मां मिठीदेवी कायस्थ व बौ कृष्णगोपाल कायस्थया तःधीकःम्ह काय् जुयाः ख्वपया बालाखु त्वालय् ने.सं. १०७५ थिंलाथ्व ३ कुन्हु जन्म जुयादीम्ह श्यामगोपाल कायस्थ हे श्याम आशा खः । वय्‌कःया ने.सं. ११००—११४२ दँया दुने अर्थात् पीनिदँया दुने नेपालभाषाया न्हय्‌गू व खसभाषा निगू यानाः गुंगू सफू पिदंगु दु ।

चिबाखं विधाय् थःगु हे म्ह्सीका दयेकादीम्ह आशाजुं ल्ह्वंगु ल्हाः (ने.सं.११०१), पंजलं दुने पंजलं पिने (ने.सं.११२९), बाः वःगु ख्वबि (ने.सं.११३९), पिज्वय् मफुगु सः (ने.सं.११३९), लालटिन (ने.सं. ११४०), जलय् जि (ने.सं.११४१), निभाः पियाच्वंपिं (ने.सं.११४२) यानाः न्हय्‌गू चिबाखं सफू वय्‌कःया पिदने धुंकूगु कृतित खः । उबलय्‌या ख्वपया भाषिक आन्दोलनया छगू नांदंगु पुस्तकालय् ज्ञानज्योति पुस्तकालयया नायः जुयादीम्ह वय्‌क न्हूजः, किकिंपा, तिबः व ह्याउँबाला ल्या ४ व ५या सम्पादक नं खः ।

विराट ने.भा.सा.स. गुथि व नेपाल साहित्य मन्दिरया जिवंकाःछि दुजः जुयादीम्ह वय्‌कः याताजः नेपालभाषा साहित्य श्याम विश्व सिरपाःया दाता नं खः । नेपालभाषाया चिबाखं विधाय् वय्‌कलं यानादीगु योगदानयात कदर यासें वय्‌कःयात पद्मा रामचन्द्र लघुकथा सम्मान २०७९ नं छाय्‌पीगु ज्या जूगु खः ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं सांस्कृतिक नापं भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु श्याम टमोट नं छम्ह खः । वय्‌कः भोजपुर जिल्लाया टक्सार २, खिकामाछाय् वि.सं. २०१० असार १५ कुन्हु जन्म जूगु खः । वय्‌कः नेपालभाषा मंकाः खलः, भोजपुरया संस्थापक नायः खः । वय्‌कः नांजाःम्ह म्येँ च्वमि नं खः । वय्‌कलं च्वयादीगु गांगामं दना वा बस्ति स्तिं दना वा धयागु म्ये देय्‌न्यंक हे बय्‌बय् जूगु म्येँ खः । वय्‌कःया च्वसां पिदंगु नेपालभाषाया सिडि म्येचाः गां गामं दना वा ने.सं.११३६ य् टक्सार भोजपुरं पिथंगु खः । नेपालभाषा मंकाः खलः भोजपुरं पिथंगु ख्वाःपौया वय्‌कः सम्पादक नं खः ।

बा गणेशबहादुर श्रेष्ठ मलेकू व मां रत्नदेवी श्रेष्ठ मलेकूया कोखं ने.सं. १०४४ य् यलया पूच्वय् संगीतकर्मी भाजु श्याम मलेकू बूगु खः । स्वाध्यायन यानादीम्ह भाजु मलेकूया नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् मू विधा चिनाखँ खः । चिनाखँ पाखे थःगु साहित्यिक यात्रा न्ह्याकादीम्ह भाजु मलेकूया न्हापांगु चिनाखँ मुना सफू नखत्या (ने.सं. १११०) खः । लिपा वय्‌कलं थःगु नुगःयात संगीत शास्त्रय् क्वसायेकाः छम्ह लोकंह्वाःम्ह संगीतकर्मी जुइत ताःलात ।

