NewaGyanKosh

बौ गोपालमान राजभण्डारी व मां जोगकुमारी राजवंशीया क्वखं ने.सं. १०४५ य् थँहिति क्वाःबहालय् संस्कृतिविद् शंकारमान राजवंशीया जन्म जूगु खः । इतिहास, संस्कृत व लिपिया आपालं ज्ञां दुम्ह भाजु शंकरमान राजवंशीं नेपालभाषाय् व खस भाषाय् नं च्वसु च्वयादी । नेवाः संस्कार व नेवाः संस्कृतिनाप स्वापू दुगु च्वसु च्वयादीम्ह राजवंशीजु नेपालभाषा प्रबन्ध ख्यःया नांजाःपिं च्वमिपिं मध्ये छम्ह खः । नेवाःतय्‌गु संस्कृति ब्वयेगु झ्वलय् वय्‌कलं थःगु न्हापांगु च्वखँ गथांमुगः ने.सं. १०९२ य् इनाप पत्रिकाय् पिथनादीगु खः । वय्‌कःया च्वसा नेवाः संस्कृति व नेवाः संस्कारपाखे जक क्वसाःगु मखसे नेवाः लिपि च्वन्ह्याकेगुलिइ नं उतिकं हे च्वजाःगु खनेदु । वय्‌कलं नेवाः लिपिनाप स्वापू दुगु सफू नेपाल लिपि विकास (ने.सं. १०९३), प्राचीन लिपि वर्णमाला (ने.सं. १०९३) पिथनादीगु दु ।

राजवंशीजु नेवाः संस्कार व संस्कृतिया विद्वान जक मखसे थुकिया संरक्षण व सम्वद्र्धनया ज्याय् नं तःजिगु योगदान बियादीम्ह खः । थ्व खँ ने.सं. १११२ य् पिथनादीगु वय्‌कःया सफू झीगु संस्कृति म्हसीकेपाखें सिइका कायेफु । अथेहे वय्‌कलं च्वयादीगु मेगु सफू ऐतिहासिक घटनावली (वि.सं. २०२०) नं खः । वय्‌कलं नेवाः संस्कार संस्कृतियात म्वाकातयेत यानादीगु ज्यायात कदर यासें हेमराज हःपाः सिरपाः व पुरातत्व तथा संस्कृति राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कारं वय्‌कःयात हनेधुंकूगु दु । अथेहे वय्‌कः छम्ह कर्मस्थ सरकारी कर्मचारी जूगुलिं गोरखा दक्षिणबाहु व श्री ५ विरेन्द्र शुभराज्याभिषेक पदकं (वि.सं. २०३१) नं विभूषित जुयादीगु दु ।

उपन्यासकार भाजु मल्ल के सुन्दरं च्वयादीगु थ्व शंखधर उपन्यास ऐतिहासिक व्यक्तित्व सम्बन्धय् छगू आख्यानात्मक परिकल्पना खः । नेपाल संबत्या प्रवर्तक शंखधरयात पात्र दयेकातःगु थ्व उपन्यास खः । नेपालभाषाय् थज्याःगु उपन्यास थ्व न्हापांगु खः । थ्व उपन्यास ने.सं.११३७ य् नेवाः जागरण मञ्च पाखें प्रकाशित जूगु खः ।

शंखधर ताँ लुमन्ति पौ नेपाल संबत्, शंखधर साख्वाः व वातावरण सम्बन्धी थीथी च्वसुत मुनातःगु छगू ग्यसुग्यंगु लुमन्ति पौ खः । थुकीया सम्पादक लोककवि राजभाइ जकःमि खः । थ्व ककञ्चो चागल विकास सेवा समाजं ने.सं. ११२५ य् पिथंगु खः । थ्व कामनपा २० व १३ स्वाःगु रामघाटस्थित ताँ उलेज्याया झ्वलय् पिदंगु लुमन्ति पौ खः । थ्व ताँया नां शंखधर ताँ खः । थुगु लमन्ति पतिइ थीथी विद्वान व च्वमिपिनिगु अनुसन्धानात्मक च्वसुत दुथ्यानाच्वंगु दु ।

