वि.सं. २०१२ सालय्‌ येँया भिंद्यःत्वालय्‌ अबु शंकरमान मल्ल व मां चन्द्रमाया मल्लया कोखं गायक श्याम मल्लया जन्म जूगु खः । वय्‌कलं नेवाः व खस नेपाली निगुलिं भासं म्ये हालादीगु दु । थौंकन्हय्‌ वय्‌कः नेवाः भजनय्‌ लगे जुया च्वनादीगु दु ।

चित्रकलाकार श्यामलाल श्रेष्ठया जन्म सन् १९४६ य् येँया भ्वताहितिइ अबु कृष्णलाल श्रेष्ठ व मां मथुरामाया श्रेष्ठया कोखं जूगु खः । ललितकलाय् डिप्लोमा यानादीम्ह वय्कलं दकलय् न्हापां सन् १९७५ य् यँेय् याकः कला ब्वज्या यानादिल । वय्कलं येँय् न्हय्क्वः, जापान, अमेरिका, इटालीइ छक्वः छक्वः याकः कला ब्वज्या यानादीगु दु । अथे हे वय्कलं नेपाः, भारत, बंगलादेश, जापान व रुसय् नं मंकाः कला ब्वज्या याये धुंकूगु दु । वय्कलं सन् १९७१ य् नाफां ग्वसाः ग्वःगु चित्रकला प्रतियोगिताय् लियांल्यू सिरपाः, सन् १९७४ व १९९७ य् नाफां ग्वसाः ग्वःगु चित्रकला प्रतियोगिताय् न्हाप सिरपा, सन १९८४ य् जूगु चित्रकला प्रतियोगिताय् स्वर्णपदक त्याकादीगु दु ।

येँ, थाय्मदुया भाजु योगेन्द्रप्रकास व मय्जु तुलसीमायाया काय्मचा श्यामसुन्दर सन् १९४२ स बूगु खः । भारतया पुनाय् रसायन शास्त्र विषयस स्नातकोत्तर क्वचायेका वयेधुंकाः जैविक रसायन विषयस वेलायतं उच्चशिक्षा कयादिल । तःदँतक त्रिविवि, शिक्षण अस्पतालय् चिकित्सा शास्त्र अन्तर्गत जैविक रसायनयात कयाः प्राध्यापन यायेगुया नापनापं थुगु ख्यलय् परीक्षण विधिया प्रयोगशाला नीस्वनेगुली मूवंगु ज्या यानादिल । लिपा तःदँतक काठमाडौं विश्वविद्यालयया प्राध्यापक जुयाः सेवा यानादीगु खः ।

श्यामसुन्दर शिल्पकार अभिनय ख्यलय्‌ लोकंह्वाःम्ह कलाकःमि खः । वय्‌कः ने.सं. १०९० कौलागाः नःमि, सुक्रबारखुन्हु ख्वपय्‌ जन्म जूम्ह खः । वय्‌कःया अबुया नां रामसुन्दर शिल्पकार व मांया नां श्यामकेशरी शिल्पकार खः । ने.सं. ११०३ दँय्‌ कला ख्यलय्‌ पलाः न्ह्याकादीम्ह वय्‌कलं संकिपा, प्याखं, ख्यालः, दबू प्याखं, टेलिप्याखं, म्यूजिक भिडियो, रेडियो नाटक लिसेंया थीथी विधाय्‌ अभिनय, लेखन व निर्देशन यानादीगु दु । ‘आयाँ क्वात’, ‘मिस्कट’, ‘छन्हु’, ‘आक्रमण’ व ‘सांसिते बाँकि तये’ लिसेंया ख्यालः च्वयाः अभिनय नं यानादीम्ह खः ।
‘सतकय्‌ ब्वलंम्ह मनू’, ‘जब सत्य न्यालः वनी’, ‘जनता जनार्दन’ नापं तःगू ख्यालः व प्याखं, ‘झ्वकमनिंम्ह’, ‘ख्वताबजि’, ‘डाय्‌ड सन’, ‘उलिंचिया बाखं थुलिंचा’ लिसेंया टेलिप्याखं व ‘मिखा दुम्ह कां’, ‘तिमिला’, ‘तुयुमति’ लिसें सुइगुलिं मल्याक नेवाः संकिपाय्‌ म्हितादी धुंकूगु दु । वय्‌कलं ‘यमलोक’, ‘टुरिष्ट गाइड’, ‘यमलोकय्‌ पार्टि’ लिसेंया भिंmखुगू नाटकया निर्देशन यानादीगु दु । भक्तपुर एफ.एम. व मैत्री एफ.एम.य्‌ नं नेवाः ज्याझ्वः न्ह्याकादीम्ह खः । नेपालभाषा साहित्य तःमुंज्या, किंकिंपा कल्चरल ग्रुप, ख्यालिगुलु गुथि, रामशेखर लुमन्ति दबू, च्वंगा गणेश खःचा गुथि, नाट्यकर्मि समाज व नेपालभाषा संकिपा संघलिसे आवद्ध वय्‌कलं पलिस्था ख्यालः कासा ने.सं. १११३ य्‌ उत्कृष्ट ख्यालः व उत्कृष्ट कलाकारया सिरपाः, ने.सं.१११४ य्‌ नेपालभाषा साहित्य तःमुंज्याय्‌ उत्कृष्ट ख्यालः व उत्कृष्ट कलाकारया सिरपाः, पेजथ्री अवार्ड ने.सं.११३८ य्‌ उत्कृष्ट हास्य कलाकारया सिरपाः त्याकादीगु दु ।

