सुशिला कंसाकार छम्ह प्याखं हुलामिलिसें नांजाःम्ह म्येहालामि खः । थ्वय्कःया जन्म येँया कःमिलाछिइ ने.सं. १०६७ तछलागाः दुतिया, सुक्रबारखुन्हु जूगु खः । थ्वय्कःया अबुया नां निलरत्न कंसाकार व मां हर्षदेवी कंसाकार खः । वि.सं. २०३८ सालय् थ्वय्कःया सुरेशराज दलिनाप इहिपाः जूगु खः । थ्वय्कःपिनि निम्ह काय्पिं दु ।
थः हे अबुया प्रेरणां मचा इलय् हे नासः खलःलिसे स्वापू ब्यानाः ‘ल्याय्म्हम्ह दाजु तं चाया ला छु’ धैगु म्ये हालाः प्याखं हुलाः नेवाः दबुली दुहां झाःम्ह खः । न्हापा थ्वय्कलं दबुली आपालं नेवाःम्ये हालादीसां रेकर्ड जुयाः म्येचालय् ल्यनाच्वंगु खने मदु । तर वि.सं. २०२० पाखे वय्कःयात थन हे हायेकाः भरे यानाः विदेशय् यंकूगु ‘हथाय् चाये मते यः मैं म्वाय्लिं पुयाः काःवइतिनि’ छपु म्ये अमेरिकाया Ethnic Folkways Library सुरक्षित जुयाच्वंगु दुसा Song and Dance या Nepal म्येचालय् नं दुथ्याना च्वंगु दु । थ्वय्कलं लोकम्ये ‘बालख जि पनि थुलि दुःख छाय्’ व राममान तृषित्या नं नेवाः म्ये हालादीगु सीदु ।
कन्या मन्दिरय् हाइस्कुलं एस.एल.सी., त्रिचन्द्र कलेजं स्नातक व त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें स्नातकोत्तर यानाः वि.सं. २०३२ सालं सडक विभागय् लजगाः न्ह्याकादिल । अनयाम्ह हे इञ्जिनिय् सुरेशराज दलिलिसें यःत्यः जुयाः वि.सं २०३८ सालं इहिपाः यानादिल । लजगाः व इहिपाःलिपा संगीत ख्यलं तापाये नं मफु अले सत्ती नं मफु जुजुं हे अष्ट्रेलियाय् इञ्जिनिय्रीङ्ग ब्वं झाल ।
वय्कलं वि.सं. २०१८ साल पाखे रेडियो नेपालया वार्षिकोत्सवया लसताय् जूगु ज्याझ्वलय् रत्नशम्शेर थापां च्वयादीगु प्रेममाणिकया लसय् खस भाय्या म्ये हालाः न्हाप जुयाः स्वर्ण पदक त्याकादीगु खः । थनंलि खस संगीत ख्यलय् थ्वय्कः लोकंह्वाना वन । नातिकाजि श्रेष्ठ, अम्बर गुरुङ्ग, प्रेममाणिक व गोपाल योञ्जनलिसें आपालं सर्जकतय् म्ह्व जक म्ये हालाः नं अतिकं लोकंह्वाःम्ह थ्वय्कःयात लुमंकीगु म्ये मध्यय् छपु ‘मलाई मर्नु न बाच्नु बनायो पिरतीले’ नं खः । थ्वय्कलं लोक, आधुनिकलिसें फुक्क कथंया म्ये हालादीगु दु ।
बौ तेजशेखर रिमाल (कृष्ण जुजु) राजोपाध्याय व मां सुशीला राजोपाध्याया क्वखं ने.सं. १०८१ स येँया प्याफःया ढोकाधः (ढोकाटोल) त्वालय् सुशीलराज शर्मा (राजोपाध्याय) या जन्म जूगु खः । वय्कलं शिक्षा पाखे अर्थशास्त्र विषय कयाः स्नातक तगिं पूवंकादीगु दु । भाजु सुशील मचांनिसें नेवाः संस्कार व कर्मकाण्डया दुजलय् ब्वलंगु खःसां वय्कःया नुगः साहित्य व कलापाखे क्वसाःगु खनेदु । थुकथं वय्कलं थःगु च्वसा खस भाषा व नेपालभाषा निताय्सं कविता, म्ये चिनेगु यानादिल । खस भाषाय् पिदंगु सफू सडक छेउको खम्बा (नेपाली कविता संग्रह, वि.सं. २०६१) खःसा नेपालभाषापाखे अन्ति ज्वना (म्येचाः) व क्यातुम्ह सुद्र्यः उपन्यास (ने.सं. ११३५) खः । भाषा साहित्यया सेवा नापनापं कलाया क्षेत्रय् नं उतिकं नुगः क्वसाःम्ह वय्कः नेपाल टेलिभिजनया वरिष्ठ प्रशासन अधिकृत नं खः । भाजु सुशीलराजं तःगु दबू प्याखनय्, संकिपा व म्युजिक भिडियोय् थःगु कला ब्वयादीधुंकूगु दु । वय्कःया जिवन्त अभिनयया छगू दसु जामनः गुभाजु संकिपा खः । अभिनयया हे झ्वलय् वय्कलं ने.सं. ११३० य् माया रे रतनपाखें पेजथ्रीया बेस्ट भिलेन अफ द एयरया अवार्ड प्राप्त यानादिलसां अभिनयया झ्वलय् वय्कलं तुतां पाखें वेस्ट हिरोया अवार्ड नोमिनेशनय् नं दुथ्यायेत ताःलाःगु दु ।