नेपाल मण्डल अनुसनधान गुथि यलपाखें ने.सं. ११२९ कछलाय् पिथंगु शंखधरकृत नेपाल संवत् सफू नांजाःम्ह अनुसन्धाता भाजु काशिनाथ तमोटं च्वयादीगु खः । थ्व अनुसन्धानमूलक सफू ने.सं. ११२० य् नेपाल संवत्या प्रवर्तक शंखधरयात नेपालया राष्ट्रिय विभूति घोषणा याःगु विषययात कयाः थीथी न्ह्यसः दंगुलिं धाथें शंखधर धयाम्ह सु खः ? शंखधर धयाम्ह दुगु खः ला मखुला ? धयागु खँया लिसः बी कथं शंखधरनाप स्वापू दुगु अभिलेखत न्ह्यब्वयाः च्वयातःगु सफू खः । थ्व सफुलिइ मुक्कं नीछपु ऐतिहासिक च्वसुत नापं नेपाल संवत्नाप स्वापू दुगु अभिलेखया फोटो नं दुथ्याकातःगु दु ।

बाः प्रेमबीर कंसाकार व मां सुर्जदेवी कंसाकारया कोखं येँया थाय्‌मदु त्वालय् ने.सं. १०८५, ल्हुति पुन्हि कुन्हु भाजु शरद कसाःया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया पूवंगु नां शरदवीर कंसाकार खः । थौंकन्हय् वय्‌कः थाय्‌मदुइ हे च्वनादी । वय्‌कः थौंकन्हय् आशा सफूकुथिया नायः नापं आशा सफूकुथि गुथिया छ्याञ्जे नं खः । वय्‌कःया च्वसा नेपालभाषा, साहित्य, कला, संस्कृतिपाखे नं उतिकं हे च्वः । वय्‌कः साहित्यकःमि जक मखु, छम्ह स्यल्लाःम्ह प्याखंम्वः नं खः । वय्‌कलं तःगू हे ध्याचू ख्यालः, नाटक व संकिपा नं म्हितादीधुंकूगु दु ।

नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् भाजु शरद कसाः छम्ह बहुमुखी प्रतिभावान स्रष्टा खः । वय्‌कःया साहित्यिक यात्रा थौं स्वयां स्वीखुदँ न्ह्यःनिसें न्ह्यज्यात धयागु खँ वय्‌कःया दकलय् न्हापांगु साहित्यिक सृजना पौभाः स्वला पतिइ (दँ ६ ल्याः २३, ने.सं. ११०६) पिदंगु बाखं लुमन्ति पाखें सिइका कायेफु । थ्वहे झ्वलय् वय्‌कः नेपाल लिपि गुथिया नायः जुयाच्वंबलय् प्रचलित नेपाल लिपिया वर्णमाला (ने.सं. १११२) नेपाल लिपि गुथिं हे पिथंगु खः । वय्‌कलं थम्हं हे सम्पादन यानाः नेपाल लिपि गुथि पाखें ने.सं. १११५ य् जुजु जयप्रकाश मल्लया नाटक वीरध्वजोपाख्यान नं पिथनादीगु खः । शरद कसाःया बाखं विधापाखे दकलय् न्हापांगु बाखं मुना सफू खः जीवनया चाकलय् (ने.सं. ११३०) । अथेहे थीथी पत्रिकाय् पिहां वयेधुंकूगु व मेमेगु छपु निपु बाखं तनाः इलं ईया बाखं (ने.सं. ११३३) बाखं सफू पिथनादिल । वय्‌कलं लोकसाहित्य विधापाखें नं नुगः क्वसायेकादीगु दु । नेपालभाषाया एम.ए.या पाठ्यक्रमय् लोकसाहितय विषय नं दुथ्याकातःगु तर लोकसाहित्यया सफू म्हो जुयाच्वंगु इलय् लोकसाहित्य ब्वनीपिं ब्वनामिपिंत छुं भतिचासां ग्वाहालि जुइ धयागु नुगलं खंकाः ने.सं. ११३३ य् लोकवार्ता व लोकसाहित्य सफू पिथनादिल । अनं लिपा लोकसाहित्यया ल्यं दुगु ब्व नेवाः लोकसाहित्य : छगू दुवाला पिथनादिल ।