श्रीकृष्ण श्रेष्ठ नेपाःया हुलाप्याखं व संकिपाख्यलय्‌ नांजाम्ह कलाकःमि खः । वय्‌कः श्रीकुष्ण श्रेष्ठया दकलय्‌ च्वछायेबहःगु नृत्य नाटक “कुमारी ब्याले” खः । खस नेपाली भाय्‌या यक्व संकिपा म्हितादीम्ह वय्‌कलं छगू हे जक नेवाः संकिपा “राजमति”संकिपाय्‌ मू भुमिकाय्‌ दी । श्रीकृष्ण श्रेष्ठ अबु राधाकृष्ण श्रेष्ठ व मां जगत कुमारी श्रेष्ठया कोखं २०२५ सालया पुष १४ गते जन्म जूगु खः । वय्‌कः श्री कृष्ण श्रेष्ठं येँया शंकर देव क्याम्पसं बि कमतक ब्वनादीगु दु । २०४३ सालय्‌ हे नेपाःया नांजाम्ह संकिपामि चेतन कार्कीया निर्देशनय्‌ दयेकूगु “भुमरी” संकिपाय्‌ कलाकार जुयाः फिल्मख्यलय्‌ दुहाँ झाल । तत्कालिन नेपाल राजकिय प्रज्ञा प्रतिष्ठानय्‌ हुलाप्याखंमिकथं ज्या यानादीम्ह भाजु श्रेष्ठया नृत्यगुरु नांजाम्ह नृत्य निर्देशक बसन्त श्रेष्ठ खः । सांस्कृतिक ज्याझ्वः न्ह्यब्वयेत नेपाःया आपालं थासय्‌ थ्यंम्ह श्रीकृष्ण श्रेष्ठं संसारया थीथी देशय्‌ नं सांस्कृतिक ज्याझ्वः न्ह्यब्वयादिल ।
संकिपाय्‌ अभिनयया नापनापं निर्माणय्‌ नं पलाः न्ह्याकादीम्ह श्रीकृष्ण श्रेष्ठं निर्माण यानादीगु “कोहीनूर” नांयागु खस नेपाली भाय्‌या संकिपा नेपाःया संकिपा इतिहासय्‌ दकलय्‌ न्हापांखुशी झिगु (१०) करोड दां आम्दानी यायेत ताःलागु संकिपा खः । २०७१ साल असारय्‌ श्रीकृष्ण श्रेष्ठया इहिपा कलाकार श्वेता खड्कालिसे जूु । इहिपा धुंकाः आकाझाकां उसाँय्‌ मदुम्ह श्रीकुष्ण श्रेष्ठं २०७१ साल श्रावण २५ गते भारतया छगू अस्पतालय्‌ वासः याकुयाकुं निधन जूगु खः ।

येँ, अट्कोनारायणया भाजु हरिकृष्ण व मय्जु जानकीदेवीया काय्मचा श्रीकृष्ण सन् १९५० स बूगु खः । त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें सन् १९६९ स स्नातकोत्तर क्वचायेकाः वेलायतया ब्रिमिङ्गघाम विश्वविद्यालयपाखें रसायनशास्त्रय् विद्यावारिधि उपाधि कयावःगु खः । नेपालय् विशेषतः तराईपाखे भूमिगत जलश्रोतया अध्ययन, अनुसन्धान अले सुविधा विकास यायेगुली थ्वय्कःया तःधंगु ल्हाः दु ।

