भाजु श्यामसुन्दर सैंजु काभ्रेपलाञ्चोक जिल्ला पन्तिइ ने.सं. १०६० (वि.सं.१९९६) मार्ग शुक्ल ३ कुन्हु बाः दिलभक्त सैंजु व मां रत्नदेवी संैजुया कोखं जन्म जूगु खः । वय्‌कलं नेपालभाषा व खस् नेपाली भाषं कविता, समालोचना व छधाः प्याखं च्वयादीगु दु ।

गोरखापत्रया प्रधान सम्पादक जुयादीधुंकूम्ह भाजु श्यामसुन्दर सैंजुया कृतिगत रुपय् छुं सफू पिमदंनिगु खःसां वय्‌कःया नेपालभाषाय् काव्य साधना तसकं हे ताहाकः । वय्‌कःया यक्व हे कविता सितु, झी आदि थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । वय्‌कःया च्याम्पति नांया कविता झी पत्रिकाय् ने.सं.१०७८ य् न्हापां पिदंगु खः । वय्‌कः नेपालभाषाया अग्रज आधुनिक कविपिं मध्ये छम्ह खः । भाजु श्यामसुन्दर सैंजुं न्हापा परम्परागत कविता च्वयाः लिपा आधुनिक कविता च्वयादिल । उकि नं वय्‌कःयात पद्यात्मक मोहं सालाकाःगु खनेदु । नैराश्य, असन्तोष, आक्रोस वय्‌कःया कविताया मूल प्रवृति खः ।

नेपालभाषा साहित्यय् प्रगतिशील बाखं च्वया वैच्वनादीम्ह भाजु श्यामदासया पूवंगु नां श्यामदास प्रजापति खः । बाः तुलसी साहुखलः व मां हरिमायाया कोखं ने.सं. १०७४ दिल्लाथ्व पारु कुन्हु वय्‌कः येँय् मरुत्वालय् जन्म जुयादीगु खः । भाजु श्यामदास बाखंच्वमिया लिसेलिसें साहित्यिक पत्रकार, कवि व अनुवादक नं खः । वय्‌कलं छगू इलय् राजमति वाःपतिइ ह्याउँनिभाःया नामं सफू म्हसिका च्वयेगु यानादिलसा देशय्‌मरु झ्याः वापतिइ वय्‌कलं सरगत भाजुया नामं सफू म्हसिका स्तम्भ च्वयेगु यानादिल । भाजु श्यामदास पल्पसा साहित्यिक निलापौया सम्पादक खः । वय्‌कलं थ्व पत्रिकाय् श्याम डि. कुमाः धकाः थःगु नां च्वयादिल । वय्‌कः तिकिझ्याः व पलिस्था दँ पौया नं सम्पादक खः ।

भाजु श्यामदास प्रजापति पलिस्था नांयागु साहित्यीक संस्थाया नायः नं खः । वय्‌कःया कुशल नेतृत्वय् थ्व संस्थां झिक्वः तक मदिक्क नेपालभाषाया ख्यालः कासा न्ह्याकल । अथेहे मदिक्क थीथी साहित्यिक ज्याझ्वः यायेगुया नापनापं नेपालभाषा साहित्यया तःगू हे सफू प्रकाशन नं यानादिल ।

वय्‌कः नेपालभाषा प्रगतिशील च्वमि गुथिया नं संस्थापक संयोजक खः । थ्व संस्थापाखें वय्‌कलं नेपालभाषाया प्रगतिशील साहित्यया विकासया निंतिं यक्व हे गतिविधि न्ह्याकादील । नेपालभाषाया सफू पिथनेगु उद्देश्य कयाः वय्‌कलं थः मदुम्ह जहानया नामं रत्नदेवी प्रजापति साहित्य ट्रष्ट नीस्वनादीगु दु । भाजु श्यामदास प्रजापतिया न्हापां पिदंगु स्वांनाप शीर्षकया चिनाखँ खः । थ्व चिनाखँ सितु निलापतिइ ने.सं. १०९० य् पिदंगु खः । वय्‌कःया न्हापांगु प्रायश्चित नांया बाखं पल्पसा निलापतिइ ने.सं.१०९३ य् पिदंगु खः ।