शरद कसाःजुं थःगु मांभाय् नेपालभाषा थपु यायेगु ज्याय् गुगु कथं थःत फ्यानादीगु खः, थुकिया हुनिं हे वय्‌कःयात जरिमैंया ल्याय्‌म्ह हःपाः सिरपाः (ने.सं. ११३३) लःल्हाःगु दु । अथेहे वय्‌कलं ने.सं. १११५ य् महेन्द्र विद्याभुषण, पलिस्था ख्यालः कासा पाखें (ने.सं १११५) बांलाःम्ह प्याखं च्वमि आदि सिरपाः नं त्याकादीगु दु ।

नेवाः जाति व नेपालभाषा आन्दोलनय् जीवंकाःछि सक्रिय जुयादीम्ह छम्ह न्ह्यलुवाः खः भाजु शरद कसाः । वय्‌कःया पूवंगु नां शरदवीर सिंह कंसाकार खः । अले वय्‌कलं थःत म्हसिकेया निंतिं थःगु नांया ल्यूने कसाःछँ उपनां तनादी । ने.सं. १०७० पोहेलाथ्व १२ य् जन्म जूम्ह वय्‌कःया बाःया नां रत्नवीरसिंह कसाः व मांया नां हेरादेवी कसाः खः । नेपाल संबत्‌या न्हूदँया लसताय् नेपालय् दकलय् न्हापां मोटरसाइकल ¥याली याःगु संस्था लय्ताः दबूलिसे वय्‌कः स्कूल कलेजया विद्यार्थीकालं निसें हे सक्रियरुपं आवद्ध जुयादी ।

वय्‌कः नेपाल लिपि गुथि व कसाः तःधं गुथिया नायः, स्वय्‌मसेवी हिदातातय् संस्था नेपाल ब्लड डोनर्स एसोसियसन (ब्लोदान)या संस्थापक नायः लिसें नेपालभाषा मंकाः खलः, येँया ल्यूछ्याञ्जे नं जुयादीम्ह खः । अथेहे वय्‌कः नेपाः राष्ट्रिय पार्टीया केन्द्रीय दुजः नं खः । वय्‌कः नेपाल लिपि गुथिया नायः जुयादीबलय् नेवाः लिपियात युनिकोडय् दुथ्याकेगु निंतिं माइक्रोसफ्ट इनोभेसन सेन्टर नेपालया नायः व कन्ट्रि डाइरेक्टर एलेन वैलोचन तुलाधरलिसे जानाः ज्या न्ह्याकादीगु खः । वि.सं. २०४८या संविधान वयेधुंकाः चायेकूगु नेपालभाषा माध्यमं ब्वंकीगु नेपाःया हे न्हापांगु ब्वनेकुथि जगतसुन्दर ब्वनेकुथिया नं वय्‌कः छम्ह संस्थापक खः । थुकथं थःगु भाय् जाति व समाजया उत्थानया ज्याय् सदां न्ह्यचिला च्वनादीम्ह वय्‌कः ने.सं.११३६ दिल्लाथ्व ज्याःपुन्हीकुन्हु ६६ दँया उमेरय् दिवंगत जुयादिल ।

विमल ताम्राकारया च्वसां पिज्वःगु थुगु शरदया मिला हाइकु संग्रह ने.सं. ११३२ ञलागा ३० कुन्हु कुतः पिकाकःया लुखां पिदंगु खः । थुकी देवनागरिक आखः नापनापं प्रचलित नेपाल लिपि नं छ्यलातःगु दु । हाइकु दुने अन्यायया सः थ्वया च्वंगु तायेदइ । दल–दलत ल्वानाः देशय् शान्ति तनावंगु ब्यथा दु । जनतां फयेमालाच्वंगु अनेक दुःख ब्वयातःगु दु ।