फ्वल दायाः सु व घाँय्म्वः पासेंनिसें मुनाः पँचिनेगु तकया ज्यायात सुकाज्या धाइ। सुकाज्या शीत दुबलय् व वा वयाच्वनीबलय् याइ मखु।
फोल्त दायाः म्हू चिनागु सु ल्ह्ययाः म्हुलिंम्हू पाइ। छसिंनिसें यतापाखे प्वः लाकाः पाइ। च्वका भचा भचा ल्हाःसां वास्ता याइ मखु। घाँय्म्वः खलेयाथाय् हे चखिनाः पाइ। गन धायेव शीत लंकाः छकः पुइकी। बानि लिसंनिसें मुनेगु याइ। सु गाजः हनाः नं मुनेगु याः, कले चिनाः नं मुनेगु याइ। सु पँचिनाः जतन यानातयेगु याइ। क्वथ्याःथाय् व प्याःथाय् पँचिनी मखु। थथ्याःथाय् पँचिनी। प्याः थचाः मवयेक बँय् पं बाय् सिँ लानाः घाँय्म्वः छबः तइ। ल्ह्ययाहःलिसे प्वः पिने लाकाः चाकलाक पँचिनी। दुहांवं पिहांवं जुइकी मखु। छ्वास्याछ्वास्या मवयेकेत चाः पतिं कसय् यानाः दथु तइ। तजाः जुुलकि छम्ह च्वय् च्वनाः क्वं छम्हसिनं सु गाजा बीगु याइ। चाः दुहांवं पिहांवं जूसा क्वय्च्वंम्हं धयाः मिलय् याकी। छथाय् जक च्वनाः पँचिनी मखु। क्वत्यत्यं चाःहिलाः पँचिनी। सु बीम्हं नं गुखे गुखे चाः तल उखे उखे बीगु याइ। स्वातुस्वां बी मखु, हथाय् मचासे बुलुहुं बी। पँ जाइथे जुल धायेव दथु गाक तयाः छचालय् प्वः छत्वाःचा पिकयाः पाखा दयेकी। उकी द्यःने चाः तयाः भचाभचा यानाः छी। ग्वःत छीमाः वःत सालुक छिनाः च्वका लुइकी। उकी द्यःने च्वका लथ्यानाः चिनातःगु ताबलां भुनाः गजू लुइकी। घाँय्म्वः मुनेगु सु मुने थें याइ मखु। निलः सु स्वानाः चिखि दयेकाः कुत्याति पाकाः बँय् लाइ। निपा ल्हातिं कैंचि बां वयेकाः भचा भचा यानाः घाँय्म्वः घय्सुनाः त्वानालय् लिधंकाः त्याचा चिंकाः चिखिया द्यःने तयाः कले ची। कले तकले याइमखु। निकले प्यकले जक जूसा बलय् तइ यक्व दःसा थथ्यानाः चा गंथाय् पँचिनाः सुं पलिं चिनातइ। सु व घाँय्म्वः ल्ह्ययेत सुकान्वः छ्यली। सु मुनेत याकःबुकलं याइ मखु। निम्हप्यम्ह जाइ। सु पुइके धुनेव मुने मत्यःतले भचा झासु लनी। द्यः मभिं थें जुयावल धायेव धाःसा हथाय्पथासं याइ। सुकाज्यां म्ह त्वपुक लं फी। सालुगु फी मखु। म्ह बांलाक त्वमपुल व लं सालुगु जुल धायेव सुं झ्वय् झ्वय्पी। भचा तसकं लात धायेवं कचिघाः नं जुइ।

कैंचि बां वयेकाः
जव ल्हाः खवय् खव ल्हाः जवय् छ्वइ। जवं ज्वनागु घाँय्म्वः खवय् खवं ज्वनागु जवय्पाखे छ्वयाः त्वानाःलिसे तयाः गुइँ न्युं थें जुइकाः छस्वा याइ।

गाजः
सुम्हूया च्वका जवं छप्वाँय्चा खवं छप्वाँय्चा यंकाः चीगु सुकले। सु मुनाः धंकी। घय्पुइ थें यानाः ची। जवंखवं यंकागु प्वाचं गुलि न्ह्यायेदु उलि तइ।

सुकान्वः
सु कुबीगु न्वः। २—३ इञ्चति पु लाःगु ग्वलाःगु पं। प्यकु प्यकुत्या हाकः जुइ। तप्यनी। गौ सालुइ दथुइ लाकी मखु।
स्वातुस्वां
थितुंथीक। सु पँचिनीबलय् क्वय् च्वंम्हं सु थतबीगु पहः। बियागु सु पँय् तयेधुंकलकि मेगु बी। स्वातुस्वां बिलकि सुपँ गतिमलाइ।

