फ्वल दायाः सु व घाँय्म्वः पासेंनिसें मुनाः पँचिनेगु तकया ज्यायात सुकाज्या धाइ। सुकाज्या शीत दुबलय् व वा वयाच्वनीबलय् याइ मखु।
फोल्त दायाः म्हू चिनागु सु ल्ह्ययाः म्हुलिंम्हू पाइ। छसिंनिसें यतापाखे प्वः लाकाः पाइ। च्वका भचा भचा ल्हाःसां वास्ता याइ मखु। घाँय्म्वः खलेयाथाय् हे चखिनाः पाइ। गन धायेव शीत लंकाः छकः पुइकी। बानि लिसंनिसें मुनेगु याइ। सु गाजः हनाः नं मुनेगु याः, कले चिनाः नं मुनेगु याइ। सु पँचिनाः जतन यानातयेगु याइ। क्वथ्याःथाय् व प्याःथाय् पँचिनी मखु। थथ्याःथाय् पँचिनी। प्याः थचाः मवयेक बँय् पं बाय् सिँ लानाः घाँय्म्वः छबः तइ। ल्ह्ययाहःलिसे प्वः पिने लाकाः चाकलाक पँचिनी। दुहांवं पिहांवं जुइकी मखु। छ्वास्याछ्वास्या मवयेकेत चाः पतिं कसय् यानाः दथु तइ। तजाः जुुलकि छम्ह च्वय् च्वनाः क्वं छम्हसिनं सु गाजा बीगु याइ। चाः दुहांवं पिहांवं जूसा क्वय्च्वंम्हं धयाः मिलय् याकी। छथाय् जक च्वनाः पँचिनी मखु। क्वत्यत्यं चाःहिलाः पँचिनी। सु बीम्हं नं गुखे गुखे चाः तल उखे उखे बीगु याइ। स्वातुस्वां बी मखु, हथाय् मचासे बुलुहुं बी। पँ जाइथे जुल धायेव दथु गाक तयाः छचालय् प्वः छत्वाःचा पिकयाः पाखा दयेकी। उकी द्यःने चाः तयाः भचाभचा यानाः छी। ग्वःत छीमाः वःत सालुक छिनाः च्वका लुइकी। उकी द्यःने च्वका लथ्यानाः चिनातःगु ताबलां भुनाः गजू लुइकी। घाँय्म्वः मुनेगु सु मुने थें याइ मखु। निलः सु स्वानाः चिखि दयेकाः कुत्याति पाकाः बँय् लाइ। निपा ल्हातिं कैंचि बां वयेकाः भचा भचा यानाः घाँय्म्वः घय्सुनाः त्वानालय् लिधंकाः त्याचा चिंकाः चिखिया द्यःने तयाः कले ची। कले तकले याइमखु। निकले प्यकले जक जूसा बलय् तइ यक्व दःसा थथ्यानाः चा गंथाय् पँचिनाः सुं पलिं चिनातइ। सु व घाँय्म्वः ल्ह्ययेत सुकान्वः छ्यली। सु मुनेत याकःबुकलं याइ मखु। निम्हप्यम्ह जाइ। सु पुइके धुनेव मुने मत्यःतले भचा झासु लनी। द्यः मभिं थें जुयावल धायेव धाःसा हथाय्पथासं याइ। सुकाज्यां म्ह त्वपुक लं फी। सालुगु फी मखु। म्ह बांलाक त्वमपुल व लं सालुगु जुल धायेव सुं झ्वय् झ्वय्पी। भचा तसकं लात धायेवं कचिघाः नं जुइ।

कैंचि बां वयेकाः
जव ल्हाः खवय् खव ल्हाः जवय् छ्वइ। जवं ज्वनागु घाँय्म्वः खवय् खवं ज्वनागु जवय्पाखे छ्वयाः त्वानाःलिसे तयाः गुइँ न्युं थें जुइकाः छस्वा याइ।