भाजु श्यामदास प्रजापतिया पिदने धुंकूगु सफू थुकथं जुल– आक्सय् लूगु निभाः (बाखं, ने.सं.१०९७), निभाःया पलाखय् (बाखं, ने.सं.११०४), सुथ लूगु सुथ (बाखं, ने.सं.११२२), सः बसः जिन्दगी (मुक्तक, ने.सं.११३०), सर्गः थः हे नमि (बाखं, ने.सं.११३०), मत छप्वाः नुगः दुने (बाखं, ने.सं.११३३) आदि । वय्‌कःया ज्यायात कदर यासें बुद्धिपूर्ण सिरपाः देछाःगु दु ।

चित्रकलाकार श्यामलाल श्रेष्ठया जन्म सन् १९४६ य् येँया भ्वताहितिइ अबु कृष्णलाल श्रेष्ठ व मां मथुरामाया श्रेष्ठया कोखं जूगु खः । ललितकलाय् डिप्लोमा यानादीम्ह वय्कलं दकलय् न्हापां सन् १९७५ य् यँेय् याकः कला ब्वज्या यानादिल । वय्कलं येँय् न्हय्क्वः, जापान, अमेरिका, इटालीइ छक्वः छक्वः याकः कला ब्वज्या यानादीगु दु । अथे हे वय्कलं नेपाः, भारत, बंगलादेश, जापान व रुसय् नं मंकाः कला ब्वज्या याये धुंकूगु दु । वय्कलं सन् १९७१ य् नाफां ग्वसाः ग्वःगु चित्रकला प्रतियोगिताय् लियांल्यू सिरपाः, सन् १९७४ व १९९७ य् नाफां ग्वसाः ग्वःगु चित्रकला प्रतियोगिताय् न्हाप सिरपा, सन १९८४ य् जूगु चित्रकला प्रतियोगिताय् स्वर्णपदक त्याकादीगु दु ।

येँ, थाय्मदुया भाजु योगेन्द्रप्रकास व मय्जु तुलसीमायाया काय्मचा श्यामसुन्दर सन् १९४२ स बूगु खः । भारतया पुनाय् रसायन शास्त्र विषयस स्नातकोत्तर क्वचायेका वयेधुंकाः जैविक रसायन विषयस वेलायतं उच्चशिक्षा कयादिल । तःदँतक त्रिविवि, शिक्षण अस्पतालय् चिकित्सा शास्त्र अन्तर्गत जैविक रसायनयात कयाः प्राध्यापन यायेगुया नापनापं थुगु ख्यलय् परीक्षण विधिया प्रयोगशाला नीस्वनेगुली मूवंगु ज्या यानादिल । लिपा तःदँतक काठमाडौं विश्वविद्यालयया प्राध्यापक जुयाः सेवा यानादीगु खः ।

