ताहाचः, येँया भाजु त्रैलोक्यमान व मय्जु भीमकुमारीया काय्मचा स्वयम्भुमान सन् १९५० स बूगु खः । वेलायतया अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयपाखें विज्ञान संकायस स्नातकोत्तर क्वचायेका वःगु खः । लिपा सन् १९९१ स त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें विद्यावारिधि उपाधि कयादिल । विशेषतः नेपालय् न्हनावंगु वन्यक्षेत्रया संरक्षण अले नविकरणया सम्बन्धय् ब्यवस्थित योजना दयेकेगुली थ्वय्कःया मूवंगु भूमिका दु । नापनापं वय्कलं नेपालय् कृषि–वनया न्हूगु अवधारणा न्ह्यःने हयाः थुकियात मदिक्क न्ह्याकेगुली नेपाः सरकारया उच्च अधिकारीया कथं नेतृत्वदायी ज्या यानादीगु खः ।

येँ, असं, किसिध्वाखाय् सन् १९४८ स बूम्ह स्वयम्भुरत्न तुलाधरं त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें सन् १९७४ स गणित बिषयस स्नातकोत्तर क्वचायेकूगु खः । लिपा कम्प्यूटर विज्ञानया ख्यलय् वेलायतं सन् १९८७ स उच्चशिक्षा ब्वनावल । श्री ५ या सरकारया नेपाल कम्प्यूटर सेन्टरय् प्राविधिक विशेषज्ञकथं निगू दशकसिबें अप्वः ईतक ज्याय् संलग्न जुयादीगु खः । विशेष यानाः नेपाःया तथ्याङ्कगत सूचनाया विश्लेषण व ब्यवस्थापनया ज्याय् थ्वय्कःया तःजिगु तिबः दुगु जुल । न्हूगु पुस्तायापिन्त कम्प्यूटर प्रविधिया ज्ञान बीगुली थःगु नीजि कुतलं कम्प्यूटर इन्ट्राफेस थुज्वःगु संस्थाया मूमनू जुयाः नं सेवा यानादिल ।

भाषा जवाः स्वयम्भुलाल श्रेष्ठया जन्म मां लक्ष्मीमाया श्रेष्ठ व अबु ईश्वरीलाल श्रेष्ठया कोखं यलया तापाहिटीइ ने.सं १०५१ य् जूगु खः । थःगु मांभाय्‌यात माया जक मखु अति गौरव तायेकादीम्ह स्वयम्भुलाल श्रेष्ठ आधुनिक नेपालभाषाया छगः थां खः । नेपालभाषा व नेपाली भाषां नितां भाषं च्वसा न्ह्याकादीम्ह स्वयम्भुलाल श्रेष्ठया नेपालभाषाय् न्हापां पिदंगु च्वसु तत्कालिन धर्मोदय (१६ः ने.सं १०६९) पत्रिकाय् पिदंगु श्रम व उद्योग नांगु निबन्ध खः । नेपालभाषां कविता, बाखं, छधाःप्याखं, अनुवाद तथा अनुसन्धानमूल निबन्ध च्वयादीम्ह थ्वय्‌कःया पिदंगु सफू खः— झीजि (ने.सं. १०८८), मांभाय् (ने.सं. १०९१), क्वाःघासा (ने.सं ११०३), स्वयम्भुलाल श्रेष्ठया ल्यया च्वखँ (ने.सं. ११०६) खः ।

अथेहे थ्वय्‌कलं इतिहासकार बाबुराम आर्चायं च्वयादीगु नेवाः, नेवाःभाय् व संस्कृति (अनुवाद, ने.सं ११०३) नांगु चर्चित च्वसुयात नेपालभाषां अनुवाद याना नं पिकयादीगु दु । थथे नेपालभाषा साहित्यया विविध ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीसां स्वयम्भुलाल श्रेष्ठयात अनुसन्धानमूल निबन्ध च्वइम्ह च्वमि कथं म्हसीकेगु याः । थुकिया दसि वयकःया झीजि निबन्ध संग्रहय् दुथ्याःगु निबन्धत खः । वय्‌कःया निबन्ध विशेष यानाः नेवा जाति, नेपालभाषा व नेवाः संस्कृति सम्बन्धी जूगु दु । अथेहे स्वयम्भुलाल श्रेष्ठं बाल साहित्य विकास यायेगु मनंतुनाः मचा नांगु लय्‌पौया नं सम्पादन यानादीगु दु ।