गाजः
सुम्हूया च्वका जवं छप्वाँय्चा खवं छप्वाँय्चा यंकाः चीगु सुकले। सु मुनाः धंकी। घय्पुइ थें यानाः ची। जवंखवं यंकागु प्वाचं गुलि न्ह्यायेदु उलि तइ।

सुकान्वः
सु कुबीगु न्वः। २—३ इञ्चति पु लाःगु ग्वलाःगु पं। प्यकु प्यकुत्या हाकः जुइ। तप्यनी। गौ सालुइ दथुइ लाकी मखु।
स्वातुस्वां
थितुंथीक। सु पँचिनीबलय् क्वय् च्वंम्हं सु थतबीगु पहः। बियागु सु पँय् तयेधुंकलकि मेगु बी। स्वातुस्वां बिलकि सुपँ गतिमलाइ।

सुकू छगू लायेगु बस्तु खः । थ्व सुं थायेगु याइ । तपाःसुकू, चिपाःसुकू, चाकलाःसुकू, झ्वःसुकू बाय् भ्वय्सुकू, पाचासुकू व पुँइसुकू आदि थीथी कथंया सुकू दइ । दक्वं सुकू छगू हे बिधिं थायेगु याइ । वा छ्व आदि अन्न पायेत, निभालय् च्वनेत व जा भ्वय् नये बलय् फ्यतुइत छ्यलेगु याइ ।
ताःहाकःगु व पाचुगु सुं सुकू थायेगु याइ । घाजःमुजः दंगु व हःपा यक्व दुगु सुं थाइ मखु । नःदःगु व याताप्यातां वंगु सुं नं थाइ मखु । बल्लाःगु सुं थायेगु याइ । दांसिवा मार्सि व पुवाया सुयात बांलाःगु सुकथं काइ । थज्याःगुली नं दथुसुं थाइगु सुकू यच्चुसे च्वनाः नं बांलासे च्वनी । थज्याःगु सुयागु बन्दोबस्त सामाज्यां सु दइबलय् हे यानातयेगु याइ ।
सुकू थायेत सु भचा नाइसे च्वंकाः खिपः निली । खिपःया म्वलय् न्यापु खुपुति दुगु सु छपुँइ बेसाः थें तयाः सुकू थायेत ग्वइ । बेसाःयात निपुँइ यानाः थुकिं मेगु खिपः झ्वःलाक घानाः बेसालं हिनाः म्वः थानायंकेगु याइ । म्वः थाइबलय् बेसाःयात द्यःने छपु तःलं छपु अतः बतः तयाःः नीकाः थाइ । बेसाःपुँइलय् छकःपतिं सु स्वायेगु याइ । सु स्वाइबलय् छक्वलं स्वाइमखु । भचा भचा यानाः काकु काकुं स्वायेगु याइ । खिपतं खिपः छलांगुति जक पाकी । सुकूया ब्याकथं खिपः तइ । कुछि ब्याया निंतिं भिंmच्यापुंनिसें नीपुतक तइ । खिपः छक्वलं यक्व ताःहाकः याइ मखु । मगाः लिसे स्वानाः ताःहाकः यानायंकी ।
सुुकूया ब्याकथं म्वः थाये गाकाः सिथय्या खिपतय् निच्वतं बेसाः पुँइ÷सु नीकाः हिनी । हिने गाकाः हानं खिपःया द्यःने छपु तःलं छपु अतःबतः यानाः बेसाःपुँइ नं हिनाः लिहां वनाः थानायंकी । सिथय् थ्यन धायेव थन नं सिथय्या खिपतय् निच्वतं बेसाः पुँइ नीकाः हिनी । थुकिं यानाः निखें सिथय्या सि भचा तपु थें खनेदइ । थुकथं बेसाः सुं हिनाः ल्यां थ्यां जुयाः मगाःतले थायेगु याइ । गात धायेव थन नं म्वः थानाः पाचुकी ।
बेसाः सु नीकाः नं सुकू थायेगु याइ, मनीकुसे नं थाइ । नीकाः थाइबलय् भचा ताउ बी, सुकू धाःसा क्वातुसे च्वनाः दरु खनेदइ । मनीकुसे थाइगु याकनं सिधइ सुकू धाःसा भचा छ्वासु थें जुइ ।
कःनिपा बालाचा बालाचा यानाः नं सुकू थाइ । पायात निलाः थुकियागु हे खिपः दयेकाः थायेगु याइ । हाकः ताःहाकः मजुइगुलिं छकःपतिं स्वायेगु याइ । थुकिं ततःपाःगु सिकं चाकलाःसुकू थायेगु याइ ।
थाये सःपिं न्ह्याम्हसिनं नं सुकू थाइ । यलया थसि गां सुकू थायेगुली यक्व नां जाः । थन यक्वसिनं लाज्या व लजगाःया रुपय् सुकू थायेगु याइ ।

