वस्ताद साईला (अष्टमान श्रेष्ठ) नेपाःया संगीत ख्यलय् तसकं लोकंह्वाःम्ह व स्यल्लाःम्ह सर्जक खः । थ्वय्कःया जन्म येँया पशुपति देवपटनय् ने.सं. १०१४ पाखे जूगु खः । थ्वय्कः अबु बखतमान श्रेष्ठ व मां गुहेश्वरी श्रेष्ठया साहिँलाम्ह काय् जुयाः साईलाया नामं नांजाःगु खः ।
मचाइलंनिसें संगीत यःम्ह थ्वय्कलं मचाल्याय्म्ह बलय्निसें हे दबुली म्ये हालेगु यानादीगु खः । थ्वय्कलं मचाल्याय्म्ह इलय् हे कलकत्ताय् वनाः पं. लक्ष्मीकान्त, उस्ताद सूर्य मिश्र, उस्ताद शिव व उस्ताद गुफर खाँपिंलिसें झिंखुदँतक संगीत ज्ञान कयादिल । लिसें अबले अन च्वनाः लजगाःलिसें मेपिन्त थःम्हं नं संगीत स्यनेगु यानादिल । भारतय् झिंखुदँतक्क संगीत ज्ञान कायेधुंकाः लिपा नेपाः लिहां झाल । अले थ्वय्कलं थासंथासय् वनाः थःगु प्रतिभा न्ह्यब्वयेगु यानादिल ।
लिपा पाल्पाय् च्वंझाःबलय् वय्कलं तानसेनया सानुमैंया श्रेष्ठलिसें यःत्यः जुयाः इहिपाः यानादिल । थ्वय्कःपिनि छम्ह म्ह्याय् दयेधुंकाः कलातं त्वःतावन । लिपा बःचाधिकः जूबलय् म्ह्याचं नं त्वःतावन । कलाः व म्ह्याय् मदयेधुंकाः थ्वय्कःया जीवन निरस जूगु खः । लिपा फुकसिया सल्लाहं हानं ने.सं. १०५४ पाखे ख्वपयाम्ह बेलायतीदेबी कर्माचार्यलिसे इहिपाः यानादिल । थुम्ह कलाःपाखे छम्ह काय् व प्यम्ह म्ह्याय् दु । काय् रत्नमान श्रेष्ठ नं नेवाःम्ये ख्यःया लोकंह्वाःम्ह सर्जक खः ।
निब्याहाः धुंकाः थ्वय्कः हानं संगीतय् न्हापा थें हे सक्रिय जुयादिल । अले वय्कःपिं कलकत्ताय् च्वंझाल । थुबलय् हे वय्कःयात डिक्स रेकर्डय् म्ये भरे यायेत ह्वःताः चूलात ।
ने.सं. १०५६ पाखे वय्कलं ग्रामोफोनय् थःगु प्यपु म्ये रेकर्ड यानादिल । उकी मध्यय् छपु म्ये ‘कालो ठेकी नारान काली काठको’ थुलि लोकंह्वात कि लोकं वय्कःयात ‘काली ठेकी साईला’ धकाः म्हसीकेगु नं यात । थ्व म्येया रेकर्ड चालं आपालं बजाः काःगु खः । झ्याउरे म्ये हालेगुली सुनां ध्वये मफुम्ह वय्कलं गजल भजनत मेपिनिगु लिसें थःम्हं हे म्ये च्वयाः नं रेकर्ड यानादीगु दु । थ्वय्कलं नेवाः संगीत ख्यःयात नं थपु यानादीगु दु । मचाइलय् नेवाः म्ये भजन हाहां संगीत ख्यलय् दुहां झाःम्ह थ्वय्कलं ग्रामोफोनय् ग्वःपु म्ये हालादिल छुं ल्याःचाः मदु । आपालं दयेमाःगु खः तर नं वय्कःया सलय् दुगु स्वपु म्ये– ‘छि बिना मदु जितः आज्ञा रे कृष्ण’, ‘स्थीर जुइमखु थःगु जोभन सदान रे’, ‘स्वव स्वव कृष्णजुया चाला’ जक झीगु न्ह्यःने खनेदु ।
कलकत्ताय् च्वनाः थःगु प्रतिभां बय्बय् जुइधुंकाः लिपा उत्तर प्रदेशया बलरामपुरय् नं संगीत साधनालिसें खुदँतक लजगाः यानादीगु खः । अनं लिपा वय्कः हानं नेपाः झाल । जीवनया लिपांगु इलय् विरक्त जुयाः संगीत ख्यलं तापाना च्वनादीम्ह थ्वय्कः ने.सं. १०७७ प्वहेलागाः त्रयोदसि, सोमबारखुन्हु थ्व संसारं तापाना दिल ।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये मय्जु साधनादेवी श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं. १९९१ साल श्रावणय् धरान विजयपुरय् जूगु खः । वय्कःया मांया नां सीतादेवी व बाःया नां सिद्धिप्रसाद श्रेष्ठ खः । वय्कः सामाजिक अभियन्ता नं खः । वय्कलं धरानय् नेपालभाषा ख्यःया नापं मेमेगु यक्व हे सामाजिक ख्यलय् ज्या यानादीगु दु । वय्कलं बुद्ध विहारय् क्वथा दयेकादिल, ब्वनेकुथि दयेकादिल, अथेहे वि.