स्वयम्भुलाल श्रेष्ठ नेपालभाषाया निंतिं तन मन तथा धन बियाः सेवा यानादीम्ह छम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । तत्कालिन धर्मोदय पत्रिकाय् पिदंगु भाजु रत्नध्वज जोशीयागु भाषाया सिनाज्या नांगु च्वसुं प्रभावित जुयाः स्वयम्भुलाल श्रेष्ठं छछाः नया छछाः थयाःसां थः म्वातले सिरपाः म्वाका तयेगु दृढ प्रतिज्ञा याना थःगु जन्मन्हि ने.सं १०७३ थिंलाथ्व पारु कुन्हु श्रेष्ठ सिरपाः स्वनादिल । नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् न्हून्हूपिं च्वमिपिंत हःपाः बियाः न्हून्हूगु सफू पिथनाः नेपालभाषा साहित्य धुकू तःधंकेगु हे थ्व सिरपाःया तातुना खः ।

थ्व नेपालभाषाय् जक मखु नेपालय् हे व्यक्तिगत स्तरं नीस्वंगु दकलय् न्हापांगु दकलय् तःजिगु सिरपाः खः । प्रतिष्ठाया दृष्टिकोणं तसकं हे च्वन्ह्याःगु थ्व सिरपाः नीस्वंसांनिसें नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् प्रतिस्पर्धाया वातावरण खनेदत । न्हून्हूपिं च्वमित थुकिया हःपालं पिलूवल । श्रेष्ठ सिरपाःया नापं

थ्वय्‌कलं श्रेष्ठ प्रकाशन धकाः स्वनाः थःगु नापं तःम्ह नेपालभाषाया च्वमिपिनिगु सफू पिकयादीगु दु । स्वयम्भुलाल श्रेष्ठं श्रेष्ठ सिरपाः व श्रेष्ठ प्रकाशन जक स्वनादीगु मखुसे च्वसापासाया अध्यक्ष जुयाः च्वसापासाया थीथी ज्या न्ह्याकेत नं आर्थिक ग्वाहालि यानादीगु दु ।अथेहे थ्वय्‌कः छम्ह समाजसेवी नं खः ।थ्वय्‌कः नेपाल रेडक्रस सोसाइटी झापाया अध्यक्ष जुयाः समाजसेवाया ख्यलय् नं आपालं ज्या यानादीगु दु । थुकथं थ्वय्‌कःया योगदानयात कदर यानाः च्वसापासां भाषाजवाः (ने.सं १०८३), लौकौल पुरस्कार समितिं लाकौल सिरपाः लःल्हाःगु दु । थथे थःगु मांभाय् नापं समाजया सेवा यायां ने.सं ११०७ पोहेला पुन्हि कुन्हु थ्वय्‌कलं थःगु नश्वर देह तोतादिल ।

थःथम्हं हे भूमिं उत्पन्न जूम्ह । सुनानं दयेकूगु मखु । दकलय्‌ न्हापां दुम्ह, सुरु व अन्त मदुम्ह अविनाशी खः । स्वयम्भूयात आदिबुद्ध, निराकार, निरञ्जन, ज्योतिरुप, धर्मधातु, बागीश्वर, शून्यता, चैतन्य, प्रभाश्वर नं धाइ । स्वयम्भू दर्शन खः । थुकिया भौतिक स्वरुप स्वयम्भू चैत्य दयेकातःगु खः । स्वयम्भूया उत्पत्तिया बारे स्वयम्भू पुराणय्‌ न्ह्यथनातःगु दु । छुं नं मदुगु इलय्‌ नेपाःगालय्‌ लः जायाच्वंगु इलय्‌ विपश्वी बुद्ध बन्धुमति नगरं वयाः जामाःच्वय्‌ च्वनाः पलेस्वांया पुसा पिनाः खुला दयेकाः उकिं पलेस्वां खनेदुगु दहया दथुइ ह्वःगु पलेस्वांया द्यःने न्यागू रंगया ज्योति पिज्वयाच्वंगु ज्योतिरुप हे स्वयम्भू खः । उगु स्वयम्भू दर्शन यायेत खुम्ह मानव बुद्धपिं विपश्वी, शिखि, विश्वभू, क्रकुछन्द, कनकमुनि, काश्यप नेपाः वःगु खः ।

