थ्वय्कःया जन्म मां विष्णुदेवी व अबु भरतबज्र (तुतु गुरुजु) बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०७८ गुंलाथ्वः द्वादसि, मंगलबारखुन्हु रत्नकीर्ति महाविहार मखंत्वाःया यताक्यबय् जूगु खः । थ्वय्कः श्री कन्या माध्यमकि विद्यालयय् शिक्षक जुयाः लिपा अनं प्रधानाध्यापक जुयाः अवकाश कयादिल ।
झिंनिदँ दुबलय् निसें चचा मे प्रशिक्षण कयाः थीथी पुजाय् हालेगु यानादिलसा २० दँ दुबलय् पँय्ताः पुइगु, कोताःखिं थायेगु ज्याय् संलग्न जुयादिल । छुं दँ न्ह्यःनिसें थुकिया गुरु जुयाः प्रशिक्षण बीगु ज्या यानादिल । बज्रयानी गुह्य सिन्दुरात्मक, चक्रपुजा, चक्रसम्बर व महासम्बर चक्रपुजा आदिइ तःकः चर्या नृत्य यानादिलसा विद्याधरी देवीया चक्रसम्बर चक्रपुजाय् प्वंगा पुयेगु व मेमेगु थासय् थज्याःगु हे पुजाय् पँय्ताः पुयादी । वंश परम्पराकथं वयाच्वंगु कालभैरव पुजारी नं खः थ्वय्कः ।
बाः प्रेमबीर कंसाकार व मां सुर्जदेवी कंसाकारया कोखं येँया थाय्मदु त्वालय् ने.सं. १०८५, ल्हुति पुन्हि कुन्हु भाजु शरद कसाःया जन्म जूगु खः । वय्कःया पूवंगु नां शरदवीर कंसाकार खः । थौंकन्हय् वय्कः थाय्मदुइ हे च्वनादी । वय्कः थौंकन्हय् आशा सफूकुथिया नायः नापं आशा सफूकुथि गुथिया छ्याञ्जे नं खः । वय्कःया च्वसा नेपालभाषा, साहित्य, कला, संस्कृतिपाखे नं उतिकं हे च्वः । वय्कः साहित्यकःमि जक मखु, छम्ह स्यल्लाःम्ह प्याखंम्वः नं खः । वय्कलं तःगू हे ध्याचू ख्यालः, नाटक व संकिपा नं म्हितादीधुंकूगु दु ।
नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् भाजु शरद कसाः छम्ह बहुमुखी प्रतिभावान स्रष्टा खः । वय्कःया साहित्यिक यात्रा थौं स्वयां स्वीखुदँ न्ह्यःनिसें न्ह्यज्यात धयागु खँ वय्कःया दकलय् न्हापांगु साहित्यिक सृजना पौभाः स्वला पतिइ (दँ ६ ल्याः २३, ने.सं. ११०६) पिदंगु बाखं लुमन्ति पाखें सिइका कायेफु । थ्वहे झ्वलय् वय्कः नेपाल लिपि गुथिया नायः जुयाच्वंबलय् प्रचलित नेपाल लिपिया वर्णमाला (ने.सं. १११२) नेपाल लिपि गुथिं हे पिथंगु खः । वय्कलं थम्हं हे सम्पादन यानाः नेपाल लिपि गुथि पाखें ने.सं. १११५ य् जुजु जयप्रकाश मल्लया नाटक वीरध्वजोपाख्यान नं पिथनादीगु खः । शरद कसाःया बाखं विधापाखे दकलय् न्हापांगु बाखं मुना सफू खः जीवनया चाकलय् (ने.सं. ११३०) । अथेहे थीथी पत्रिकाय् पिहां वयेधुंकूगु व मेमेगु छपु निपु बाखं तनाः इलं ईया बाखं (ने.सं. ११३३) बाखं सफू पिथनादिल । वय्कलं लोकसाहित्य विधापाखें नं नुगः क्वसायेकादीगु दु । नेपालभाषाया एम.ए.या पाठ्यक्रमय् लोकसाहितय विषय नं दुथ्याकातःगु तर लोकसाहित्यया सफू म्हो जुयाच्वंगु इलय् लोकसाहित्य ब्वनीपिं ब्वनामिपिंत छुं भतिचासां ग्वाहालि जुइ धयागु नुगलं खंकाः ने.सं. ११३३ य् लोकवार्ता व लोकसाहित्य सफू पिथनादिल । अनं लिपा लोकसाहित्यया ल्यं दुगु ब्व नेवाः लोकसाहित्य : छगू दुवाला पिथनादिल ।