पि. कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिस्थान अस्पतालय् वइपिनि निंतिं धर्मशाला दयेका बियादिल । वय्कः २०७१ साल श्रावणय् दिवंगत जूगु खः ।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु सानु जलारी नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म कास्की जिल्लाय् जूगु खः । वय्कः कास्की जिल्लाय् नेपालभाषाया उत्थानया ज्याय् सक्रिय जुयादी । वय्कः जलारी समाजया नायः नं खः । वय्कलं जलारी समाज संगठनया बिस्तारया ज्याय् मूवंगु भूमिका म्हिता वयाच्वनादीगु दु ।
गायक सानुकाजी मानन्धरया जन्म २००६ सालय् अबु बेखानारायण मानन्धर व मां लक्ष्मीदेवी मानन्धरया कोखं येँया पाक्वय् जूगु खः । वय्कःया सांगीतिक पुचःया नां ‘चिम्पांजी’ खः । नेवाः म्ये व खस नेपाली निगुलिं ख्यलय् वय्कःया दक्षता खनेदु । वय्कःया ‘मुखू’ नांगु नेवाः म्येचाः नं पिदंगु दु ।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु सानुकाजी शाक्य नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं.१९८३ जेष्ठ ९ गते ख्वपय् जूगु खः । लिपा वय्कः लजगाया ल्याखं धरानय् झाल । वय्कःया मांया नां धनमाया व बाःया नां मानकाजी शाक्य खः । धरानय् ज्यासः ज्या न्ह्याकादीम्ह वय्कलं २०१६ सालय् कालिगढी सहकारी समितिया नायः जुयादिल । वय्कलं भारतया थीथी थासं सिजः, ली हयाः धरानया कालिगढीतय्त थीथी थलबल दयेकेगु ज्या बियादिल । झीगु समाज धरानया ३७ दँ तक संस्थापक नायः जुयाः नेवाःतय् निंतिं यक्व ज्या यानादीम्ह वय्कः वि.सं. २०६४ फागुनय् दिवंगत जूगु खः ।
सानुकाजी शाक्य काष्ठकला नापं हस्तिहाडया वस्तुइ मूर्ति वा बुत्ता कियेगु कलाय् ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०६२ तछलागाः दसमि, मंगलबारखुन्हु यल, श्रीबहा, तकःछेँय् जूगु खः । वय्कलं थः अबुजु स्व. पुण्यराज शाक्यया हःपाःकथं ने.सं. १०९० दँय् काष्ठकला व हस्ति हाडया वस्तुइ मूर्ति वा बुत्ता कियेगु कलाकारिताया ख्यलय् पलाः न्ह्याका दीगु खः । वय्कलं तिकिझ्याः, सँझ्यालय् बुत्ता कियेगु नापं युं, भिम्पू व थी थी वहुमुल्य पथरय् नं थी थी बुत्ता व द्यः कियेगु यानादी । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) दलाई लामां पुजा पाठ याइबलय् छ्यलीगु हस्तिहाडया थ्वकाम् (मुकुट) निर्माण । २) यल कृष्ण देगलय् दुगु श्रीखण्डया कृष्णया प्रतिमूर्ति निर्माण । ३) यल लाय्कूया विश्वनाथ देगः पुनः निर्माणया झ्वलय् सिँया लुखा, झ्यालय् थीथी बुट्टा कियादीगु खः ।
म्येहालामि सानुबाबु महर्जन अबु मंगललाल महर्जन व मां आशामाया महर्जनया कोखं ने.सं. १०९१ प्वहेलागाः आमै, मंगलबारखुन्हु जन्म जूगु खः । म्ये च्वयेगु नापं संगीत तयेगु ज्या नं याना च्वनादीम्ह वय्कः मचांनिसें संगीतपाखे नुगः क्वसाःम्ह खः । वय्कःयात थुगु ख्यलय् त्वाःत्वालय् परम्परागत जुइगु संगीत प्रशिक्षणपाखें हःपाः चूलाःगु खः । महर्जनं च्यागू तगिमय् ब्वना च्वनादीबलय् स्कुलया ज्याझ्वलय् लसकुस म्ये हालाः दबुलिइ म्ये हालेगु ज्या न्ह्याकादीगु खः । ‘जितः यःम्ह मयजु छ’ म्ये हालाः नेपालभाषा ख्यलय् पिलूझाःम्ह म्येहालामि महर्जनया न्हापांगु म्येमुना ने.सं. १११८ दँय् पिदंगु ‘जितः यःम्ह मय्जु’ खः । ने.सं. ११२६ दँय् वय्कःया निगूगु म्येमुना ‘सिचु फय्’ पिदन । थुगु म्येमुनाया दुर्गालाल श्रेष्ठं च्वयादीगु ‘छ गन गन’ म्ये लोकं ययेकूगु म्ये खः । ने.सं. ११३१ दँय् मेगु म्येमुना ‘गजब खः थ्व मतिना’ पिदन । वय्कलं नेपालभाषा व खस नेपाली भाय्या यानाः २०० पुति म्ये हाला दीधुंकूगु दु ।
