस्कृतिक सम्पदात बाजं, प्याखं, जात्रा आदियात मदिक्क न्ह्याकेतयेत माःगु श्रोतया ब्यवस्थापन नं यानाबियादीगु दु । गुकिं झीगु संस्कृति, जात्रा पर्व सदां न्ह्यानाच्वनेत दुग्यंगु तिबः जुइ ।

मैथिलि कवि कोकिल उपाधि बियातःम्ह मैथिलि व संस्कृत भाय्‌या झिंप्यंगूगु शताब्दिया कविया नां खः विद्यापति । कवि विद्यापतिं आपालं राधाया दृष्टिकोणं राधाकृष्ण मतिनाया म्येलिसें महाद्यः, नारांद्यः, दुर्गा व गंगाया यक्व भजन म्ये च्वःगु दु । ‘भनये विद्यापति’ धकाः कवि विद्यापतिया नां दुगु गुलिखे म्ये नेवाःतय्‌सं भजन व दापाय्‌ हालाच्वंगु दु । कवि विद्यापतिया म्येय्‌ छ्यलातःगु म्येग्वः दुगु दापाम्ये यक्व दु ।

त्यरः, येँया भाजु हीराबहादुर व मय्जु देवकुमारीया काय्भाजु विद्याभूषण सन् १९४३ स बूम्ह खः । अष्टे«लिया, मेलवर्न विश्वविद्यालयपाखें सन् १९६७ स विद्युत प्रसारण व दूर संचार विषयस स्नातक उपाधि कयावःम्ह थ्वय्कः नेपालय् टेलि सञ्चारया ख्यलय् भू–उपग्रह नापया स्वापू अले उकिया निंतिं अर्थस्टेशन स्वनेगुली मूभूमिका म्हितादीम्ह विज्ञ खः ।

केल, येँया भाजु रत्नबीर सिंह व मय्जु हीरादेवीया काय्भाजु विद्यावीर सिंह सन १९४२ स बूम्ह खः । थ्वय्कः सन् १९६५ स त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें भूगोल विषय कयाः स्नातकोत्तर क्वचायेके धुंकाः भारतया पटना विश्वविद्यालयपाखें विद्यावारिधि उपाधि कयादीम्ह खः । नेपालय् जनसांख्यिक शोध व अनुसन्धानया ज्याय् न्ह्यलुवा थ्वय्कः राष्ट्रिय निर्वाचन व मेमेगु प्रयोजनया निंतिं निर्वाचन क्षेत्र, जिल्ला, प्रदेश आदिया सीमा ब्यवस्थापनय् आपालं तिबः बियावःम्ह भाजु खः ।