येँ, यल, ख्वप, थिमि, किपू आदि नेवाःतय् प्राचीन वस्ती गुज्वःगु थासय्, गुकथं विकसित जुल धैगु दुवालेबले दक्कले उप्वः च्यूताः पिनें वयाः हयेकाः वइपिं महितातय्पाखें मानवीय वस्तीयात गुकथं सुरक्षित याना तयेगु धैगु पक्षयात गाक्कं ध्यान बियातःगु खंकेफु । सुरक्षाया ल्याखं बिचाः यानाः पुलांगु फुक्क धैथें नेवाः वस्तीत ततःजाःगु माथू (समथल, थलि), च्व (डाँडा) वा द्वँ (डोल) लागाय् विस्तारित जुयाच्वंगु दु । च्वय्लाःगु थासं क्वय्पाखे छु जुयाच्वन, सु वयाच्वन, धैगु बांलाक व अःपुक खंकेफु । नापनापं सुं नं मभिं ज्या यायेत स्वइपिं छक्वलं च्वय् थ्यंकेत थाकुइगु नं जुल । युद्ध रणनीति कथं क्वय् सिबें च्वय थथ्याः लागा गाक्कं सुरक्षित धकाः धाइ । शत्रु पक्षयात च्वं आक्रमण, प्रतिआक्रमण यायेत नं उलि हे अःपुइगु जुल ।

ललितपुर महानगर पालिका, वडा ल्याः ९, खपिन्छेँ त्वाःया सुरज ब्यञ्जनकार म्येहालामि, लय्‌चिनामि, च्वमि नापं मुक्तक साहित्य व अभिनय ख्यलय्‌ नं प्रतिभा ब्वयाच्वंम्ह व्यक्ति खः । वय्‌कः ने.सं. १०९४ यंलागाः तृतिया, सुक्रबारखुन्हु खुन्हु अबु सुरेन्द्र ब्यञ्जनकार व मां विष्णु ब्यञ्जनकारया कोखं जन्म जूम्ह खः ।
ने.सं. ११२२ य्‌ वय्‌कःया याकः संगीतय्‌ नेपालभाषाया म्येमुना ‘सुलाकासा’ पिदंगु खः । अथेहे वय्‌कःया याकः संगीतय्‌ हे ने.सं. ११३५ य्‌ ‘लिथ्वःगु मतिना’ पिदन । अथे हे सुरज ब्यञ्जकारया मुक्तक मुना ने.सं. ११२७ य्‌ ‘सब्बुचा’ नामं पिदन । थुकिया निगूगु ब्वकथं ने.संं ११४३ स ‘सब्बुचा – २’ नं पिदंगु दु ।
कलाकारकथं वय्‌कलं नेपालभाषाया संकिपा ‘बहिदार बाबुु’, ‘आस्कुुति’, ‘अपीच्य’, ‘स्वय्‌नगु’, ‘मतिनाया कलि’इ मू भूमिकाय्‌ म्हितादीगु दुसा ‘हिसिमदु’, ‘बकंफुस्लु’, ‘कृषा गौतमी’, ‘जामनः गुभाजु’, ‘च्वापुफय्‌’ संकिपाय्‌ नं वय्‌कलं म्हितादीगु दु ।
वय्‌कलं म्हितादीगु चीहाः संकिपा ‘नयेगुु छुु’, ‘ह्याउँगुु हि’, ‘साःगः’, ‘सहिद’, ‘लक डाउन’, ‘मिसा व तिसाः’ खःसा ‘माया रे रतन’, ‘गुलि स्वय्‌ खालिगु सलिंचा’ ‘झन जक माया क्यना’ ‘द्यःयात सिन्हाय्‌ स्वां’ लिसेंया २५ पुति नेपालभाषाया म्यूजिक भिडियोय्‌ नं अभिनय यानादीगु दु ।