श्यामसुन्दर शिल्पकार अभिनय ख्यलय्‌ लोकंह्वाःम्ह कलाकःमि खः । वय्‌कः ने.सं. १०९० कौलागाः नःमि, सुक्रबारखुन्हु ख्वपय्‌ जन्म जूम्ह खः । वय्‌कःया अबुया नां रामसुन्दर शिल्पकार व मांया नां श्यामकेशरी शिल्पकार खः । ने.सं. ११०३ दँय्‌ कला ख्यलय्‌ पलाः न्ह्याकादीम्ह वय्‌कलं संकिपा, प्याखं, ख्यालः, दबू प्याखं, टेलिप्याखं, म्यूजिक भिडियो, रेडियो नाटक लिसेंया थीथी विधाय्‌ अभिनय, लेखन व निर्देशन यानादीगु दु । ‘आयाँ क्वात’, ‘मिस्कट’, ‘छन्हु’, ‘आक्रमण’ व ‘सांसिते बाँकि तये’ लिसेंया ख्यालः च्वयाः अभिनय नं यानादीम्ह खः ।
‘सतकय्‌ ब्वलंम्ह मनू’, ‘जब सत्य न्यालः वनी’, ‘जनता जनार्दन’ नापं तःगू ख्यालः व प्याखं, ‘झ्वकमनिंम्ह’, ‘ख्वताबजि’, ‘डाय्‌ड सन’, ‘उलिंचिया बाखं थुलिंचा’ लिसेंया टेलिप्याखं व ‘मिखा दुम्ह कां’, ‘तिमिला’, ‘तुयुमति’ लिसें सुइगुलिं मल्याक नेवाः संकिपाय्‌ म्हितादी धुंकूगु दु । वय्‌कलं ‘यमलोक’, ‘टुरिष्ट गाइड’, ‘यमलोकय्‌ पार्टि’ लिसेंया भिंmखुगू नाटकया निर्देशन यानादीगु दु । भक्तपुर एफ.एम. व मैत्री एफ.एम.य्‌ नं नेवाः ज्याझ्वः न्ह्याकादीम्ह खः । नेपालभाषा साहित्य तःमुंज्या, किंकिंपा कल्चरल ग्रुप, ख्यालिगुलु गुथि, रामशेखर लुमन्ति दबू, च्वंगा गणेश खःचा गुथि, नाट्यकर्मि समाज व नेपालभाषा संकिपा संघलिसे आवद्ध वय्‌कलं पलिस्था ख्यालः कासा ने.सं. १११३ य्‌ उत्कृष्ट ख्यालः व उत्कृष्ट कलाकारया सिरपाः, ने.सं.१११४ य्‌ नेपालभाषा साहित्य तःमुंज्याय्‌ उत्कृष्ट ख्यालः व उत्कृष्ट कलाकारया सिरपाः, पेजथ्री अवार्ड ने.सं.११३८ य्‌ उत्कृष्ट हास्य कलाकारया सिरपाः त्याकादीगु दु ।

बा बालकृष्ण नकःमि व मां नारायणदेवी नकःमिया कोखं ने.सं. १०६४ इ येँया असं कमलाछि त्वालय् ख्यालः च्वमि श्रीकृष्ण अणुया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया पूवंगु नां श्रीकृष्ण नकःमि खः । ख्यालः च्वमि श्रीकृष्ण अणुजुं ख्यालः च्वयादीबलय्ख्याः कथंजक मखुसे नीकथं हे च्वयादी । थुकिया दसु वय्‌कलं च्वयादीगु नेपाल टेलिभिजनं प्रसारण जूगु टेलिप्याखं तं बैंक नं छगू खः । समाजय् ब्वलनाच्वंगु मखुगु मनिंगु ज्याखँयात कयाः मर्मय् दिक्क व नुगलय् थिइक्क ब्वयेगु वय्‌कःया ख्यालः प्याखंया विशेषता खः । बौद्धिक सजगतां भय्‌ब्यूगु थ्वय्‌कःया ख्यालकं नेपालभाषाया ख्यालि प्याखंया लागा तब्या व तःचाः यायेगुली गाक्क तिबः बिउगु दु । ख्यालि प्याखंया नांजाःम्ह च्वमि जूसां वय्‌कःया न्हापांगु साहित्यिक रचना चिनाखँ खः । अथेहे थ्वय्‌कःया ख्यालि मुना सफू खः ला मखुला (ने.सं. १०९७) खः ।