घाजःमुजः
पाचु मजूगु । हःपा उखेस्वः थुखेस्वः मदयाः च्वः प्वः उति मग्यनाः घाँय्म्वः थें जूगु । घाजःमुजः जूगु सुं सुकू थाइ मखु ।

चाकलाःसुकू
चाकलाक थानातःगु सुकू । तपाः याइ मखु । कुत्याति जक ब्यास दइ । चिचीचाकूगु थासय् सुकू लाये मालीबलय् थज्याःगु सुकू लाइ ।

चिपाःसुकू
बःचापाः यानाः थानातःगु सुकू । निकु निकुत्या ब्या व स्वकुत्या प्यकु हाकः यानाः थानातःगु सुकू । भचा भचा अन्न पायेत व निभालय् फ्यतुइत लायेगु याइ ।

नःदये
दरु मजुये । याताप्याता वने । मगंक सु पँ चिन बाय् फोल्त अप्वः क्ववल धायेव सु ध्वगिनाः नःदइ । नःदःगु सुं सुकू गतिलाक थाये फइ मखु ।
तपाःसुकू
तपाय्क थानातःगु सुकू । निकुत्या स्वकु ब्या न्याकु खुकु हाकः जुइ । वा छ्व आदि अन्न पायेगु याइ । तकुगु थासय् तःम्ह मनू फ्यतुइ मालीबलय् नं तपाःसुकू लायेगु याइ ।

पाचासुकू
बःचा पाःगु सुकू । कुछि ब्या व निकुति हाकः जक जुइ । गनं नं काचाक्क लाये माःसा थज्याःगु सुकू लायेगु याइ ।

भ्वय्सुकु
कुछिनिसें कुछि व प्यलांगु खुलांगुति ब्या यानाः थानातःगु सुकू । गपाय् हाकः माः अपाय् हाकः याइ । ताःहाकः यायेमाःसां लकय् हनेफु ज्वलं जक याइ ।