झीगु नासः दबूया ग्वसालय्‌ ललितपुर ब्यापि ख्यालः प्रतियोगिता – ११२० या संयोजक, ज्यापु समाज, यल महोत्सव –२०६५ या सह–संयोजक व वरिष्ठ कलाकार रत्न बेहोशी बज्राचार्य सम्मान साँझ – २०७३ या संयोजक जुयाः नं ज्या यानादीम्ह ब्यञ्जनकारं २०५२ सालय्‌ अमृत साइन्स क्याम्पसया निभाः साहित्य पालाया ग्वसालय्‌ जूगु निक्वःगु निभाः म्ये धेंधेंबल्लाः कासाय्‌ वय्‌कलं हे च्वयादीगु व लसय्‌ चिनादीगु ‘सुलाकासा म्हितेगु पहलं’ म्ये हालाः ‘ल्यू सिरपाः’नापं ‘दकलय्‌ बांलागु सः’या सिरपाः त्याकादीगु खः । वि.सं. २०५३ सालय्‌ पिपल्स क्याम्पसया नाय्‌खिं साहित्य पालाया ग्वसालय्‌ जूगु अन्तर क्याम्पस हुलाप्याखं धेंधेंंबल्लाः कासाय्‌ ‘दकलय्‌ बांलाःम्ह प्याखं हुलामि’या सिरपाः नं त्याकादीगु दु । २०५४ सालय्‌ हे शंकरदेव क्याम्पसया चकना साहित्य पालाया ग्वसालय्‌ जूगु अन्तर क्याम्पस ख्यालः कासाय्‌ ‘अनशन मन्त्रालय’ ख्यालःपाखें ‘उत्कृष्ट कलाकार’या सिरपाः त्याकादीगु खः । अथेहे २०५८ सालय्‌ नेपालभाषा मंकाः खलःया ग्वसालय्‌ जूगु ‘स्वनिगःब्यापि म्ये धेंधेंबल्लाः कासाय्‌ वय्‌कः थम्हं संगीत तयाः हालादीगु ‘जि सिँपय्‌ द्यनाच्वना’ म्यें ‘ल्यू सिरपाः’ त्याकूगुु खः ।
वय्‌कःया च्वसा, संगीत व सलय्‌ दुगु ‘छंगु लिक्क च्वने जक दःसा’ म्येपाखें ने.सं. ११३८ य्‌ पेजथ्री पिपल्स च्वाइस अवार्डय्‌ उत्कृष्ट मोडलया सिरपाः त्याकादिलसा संसारर्स क्रियशन्सया ग्वसालय्‌ जूगु नेपालभाषा स्टार म्यूजिक भिडियो अवार्डय्‌ Best model Male (Jury Award)– ११४३ त्याकादीगु दु । वय्‌कःयात ग्लोबल नेवाः नेटवर्कं नेवाः सुपरस्टार सिरपाः ११४३ कथं नं सिरपाः द्यछाःगु दु ।
वय्‌कः रेडियो सगरमाथा १०२.४ मेघाहर्जपाखें प्रशारण जुयाच्वंगु नेपालभाषाया ज्याझ्वः ‘मुनासः’या छम्ह ज्याझ्वःन्ह्याकामि नं खःसा स्कूलय्‌ नेपालभाषा ब्वंका च्वनादीम्ह छम्ह स्यनामि नं खः ।

सुरजवीर वज्राचार्यया जन्म ने.सं. १०९३ यंलाथ्वः पन्चमि, सनिबारखुन्हु अबु चित्रवीर बज्राचार्य व मां ज्ञानीदेवी बज्राचार्यया कोखं यलया न्याधः त्वालय्‌ जूगु खः । ने.सं. १११८ य्‌ अन्तर क्याम्पस निभाः म्ये धेंधेंबल्लाः कासाय्‌ ‘दकलय्‌ बांलाःगु सः’या सिरपाः त्याकाः पिलू वःम्ह सुरजवीर बज्राचार्यं ‘तसकं यःम्ह’पाखें ने.सं. ११४० स ‘दकलय्‌ बांलाःम्ह मिजं म्येहालामि – नेपालभाषा स्टार म्यूजिक भिडियो अवार्ड’ नं त्याकादीगु दु । म्येहालामि बज्राचार्यं ने.संं. १११७ स ‘मतिनाया परिभाषा’ म्ये हालाः थुगु हे कासाय्‌ हःपा सिरपाः त्याकादीगु खः । वय्‌कःया दकलय्‌ न्हापांगु रेकर्ड जूगु म्येँ ‘बरसे जु बरसात सुपाँय्‌ छ’ (ने.सं. ११२९) खः ।