भाजु श्रीकृष्ण महर्जनया जन्म मां बाग्मती महर्जन व अबु चिरी महर्जनया कोखं किपूया देय्‌पुखू त्वालय् ने.सं १०९५ य् जूगु खः । श्रीकृष्ण महर्जन नेपालभाषाया छम्ह च्वमि, पत्रकार नापं नेवाः अभियन्ता खः । थःगु स्कूल जीवननिसें हे नेपालभाषा व नेवाः ख्यःप्रति नुगः क्वसाःम्ह वय्‌कलं काठमाण्डौ क्याम्पसय् ब्वनच्वनादीबलय् अन ग्वय्‌स्वां साहित्य पाःलाःया नायः जुयाः ज्या यानादिलसा, बिराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन लगायत थीथी साहित्य सम्मेलनय् ब्वति कयाः तःगू सिरपाः नं त्याकादिल । अथेहे वय्‌कलं किपुली नं न्हूजः सांस्कृतिक पुचः नीस्वनाः नायःया अभिभारा क्वबुयादिलसा थीथी सांस्कृतिक विषयया सफू व लेख च्वयादिल । गथे — किपू देय्‌या परिवेशय् बाखं मुना (ने.सं. १११४), किपूया बाघ भैरव (वि.सं २०६२), किपूया इन्द्रायणी जात्रा (ने.सं. ११२३), किपूया गथु प्याखं

(ने.सं ११३५), बखुमदः जात्रा न्हय्गां जात्रा (ने.सं. ११३७), लाखेपाः (ने.सं. ११४०) आदि । थुपिं सफू बाहेक वय्‌कलं संस्कृति सम्बन्धी च्वसु गोरखारपत्र, नेपालभाषा टाइम्स, लहना आदि पत्रपत्रिकाय् पिथना वयाच्वनादीगु दु ।

पत्रकारितायात हे थःगु मू लजगाः कथं नालादीम्ह श्रीकृष्ण महर्जनं ११३६ य् न्वचू, भाषण व एफ.एम संचालन कला सम्वन्धि नासः (ने.सं ११३६)नांगु सफू पिकयादीगु दु । नेपालमण्डल टेलिभिजनया समाचार प्रमुख जुया ज्या यानादीबलय् नं वय्‌कलं पालमण्डल पाखें संचालन जूगु दाफा महोत्सवया निर्देशन समितिया मू छ्याञ्जे जुयाः महोत्सवयात सफलतापूर्वक न्ह्याकादीगु खः ।

अथेहे वय्‌कः नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया संस्थापक नायः, जोजलपा वाःपौया सम्पादक, इण्डिजिनियस टेलिभिजनया कार्यक्रम संचालक, नेपाल टेलिभिजनया कार्यक्रम संचालक, कीर्ति अनलाइनया सम्पादक नापं मेट्रो एफएमया ज्याझ्वः न्ह्याकाामि खः । नेपाल पत्रकार महासंघ, मेट्रो एफएम प्रतिष्ठान शाखाया संस्थापक नायः जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । नेवाः सरोकारया ख्यलय् नं वय्‌कः नेवाः देय् दबूया स्वनिगः विशेष प्रदेशया नायः, किपू देय्‌यात नेवाः सांस्कृतिक संरक्षण क्षेत्र घोषणा याकेगु निंतिं गठन जूगु कार्यदलया कजि नं खः । गुथि बिधेयक विरूद्द एकीकृत आन्दोलनया शुरूवात यानादीपिं मध्ये नं वय्‌कः छम्ह खः । थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप वय्‌कःयात थीथी संघ संस्थापाखें हनेगु याःगु दु गथे— गर्भ सम्मान, एल्भीस पत्रकारिता सिरपाः, लहना धर्ममोति नेवाः पत्रकारिता सिरपाः, ज्यापु पत्रकारिता प्रतिभा सिरपाः आदि ।