विश्वभू बुद्धया पालय्‌ मञ्जुश्री वयाः लः छ्वयाः स्वयम्भू दर्शन याःगु धारणा दु । उगु ज्योतिरुपयात बंगालया जुजु प्रचण्डदेव नेपाः वयाः भिक्षु जुल । भिक्षु जुइधुंकाः गुणाकरपाखें आचार्य अभिषेक कयाः ज्योतिरुपयात दुने तयाः चैत्य दयेकल । उगु चैत्य हे स्वयम्भू चैत्य खः । स्वयम्भू चैत्य च्यागू शदीपाखे

दयेकूगु खः । थुगु चैत्य महायान बज्रयान शैलीकथं झिंस्वगू भूवन तयाः हर्मिकाय्‌ निगः मिखा ऊर्णानापं तोरण, डोम व प्यंगू कुनय्‌ प्यम्ह बुद्ध नापं वैलोचन बुद्ध क्यनातःगु गोपुच्छ पर्वतय्‌ च्वंगु चैत्ययात स्वयम्भूचैत्य धाइ । सत्ययुगय्‌ वज्रकुट पर्वत, त्रेतायुगय्‌ पद्मकुट पर्वत, द्वापरयुगय्‌ गोश्रृंग पर्वत व कलियुगय्‌ गोपुच्छ पर्वत धाइ । थुगु थाय्‌यात नेवाःतय्‌सं स्यंगुँ धाइ । थौंकन्हय्‌ चैत्यया नामं स्वयम्भू हे धयाच्वंगु दु । स्वयम्भू चैत्य धकाः यलया हिरण्यवर्ण महाविहार व सक्वया बज्रयोगिनी लिक्कच्वंगु योगाम्बरयानं धाइ ।

पुराण खँग्वः वेदया पर्यायकथं, वेदया ब्याख्याया रुपय् छ्यलीगुलिं बौद्ध साहित्यिक सफुलिइ पुराण खँग्वः मदु । बौद्धतय्‌सं छ्यलीगु खँग्वः मखु । अथेखःसां थीथी ई परिस्थितिया हुनिं हिन्दू साहित्यपाखें बौद्धसाहित्यय् पुराण खँग्वः दुहां वःगु खनेदु ।