ने.सं. ११२२ य्‌ पिदंगु ‘सुलाकासा’य्‌ वय्‌कलं च्वयादीगु अले हालादीगु म्ये ‘जि सिँपय्‌ द्यनाच्वना’, ने.सं. ११२६ य्‌ ‘सवाः’ म्येचालय्‌ वय्‌कलं हालादीगु ‘छन्त गुबलें खंगु मदुसां’ म्ये दुथ्याना च्वंगु दु ।
कोरियन म्ये ‘ग्याङ्नम स्टाइल’या लसय्‌ नेवाः म्ये ‘ग्यानापु स्टाइल’ च्वयाः हालादीम्ह वय्‌कःया ने.सं. ११३७ य्‌ पिदंगु ‘बुदिंया भिंतुना’ म्ये तसकं लोकंह्वाः । थुगु म्येया धेंधेंबल्लाः कासा नं जूगु दु । थुगु कासां आपालं न्हूपिं कलाकारत नेपालभाषा संगीत ख्यलय्‌ पिलूवःगु दु । ने.सं. ११३८ चौलाथ्वः खस्थिखुन्हु वय्‌कःया याकः सलय्‌ झिंनिपु म्ये दुथ्याःगु ‘द्वहलपा’ म्येमुना पिदन । ‘तसकं यःम्ह’, ‘हाकुमैंचा’, ‘लमि तता’, ‘नेवाः अधिकार’ ‘म्हगसय्‌ वयाः’ थें ज्याःगु म्ये थुकी दुथ्याना च्वंगु दु । म्येच्वमिकथं नं म्हस्यूम्ह वय्‌कलं थीथी ख्यालिम्येनापं नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय म्ये, लकस नेपाल संस्थाया म्ये, प्रकृति प्रेमी समूह निरोगधामया अभियान म्येलिसें महिला हिंसा, बाल श्रमविरुद्ध अभियान म्ये नं च्वयाः हालादीगु दु ।
वय्‌कलं थीथी बाखं व उपन्यास सपूmया थःगु सलय्‌ रेकर्ड यानाः अडियो बुक निर्माण यानादीगु दु । थुगु अडियो बुकय्‌ आपालं बाखं च्वमिपिनिगु सलंसः बाखं दुथ्याना च्वंगु दु । वय्‌कलं तःम्ह न्हूपिं म्येहालामिपिनिगु निंतिं म्ये च्वयादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं ‘मिजं’ संकिपाया बाखं, पटकथा, संवाद च्वयाः अभिनय नं यानादीगु दुसा ‘मिजं’, ‘सर्गःमिला’, ‘पश्चिमतर्फको यात्रा’ थें जाःगु थीथी संकिपा व टेलिसंकिपाय्‌ भ्वाइस आर्टिष्टकथं नं ज्या यानादीगु दु ।
खस नेपाली भासं इमेज एफ.एम. ९७.९ व इमेज न्यूज एफ.एम १०३.६ मेगाहर्ज व नेपालभाषां रेडियो सगरमाथा १०२.४ मेगाहर्जय्‌ ज्याझ्वः न्ह्याका वया च्वनादीम्ह वय्‌कयाः खस नेपाली भाय्‌या नं तःपु म्ये पिदंगु दु ।
न्वचु कलाया प्रशिक्षककथं नं ज्या याना च्वनादीम्ह वय्‌कः कलाख्यलय्‌ समर्पित संस्था कलाकार परिषद्या दुजः, झीगु नासः दबूया छ्याञ्जे, यल महानगरपालिका १६ वडा कलाकार समितिया संयोजक, लकस नेपाल सामाजिक संस्थाया न्वकू व नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया नायः नं जुया दीधुंकूम्ह खः ।

