सिन्कि दयेकेगु व सिमामनि दयेकेगु विधि आपालं पाःगु धाःसा मखु । ६, ७ फिटया गाः वा सिनामनि दयेकेगु परिनामकथं गाः खनाः माःकथंया लैंया ख्वाख्वःत लिकानाः लखं सिलाः सफा यानाः छथाय् तइ । न्हापां सिनामनि फीगु गालय् ३, ४ इञ्चतक सु लायेगु याइ । सुया द्यःने लैं तइ । गालय् लैं छफि तयेधुंकाः लः हाः यानाः हाकनं लैं तयाः कोचय् याइ । थथे यानाः जमिनया सतहतक लैं तयाः तम्म जुइक कोचय् यानाः तइ । गालय् गाक्क लैं स्वथने धुंकाः लैंया द्यःने सु लायाः सुयात चां ल्हाःका तयेगु याइ । थथे यानाः न्हय्न्हु बाय् च्यान्हुतक तयेधुंकाः थुकिं बिस्कं कथंया नँस्वाः वइ । अले सिनामनि तयार जुल धैगु थुइकाः गालं त्वपुया तःगु चा व सु लिकया सिनामनि थकायेगु याइ । गालं थकाःगु थुगु सिनामनि भचा म्हासुसे च्वनी नापं नरम नं जुइ । सिनामनिया सवाः धाःसा पाउँसे च्वनी । थथे तयार जूगु सिनामनि छेँ वा पसलय् गनं नं तयातःगु थाय् तापाकनिसें नस्वाः वयाच्वनी । अले थुगु सिनामनियात चिचीकुक कुचा यानाः आलु व कय्गू नापं ल्वाकछ्यानाः अचार दयेकाः नयेगु याइ ।
बुँइ ४ फिटया चाकःलागु व ६, ७ फिटया गाः बाय् सिन्कि दयेकेगु परिनामकथं गाः खनाः गालय् न्यंक चां पायेगु याइ । अले माःकथंया लंैयात सफा यानाः छथाय् तइ । न्हापां सिन्कि फीगु गालय् ३, ४ इञ्च तक सु लायेगु याइ । सुया द्यःने लैं तइ । गालय् लैं छफि तयेधुंकाः लः हाः यानाः हाकनं लैं तयाः हे कोचय् याइ । थथे यानाः जमिनया सतहतक लैं तयाः तम्म जुइक कोचय्यानाः तइ । अले लैंया द्यःने सु लायाः सुयात चां ल्हाकाः तयेगु याइ । थथे यानाः न्हय्न्हु बाय् च्यान्हुतक तयेधुंकाः सिन्कि नसा वइ । थ्व धुंकाः गालं त्वपुया तःगु चा व सु लिकयाः सिन्कि थकायेगु याइ । सिन्कि थकयाः सुकू व सफागु थासय् सिन्कियात निभालय् पानाः गंकेगु याइ । थथे तयार जूगु सिन्कियात टोकरी वा थीथी थलय् तया तइ । अथे नेपाःया पूर्वीय क्षेत्र भोजपुरय्पाखें धाःसा सिन्कि देयेकेगु तरिका छुं भचा पाः । बुँइ सिन्कि फीगु गाः खनेधुंकाः गालय् सु च्याकेगु याइ । थथे गालय् सु च्याकेगु धैगु गालय् दुपिं किताणुतय्त नस्त यायेगु व गाःयात क्वाकेगुकथं याइगु खः । व धुंकाः गालय् सु लायेगु याइ, सु धुंकाः केराया हः लायेगु याइ केरा हःया द्यःने लैं ख्वाख्वःचा छफि लायेगु याइ । ख्वाख्वःचाया द्यःने तिनि लैं तयेगु याइ । थथे हे यानाः गाःया दकलय् च्वय् ख्वाख्वःचा लायाः चां भुनेगु याइ । लिपाः लैं फुक्क सिन्कि जुइ, ख्वाख्वःचा फुक्क गुन्दु्रककथं तयार जुइ ।
सिन्कि व सिनामनि थें जाःगु नसाज्वलं नेपाःया आदिवासी नेवाःजातिया जीवनया विशेषता व नेपाःया हे म्हसीका खः । लैंपाखें दयेकीगु सिन्कि नसा स्वनिगःया आदिवासीतय्गु मूलगु नसा धकाः कयातःगु दु । अथेहे यलया ज्यापुतय्सं हाकु जा व सिन्कि नसा चुलायेमा धकाः श्री करुणामययाके तकं फ्वनेगु परम्परा दुगु जनश्रुति दु । सिन्कि व सिनामनि दथुइ छुं भचा पाःगु व बिशेषतां जाःगु नसाज्वलं खः । सिन्कि व सिनामनि दयेकेया निंतिं लैंया हः (ख्वाख्वःचा) लिकनाः जक दयेकेगु याइ । थुकिया सवाः आपालं पाउँसे च्वनी । परम्परागत विधिकथं सिन्कि व सिनामनि दयेकेया निंतिं छुं ईतक फिनाः उकियात निभालय् पानाः गंकेगु याइ । व कथं नसाज्वलं तयार जुइ ।
