नेपालभाषाया अनन्य सेवक व च्वमि भाजु शेषराज दलिया जन्म येँया तहाचलय् जूगु खः । छम्ह विज्ञानया विद्यार्थी जूसां शेषराज दलिया भाषा साहित्यप्रतिया योगदान नं उलि हे च्वछायेबहः जू । वयकःया अंगे्रजी, नेपाली, नेपालभाषां पिदंगु थीथी विषयया झिंस्वंगुलिं मयाक सफू थुकिया दसु खः। शेषराज दलि मदये धुंकाः नं वयकःयात अमर यानातयेगु ज्या वय्‌कलं भाषा साहित्य ख्यलय् यानादीगु ज्यां हे याःगु दु । वय्‌कलं नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रजी भाषा स्वंगुलिं भाषां च्वयादीसां वय्‌कःया च्वसा थःगु मांभाय् नेपालभाषां हे दकलय् अप्वः न्ह्याःगु खनेदु । थथे नेपालभाषाया ख्यलय् वय्‌कलं ज्वनादीगु साहित्यिक विधात खः– नाटक, कविता, बाखं, प्याखं, नियात्रा, आत्मवृतान्त, आध्यात्मिक विषयसम्बन्धी च्वखँ आदि । तत्कालीन धर्मोदय पत्रिकाय् (ने.सं १०६९, अंक १५) पिदंगु विहार कविता वय्‌कःया नेपालभाषां पिदंगु दकलय् न्हापांगु रचना खःसा, भक्तिलता, रामावतार, कृष्णभक्ति, ईश्वर गीता, कीर्ति सानु सतछि बुसाधं (सम्पादन), सत्यनारायण कथा ,दशअवतार, पुष्प प्रदर्शनी, हीरानाप देजला नेपालभाषाया सफूत खः ।

वय्‌कः छम्ह स्रष्टा जक मखु नेपालभाषाया छगू पुलांगु संस्था नेपालभाषा परिषद्या संस्थापक दुजः जुयाः तःदँ तक ज्या यानादीम्ह नेपालभाषा साहित्यया छम्ह संरक्षक सम्वद्र्धक नं खः । थःगु जीवनया उत्तरार्धयात अझ सार्थक जुइकेगुकथं शेष–हेरा प्रतिष्ठान थेंज्याःगु संस्थाया स्थापना यानाः भाषा साहित्य व समाज सेवाया ज्याय् जीवनया अन्तिम घडी तक वय्‌कलं थःत फ्यानादिल । थथे वय्‌कलं स्थापना यानादीगु थ्व संस्थां थौं सफू पिकायेगु व थीथी ज्याझ्वः न्ह्याकाः देया भाषा, साहित्य व संस्कृति संरक्षण यायेगु व न्हून्हूपिं प्रतिभात ब्वलंकेगु ज्या यानावयाच्वंगु दु ।

छगू दर्जन स्वयाः नं अप्वः थीथी विषयया सफू च्वयादीम्ह शेषराज दलि नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् थःगु बिस्कंगु पलाःचिं त्वःतावंम्ह स्रष्टा खः । वय्‌कः नेपालभाषा साहित्यय् आध्यात्मिक भावया स्पन्दन बीम्ह छम्ह सर्जकया रुपय् परिचित जूगु दु । लिपा पिदंगु वय्‌कःया हीरानाप देजला सफुलिं धाःसा नेपालभाषाया ख्यलय् न्हूगु सवाःया अनुभव याकूगु दु । थः जहान हीरादेविनाप थीथी थासय् यानागु देजला अर्थात् यात्राया लुमन्तियात मुनाः सफूकथं न्ह्यब्वयाः नेपालभाषा साहित्यय् छम्ह नियात्रा च्वमि कथं नं थःत म्हसीके बियादिल । थ्व सफुतिं केवल देशविदेशया थीथी थाय् जक म्हसीकेगु याःगु मखुसे धाथेंम्ह शेषराज दलियात नं म्हसीकेब्यूगु दु ।

येँ, मरुहितिया भाजु कीर्तिराज व मय्जु सानुदेवीया काय्मचा शेषराज ने.सं. १०३६ प्वहेलाथ्वः पन्चमिखुन्हु बूगु खः । वय्कः भारतया काशि विश्वविद्यालयपाखें रसायन शास्त्रय् स्नातकोत्तर क्वचायेका दीम्ह खः । विशेषतः औद्योगिक रसायन विज्ञानया ज्ञाता थ्वय्कः नेपालय् दक्कलय् न्हापां साबुं कारखाना चायेका दीम्ह विज्ञ खः ।