ने.सं. १०३५ (वि.सं. १९७२) स जन्म जूम्ह आशामाया शाक्य हे सुशीला गुरुमां खः । भोजपुरयाम्ह सुशील गुरुमां वि.सं. २०४० य् स्थापना जूगु नेपाल अधिराज्यव्यापी अनगारिका संघया संस्थापक अध्यक्ष खः । वि.सं. २०२० दँय् स्थापना जूगु नेपाल बौद्ध परियत्ति शिक्षाया स्वम्ह संस्थापकपिं मध्ये वसपोल नं छम्ह खः । नेपालय् न्हापांगु समूहया परियत्ति विद्यार्थी जुयाः परियत्ति सद्धम्म कोविद उपाधि काःम्ह नं वसपोल हे खः ।
मिसातसें आखः ब्वने मज्यू धाइगु इलय् मचा ई बिकूम्ह आशामाया पं. निष्ठानन्द बज्राचार्यं च्वयाबिज्याःगु ललितविस्तरय् प्रजापति गौतमी व यशोधरा देवीपिं भिक्षुणी जूवंगु घटना न्यनाः थः नं प्रवजित जुइगु बिचारं बुद्धधर्म अध्ययन यायेत माः जुल । अध्ययनया सिलसिलाय् भोजपुर, यल जुजुं सारनाथ थ्यन, अनं कुशिनगरय् । वि.सं. २००१ पुस महिनाय् प्रव्रजित जुयाः सुशीला गुरुमां जुल । वि.सं. २००३ सालय् तानसेनय् अयोध्याप्रसाद प्रधान, भिक्षु शाक्यानन्द पाखें औपचारिक शिक्षा धम्मपद, अभिधर्म आदि अध्ययन यानाः टक्सारया महाचैत्य विहारय् बुद्ध शिक्षा ब्वंकेगु यात । वसपोलं लेखन, अनुवाद, सम्पादन यानातःगु गुंगू सफू दु । वि.सं. २०५१ य् सुशीला गुरुमां प्रव्रजित जूगु ५० दँ व वसपोल चय्दँ क्यंगु जन्मन्हि लाकाः सार्वजनिक अभिनन्दन जुल । वि.सं. २०५७ फागुन ९ गते वसपोल दिवंगत जुल ।
मां हिरामाया व बा नारायण बहादुर मानन्धरया कोखं ने.सं. १०७७ स जन्म जूम्ह सुशीला मानन्धर म्हो जक बाखं च्वयाः नं ब्वमिपिनिगु नुगलय् छाप त्वःतेत ताःलाःम्ह च्वमि खः । थ्वय्कःया लेहेँपू (ने.सं.१११२) नांगु बाखं सफू पिदंगु दु । थौंया परिस्थितिनाप ल्वाये मफयाः भःभः न्हुयाजूपिं, दुःख सियाजूपिं मनूतय् विवशता हे थ्वय्कःया बाखंया मू विषय जूगु दु ।
मयजु सुशीला शाक्यया जन्म बौद्धविद्वान धर्मरत्न यमि त्रिशुली व मां तीर्थकुमारी शाक्यया कोखं ने.सं १०७२ य् यलया झतापोल तजाःफलय् जूगु खः । थौंकन्हे थ्वय्कःया यलया हःखा त्वालय् च्वनादी । थ्वय्कः छम्ह नेवाः अभियन्ता, समाजिक कार्यकर्ताया नापं छम्ह स्रष्टा नं खः ।
जनप्रशासन, समाजशास्त्र व नेपालभाषा यानाः स्वंगू विषयय् स्नातकोत्तर डिग्री हासिल यानादीम्ह थ्वय्कलं शिक्षा अधिकृत, महिला विकास अधिकृत, कार्यक्रम अधिकृत आदि थीथी पदय् च्वनाः ज्या यानादीगु जक मखु थ्वय्कलं अनागारिका धर्मचारी व उपासिकारामया सङ्क्षिप्त परिचय (ने.सं १०९२), अनागारिका माधवी गुरुमांया जीवनी आदि थेंज्याःगु जीवनीमूलक सफू च्वयाः नेपाःया न्हापांम्ह अनागारिका धर्मचारी व माधबी गुरुमांपिंत म्हसीके बियादीगु दु । अथे हे धर्मरत्न शाक्य त्रिशुली, वसपोलया जहाज पुष्पमाया शाक्यया जीवनी थेंज्याःगु च्वसु स्व. धर्मरत्न त्रिशुली स्मृति गन्थय् दुथ्याकाः धर्मरत्न त्रिशुली व पुष्पमायापिंत म्हसीके बियादीगु दु ।
अथेहे थ्वय्कःया थीथी व्यक्तित्वपिनिगु जीवनी बाहेक बाखं, निबन्ध, गद्य कविता व समसामयिक विषयया च्वसु नं थीथी पत्रपत्रिका गथे— सितु, समय, नःलि, कस्ति आदि पिदंगु दु । सितु पत्रिकाय् पिदंगु म्हगसय् कविवर सिद्धिदास थ्वय्कःया पिदंगु बाखं मध्ये छपु चर्चित बाखं खः । सजीव पात्र चित्रण, स्वाभाविक घटनाया वर्णन थ्वयेकःया बाखंया विशेषता खः । अथेहे थ्वय्कः नेपालभाषाया नांजाःगु स्व. धर्मरत्न त्रिशुली स्मृति ग्रन्थया छम्ह सम्पादक नं खःसा थीथी सामाजिक, भाषिक साहित्यिक संस्था गथे — हःखा महिला समितिया संस्थापक अध्यक्ष, नेवाः देय् गुथि नेपाल मण्डलया उपाध्यक्ष, मन्तुना मिसा खलः यलया अध्यक्ष, लकस नेपालया अध्यक्ष जुयाः नेपालभाषाया नापं मिसा जातियात न्ह्यज्याकेगु ज्याय् संलग्न जुयादीगु दु ।