नेपालभाषा साहित्यया च्वमि भाजु सुगतदास तुलाधर ने.सं. १०४४ असार महिनाय् बौ मानदास तुलाधर व मां धनमाया तुलाधरया कोखं असं त्वाःया क्वनाय् त्वालय् जन्म जूगु खः । सुगतदासजुं न्हापा मानदास—चित्तधर नांया सफू पसः जुयाच्वंगुयात वि.सं. २००२ सालय् मानदास सुगतदासया नामं सफू पसः चायेकादिल । थुगु सफू पसःपाखें देश विदेशं सफू झिके यानाः मीगु व प्रकाशन यायेगु ज्या न्ह्याकादियाः वय्‌कलं भाषिक व साहित्यिक जागरण हयेगु ज्याय् ग्वाहालि यानादिल । थः अबुं न्ह्याकादीगु सफू पिथनेगु पलाःयात नं निरन्तरता बियाः वय्‌कलं नेपालभाषा शब्द संग्रह (ने.सं १०७९) च्वयाः गुंगू संस्करण तक प्रकाशन यानादीगु दु । अथेहे बौद्ध चैत्यया दर्शन व निर्माणयात न्ह्यब्वयातःगु चैत्य व भावना (ने.सं ११०७) सफू च्वयाः निगूगु संस्करण तक पिकयादिल । जुजु राजेन्द्रविक्रमं च्वःगु प्राचीन प्याखं महासत्वपाख्यान हस्तलिखित ग्रन्थयात देवनागरी लिपिं लिप्यान्तरण यानाः थः मांया नामं सफूया रुपय् प्रकाशित यानादिलसा म्ह्याय्‌या नामय् बौया पौ (ने.सं२०१४) नामं अनुवाद सफू नं पिकयादिल । थ्वया नापं वय्‌कलं थीथी पत्रिका मार्फत् धार्मिक सामाजिक, राजनैतिक, दार्शनिक आदि विषयया आपालं च्वसुत प्रकाशित यानादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कलं नेवाः लोकम्येँया सफू नेपालभाषा साहित्य भाग १, मल्लकालया म्ये आदि सफूया नं सम्पादन यानादीगु दु । मातृभाषा अनुरागी सुगतदासजुं थः अबु मानदासजुं मुना थकूगु द्वःछिपु स्वयां अप्वः नेपालभाषाया पुलांगु म्ये मध्ये ७५० पु म्ये थम्हं हे सम्पादन यानाः पिकयादिल ।

बौद्ध धर्म अभिधर्म, माक्र्सवाद, लेनिनवाद, माओ बिचारधारा व दर्शनया गहन अध्ययन यानादीम्ह वय्‌कलं नेपालभाषाया नापनापं हिन्दी, अंग्रेजी भाय्‌या सफू नं च्वयाः पिथनादीगु दु । थुकथं थःगु हे संस्था हिमालय पायनियर पब्लिकेसन, सुगतदास प्रकाशन, मानदास लुमन्ति प्रकाशन, बसन्त राज प्रकाशनपाखें खुइगुलिं मल्याक सफू प्रकाशन यानादीगु दु । थथे थीथी भाषां थीथी विषयया सफू च्वयादीगुलिं अमेरिकां प्रकाशित विश्वया दार्शनिकतय्‌गु धलखय् वय्‌कःयात नेपाःया दार्शनिक कथं न्ह्यथनातःगु दु । थ्वय्‌कः मानदास बुद्ध बोधिज्ञान फाउण्डेशनया प्रमुख संस्थापक व फाउण्डेसनपाखें संचालन जुयाच्वंगु बोधिज्ञान पुस्तकालयया संस्थापक अध्यक्ष न खं: । थुकथं थःम्हं फतले नेपालभाषा साहित्य सृजना यायेगु ज्या यायां ने.सं. ११४१ कौलागा एकादशी सोमवाः कुन्हु वय्‌कः परलोक जुयादिल । वय्‌कलं नेपालभाषा साहित्य संस्कृति च्वन्ह्याकेत यानादीगु योगदानयात कदर यासें हःपाः गुथिपाखें ने.सं. ११३२ कौलागा षष्ठी कुन्ह प्यक्वःगु हःपाः सुसाः सम्मान देछाःगु दुसा ने.सं. ११४१ य् उदाय समाज पाखें भिक्षुहेरा सिरपाः नं लःल्हाःगु दु ।