बौ रामदास श्रेष्ठ व मां राममाया श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०७८ कौलाथ्व सप्तमी कुन्हु सक्वय् साहित्यकार भाजु शैलेन्द्र श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । नेपालभाषा साहित्यख्यलय् भाजु शैलेन्द्रया च्वसा— कविता, गजल व निबन्ध स्वंगू विधाय् नं न्ह्याः । वय्‌कलं थःगु साहित्य सिर्जना दकलय् न्हापां स्वइगुं आश्रय माःगु मदु (ब्वसल, ने.सं. १०९९) चिनाखँ पाखें न्ह्याकादीगु खः । देशय् खनेदयाच्वंगु विसंगति, विकृति, छगू जातं मेगु जातयात , छगू भाषां मेगु भाषायात क्वत्यलेगु नीति आदियात न्हंका छ्वयेगु खःसा क्रान्ति हे यायेमाः, क्रान्ति मयायेकं न्हूकथं हिउपाः वइमखु धयागु बिचाः घानाः क्रान्तिया आह्वान यानादीम्ह भाजु शैलेन्द्र श्रेष्ठया न्हापांगु सफू थ्व देश छंगु मखु (ने.सं. ११०३) चिनाखँ मुना खः । अथेहे थ्वय्‌कःया पिदंगु मेगु सफू मानवीय संवेदना निसें मतिना व यःत्यःयात कय्‌च्यानाः च्वयादीगु गजलया कलकल (ने.सं.११०७) गजल मुना सफू खः । थ्व गजल मुना सफू धाथें गजल धायेबहगु नेपालभाषाया न्हापांगु सफू खः । च्वमि भाजु शैलेन्द्र छम्ह ध्याचूमि नं खः । थ्वहे कथं नेतातय्‌गु कुकर्म, स्वार्थ, घचायापुगु चहपहयात झीगु न्ह्यःने उलाः क्यनेया निंतिं नेता महात्म्य (ने.सं. १११०) नांगु हास्यव्यंग्यया सफू नं पिथनादीगु दु ।

मां हरिबदन प्रधान व अबु कृष्ण बहादुर प्रधानया कोखं ने.सं. १०८८ चौलागाः त्रयोदसि, बसुबारखुन्हु यल महानगरपालिका वडा नं.१७ धालाछेँय्‌ जन्म जुयादीम्ह शैलेश बहादुर प्रधानया कलाकारिता ख्यलय्‌ बिस्कं म्हसीका दु । बिएस्सी व बिएड् तकया औपचारिक शिक्षा कयादीम्ह प्रधान बि.सं. २०४२ सालंनिसें हे पंचायत विरोधी बिद्यार्थी आन्दोलनय्‌ तत्कालीन योद्धा सांस्कृतिक परिवारय्‌ आबद्ध जुयाः सांगीतिक गतिविधी थःत पानाच्वंम्ह कलाकार खः । ‘नौलोनौलो’ म्येचालय्‌ थःगु संगीत व सः बियाः सांगीतिक ख्यलय्‌ पलाः न्ह्याकादीम्ह प्रधानं नेपालभाषा म्येचाः ‘ब्वाला’ व ‘सवाः’ म्येचालय्‌ नं थःगु सः बियादीगु दु । अथे हे इसास, यलपाखें पिदंगु खस नेपालीभाषाया म्येचाः ‘सुन आमा सुन बाबा’, प्रगतिशील साँस्कृतिक संगठनं पिथंगु ‘प्रगतिशील गीतहरू’ म्येचालय्‌ नं आपालं सामुहिक म्येय्‌ थःगु सः बियादीगु दु । नापं थ्वय्‌कलं संगीत प्रवाहया ज्याझ्वलय्‌ नं म्ये हालेगु यानादीगु दु । कलानिधि इन्दिरा संगीत महाविद्यालय व ललितकला क्याम्पसय्‌ संगीत अध्ययन यानादीम्ह कलाकार प्रधानं ०६२/०६३ या जन आन्दोलनय्‌ जूगु थीथी राजतन्त्र बिरोधी दबुली थःगु सः बियाः देय्‌ व जनताया निंतिं तःधंगु योगदान यानादीगु दु ।थ्वय्‌कलं सांगीतिक यात्राया झ्वलय्‌ नेपाःया थीथी जिल्लाय्‌ थःगु प्रस्तुति बियादीगु दुसा विसं २०५३ सालय्‌ भारतय्‌ च्वंपिं प्रवासी नेपाःमितय्‌सं ग्वसाः ग्वःगु सांस्कृतिक ज्याझ्वलय्‌ नं ब्वति कयादीगु दु । कलाकार प्रधानं विसं २०५४ सालय्‌ ‘निभाः साहित्य पाला’ अमृत साइन्स कलेजया ग्वसालय्‌ जूगु अन्तर क्याम्पस म्ये धेंधें बल्लाः कासाया प्रस्तुती ल्यू जुयाः सिरपाः त्याकादीगु दु । थौंकन्हे आदर्श कन्या निकेतन उच्च माध्यामिक विद्यालय यलया प्रधानाध्यापक जुयाः जिम्मेवारी क्वबिया च्वंम्ह कलाकार प्रधान थःगु व्यस्त ईया बाबजुद नं नेवाःम्येयात ई बियाः नेवाः संगीत थपू यायेगु लँय्‌ न्ह्यज्याना च्वनादीगु दु ।