आगंद्यः, दिगुद्यः व विशेष तान्त्रिक पूजाय् माःगु ज्वलंत दयेकीपिं उराय् सिन्दुराकार खः । थुमिसं आगंद्यःया लुखाय् खाइगु धकिं (पर्दा), आगमय् गुह्य पूजाय् छ्यलीगु क्वखँगा (चिब्यागु गलबन्दी थें जाःगु म्हासुगु थानागा), गुह्यपूजाय् छ्यलीगु ग्वय्का (षटयोगिनी प्रतीक कथं न्याताजि ऊनया खुपुका निलाः छपु यानातःगु तःपुगु क्वखा) दयेकीपिं खः । सम्यकबलय् सम्यक द्यःपिंत थःपिनिगु चिंकथं क्वखँगा क्वखायेका वयाच्वंगु दु । बौद्धमार्गी नेवाः कथं
म्हस्यूपिं सिन्दुराकारतय् बस्ती येँया यट्खा, यट्खा दितिफुसय् व दमाइत्वालय् खः । थुमिगु जनसंख्या ल्याः म्हो जक दु ।
ख्वाःपाः दुगु द्यः प्याखं हुइकेत निपाः ल्वाकाः थाइगु धातुया छताजि बाजं खः सिन्याल । भिंगु कँय्यागु थ्व बाजं तःपाःगु भुस्याः थें च्वंसां भुस्याः स्वयां यक्वं ख्वातुइ । थुकिया सि नं तःबाला जुइ । सिन्यालया दथुइ तपुलि थें थहां वःथाय् दुगु ह्वतं पिकयातःगु पुतुइ ल्हाःया पतिं दुछ्वयाः निपा ल्हातं निपाः सिन्याल ल्वाकाः थाइ । सिन्याल दम्वःखिंया ग्वाहालि बाजंकथं तालया तालि व खालि ज्वः लाकाः थाइ ।
न्हय्गां जात्राया झ्वलय् थौंकन्हय् किपुलिं पश्चिमपाखे लाःगु नेवाः बस्ती बन्थचा (सिंर)य् नं जात्रा यायेगु यानाच्वंगु दु । थन वि.सं. २०४० सालं निसें जक द्यःखः जात्रा सुरु याःगु खः । न्हापा थनयापिंसं पुलाम (पुुरानो नैकाप)य् जुइगु विष्णुदेवीया जात्रायात हे थनया जात्राबलय् नं थिंलाथ्व दशमीकुन्हु द्यःखःयात बःखुइ यंकाः विधिवत् पुजा यानाः गामय् लित हयाः जात्रा याइ । थ्व द्यःखतय् कालिका, गणेद्यः व भैलःद्यःया मूर्ति तयाः जात्रा याइगु खः । द्यःखः बःखुइ यंकूसां थनया गामय् च्वंपिंसं मेमेगु गामय् च्वंपिंसं थें बःखुया विष्णुदेवीया विधिवत् पुजा यायेगु चलन धाःसा मदु ।
मुस्या रंगया सिसौ छासिँया जातय् लाः । रेशा तप्यं मजूगुया हुनिं ज्याभः छ्यलेत अःपु मजू । निभाः, लः फसं प्रभावित मजुइगु सिँ जूगुलिं ततःधंगु काष्ठकलाया निंतिं सिसौ छ्यली ।
सिंहमान शाक्यया उपनां न्यामा खः । वय्कः धातुमुर्ति कलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०३८ कछलाथ्वः त्रयोदसि, सोमबारकुन्हु यलया इखाछेँ, नागबहालय् जूगु खः । अबुजु स्व. पूर्णमान शाक्यया प्रेरणाकथं ने.सं. १०५२ स कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धयागु न्ह्यागु नं धातुया मुर्ति थःम्हं हे सीया बां (मोडल) दयेकाः ढाले यानाः तयार यायेगु खः । मूचुकय् लिच्वविकालिन जुजु नरेन्द्रदेवया पालय् दयेका तःगु भुजा मूर्तिया मर्मतया निंतिं वय्कःयात नियुक्त याःगु खः । कला ब्वज्या— १) राष्ट्रिय कला प्रदर्शनी २) मंगलबजार कला प्रदर्शनी । न्ह्यथनेबहःगु कला कृति— राणाकालिन प्रधानमन्त्री मोहनसम्सेरपाखें भारतया प्रधानमन्त्री जवाहलाल नेहरूयात द्वहलपा बीया निंतिं ७ फिटया हंसराज २ थान निर्माण ।