मां दिलशोभा सिन्दुराकार व अबु तेजरत्न सिन्दुराकारया काय्‌मचा सुगतरत्न सिन्दुराकारया जन्म येँया यट्खा त्वालय् ने.सं १०९१ य् जूगु खः ।थःगु स्कूल–जीवननिसें भचा भचा साहित्यपाखे नं कलम न्ह्याकादीम्ह सुगतरत्न सिन्दुराकारं लिपा नेपाल कमर्श कलेजय् अध्ययनया इलय् स्वनिगः साहित्य पालाखय् च्वना ज्या यानादिल । थुगु इलय् हे वय्‌कलं नेपाल लिपि गुथिपाखें प्रचलित व रञ्जना लिपि सयेकाः नेपालभाषा ख्यलय् सक्रियता क्यनादिल । निबन्ध, चिनाखँ, बाखं आदि च्वयाः इलय् ब्यलय् थीथी पत्रपत्रिकाय् पिकयादिल । भाजु सुगतरत्नं नेपालभाषाया नापं नेपाली भाषां नं च्वसा न्ह्याकादीसां वय्‌कलं आपाः प्राथमिकता नेपालभाषायात हे बियाच्वनादीगु दु । नेपालभाषं आः तक पिदंगु वय्‌कःया सफू खः— बौद्ध जागरणया न्हाय्‌कं, च्वमि जागरणया न्हाय्‌कं, समालोचनाया न्हाय्‌कं (ने.सं.१११९), सम्यकया यथार्थता (ने.सं.१११४), सम्यक महादान (ने.सं. ११२३), यात्राय् लूगु किचः (बाखं मुना ११२९), च्वसु ब्वज्या ११२० लुमन्ति पौ, (सम्पादन), नेपालभाषा सेवी व च्वमिपिनिगु टेलिफोन डायरी (वि.सं. २०५७), श्री कंकेश्वरी दाफा खलःया स्मारिका (सम्पादन ११३७) आदि । भाजु सुगतरत्न सिन्दुराकार मूलतः नेवाः नुगः दुम्ह पत्रकार खः। पत्रकारितायात हे. थःगु पेशा कःघाना जीवन निर्वाह यानादीम्ह वय्‌कलं वि.सं २०५० सालंनिसें हे पत्रकारिताय् पलाः न्ह्याकादीगु खः । नेपालभाषाया वाःपौया रुपय् पिदनाच्वंगु देशयमरु झ्याः वाःपौपाखें पत्रकारिता पेशा न्ह्याकादीम्ह वय्‌कलं थ्वयां न्ह्यः नेपालभाषां पिदनीगु इनाप वाःपौ, न्हूगु विश्वभूमि, विश्वभूमि पत्रिकाया लिसें थीथी अवसरय् पिदनीगु स्मारिकाय् लेख रचना प्रकाशित यानादीगु खः ।

समाचारयात तसकं हे महत्व बियादीम्ह वय्‌कलं देशय्‌मरुझ्याः वाःपतिइ १८ दँ तक समाचार संकलन, लेखन व सम्पादनया ज्या यानादीगु दुसा थुगु १८ दँ तकया इलय् वय्‌कलं आपालं रचना सिर्जना यानादीगु दु । देशय्‌मरु झ्याः वाःपौपाखें विदा कायेधुंकाः अनं लिपा वय्‌कलं २०६९ साल चैतं सम्यक वाःपौ पत्रिका दर्ता यानाः उकिया सम्पादक व प्रकाशक जुयाः पत्रिका पिथनादीगु खः । अथेहे भाजु सुगतरत्नं थीथी संस्थापाखें पिथना वयाच्वंगु ख्वाःपौ नं सम्पादन यानादीगु दु । थ्वहे कथं वय्‌कलं उदाय् समाजपाखें पिथंगु उदाय् समाः नांया ख्वाःपौया सम्पादक जुयाः सम्पादनया ज्या नं यानादीगु दु । नेपालभाषा पत्रकारिता ख्यलय् ताः ईलंनिसें विशेष योगदान बिया वयाच्वनादीगुया कदर स्वरुप वयकःयात थीथी संघसस्थापाखें हनावना तयाः हनेज्या व सिरपाः लःल्हायेगु याःगु दु । गथे— मोति पत्रकारिता सिरपाः (ने.सं ११३०), महानगर सुशासन पत्रकारिता सिरपाः (ने.सं. ११३९), स्काउट पदक (वि.सं. २०४५), शंखधर पदकं (ने.सं.११४३) विभुषित जुयादीगु दु । सम्यकय् श्री ५ बीरेन्द्रपाखें (वि.सं. २०४९) वय्‌कःयात दोसल्लां न्ययेकाः हंगु दु ।