वि.सं. २०१२ सालय्‌ येँया भिंद्यःत्वालय्‌ अबु शंकरमान मल्ल व मां चन्द्रमाया मल्लया कोखं गायक श्याम मल्लया जन्म जूगु खः । वय्‌कलं नेवाः व खस नेपाली निगुलिं भासं म्ये हालादीगु दु । थौंकन्हय्‌ वय्‌कः नेवाः भजनय्‌ लगे जुया च्वनादीगु दु ।

भाजु श्यामसुन्दर सैंजु काभ्रेपलाञ्चोक जिल्ला पन्तिइ ने.सं. १०६० (वि.सं.१९९६) मार्ग शुक्ल ३ कुन्हु बाः दिलभक्त सैंजु व मां रत्नदेवी संैजुया कोखं जन्म जूगु खः । वय्‌कलं नेपालभाषा व खस् नेपाली भाषं कविता, समालोचना व छधाः प्याखं च्वयादीगु दु ।

गोरखापत्रया प्रधान सम्पादक जुयादीधुंकूम्ह भाजु श्यामसुन्दर सैंजुया कृतिगत रुपय् छुं सफू पिमदंनिगु खःसां वय्‌कःया नेपालभाषाय् काव्य साधना तसकं हे ताहाकः । वय्‌कःया यक्व हे कविता सितु, झी आदि थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । वय्‌कःया च्याम्पति नांया कविता झी पत्रिकाय् ने.सं.१०७८ य् न्हापां पिदंगु खः । वय्‌कः नेपालभाषाया अग्रज आधुनिक कविपिं मध्ये छम्ह खः । भाजु श्यामसुन्दर सैंजुं न्हापा परम्परागत कविता च्वयाः लिपा आधुनिक कविता च्वयादिल । उकि नं वय्‌कःयात पद्यात्मक मोहं सालाकाःगु खनेदु । नैराश्य, असन्तोष, आक्रोस वय्‌कःया कविताया मूल प्रवृति खः ।

नेपालभाषा साहित्यय् प्रगतिशील बाखं च्वया वैच्वनादीम्ह भाजु श्यामदासया पूवंगु नां श्यामदास प्रजापति खः । बाः तुलसी साहुखलः व मां हरिमायाया कोखं ने.सं. १०७४ दिल्लाथ्व पारु कुन्हु वय्‌कः येँय् मरुत्वालय् जन्म जुयादीगु खः । भाजु श्यामदास बाखंच्वमिया लिसेलिसें साहित्यिक पत्रकार, कवि व अनुवादक नं खः । वय्‌कलं छगू इलय् राजमति वाःपतिइ ह्याउँनिभाःया नामं सफू म्हसिका च्वयेगु यानादिलसा देशय्‌मरु झ्याः वापतिइ वय्‌कलं सरगत भाजुया नामं सफू म्हसिका स्तम्भ च्वयेगु यानादिल । भाजु श्यामदास पल्पसा साहित्यिक निलापौया सम्पादक खः । वय्‌कलं थ्व पत्रिकाय् श्याम डि. कुमाः धकाः थःगु नां च्वयादिल । वय्‌कः तिकिझ्याः व पलिस्था दँ पौया नं सम्पादक खः ।

भाजु श्यामदास प्रजापति पलिस्था नांयागु साहित्यीक संस्थाया नायः नं खः । वय्‌कःया कुशल नेतृत्वय् थ्व संस्थां झिक्वः तक मदिक्क नेपालभाषाया ख्यालः कासा न्ह्याकल । अथेहे मदिक्क थीथी साहित्यिक ज्याझ्वः यायेगुया नापनापं नेपालभाषा साहित्यया तःगू हे सफू प्रकाशन नं यानादिल ।