स्वयम्भू पुराण बौद्ध साहित्य खः । नेपाःगाःया नेवाःबौद्ध पुचलय् तसकं नांदंगु बौद्धसफू नवग्रन्थ पंचरक्षा थें हे स्वयम्भू पुराण नं खः । स्वयम्भू पुराणया न्हापांगु नां स्वयम्भूचैत्यभट्टारकोद्देश खः । लिपा थुगु सफूया नां गोश्रृंगपर्वत स्वयम्भूचैत्यभट्टारकोद्देश धकाः तःवंगु खः । उकिया हे विषयवस्तु न्ह्यथनातःगु स्वयम्भू उत्पत्तिकथा धायेगु यात (शाक्य, ११२१, पृ.३) । नेपालय् महायानी बुद्धधर्मया विकास जुइधुंकाः स्वयम्भूचैत्यया महिमा ब्वयाः च्वयातःगु नेपाःगाःया नेवाःबौद्धतय्‌गु मौलिक सफू स्वयम्भू पुराण खः । स्वयम्भू चैत्यया महिमा कनेगु हे थुगु सफूया मू आज्जु खः । भाषाया ल्याखं दकलय् न्हापां संस्कृतभाषां प्रचलित लिपिं च्वयेधुंकाः मेमेगु भासं नं ल्ह्यल । ल्ह्यःपिंसं नं गथे खः अथे मल्ह्यःसे विषयवस्तु तनेगु व सफूया नां थःत ज्याछिंक तःगु खनेदु । स्वयम्भू पुराण च्वयेन्ह्यः केवल स्वयम्भू चैत्ययात जक हे वर्णन यानाः च्वयातःगु अनुमान जू । स्वयम्भू पुराण सफुलिइ नेपाःया भूगोल, पर्यावरण, इतिहास, संस्कृति, घटनावली, जातक बाखं दुथ्याकातःगु दु । नेपाःगाःया नेवाःबौद्धतय्‌गु सांस्कृतिक केन्द्र स्वयम्भूचैत्यया वर्णननापं थेरवादी, महायानी, वज्रयानी बुद्धधर्मया संगम (ह्वंगः)कथं न्ह्यब्वयातःगु दु । नेवाःबौद्ध पुचलं स्वयम्भू पुराणयात नेपाःया संस्कृतिया लिधंसा सफूकथं नालातःगु दु । गृहस्थतय्‌त आदिकर्मिक बोधिसत्वया सिद्धान्तय् धर्म अभ्यासया लागि च्वःगु क्वातुगु नमूनाकथं कयातःगु दु (शाक्य, १०२१, पृ.२५) । स्वयम्भूपुराण ग्रन्थ सुनां गबले, छु नामं ? न्हापालाक च्वल धैगु आःतक लुयावःगु मदुनि । थुकी हिन्दू द्यःयात नं थाय् बियातःगु दु । थुगु सफुलिं नेपाःगाःया नेवाःबुद्धधर्मया म्हसीका ब्वयाब्यूगु दुसा नेवाःबौद्धतय्‌गु धर्मया दस्तावेजया रुपय् पिब्वगु दु । नेपाःगालय् आःतक लुयावःगु ल्हातं च्वयातःगु प्रमाणित सफूया क्वचागु अध्याय स्वयम्भूधर्मधातु समुत्पत्ति निदानकथा, स्वयम्भूत्पति कथाया, स्वयंभूत्पतिसमुद्देश, श्री स्वयम्भू भट्टारकोद्देश न्ह्यथनातःगु दु (शाक्य, वज्राचार्य, ११२१, पृ. २४, ५३, ८२, १३०) । विषयया ल्याखं नं वैदिक परम्परापाखें वःगु ग्रन्थ मखु । न त हिन्दूधर्मनाप हे थुकिया स्वापू दु । न त पंचलक्षण हे दु । मूलतः स्वयम्भू पुराण महायानी बौद्ध सम्प्रदायपाखें जन्म ब्यूगु नेपाःया मौलिकग्रन्थ खः । स्वयम्भू पुराणं बोधिसत्वपिनिगु महिमा कनाच्वंगु दु । नेपाःया मौलिक बुद्धधर्म धैगु हे बोधिसत्व सम्प्रदाय खः। स्वयम्भू पुराणय् पुराण खँग्वः बौद्धमार्गीतय्‌गुपाखें हे सुरक्षाया लागि उपायकथं जूवंगु खः । बुद्धधर्मयात सुरक्षा यानाः तयेत म्वायेगु रणनीति वा समन्वय नीति दयेकूगु खनेदु । बौद्धमार्गीतय्‌गु थःगु हे पहःयागु धर्म म्वाकाः तयेगु छगू उपायकौशल खनेदु (शाक्य, वज्राचार्य ११२१, पृ.२४, २५) । थुज्वःगु ग्रन्थया ढाँचा नेपाःगालं हे विकास जूगु खनेदु । थ्व नेपाःगाःया चीधंगु परम्पराया तःधंगु साहित्यिक अभिलेख खः । थुकी पुलांगु बौद्धजातक अवदानसाहित्य अर्थात् महायानी वज्रयानी उपदेश बीगु पहः दुथ्यानाच्वंगु दु ।

स्वयम्भू पुराणया च्वमि नेपाःगाःया संस्कृति, भूगोलनाप तसकं लिक्क लाःम्ह महायानी वज्रयानीया विषयय् तसकं थूम्ह खः धैगुली शंका यायेगु थाय् मदु । वज्रयानी सिद्धान्तकथं च्वयातःगुलिं तन्त्रया विकास जुइधुंकाः जक च्वःगु धैगु सीदु । स्वयम्भू पुराण नां तयाः च्वयातःगु आःतक लुयावःगु तिथिमिति दुगु ल्याखं नाग मुनि रस (नेसं ६७८) धकाः न्ह्यथनातःगु दु । उगु हे सफूयात ने.सं. ९३४ आषाढकृष्ण पंचमीकुन्हु रुद्रवर्ण महाविहारया रामानन्दं ल्ह्यःगु धकाः पुष्पिका वाक्यय् न्ह्यथनातःगु दु । पुष्पिका वाक्यया क्वय् छन्दोबद्ध यानाः सफू क्वचाय्काः रामानन्द पुस्तक जुरो धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।