मां जानकी व बा सूर्यबहादुर अमात्यया म्ह्याय् मय्‌जु सुजिता माःजु ने.सं. ११०२ लय् जन्म जूगु खः । नेपालभाषाया न्हू पिंढिया छम्ह बाखं च्वमि थ्वय्‌कःया नेवाः साहेब (ने.सं.११३३) बाखंमुना सफू पिदंगु दु । देशय् जुयाच्वंगु राजनीतिक, सामाजिक घटनायात सन्दर्भ स्वाकाः बाखं च्वयेगुली थ्वय्‌कःया च्वसा जाः ।

बा लक्ष्मणसूर्य बज्राचार्य व मां तारादेवी बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०८७य् येँया असंया तक्षबहालय् भाजु सुजीव बज्राचार्य बूगु खः । वय्‌कः मूलतया छम्ह सशक्तम्ह पत्रकार खः । पत्रकारीताया ख्यलय् वय्‌कः विश्वभूमि न्हिपौ निसें थौंतक निरन्तर रुपं सक्रिय जुयाः नेपालभाषाया प्रचार प्रसार यायेगुली तःजिगु योगदान बियादीगु दु । वय्‌कः नेपाल पोष्ट न्हिपौ, अप्सरा वाःपौया सम्पादक व हिसि लय्‌पौया संयोजक नं खः। अथेहे नेपालभाषाया समाचार समाजिक संजालय् तयाः नेपालभाषाया प्रचार प्रसार यायेगुली तःजिगु योगदान बियादीम्ह वय्‌कः नेवाः न्यूज अनलाइनया सम्पादक नापं प्रकाशक नं खः ।

भाजु सुजिव बज्राचार्य छम्ह पत्रकार व च्वमि जक मखु नेपालभाषाया भाषिक अधिकारया लागि ल्वानादीम्ह छम्ह सक्रिय भाषिक योद्धा नापं नेपाःया मौलिक संबत् नेपाल संबत् प्रवद्र्धनया नितिं सक्रिय भूमिका निर्वाह यानाच्वनादीम्ह छम्ह अभियन्ता नं खः । थ्वहे कथं वय्‌कः नेवाः जागरण मञ्चया संयोजक, न्हूदँ समारोह समिति गठनया संयोजक जुयाः नेपाभाषाया भाषिक अधिकार व नेपाल संबत्‌या आन्दोलनयात निरन्तरता बियाच्वनादीम्ह छम्ह अभियन्ता नं खः।

कवि सुदन खुसःया छेँया नां सुदनबहादुर तण्डुकार खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.२०१३ माघ १३ गते बागबजारय् जूगु खः । वय्‌कःया बाःया नां रत्नबहादुर तण्डुकार व मांया नां कृष्णमाया तण्डुकार खः । वय्‌कः नेपालभाषाया छम्ह आधुनिक कवि खः । भाजु सुदन खुसः विषेशतः कवि खःसां इलय् ब्यलय् बाखं नं च्वयादी । वय्‌कःया न्हापां वर्तमान : छगू मूल्यांकन नांयागु कविता झी पत्रिकाय् ने.सं. १०९४ य् पिदंगु खः । वय्‌कःया प्रकाशित कृति – तनावंगु लागा (ने.सं.११०५) कविता संग्रह खः । भाजु सुदन खुसःजुं चकना साहित्यिक दँ पौया सम्पादन यानादीगु दु । अले वय्‌कः चकना साहित्य पाःलाःया नायः नं जुयादीगु दु । लिसें वय्‌कः लिजः नेपालभाषा कविता दबूलिसे नं आवद्ध जुयादी । सुदन खुसःजुं झी प्रधान सिरपाः व राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार कयादीगु दु ।