वय्कःया उत्कृष्ट मिजंसःया निंतिं थःगु हे संगीतय् हालातःगु ‘छ गन गन, जि गन गन’ म्येपाखें ने.सं. ११२६ दँय् इमेज अवार्ड त्याकादीगु खःसा दिपा महर्जननाप हालादीगु ‘छंगु लागि हे जि’ म्येपाखें ज्वःम्ये विधाय् पेजथ्री पिपुल्स च्वाइस अवार्ड (११३३) त्याकादीगु, ने.सं. ११४३ दँय् लिटिल स्टार नेपालभाषा म्येकासाय् दकलय् बांलाःम्ह संगीत निर्देशक जुयादीगु खः । अथेहे ने.सं. ११३७ स ‘भिंगु कर्म’ म्येपाखें दकलय् बांलाःगु मिजं सःया पेजथ्री अवार्ड नं त्याकादीगु दु ।
दान्यहिरा हःपाः सिरपाः नं त्याका दीधुंकूम्ह महर्जनं नेपाल फेसन म्यूजिक अवार्ड (२०२२)य् सर्बोकृष्ट भाषाभाषी गीत गायन (नेपालभाषा)पाखे दकलय् बांलाःगु मिजं सःया सिरपाः अले, दकलय् बांलाःगु म्ये (नेपालभाषा) बिधाय् नेशनल पावर न्यूज, म्यूजिक अवार्ड–२०१९ नं त्याकादीगु दु । अथेहे नेपाल म्यूजिक एण्ड फेसन अवार्ड –२०२२ या सर्वोकृष्ट गजल गायनया अवार्ड व नेशनल पावर न्यूज, म्यूजिक अवार्ड –२०२० या सर्वोत्कृष्ट गजल अवार्ड नं त्याकादीगु दु । ज्यापु समाजनाप आबद्ध वय्कः छम्ह संगीत प्रशिक्षक नं खः ।
बा पद्मानन्द बज्राचार्य व मां पद्मकुमारी बज्राचार्यया कोखं येँया ध्वाखाबहाः त्वालय् साहित्यकार सानुमानन्द बज्राचार्यया जन्म ने.सं. १०५८ (वि.सं. १९९५ आश्विन ९) य् जूगु खः । एम.ए., बि.एड. ब्वनेज्या यानादीम्ह भाजु बज्राचार्य नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् चिनाखँ व च्वखं च्वयाः मांभाय्या सेवा यानादीम्ह खः । नेपालभाषा व नेपाली नितां भाषाय् वय्कःया ल्हाः न्ह्याः । नेपालभाषाया साहित्यिक पत्रिका झी (ल्याः ४०, ने.सं. १०८३) लय् जीवन गथः नांगु चिनाखँ पिथनाः नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीम्ह वय्कः बज्राचार्य संघया सचिव नं खः । ब्यंकेज्या यानादीम्ह भाजु बज्राचार्यया चिनाखँ व च्वखँ नेपालभाषा साहित्यया थीथी पत्रिकाय् पिदंगु दु । थीथी च्वसु च्वयाः मां भाय्या सेवा यानादीम्ह बज्राचार्य ने.सं. १११५ (वि.सं. २०५१ मार्ग ७) य् दिवगंत जूगु खः ।
न्यत, येँया भाजु हिरानन्द बैद्य व मय्जु पूर्णकेशरीया म्ह्याय्मय्जु सानुमैंया ने.सं. १०६२ चिल्लागाः दुतिया, बुधबारखुन्हु बूगु खः ।
सन् १९६३ स भारतं एमबिबिएस क्वचायेका वःम्ह थ्वय्कलं वेलायतं सन् १९८२ स उच्चशिक्षा ब्वनादिल । नेपालय् प्रसुति उपचारया ख्यलय् थ्वय्कः छम्ह न्ह्यलुवाः मय्जु खः, नापनापं सुरक्षित मचा बुइकेगु सम्बन्धय् समाजय् चेतना थनेगु व परिवार नियोजनया ल्याप्रस्कोपि पद्धतियात न्ह्यज्याकेगुली मूवंगु भूमिका म्हितादीम्ह खः ।
बा आशाकाजी शाक्य व मां पूर्णशोभा शाक्यया कोखं ने.सं. १०८९ दँय् येँया लगं त्वालय् चिनाखँ व समसामयिक च्वसु च्वमि सानुराजा शाक्य बूगु खः । नेपालभाषा अनुरागी भाजु शाक्यं आदिवासी जनजाति मञ्चपाखें नेवाःतय् म्हसीका व नेवाः आन्दोलननाप स्वापू दुगु समसामयिक च्वसु मुना नेपालभाषा आन्दोलन नांगु सफू पिथनादीगु दु । भाजु सानुुराज शाक्य थौंकन्हय् लुम्बिनी विकास कोषया सदस्य सचिव खः ।