वय्‌कः नेपालभाषा प्रगतिशील च्वमि गुथिया नं संस्थापक संयोजक खः । थ्व संस्थापाखें वय्‌कलं नेपालभाषाया प्रगतिशील साहित्यया विकासया निंतिं यक्व हे गतिविधि न्ह्याकादील । नेपालभाषाया सफू पिथनेगु उद्देश्य कयाः वय्‌कलं थः मदुम्ह जहानया नामं रत्नदेवी प्रजापति साहित्य ट्रष्ट नीस्वनादीगु दु । भाजु श्यामदास प्रजापतिया न्हापां पिदंगु स्वांनाप शीर्षकया चिनाखँ खः । थ्व चिनाखँ सितु निलापतिइ ने.सं. १०९० य् पिदंगु खः । वय्‌कःया न्हापांगु प्रायश्चित नांया बाखं पल्पसा निलापतिइ ने.सं.१०९३ य् पिदंगु खः ।

भाजु श्यामदास प्रजापतिया पिदने धुंकूगु सफू थुकथं जुल– आक्सय् लूगु निभाः (बाखं, ने.सं.१०९७), निभाःया पलाखय् (बाखं, ने.सं.११०४), सुथ लूगु सुथ (बाखं, ने.सं.११२२), सः बसः जिन्दगी (मुक्तक, ने.सं.११३०), सर्गः थः हे नमि (बाखं, ने.सं.११३०), मत छप्वाः नुगः दुने (बाखं, ने.सं.११३३) आदि । वय्‌कःया ज्यायात कदर यासें बुद्धिपूर्ण सिरपाः देछाःगु दु ।

चित्रकलाकार श्यामलाल श्रेष्ठया जन्म सन् १९४६ य् येँया भ्वताहितिइ अबु कृष्णलाल श्रेष्ठ व मां मथुरामाया श्रेष्ठया कोखं जूगु खः । ललितकलाय् डिप्लोमा यानादीम्ह वय्कलं दकलय् न्हापां सन् १९७५ य् यँेय् याकः कला ब्वज्या यानादिल । वय्कलं येँय् न्हय्क्वः, जापान, अमेरिका, इटालीइ छक्वः छक्वः याकः कला ब्वज्या यानादीगु दु । अथे हे वय्कलं नेपाः, भारत, बंगलादेश, जापान व रुसय् नं मंकाः कला ब्वज्या याये धुंकूगु दु । वय्कलं सन् १९७१ य् नाफां ग्वसाः ग्वःगु चित्रकला प्रतियोगिताय् लियांल्यू सिरपाः, सन् १९७४ व १९९७ य् नाफां ग्वसाः ग्वःगु चित्रकला प्रतियोगिताय् न्हाप सिरपा, सन १९८४ य् जूगु चित्रकला प्रतियोगिताय् स्वर्णपदक त्याकादीगु दु ।

येँ, थाय्मदुया भाजु योगेन्द्रप्रकास व मय्जु तुलसीमायाया काय्मचा श्यामसुन्दर सन् १९४२ स बूगु खः । भारतया पुनाय् रसायन शास्त्र विषयस स्नातकोत्तर क्वचायेका वयेधुंकाः जैविक रसायन विषयस वेलायतं उच्चशिक्षा कयादिल । तःदँतक त्रिविवि, शिक्षण अस्पतालय् चिकित्सा शास्त्र अन्तर्गत जैविक रसायनयात कयाः प्राध्यापन यायेगुया नापनापं थुगु ख्यलय् परीक्षण विधिया प्रयोगशाला नीस्वनेगुली मूवंगु ज्या यानादिल । लिपा तःदँतक काठमाडौं विश्वविद्यालयया प्राध्यापक जुयाः सेवा यानादीगु खः ।