श्री शिवदेव संस्कारित श्रीरुद्रवर्ण महाविहार उकुबहाल यलय् मां हर्षमाया शाक्य व बौ न्हुच्छेराज शाक्यया माहिलाम्ह काय्‌या रूपय् ने.सं १०५८ य् भिक्षु सुदर्शनया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया गृहस्थी नां लुम्बिनीराज शाक्य खः । नेसं १०७० दँय् गृह त्याग यानादीम्ह वय्‌कलं श्रामणेर दीक्षा भारतया कुशीनगरय् उपाध्याय ऊ चन्द्रमणि महास्थविरपाखें कया बिज्याःगु खः । नेपाली इतिहास, संस्कृति व पुरातत्व विषयय् एम.ए. तकया शिक्षा कयादीम्ह वय्‌कलं शैक्षिक सेवा कथं पाल्पा तानसेन टक्सारय् पाठशाला, आनन्दकुटी विद्यापिठ, त्रि.वि.संस्कृति विभाग आदि शैक्षिक संस्थाय् शिक्षक जुयाः ज्या यानादिल ।

शिक्षाह्यःमि, साहित्यकःमि वय्‌कलं ने.सं १०७१ निसें च्वसा न्ह्याकदीगु खः । वय्‌कलं थःम्हं जक मखु आपालं मेपिं तत्कालिन युवातय्‌त नेपालभाषां च्वसा न्ह्याकेत हःपाः नापं प्रशिक्षण नं बियादीगु दु । नेपालभाषाया नांजाःपिं बाखं च्वमिपिं प्रकाशकुमारी प्रधान, पुष्पलता प्रधान वय्‌कःपाखें दीक्षित जूपिं च्वमिपिं खः । सुदर्शन श्रामणेरजुं बौद्धसाहित्य नापं नेपालभाषाया थीथी विधायात कय्च्याना आपालं कृति पिथनादीगु दु । तर वयकःया साहित्यिक ख्यः मूलतः प्याखं खः ।

वय्‌कःया च्वसा नेपालभाषाय् जक मखु नेपाली व अंग्रेजी भाषाय् नं न्ह्याः । वय्‌कलं मौलिक कृति नापनापं अनुवाद, सम्पादन, भूमिका लेखन, सहलेखन आदि रूपय् नं आपालं कृति पिथनादीगु दु । थुकथं थीथीकथं च्वसा न्ह्याकाःदीम्ह वय्‌कःया प्याखं कृति जक गुंगू दु । थुपिं खः — अम्बपाली (ने.सं. १०७५, निक्वःगु संस्करण ११००), राष्ट्रपाल (ने.सं. १०७८), अमृतमय मौन (ने.सं.१०७८), जुजु जयप्रकाश (ने.सं. १०८२), बिम्बिसार (ने.सं. १०८२, स्वक्वःगु संस्करण १०८९), आशंका (ने.सं. १०९१), प्रतिशोध (ने.सं. ११०६), निर्वाण (ने.सं. १११३), पटाचारा (ने.सं. १११७) (पद्यमय प्याखं) । थुलि प्याखं कृति मध्ये बौद्ध बाखंया लिधंसाय् च्वयातःगु अम्वपाली सुदर्शन श्रामणेरया जक न्हापागुं प्याखं मजुसे नेपालभाषाया हे न्हापांगु आधुनिक पूधाः प्याखं खः । वय्‌कः विश्व प्रख्यात अंग्रेजी प्याखं च्वमि शेक्सपियरया शैली कथंयागु आधुनिक प्याखं नेपालभाषाय् दुतहःम्ह न्हापांम्ह प्याखं च्वमि खः । वय्‌कःया फुक्क धयाथें प्याखं बौद्ध बाखनय् आधारित जूगु दुसा नायकं याःगु ज्या वा नायकयात जूगु छुं घटना (Something done by hero or some thinghappened to hero) हे वय्‌कःया प्याखंया मू विषय जुयाच्वनी ।