सुरेन्द्र तुलाधर छम्ह कलाकार लिसें निर्देशक नं खः । ने.सं. १०८९ यंलाथ्वः पुन्हि, बसुबारखुन्हु येँया प्याफः, ध्वाकात्वालय्‌ जन्म जूम्ह वय्‌कःया अबुया नां गणेश बहादुर तुलाधर व मांया नां शारदा देवी तुलाधर खः । ने.सं. १११० दँनिसें कलाकारिता ख्यलय्‌ थीथी नाटकय्‌ म्हिताः पलाः न्ह्याकादीम्ह वय्‌कलं ने.सं. ११३१ दँय्‌ ‘याकः म्ह्याय्‌’ नांया संकिपाया लेखन यासें अभिनय व सहनिर्देशकया रुपय्‌ पलाः न्ह्याकादीगु खः । सुरेन्द्र तुलाधरया निर्देशनय्‌ ‘अंश’, ‘जिपिं बदमाश मखु’, ‘जिगु मिखाया न्ह्यःने’, ‘पानबति’, ‘आसकुति’ थें ज्याःगु संकिपा पिदंगु दु । ‘ख्वताबजि’ नांयागु टेलिसिरियलया निर्माता, निर्देशक, लेखक व कलाकारकथं ज्या याना च्वनादीम्ह सुरेन्द्र तुलाधरं ‘म्हगसय्‌ नापलाःम्ह’, ‘तथागत’, ‘मिसातय्‌ आंग्सा’ थें ज्याःगु नाटकया नं निर्देशन यानादीगु दु । नेपालभाषा संकिपा समाजया नायः व सुखावति मल्टि प्रोडक्शनया हामा जुयाः ज्या यायेधुुंकूम्ह तुलाधरं ‘पानबति’ फिल्मया निंतिं पेजथ्री पिपुल्स च्वाइस अवार्डय्‌ बेस्ट फिल्मया सिरपाः त्याकूगु दु । अथेहे वय्‌कः तिर्थ हेरा सिरपाः ११३६, नेवाः देय्‌ दबू हना ११४३ व नेवाः जागरण मन्च संकिपा सम्मानपाखे सम्मानित जुयादीधुंकूगु दु ।

अबु बद्रि नारायण मानन्धर व मां अष्ट कुमारी मानन्धरया कोखं ने.सं. १०८६ गुंलागाः आमै, बुधबारखुन्हु येँ पुलां भन्सारय्‌ जन्म जुयादीम्ह कलाकार भाजु सुरेन्द्र मानन्धर सञ्चारकःमि व संगीतकःमि नं जुयादी । त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें आइ.कम. तकया औपचारिक अध्ययन यानादीम्ह भाजु सुरेन्द्र मानन्धरं ने.सं. १११९ दँ निसें एफ एम रेडियो व टेलिभिजनय्‌ ज्या यानादीगु खः । वय्‌कलं दबू व टेलिभिजनया निंतिं यक्व नेपालभाषाया ख्यालः व टेलिसिरियल च्वयेगु, अभिनय यायेगु नापं निर्देशन नं यानादीगु दु । व थेंतुं भाजु मानन्धरं यक्व नेवाः मे च्वयेगु, हालेगु व लसय्‌ हनेगुनिसें गुलिखे मेया म्यूजिक भिडियोया प्याखंम्वः व निर्देशक नं जुयादी । संगीत ख्यलय्‌ वय्‌कःया विशेषता ध्याचू व ख्यालःमे सिर्जना यायेगुली खनेदु ।
भाजु सुरेन्द्र मानन्धरया दकलय्‌ न्हापांगु कृति ने.सं. १११७ या ‘दिस इज नेपाल’ नांया ख्यालः खःसा इमेज च्यानल टेलिभिजनया ‘समय्‌बजि’ वय्‌कःया तसकं लोकंह्वाःगु टेलिसिरियल खः । वय्‌कःया यक्व ख्वालःमे व ¥यापमे नं लोकंह्वाः । गथेकि– छिमि मां हेलेन छिमि अबु भिलेन । भाजु मानन्धर केन्द्रीय मानन्धर संघया सञ्चार उपसमितिया दुजःलिसें मानन्धर सांस्कृतिक पुचलय्‌ ज्या याना च्वनादीगु दु । वय्‌कःयात इलय्‌ ब्यलय्‌ यक्व संघसंस्थां हनातःगु दुसा टाफोन सिरपालं छाय्‌पिया तःगु दु ।