सुकू छगू लायेगु बस्तु खः । थ्व सुं थायेगु याइ । तपाःसुकू, चिपाःसुकू, चाकलाःसुकू, झ्वःसुकू बाय् भ्वय्सुकू, पाचासुकू व पुँइसुकू आदि थीथी कथंया सुकू दइ । दक्वं सुकू छगू हे बिधिं थायेगु याइ । वा छ्व आदि अन्न पायेत, निभालय् च्वनेत व जा भ्वय् नये बलय् फ्यतुइत छ्यलेगु याइ ।
ताःहाकःगु व पाचुगु सुं सुकू थायेगु याइ । घाजःमुजः दंगु व हःपा यक्व दुगु सुं थाइ मखु । नःदःगु व याताप्यातां वंगु सुं नं थाइ मखु । बल्लाःगु सुं थायेगु याइ । दांसिवा मार्सि व पुवाया सुयात बांलाःगु सुकथं काइ । थज्याःगुली नं दथुसुं थाइगु सुकू यच्चुसे च्वनाः नं बांलासे च्वनी । थज्याःगु सुयागु बन्दोबस्त सामाज्यां सु दइबलय् हे यानातयेगु याइ ।
सुकू थायेत सु भचा नाइसे च्वंकाः खिपः निली । खिपःया म्वलय् न्यापु खुपुति दुगु सु छपुँइ बेसाः थें तयाः सुकू थायेत ग्वइ । बेसाःयात निपुँइ यानाः थुकिं मेगु खिपः झ्वःलाक घानाः बेसालं हिनाः म्वः थानायंकेगु याइ । म्वः थाइबलय् बेसाःयात द्यःने छपु तःलं छपु अतः बतः तयाःः नीकाः थाइ । बेसाःपुँइलय् छकःपतिं सु स्वायेगु याइ । सु स्वाइबलय् छक्वलं स्वाइमखु । भचा भचा यानाः काकु काकुं स्वायेगु याइ । खिपतं खिपः छलांगुति जक पाकी । सुकूया ब्याकथं खिपः तइ । कुछि ब्याया निंतिं भिंmच्यापुंनिसें नीपुतक तइ । खिपः छक्वलं यक्व ताःहाकः याइ मखु । मगाः लिसे स्वानाः ताःहाकः यानायंकी ।
सुुकूया ब्याकथं म्वः थाये गाकाः सिथय्या खिपतय् निच्वतं बेसाः पुँइ÷सु नीकाः हिनी । हिने गाकाः हानं खिपःया द्यःने छपु तःलं छपु अतःबतः यानाः बेसाःपुँइ नं हिनाः लिहां वनाः थानायंकी । सिथय् थ्यन धायेव थन नं सिथय्या खिपतय् निच्वतं बेसाः पुँइ नीकाः हिनी । थुकिं यानाः निखें सिथय्या सि भचा तपु थें खनेदइ । थुकथं बेसाः सुं हिनाः ल्यां थ्यां जुयाः मगाःतले थायेगु याइ । गात धायेव थन नं म्वः थानाः पाचुकी ।
बेसाः सु नीकाः नं सुकू थायेगु याइ, मनीकुसे नं थाइ । नीकाः थाइबलय् भचा ताउ बी, सुकू धाःसा क्वातुसे च्वनाः दरु खनेदइ । मनीकुसे थाइगु याकनं सिधइ सुकू धाःसा भचा छ्वासु थें जुइ ।
कःनिपा बालाचा बालाचा यानाः नं सुकू थाइ । पायात निलाः थुकियागु हे खिपः दयेकाः थायेगु याइ । हाकः ताःहाकः मजुइगुलिं छकःपतिं स्वायेगु याइ । थुकिं ततःपाःगु सिकं चाकलाःसुकू थायेगु याइ ।
थाये सःपिं न्ह्याम्हसिनं नं सुकू थाइ । यलया थसि गां सुकू थायेगुली यक्व नां जाः । थन यक्वसिनं लाज्या व लजगाःया रुपय् सुकू थायेगु याइ ।

घाजःमुजः
पाचु मजूगु । हःपा उखेस्वः थुखेस्वः मदयाः च्वः प्वः उति मग्यनाः घाँय्म्वः थें जूगु । घाजःमुजः जूगु सुं सुकू थाइ मखु ।

चाकलाःसुकू
चाकलाक थानातःगु सुकू । तपाः याइ मखु । कुत्याति जक ब्यास दइ । चिचीचाकूगु थासय् सुकू लाये मालीबलय् थज्याःगु सुकू लाइ ।

चिपाःसुकू
बःचापाः यानाः थानातःगु सुकू । निकु निकुत्या ब्या व स्वकुत्या प्यकु हाकः यानाः थानातःगु सुकू । भचा भचा अन्न पायेत व निभालय् फ्यतुइत लायेगु याइ ।

नःदये
दरु मजुये । याताप्याता वने । मगंक सु पँ चिन बाय् फोल्त अप्वः क्ववल धायेव सु ध्वगिनाः नःदइ । नःदःगु सुं सुकू गतिलाक थाये फइ मखु ।
तपाःसुकू
तपाय्क थानातःगु सुकू । निकुत्या स्वकु ब्या न्याकु खुकु हाकः जुइ । वा छ्व आदि अन्न पायेगु याइ । तकुगु थासय् तःम्ह मनू फ्यतुइ मालीबलय् नं तपाःसुकू लायेगु याइ ।

पाचासुकू
बःचा पाःगु सुकू । कुछि ब्या व निकुति हाकः जक जुइ । गनं नं काचाक्क लाये माःसा थज्याःगु सुकू लायेगु याइ ।

भ्वय्सुकु
कुछिनिसें कुछि व प्यलांगु खुलांगुति ब्या यानाः थानातःगु सुकू । गपाय् हाकः माः अपाय् हाकः याइ । ताःहाकः यायेमाःसां लकय् हनेफु ज्वलं जक याइ ।