थथे भिक्षु सुदर्शनं नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् यानादीगु सेवायात कदर यासें वय्‌कःयात नेपालभाषा परिषद्पाखें ने.सं. १११६ दँय् भाषाथुवाः उपाधि देछाःगु खः । नापनापं वय्‌कःया जुजु जयप्रकाश कृतियात नेसं १०७८ य् सुप्रतिष्ठित श्रेष्ठ सिरपाः लःल्हाःगु दु । वय्‌कः तत्कालीन महेन्द्र विद्याभूषण ख, श्री गोकुलचन्द पदक, धर्मबहादुर धाख्वा सिरपाः आदि पाखें नं विभूषित जुयादीम्ह स्रष्टा खः । वय्‌कःया थीथीकथंया योगदानयात कदर यासें नेपाल सरकारं वसपोलया नामं हुलाक टिकट नं पिथंगु लुमंकेबहःजू । अथेहे भिक्षु सुशीलं थःगु स्नातकोत्तर डिग्रीया निंतिं थःत यःगु पत्रकारिता विषयय् शोध प्रबन्ध च्वःगु दु । थथे थःगु मां भाय्‌या सेवा यायां ने.सं ११२२ य् वय्‌कलं थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु सुदर्शनबहादुर श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २००० य् बिराटनगरय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां मंगलादेवी व बाःया नां डम्बरबहादुर श्रेष्ठ खः । वय्‌कः विराटनगरया नांजाःम्ह सामाज सेवी खः । वय्‌कः तोरेन्द्रमानसिंह प्रधान फाउण्डेसनया संस्थापक नायः, सुदर्शन–कपिला ट्रष्टया संस्थापक व झी पुचः विराटनगरया न्हापायाम्ह नायः खः ।

सुधीर ख्वबि ने.सं.१०७९ थिंलागा ७ कुन्हु मां मोतिमाया सिँकःमि व अबु दिलबहादुर सिँकःमिया कोखं जन्म जूम्ह सुधीर ख्वबिया मेगु नां टेकबहादुर सिँकःमि खः । ने.सं.१०९८य् मलः पत्रिकाय् शो केस दुनेया आदर्श न्हापांगु कविता ज्वनाः पिलू झाःम्ह सुधीर ख्वबि नेपालभाषाया छम्ह नांजाःम्ह आधुनिक कवि, बाखंच्वमि, गजलकार नापं छम्ह सशक्तम्ह हाइजिन नं खः । वय्‌कलं विद्यार्थी जीवनं निसें थीथी साहित्य सम्मेलनय् आपालं सिरपाः त्याकादीधुंकूगु दु ।

वय्‌कःया चक्रव्यूह (ने.सं ११००), पित्याः मिखा (ने.सं १११५), नतूचाय् तियातःगु वर्तमान व जः प्यंगू चिनाखँ मुना, न्हूगु वसन्त (ने.सं १११७) बाखं मुना, पलाः पलखय् गजल संग्रह व हायावंगु हः व छथ्वः हाइकु यानाः निगू हाइकुया सफू पिदनेधुंकूगु दु । कवि सुधीर ख्वबिं ने.सं.१११४ य् स्वनिगः दँपौया संयुक्त सम्पादन नं यानादीधुंकूगु दु । मतिनाया सवाः चिबाखंया नापं नेपाली भाषाया नं तःगू कविता संग्रहया सम्पादन यानादीगु दु ।

न्हूगु विश्वभूमि सिरपाः (ने.सं १११३), पलिस्था ख्यालः धेंधेंबल्लाः कासाय् उत्कृष्ट ख्यालः च्वमि सिरपाः व दँ मनू सिरपाः (ने.सं १११५), लुमिन सिरपाः (ने.सं ११३४) आदि पाखें वय्‌कः सम्मानित जुइधुंकूम्ह व्यक्तित्व खः । आपालं पत्रपत्रिकाय् च्वसु च्वयेगु नापं नेवाः सञ्चार टेलिभिजन ख्यः, सः छगू फरक अभिव्यक्ति नापं थीथी साहित्यिक संस्था नापं वय्‌कः सशक्त रुपं सकृय व्यक्ति कथं म्हस्यूम्ह स्रष्टा खः ।