मां लक्ष्मीकुमारी व अबु रत्नबज्र बज्राचार्यपाखें ने.सं. १०४९ सिल्लागाः एकादसि, बसुबारखुन्हु थ्वय्‌कः रत्नकीर्ति महाविहार, मखंबहाःया याताक्यबय्‌ जन्म जूगु खः । थ्वय्‌कःयात तुतु गुरुजु व कार्यालयय्‌ भरतबज्र बज्राचार्यया नामं म्हस्यूगु जुल । साधारण शिक्षा प्राप्त यानाः येँ नगरपालिकाय्‌ लजगाः यानादीसा थ्वय्‌कलं कुलायनी परम्पराकथं बज्रयानी पुजा व कर्मकान्दीय ज्या यानाः पूर्खौली कथं वयाच्वंगु येँ लाय्‌कूया कालभैरवया नित्य पुजा आदि यानादी । स्वयम्भूया आगंद्यः, थनया हे बही आगंद्यः पुनःप्रतिष्ठा यायेगु पुजा नं थ्वय्‌कलं यानादिल । थ्वय्‌कलं चर्या मे हालेगु, चर्या नृत्य यायेगुया नापं चर्यायात माःगु पयँताःखिं वा कोताखिंया प्रशिक्षण नं बियादी । प्यम्ह योगिनी द्यःपिंथाय्‌ सहस्राहुति, मांसाहुति, चक्रसम्बर (छत्तिससम्बर) पुजाय्‌ संलग्न जुयादी । नृत्य जुइथाय्‌ चचापा जुयाः व पँय्‌ताः पुइगु व कोताखिं थायेगु नं यानादी । थ्वय्‌कलं बज्रयानी परम्पराकथं त्रिसमाधि चण्डाली योग श्मसान योग, महाबली आदि पुजाय्‌ नं अग्रज भूमिका म्हितादी 

बौद्ध जातक बाखं श्रृङ्गभेरीया लिधंसाय्‌ स्वनिगः व जःखःया नेवाः बौद्धतय्‌सं दिवंगत जूपिनिगु सुगतिया कामना यासे गुंलाबलय्‌ थीथी बाजंलिसे थीथी जन्तुया न्यकू पुयाः महाचैत्य, चैत्य, बहाः, बही, चीभाः आदि चाःहिलेगु याइ । हलिंया मेथाय्‌या बौद्धपिन्सं मयाइगु थ्व नेपाःया नेवाः बौद्धतय्‌गु ज्वः मदुगु तसकं पुलांगु संस्कृति खः । येँ, यल, ख्वप, किपू, भ्वँत, थिमि आदि नेवाः लागाय्‌ थुज्वःगु न्यकू बाजंयात श्रृंगभेरी न्यकू बाजं धाइगु खः । न्यकू बाजं अर्नामेय्‌, मेय्‌, दुगु, च्यांग्रा, फइ आदि जन्तुया न्यकूया ख्वल लिकयाः उकिया च्वकाय्‌ ह्वखनाः दयेकीगु खः ।
न्यकूबाजाय्‌ अर्नामेय्‌या तःपुगु न्यकू फुक्कथासं छ्यलाबुलाय्‌ दु । ख्वप, यल, भ्वँत, किपू आदि थासय्‌ थथे तःपुगु न्यकूलिसें मेय्‌या चीपगुु न्यकू, दुगु, च्यांग्रा, फइ आदिया न्यकू नं पुइ । थासंथाय्‌ थुकिया नां पानाच्वंगु खनेदु । बाजं खःसां संगीतया ल्याखं स्वयाः धार्मिक व सांस्कृतिक ल्याखं न्यकूबाजाया महत्व यक्व दु । न्यकू पुयाः छुं धून पिज्वइ मखु बरु शंख थें छगू निगू जक सूरया सः पिज्वइ । थुपिं न्यकू थीथी बाजंया ताललिसे ज्वःलाकाः पुइगु खः । तःपुगु न्यकू च्वकाया ह्वतय्‌ म्हुतुसि दिकाः पुइगु खःसा चीपुगु न्यकूया ह्वतय्‌ तःहाकःगु पंत्वाः स्वानाः उकिया ह्वतं पुइगु याइ । न्यकू पुयाः थीथी बाजंत थायेगु याइ । गनं गुंलाबाजं धकाः धाः व नाय्‌खिंलिसे न्यकू पुइसा गनं नौबाजाया थीथी बाजालिसे न्यकू पुइ । अथेहे यलय्‌ न्यकूजात्रा मतयाः धकाः धाः, नाय्‌खिं, दम्वःखिं आदि बाजालिसे न्यकू पुइगु चलन दु । यलया श्रृङ्गभेरी न्यकू बाजाय्‌ स्वथी न्यकू पुइगु याइ ।