श्रीकृष्ण श्रेष्ठ नेपाःया हुलाप्याखं व संकिपाख्यलय्‌ नांजाम्ह कलाकःमि खः । वय्‌कः श्रीकुष्ण श्रेष्ठया दकलय्‌ च्वछायेबहःगु नृत्य नाटक “कुमारी ब्याले” खः । खस नेपाली भाय्‌या यक्व संकिपा म्हितादीम्ह वय्‌कलं छगू हे जक नेवाः संकिपा “राजमति”संकिपाय्‌ मू भुमिकाय्‌ दी । श्रीकृष्ण श्रेष्ठ अबु राधाकृष्ण श्रेष्ठ व मां जगत कुमारी श्रेष्ठया कोखं २०२५ सालया पुष १४ गते जन्म जूगु खः । वय्‌कः श्री कृष्ण श्रेष्ठं येँया शंकर देव क्याम्पसं बि कमतक ब्वनादीगु दु । २०४३ सालय्‌ हे नेपाःया नांजाम्ह संकिपामि चेतन कार्कीया निर्देशनय्‌ दयेकूगु “भुमरी” संकिपाय्‌ कलाकार जुयाः फिल्मख्यलय्‌ दुहाँ झाल । तत्कालिन नेपाल राजकिय प्रज्ञा प्रतिष्ठानय्‌ हुलाप्याखंमिकथं ज्या यानादीम्ह भाजु श्रेष्ठया नृत्यगुरु नांजाम्ह नृत्य निर्देशक बसन्त श्रेष्ठ खः । सांस्कृतिक ज्याझ्वः न्ह्यब्वयेत नेपाःया आपालं थासय्‌ थ्यंम्ह श्रीकृष्ण श्रेष्ठं संसारया थीथी देशय्‌ नं सांस्कृतिक ज्याझ्वः न्ह्यब्वयादिल ।
संकिपाय्‌ अभिनयया नापनापं निर्माणय्‌ नं पलाः न्ह्याकादीम्ह श्रीकृष्ण श्रेष्ठं निर्माण यानादीगु “कोहीनूर” नांयागु खस नेपाली भाय्‌या संकिपा नेपाःया संकिपा इतिहासय्‌ दकलय्‌ न्हापांखुशी झिगु (१०) करोड दां आम्दानी यायेत ताःलागु संकिपा खः । २०७१ साल असारय्‌ श्रीकृष्ण श्रेष्ठया इहिपा कलाकार श्वेता खड्कालिसे जूु । इहिपा धुंकाः आकाझाकां उसाँय्‌ मदुम्ह श्रीकुष्ण श्रेष्ठं २०७१ साल श्रावण २५ गते भारतया छगू अस्पतालय्‌ वासः याकुयाकुं निधन जूगु खः ।

येँ, अट्कोनारायणया भाजु हरिकृष्ण व मय्जु जानकीदेवीया काय्मचा श्रीकृष्ण सन् १९५० स बूगु खः । त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें सन् १९६९ स स्नातकोत्तर क्वचायेकाः वेलायतया ब्रिमिङ्गघाम विश्वविद्यालयपाखें रसायनशास्त्रय् विद्यावारिधि उपाधि कयावःगु खः । नेपालय् विशेषतः तराईपाखे भूमिगत जलश्रोतया अध्ययन, अनुसन्धान अले सुविधा विकास यायेगुली थ्वय्कःया तःधंगु ल्हाः दु ।

येँया नघःबहाःया भचा च्वसं तःधंगु लुखा दुगु स्वयम्भु थें तःग्वगु बज्रधातु श्वेतचैत्य दुगु बहाःयात श्रीघःबहाः धाइ । थ्व बहाःयात संस्कृत भासं श्री शान्तिघट वज्रधातु चैत्य महाविहार धाइ । वास्तवय्‌ थ्व बहाया म्हसिका धयागु थ्व हे श्वेतचैत्य खः । थ्व चैत्य स्वयम्भूया ज्वलिंज्वःगु वज्रधातु चैत्य खः । उकिं थ्वयात चिग्वःगु स्वयम्भू नं धायेगु चलन दु । स्थानीय भासं थ्व चैत्ययात काश्यप स्वयम्भू द्रकाशी स्वयम्भू द्रकाठे स्वयम्भू न धायेगु याः । थ्व चैत्य सिँ छ्यलाः दयेकातःगुलिं काठे स्वयम्भू नां जूवंगु धापू दु । किंवदन्तीकथं थ्व चैत्य दुथाय्‌ न्ह्यःनेलाक्क क्वाःबहाःया तान्त्रिक गुरुजु वागवज्र बज्राचार्यं काशीनिसें थःगु सिद्धबलं चैत्य छगः आकाशमार्गं ब्वयेका हयाः पलिस्था याःगुलिं काशी स्वयम्भू नांम्ह नं नां जाल धाइ ।