नेवाः अभियन्ता व म्येँ च्वमि भाजु शैलेश शाक्य भिक्षुया जन्म अबु प्रेमरत्न शाक्य व मां ज्ञानदेबी शाक्यया कोखं येँया लगं त्वालय् वि.सं. २०२२ साउन १७ य् जूगु खः । थ्वय्‌कःया धाथेंगु नां शैलेशरत्न शाक्य खः । भाजु शैलेश शाक्य समाज सेवाया नापं नेपालभाषा व नेवाः सरोकारया विषयय् बिशेषरुपं च्यूताः कयाः सक्रिय जुयादीम्ह व्यक्तित्व खः । थ्वय्‌कलं नेवाः स्वायत्त राज्य स्थापनाया आन्दोलन, सतक विस्तारया नामय् नेवाःतय् पुलांगु वस्ती न्हंकाछ्वयेगु, गैर न्यायीकरुपं नेवाःतय् छेँ थुनाः विस्थापित यानाहःगुया विरुद्धया आन्दोलन, गुथि विधेयकविरुद्ध एकिकृत कानूनी लडाई, नेवाः सम्पदाया संरक्षण आदिया ज्याय् नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह यानादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कः थीथी नेवाः संस्थाय् संलग्न जुइगु झ्वलय् महाकवि सिद्धिदास बुदिं समारोह समितिया छम्ह दुजः नं जुयादीगु दु । भाजु शैलेश शाक्य छनेवाः अभियन्ता जक मखु संगीतकर्मी, सिनेकर्मी व गजलकार नं खः । थ्वय्‌कःया च्वसां— जिन्दगीया सवाः, मतिनाया सवाः नांगु निगू म्येचाः, बांलाः मय्‌जु, हाकु सुपाँय्, दोपंमि सु ? यानाः स्वंगू नेपालभाषाया संकिपा नापं थीथी गजल पिदंगु दु । थ्वय्‌कःया थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप ने.सं ११२२ य् नेपालभाषा स्टार म्युजिक भिडिओ पाखें संचालित धेंधेंबल्लाः कासाय् बांलाःम्ह म्ये च्वमिया ल्यू उपाधी त्याकेत ताःलाःगु दु ।

अबु मचाम महर्जन व मां इन्द्रमाया श्रेष्ठया क्वखं वि.सं. २०२८ माघ ६ कुन्हु मय्‌जु शोभा बज्राचार्य बूगु खः । नेपालभाषा व अर्थशास्त्र विषय कयाः स्नातक ब्वनेज्या यानादीम्ह मय्‌जु बज्राचार्यया नेपालभाषा, नेपाली, अंग्रेजी व स्वताय्‌सं च्वसा न्ह्याः । नेवाः देय् दबू काठमाडौं महानगर समितिया नायः मय्‌जु बज्राचार्य मानवअधिकार, आदिवासी जनजाति, सामाजिक आन्दोलनय् सक्रिय जुयाच्वनादीम्ह वय्‌कः छम्ह नेवाः अभियन्ताया नापं सामाजिक अभियन्ता नं खः ।

सार्वजनिक न्वचु कला सम्बन्धी प्रशिक्षण व तालिम बिइगु ज्याय् योगदान बियावयाच्वंम्ह वय्‌कः थीथी मिसा पुचः व ज्यापु समाजया विकास यायेगु ज्याय् नं नेतृत्व यानादीधुंकूम्ह खः । टेलिभिजन ज्याझ्वः न्ह्याकेगु अनुभव नं दुम्ह मय्‌जु बज्राचार्यया अभिनयया ख्यलय् नं छम्ह सक्रियम्ह कलाकार खः ।