तःपु न्यकू
थ्व न्यकू बाजं अर्नामेय्‌या न्यकुलिइ च्वका ह्वखनाः दयेकी । थुकिया ह्वतय्‌ म्हुतु दिकाः शंख थें पुइव हुउउ सः वइ ।

चीपु न्यकू (तिक्लि)
थ्व न्यकू बाजं मेय्‌या न्यकूलिइ च्वका ह्वखनाः दयेकी । थुकिया ह्वतय्‌ म्हुतु दिका शंख थें पुइव चें सः पिज्वइ ।तिक्लिचा
थ्व न्यकू बाजं दुगुया न्यकुलिइ च्वका ह्वखनाः उकिइ निकुति हाकःगु पं स्वानाः दयेकी ।

श्रृङ्गभेरी दीपयात्रा मतयाःबलय्‌ थाइगु बाजं
मतयाःया न्यकू जात्राय्‌ थीथी द्यःयाथाय्‌ निश्चित मे हालाः धाः थायेमाः । थुकिया धलः थुकथं दु ।

ल्याः त्वाःया द्यः हालेमाःगु मे
१ इखालखु नासःद्यः नतारम्व ग्वारा
२ इखालखु लाछि जयन्ति भैरव ग्वारा
३ बाहालुखा शंकर पंचमां ग्वारा
४ समिचपाः ग्वकुल ग्वारा
५ पूर्णचण्डी ईश्वरी ग्वारा
६ गाःबहाः सजिलो ग्वारा
७ चलखु महारुद्र ग्वारा
८ चिलद्यः मच्छेन्द्रनाथ ग्वारा
९ चण्डेश्वरी बज्रवाराही ग्वारा
१० सुलिम्ह मणिगुण ग्वारा
११ नःबहि केशव ग्वारा
१२ धलाय्‌चा नीलअंग ग्वारा
१३ क्वालखु सिद्धिदाता ग्वारा
१४ क्वाःबहाः आदिबुद्ध ग्वारा
१५ ललितापुरी ललितापुरी ग्वारा
१६ क्वन्ति महारुद्र ग्वारा
१७ क्वबहाः राधाकृष्ण ग्वारा
१८ स्वथ नारायण विष्णु पञ्चमां ग्वारा
१९ भिंद्यःक्व महाप्रभु ग्वारा
२० लुँझ्याःक्व कहरा ग्वारा
२१ कुंझ्याः मेघमल्हार ग्वारा
२२ सौगः गौरीनाथ ग्वारा
२३ नुगः वायुसूत्र ग्वारा
२४ ॐबहाः देखिजा ग्वारा
२५ थवाःहिति विरिञ्चि ग्वारा
२६ बालकुमारी बालकुमारी ग्वारा
२७ वहिफल मच्छेन्द्रनाथ ग्वारा
२८ नासःद्यः ईश्वरनाथ ग्वारा
२९ हौगःकुं भथ्यारी ग्वारा
३० इखा विश्वकर्मा ग्वारा
३१ गणेशस्थान मणिगुण ग्वारा
३२ इखालखु जय जगत माता ग्वारा
३३ बुंग मच्छेन्द्रनाथ ग्वारा
३४ स्वयम्भु देखिना ग्वारा

न्यकूजात्रा मतयाःया हे झ्वलय्‌ गुंलागाः तृतिया कुन्हु पाःलाःगु त्वाःयापिं बुंगय्‌ वनेमाः । थन करुणायया न्ह्यःने मच्छिन्द्रनाथ ग्वारा मे हालाः न्यकू पुयाः धाः थायेमाः । व थेंतुं दम्वःखिं, नाय्‌खिं आदि बाजं थानाः बुंगया बहाः बही नं चाः हिलेमाः ।
गुंलागाः चौथिकुन्हु स्वयम्भुइ नं न्यकूजात्राया बाजं खलः वनी । थन देखिजा ग्वारा मे हालाः धाः थाइसा न्यकू पुयाः मेमेगु बाजं नाय्‌खिं व दम्वःखिं नं थानाः स्वयम्भु महाचैत्यलिसें थनया फुक्क लागा चाःहिली ।
गुंलागाः पञ्चमिकुन्हु गणेश पुजा वनेगु याइ । थुकिया निंतिं जात्राया पुलांगु लँपुइ लाःगु दक्वं ४६ म्ह गनेद्यः दर्शन यायेमाः । गणेश पुजा क्वचायेव मेगु दँय्‌ न्यकूजात्रा व बाजं पाः काइगु त्वाःयात पाः लःल्हायेगु ज्या जुइ ।