बहाःया पश्चिमपाखे म्हासूगु नितँ जाःगु छेँ दु । अन दुने चकंगु चुकय्‌ झ्वलाक्क न्यागःघः पलिस्था यानातल । थ्व थाय्‌यात शान्तिया प्रतीककथं शान्तिपुर धयातल । तान्त्रिकविधिं काशी चैत्य पलिस्था यानातःगु परिसरय्‌ शान्तिघट पलिस्था यानातःगुलिं बहाःया नां हे शान्तिघट चैत्य महाविहार जुल । थ्व श्रीघःया शान्तिघट चैत्ययात भुइख्यलय्‌ जुइगु यँे सम्यक महादानया इलय्‌ निमन्त्रणा ब्वनीबलय्‌ स्वयम्भू भगवान् धुंकाः निगुगू ल्याखय्‌ तयाः लसकुस यायेमाःगु चलन दु ।

थ्व श्रीघःचैत्यया हाकः ४५ फुट, ब्या ४.५ इञ्च, जाः ५९.४ इन्च, गोलाइ १०७ फुट ३ इन्च दु । फागुन शुक्ल चतुर्दशीकुन्हु बुसादँ याइगु थुगु चैत्यया छचाखेरं पुलांगु शैलीया न्यय्‌गः चैत्य पलिस्था यानातःगु खनेदु । स्वयम्भूया चैत्य थें थुगु चैत्यय्‌ नं झिंस्वंगू भुवनया हर्मिका व गजू च्वय्‌ लुं सियातःगु छत्र दु । चैत्यया पश्चिमपाखे हारतीमांया देगः दु । दक्षिणपाखे बहाःया क्वाःपाःद्यः विराजमान क्वाःपाःछेँ व ज्ञानमाला भजन हालेगु थाय्‌ दु । अथेहे उत्तरपाखे धम्मावती गुरुमांया थेरवादी विहार, तःधिकःम्ह ल्वहंया भगवान बुद्ध व लामापिनिगु तारा विराजमान तःधंगु गुम्बा नं दु । थ्व बहाःया क्वाःपाःद्यः उत्तराभिमुख भूमिस्पर्श अक्षोभ्य बुद्ध खः । थुगु चैत्यया प्यखेरं प्यंगू दृष्टि, प्यंगू त्वलं, प्यंगू पताः ब्वयेका तःगु खनेदु । फःया च्वसं भगवान् द्यःथाय्‌ लीयागु त्वरनय्‌ लुं सियातःगु दु । बहाःया क्वाःपाःछेँ स्वतँजाः दु । छ्यलिइ क्वाःपाःद्यः, मातं तलाय्‌ आगंद्यः व वयां च्वय्‌या तलाय्‌ श्रीघःपुन्हिबलय्‌ जात्रा यायेमाःपिं पंचबुद्धया मूर्ति तयातःगु दु । श्रीघःया चैत्यया निर्माण लिच्छविकालय्‌ याःगु दावी दु । ने.सं. ६७२ या शिलापत्रय्‌ चैत्ययात श्री श्री श्री संतिगल पञ्च तथागत धकाः धयातल । संतिगल पञ्च धाःगु थनया पंचबुद्धयात संबोधन याःगु धयागु धापू दु । संतिगलद्रसतिगलद्रसतिग्लया अर्थ शान्तिघट हे खः धयागु विद्धान्पिनि अनुमान दु । थ्व चैत्य निर्माण याये धुंका चैत्ययात ईलय्‌ ब्यलय्‌ तःक्वः हे भिंकेज्या नं यायेधुंकल । आःतकया पुलांगु रेकर्ड कथं ने.सं. ७६७ इ प्रताप मल्लया इलय्‌ श्रीघःयात सर्वसंघ दुजः जयतसिंह शाक्यभिक्षुपाखें न्यादँ व झिला बिकाः भिंकेज्या याःगु खः । वयांलिपा नं चैत्यया थीथी ब्वया भिंकेज्या व वंगु २०७२ सालया तःभुखाय्‌ धुंका नं भिंकेज्या याकूगु खनेदु ।