शरद कसाःजुं थःगु मांभाय् नेपालभाषा थपु यायेगु ज्याय् गुगु कथं थःत फ्यानादीगु खः, थुकिया हुनिं हे वय्कःयात जरिमैंया ल्याय्म्ह हःपाः सिरपाः (ने.सं. ११३३) लःल्हाःगु दु । अथेहे वय्कलं ने.सं. १११५ य् महेन्द्र विद्याभुषण, पलिस्था ख्यालः कासा पाखें (ने.सं १११५) बांलाःम्ह प्याखं च्वमि आदि सिरपाः नं त्याकादीगु दु ।
नेवाः जाति व नेपालभाषा आन्दोलनय् जीवंकाःछि सक्रिय जुयादीम्ह छम्ह न्ह्यलुवाः खः भाजु शरद कसाः । वय्कःया पूवंगु नां शरदवीर सिंह कंसाकार खः । अले वय्कलं थःत म्हसिकेया निंतिं थःगु नांया ल्यूने कसाःछँ उपनां तनादी । ने.सं. १०७० पोहेलाथ्व १२ य् जन्म जूम्ह वय्कःया बाःया नां रत्नवीरसिंह कसाः व मांया नां हेरादेवी कसाः खः । नेपाल संबत्या न्हूदँया लसताय् नेपालय् दकलय् न्हापां मोटरसाइकल ¥याली याःगु संस्था लय्ताः दबूलिसे वय्कः स्कूल कलेजया विद्यार्थीकालं निसें हे सक्रियरुपं आवद्ध जुयादी ।
वय्कः नेपाल लिपि गुथि व कसाः तःधं गुथिया नायः, स्वय्मसेवी हिदातातय् संस्था नेपाल ब्लड डोनर्स एसोसियसन (ब्लोदान)या संस्थापक नायः लिसें नेपालभाषा मंकाः खलः, येँया ल्यूछ्याञ्जे नं जुयादीम्ह खः । अथेहे वय्कः नेपाः राष्ट्रिय पार्टीया केन्द्रीय दुजः नं खः । वय्कः नेपाल लिपि गुथिया नायः जुयादीबलय् नेवाः लिपियात युनिकोडय् दुथ्याकेगु निंतिं माइक्रोसफ्ट इनोभेसन सेन्टर नेपालया नायः व कन्ट्रि डाइरेक्टर एलेन वैलोचन तुलाधरलिसे जानाः ज्या न्ह्याकादीगु खः । वि.सं. २०४८या संविधान वयेधुंकाः चायेकूगु नेपालभाषा माध्यमं ब्वंकीगु नेपाःया हे न्हापांगु ब्वनेकुथि जगतसुन्दर ब्वनेकुथिया नं वय्कः छम्ह संस्थापक खः । थुकथं थःगु भाय् जाति व समाजया उत्थानया ज्याय् सदां न्ह्यचिला च्वनादीम्ह वय्कः ने.सं.११३६ दिल्लाथ्व ज्याःपुन्हीकुन्हु ६६ दँया उमेरय् दिवंगत जुयादिल ।
शरिष्मा अमात्य नेपाःया संगीत ख्यलय् छम्ह पप म्येहालामिकथं म्हस्यू । थ्वय्कःया जन्म ने.सं. १०९७ अनलाथ्वः नःमि, सोमबारखुन्हु यलय् जूगु खः । थ्वय्कःया इहिपाः वि.सं. २०५८ पाखे म्येहालामि संजीब प्रधानलिसें जूगु खः ।
थ्वय्कः मचा इलंनिसें म्ये हालेगु व प्याखं हुलेगुली नुगः क्वसाःम्ह खः । आदर्श कन्या मन्दिरं एस.एल.सी. बियाः पद्मकन्या क्पाम्पसं शास्त्रीय संगीतय् डिप्लोमा यानादीगु खः । थ्वय्कलं दकलय् न्हापां हालादीगु नेवाः म्ये ‘छंगु मिखाया सागरय्’ खः । थ्व म्ये बुद्ध साय्मिं च्वयाः लसय् हनादीगु खः । थ्वय्कःया दकलय् न्हापां म्येचालय् पिदंगु म्ये ‘मतिना यानाः हे जिं छन्त पियाच्वना’ खः । ने.सं. १११७ स पिदंगु म्येचाः ‘ज्वजलपा’ सं दुथ्याःगु थुगु म्ये राहुल मानन्धरं च्वयाः लसय् हनादीगु खः ।