बहुप्रतिभां जाःम्ह सुरोज महर्जनया जन्म अबु जोगलाल महर्जन व मां अष्टमाया महर्जनया कोखं ने.सं. १०९२ थिंलागाः आमै, सुक्रबारखुन्हु यलया गःछेँ त्वालय्‌ जूगु खः । प्याखंहुलामि, स्यनामि सुरोज महर्जनयात छम्ह बांलाःम्ह म्यूजिक भिडियो निर्देशककथं नं म्हस्यू । दबुलिइ हुलाप्याखं, प्याखं, ख्यालःलिसें नेपालभाषाया संकिपाय्‌ थीथी भूमिका म्हिताः अभिनय गुण नं न्ह्यब्वया दीम्ह वय्‌कलं ने.सं. ११२४ पाखे नेपालभाषा टेलिभिजन ज्याझ्वः ‘आः स्वयेगु मखु ला’य्‌ नं कलाकारकथं ज्या याना दिलसा ने.सं. ११२५ य्‌ ‘छंगु हिसि दुगु ख्वाः स्वस्वं’ म्यूजिक भिडियो निर्देशन यानादिल । वय्‌कलं २०४० सालय्‌ न्हापांखुसी दबूप्याखं म्हितादीगु खः ।
‘सिरसाया हेकू’, ‘जोवनया गाच्वः ब्वयेकाः’, ‘सुं मदुगु ताक स्वयाः वा’ थें ज्याःगु म्येया नेपालभाषाया म्हसीका जुयाच्वंगु म्यूजिक भिडियोया निर्देशन यानादीम्ह वय्‌कःया निर्देशनय्‌ ‘मय्‌जुया हिसि’, ‘हिसि दुगु मिखा’, ‘हिसि दुगु पहः’, ‘ब्वयेका यन ब्वयेका यन’ नामं म्यूजिक भिडियो मुनातःगु प्यंगू सिडी÷डिभिडि पिहां वःगु दु । वय्‌कलं नेपालभाषा व खस नेपाली भाय्‌या यानाः ११५ पु म्येया म्यूजिक भिडियो निर्देशन याना दीधुंकूगु दु ।
नाट्य सरगम डान्स एकेडेमी, नासः स्यनाकुथि, झीगु नासः दबू, गःछेँ मंकाः खलःपाखें हुलाप्याखं स्यनेगु ज्या यानादीम्ह वय्‌कलं धिमे ब्वज्या, नेवाः वसः व तिसा ब्वज्या यानाः नेवाः तजिलजिया प्रचारय्‌ नं योगदान यानादीगु दु । स्वदेशी जक मखसे जर्मनी, जापान, नेदरल्याण्डया नागरिकतय्‌त नं नेवाः प्याखं स्यनादीम्ह सुरोजं कला प्रचारया निंतिं जापानय्‌ हे निकः ब्वज्या नं यानादीगु दु ।
वय्‌कलं ‘ल्याय्‌म्हम्ह दाजु’ म्येपाखें पेजथ्री पिपल्स च्वाइस अवार्ड ११३० य्‌ बेष्ट कोरियोग्राफर, ‘यौवनया गाच्वः ब्वयेकाः’ म्येपाखें पेजथ्री पिपल्स च्वाइस अवार्ड ११३० य्‌ बेष्ट म्यूजिक भिडियो निर्देशक, स्टार नेपालभाषा म्यूजिक भिडियो अवार्डय्‌ बेष्ट म्यूजिक भिडियो निर्देशकया सिरपाः त्याकादीगु दु । वय्‌कः थ्रीस्टार क्लब, ज्यापु समाज यल, झी मुना पुचलय्‌ नं आबद्ध जुया च्वनादीगु दु ।