श्यामसुन्दर शिल्पकार अभिनय ख्यलय्‌ लोकंह्वाःम्ह कलाकःमि खः । वय्‌कः ने.सं. १०९० कौलागाः नःमि, सुक्रबारखुन्हु ख्वपय्‌ जन्म जूम्ह खः । वय्‌कःया अबुया नां रामसुन्दर शिल्पकार व मांया नां श्यामकेशरी शिल्पकार खः । ने.सं. ११०३ दँय्‌ कला ख्यलय्‌ पलाः न्ह्याकादीम्ह वय्‌कलं संकिपा, प्याखं, ख्यालः, दबू प्याखं, टेलिप्याखं, म्यूजिक भिडियो, रेडियो नाटक लिसेंया थीथी विधाय्‌ अभिनय, लेखन व निर्देशन यानादीगु दु । ‘आयाँ क्वात’, ‘मिस्कट’, ‘छन्हु’, ‘आक्रमण’ व ‘सांसिते बाँकि तये’ लिसेंया ख्यालः च्वयाः अभिनय नं यानादीम्ह खः ।
‘सतकय्‌ ब्वलंम्ह मनू’, ‘जब सत्य न्यालः वनी’, ‘जनता जनार्दन’ नापं तःगू ख्यालः व प्याखं, ‘झ्वकमनिंम्ह’, ‘ख्वताबजि’, ‘डाय्‌ड सन’, ‘उलिंचिया बाखं थुलिंचा’ लिसेंया टेलिप्याखं व ‘मिखा दुम्ह कां’, ‘तिमिला’, ‘तुयुमति’ लिसें सुइगुलिं मल्याक नेवाः संकिपाय्‌ म्हितादी धुंकूगु दु । वय्‌कलं ‘यमलोक’, ‘टुरिष्ट गाइड’, ‘यमलोकय्‌ पार्टि’ लिसेंया भिंmखुगू नाटकया निर्देशन यानादीगु दु । भक्तपुर एफ.एम. व मैत्री एफ.एम.य्‌ नं नेवाः ज्याझ्वः न्ह्याकादीम्ह खः । नेपालभाषा साहित्य तःमुंज्या, किंकिंपा कल्चरल ग्रुप, ख्यालिगुलु गुथि, रामशेखर लुमन्ति दबू, च्वंगा गणेश खःचा गुथि, नाट्यकर्मि समाज व नेपालभाषा संकिपा संघलिसे आवद्ध वय्‌कलं पलिस्था ख्यालः कासा ने.सं. १११३ य्‌ उत्कृष्ट ख्यालः व उत्कृष्ट कलाकारया सिरपाः, ने.सं.१११४ य्‌ नेपालभाषा साहित्य तःमुंज्याय्‌ उत्कृष्ट ख्यालः व उत्कृष्ट कलाकारया सिरपाः, पेजथ्री अवार्ड ने.सं.११३८ य्‌ उत्कृष्ट हास्य कलाकारया सिरपाः त्याकादीगु दु ।

बा बालकृष्ण नकःमि व मां नारायणदेवी नकःमिया कोखं ने.सं. १०६४ इ येँया असं कमलाछि त्वालय् ख्यालः च्वमि श्रीकृष्ण अणुया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया पूवंगु नां श्रीकृष्ण नकःमि खः । ख्यालः च्वमि श्रीकृष्ण अणुजुं ख्यालः च्वयादीबलय्ख्याः कथंजक मखुसे नीकथं हे च्वयादी । थुकिया दसु वय्‌कलं च्वयादीगु नेपाल टेलिभिजनं प्रसारण जूगु टेलिप्याखं तं बैंक नं छगू खः । समाजय् ब्वलनाच्वंगु मखुगु मनिंगु ज्याखँयात कयाः मर्मय् दिक्क व नुगलय् थिइक्क ब्वयेगु वय्‌कःया ख्यालः प्याखंया विशेषता खः । बौद्धिक सजगतां भय्‌ब्यूगु थ्वय्‌कःया ख्यालकं नेपालभाषाया ख्यालि प्याखंया लागा तब्या व तःचाः यायेगुली गाक्क तिबः बिउगु दु । ख्यालि प्याखंया नांजाःम्ह च्वमि जूसां वय्‌कःया न्हापांगु साहित्यिक रचना चिनाखँ खः । अथेहे थ्वय्‌कःया ख्यालि मुना सफू खः ला मखुला (ने.सं. १०९७) खः ।