थ्वय्कःया मेमेगु लोकंह्वाःगु नेवाःम्येत मध्यय् ‘वयाब्यु छ अनतक्क’, ‘फय् वलकिं सिमा सनी’, ‘जितः विश्वास मदु ला’ खः । थ्वय्कःयात संगीत ख्यलय् दुहां वयेत संगीतकःमि बुद्ध साय्मिपाखें आपालं हःपा जूवंगु खः ।
थ्वय्कलं वि.सं. २०५३ सालपाखे ‘खै को होला मेरो जीवन साथी’ म्ये हालाः संगीत ख्यलय् दुहां झाःम्ह खः । थ्वय्कःया खस भाषाया प्यचाःति म्येचा पिदंगु दु । दकलय् न्हापां थःगु हे नामं वि.सं. २०५३ पाखे ‘शरिष्मा’ म्येचाः पिथना दीगु खः ।
थ्वय्कःया खस भाय्या आपालं म्येत लोकंह्वाः । उकी मध्यय् ‘म तिमीलाई माया गर्छु’, ‘ओ मेरो प्रियतम’, ‘किन तिमी टाढा हुन्छौ’ खः । थ्वय्कलं निसलं मल्याक म्ये हाला दीधुंकल । नेवाः व खस संगीत ख्यलय् आपालं सिरपाः त्याका दीधुंकूम्ह थ्वय्कलं छुं ई ब्वनेकुथी संगीत प्रशिक्षक, टि.भी. व एफ.एम.य् ज्याझ्वः नं न्ह्याकादीगु खः । थ्वय्कः थौकन्हय् अमेरिकाय् च्वनाः थःगु ब्यवसायलिसें संगीत साधनाय् न्ह्यज्याना च्वनादीगु दु ।
अबु तिर्थप्रसाद सिंह व मां तिर्थशोभा सुवालया कोखं वि.सं. २०३२ मंसीर १० कुन्हु येँया तम्वःगल्लीइ सञ्चारकर्मी व भाषिक अभियन्ता मय्जु शर्मिला सुवालया जन्म जूगु खः । विज्ञान विषय (आइ.एससि) ब्वनेधुंकूम्ह मय्जुं स्नातकोत्तरया ब्वनेज्या धाःसा नेपालभाषाय् यानादीगु खः । वय्कः मय्जुं थः मांभाय् नेपालभाषा नापं मेगु स्वता भाय् नेपाली, अंग्रेजी व हिन्दी नं छ्यलादी । नेपालभाषाया साहित्यिक पौ पलेस्वां ने.सं. ११३१ थिंलागा ३ थ्यंल्याः ६ या सम्पादक मय्जु सुवालया नेपालभाषा साहित्यिक ख्यलय् न्हापांगु साहित्यिक सृजना विलागः छधाः प्याखं जिगु अनुभव खः । रेडियो उपत्यका ८७.६ मेगाहर्जय् नेपालभाषाया ज्याझ्वः (वि.स.२०६५–२०७२) न्ह्याकामि वय्कः सन् २०१२, २०१३ व २०१७ य् जूगु मिस ज्यापु ब्युटी पेजेन्टय् नेपालभाषा प्रशिक्षक जुयाः ज्या यानादीगु खः ।
अथेहे योमरि पुन्हीया लसताय् ने.सं ११३४, ११३५ व ११३७ या राष्ट्रिय ज्यापु दिवस विशेषांकया संयोजक जुयादीम्ह खः । वय्कःयात ज्ञानज्योति सिरपाः (ने.सं ११३१), सिद्धि सिरपाः (ने.सं. ११३२), गुक्वःगु ज्यापु दिवस रेडियो पत्रकारिता सिरपाःपाखें नं हनेधुंकूगु दु । वय्कलं ने.सं. ११३७ य् चक्रमान डंगोल स्मृति विशेषया संयोजक जुयादीम्ह वय्कःया नेवाः संस्कृति सम्पदा सम्बन्धी थीथी च्वसु थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदनाच्वंगु दु ।