मां मिठीदेवी कायस्थ व बौ कृष्णगोपाल कायस्थया तःधीकःम्ह काय् जुयाः ख्वपया बालाखु त्वालय् ने.सं. १०७५ थिंलाथ्व ३ कुन्हु जन्म जुयादीम्ह श्यामगोपाल कायस्थ हे श्याम आशा खः । वय्‌कःया ने.सं. ११००—११४२ दँया दुने अर्थात् पीनिदँया दुने नेपालभाषाया न्हय्‌गू व खसभाषा निगू यानाः गुंगू सफू पिदंगु दु ।

चिबाखं विधाय् थःगु हे म्ह्सीका दयेकादीम्ह आशाजुं ल्ह्वंगु ल्हाः (ने.सं.११०१), पंजलं दुने पंजलं पिने (ने.सं.११२९), बाः वःगु ख्वबि (ने.सं.११३९), पिज्वय् मफुगु सः (ने.सं.११३९), लालटिन (ने.सं. ११४०), जलय् जि (ने.सं.११४१), निभाः पियाच्वंपिं (ने.सं.११४२) यानाः न्हय्‌गू चिबाखं सफू वय्‌कःया पिदने धुंकूगु कृतित खः । उबलय्‌या ख्वपया भाषिक आन्दोलनया छगू नांदंगु पुस्तकालय् ज्ञानज्योति पुस्तकालयया नायः जुयादीम्ह वय्‌क न्हूजः, किकिंपा, तिबः व ह्याउँबाला ल्या ४ व ५या सम्पादक नं खः ।

विराट ने.भा.सा.स. गुथि व नेपाल साहित्य मन्दिरया जिवंकाःछि दुजः जुयादीम्ह वय्‌कः याताजः नेपालभाषा साहित्य श्याम विश्व सिरपाःया दाता नं खः । नेपालभाषाया चिबाखं विधाय् वय्‌कलं यानादीगु योगदानयात कदर यासें वय्‌कःयात पद्मा रामचन्द्र लघुकथा सम्मान २०७९ नं छाय्‌पीगु ज्या जूगु खः ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं सांस्कृतिक नापं भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु श्याम टमोट नं छम्ह खः । वय्‌कः भोजपुर जिल्लाया टक्सार २, खिकामाछाय् वि.सं. २०१० असार १५ कुन्हु जन्म जूगु खः । वय्‌कः नेपालभाषा मंकाः खलः, भोजपुरया संस्थापक नायः खः । वय्‌कः नांजाःम्ह म्येँ च्वमि नं खः । वय्‌कलं च्वयादीगु गांगामं दना वा बस्ति स्तिं दना वा धयागु म्ये देय्‌न्यंक हे बय्‌बय् जूगु म्येँ खः । वय्‌कःया च्वसां पिदंगु नेपालभाषाया सिडि म्येचाः गां गामं दना वा ने.सं.११३६ य् टक्सार भोजपुरं पिथंगु खः । नेपालभाषा मंकाः खलः भोजपुरं पिथंगु ख्वाःपौया वय्‌कः सम्पादक नं खः ।

बा गणेशबहादुर श्रेष्ठ मलेकू व मां रत्नदेवी श्रेष्ठ मलेकूया कोखं ने.सं. १०४४ य् यलया पूच्वय् संगीतकर्मी भाजु श्याम मलेकू बूगु खः । स्वाध्यायन यानादीम्ह भाजु मलेकूया नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् मू विधा चिनाखँ खः । चिनाखँ पाखे थःगु साहित्यिक यात्रा न्ह्याकादीम्ह भाजु मलेकूया न्हापांगु चिनाखँ मुना सफू नखत्या (ने.सं. १११०) खः । लिपा वय्‌कलं थःगु नुगःयात संगीत शास्त्रय् क्वसायेकाः छम्ह लोकंह्वाःम्ह संगीतकर्मी जुइत ताःलात ।

वि.सं. २०१२ सालय्‌ येँया भिंद्यःत्वालय्‌ अबु शंकरमान मल्ल व मां चन्द्रमाया मल्लया कोखं गायक श्याम मल्लया जन्म जूगु खः । वय्‌कलं नेवाः व खस नेपाली निगुलिं भासं म्ये हालादीगु दु । थौंकन्हय्‌ वय्‌कः नेवाः भजनय्‌ लगे जुया च्वनादीगु दु ।