पुलांगुली पुराण खँग्वः न्ह्यथनातःगु मदु । उकिं स्वयम्भू पुराणसिबें न्ह्यःया नां स्वयम्भू भट्टारकोद्देश, स्वयम्भू उत्पत्ति कथा, स्वयंभूत्पतिसमुद्देश, स्वयम्भू निदानकथा सूत्र जुइफु ।

आरिगू (सिँख्वंमूबहाः) – तयेमाःगु छ्वय्ला
बजिगू बजि गुथि (मखंबहाः) – गणचक्र सहभ्वजय् बजि तयाः दकलय् न्हापां सुरु याइ ।
देल्ला गुथि (लगंबहाः, सिँख्वंमूबहाः व चिकंमूबहाः) – तयेमाःगु तःखाः (थौंकन्हय् छ्वय्ला)
मरि गुथि – अँय्था (चिचिपागु) मरि

वय्कः छम्ह वहःया बसजाः ज्वलं दयेकेगु व पौभाः चित्र च्वयेगु ख्यलय् ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०४५ यंलाथ्वः पारु, बसुबारखुन्हु यलया बुबहाल, तःजः त्वालय् जूगु खः । वय्कःया अबुजु भिमराज वज्राचार्य खःसा वय्कलं यल, इलांननिया हर्षराज शाक्यया हःपालं ने.सं.१०७० सं वहःया बसजाः ज्वलं दयेकेगु व पौभाः चित्र च्वयेगु ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । कला ब्वज्या— १) ललितपुर रक्षा मण्डल प्रदर्शनी, मंगः लाय्कू २) दोस्रो पुरस्कार रक्षा मण्डल प्रदर्शनी । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) पशुपतिया मूल जलहरिइ वहःया नागकन्या निर्माण २) येँ, जमलय् चाया मैत्री् बोधिसत्व निर्माण ।

‘ओ प्रिय लिफः स्वयाः’, ‘जात्राया हूलय्‌ द्यः स्वः वनाः’, ‘रतन अति हे जि यःम्ह’, ‘जिके नं भतिचा माया दु छंगु लागि’, ‘छ मुसुं न्हिलाः स्वःसा जिगु’, ‘भिंद्यः गुथियागु मूसःगु अय्‌लाः माया’, ‘घण्टाघरया क्वय्‌’ थें ज्याःगु म्येय्‌ सदां लुयाच्वनीम्ह वरिष्ठ म्येहालामि स्वयम्भूराज शाक्यया जन्म अबु बुद्धिराज शाक्य व मां नानीबेटी शाक्यया कोखं ने.सं. १०७७ दँय्‌ हःखा त्वाः, यलय्‌ जूगु खः । वय्‌कलं संगीत विषयय्‌ इलाहावाद युनिभसिर्टिं डिप्लोमा यानादीगु ख । रेडियो नेपालया विशिष्ट श्रेणीया गायक वय्‌कलं गायन यात्रा वि.सं. २०२६ सालंनिसें न्ह्याकादीगु खः ।
सांस्कृतिक संस्थानय्‌ सहायक गायन प्रवन्धक पदय्‌ २५ दँ सेवा यानाः अवकाश कयादीम्ह वय्‌कलं रेडियो नेपाल आधुनिक संगीत सम्मेलन (२०३८)य्‌ ल्यू सिरपा, रत्न रेकर्डिङ संस्थानया ग्वसालय्‌ जूगु ‘प्रतिभाको खोजी’ (२०३८) य्‌ न्हाप सिरपाः, रत्न रेकर्डिङ संस्थानया हे ग्वसालय्‌ जूगु मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय लोकगीत प्रतियोगिता (हैटौंडा २०४२) य्‌ न्हाप सिरपाः, बागमती अञ्चलव्यापि नेपालभाषा गीत प्रतियोगिताय्‌ ल्यू सिरपाः, यल अध्ययन मण्डल गोष्ठी नेपालभाषा गायन धेंधेंबल्लाः कासाय्‌ ल्यू सिरपाः, पोखराय्‌ जूगु भिडियो चलचित्र महोत्सव (२०४८)य्‌ ‘शंका’ संकिपां सर्वोत्कृष्ट गायकया सिरपाः, सर्वोत्कृष्ट गायक (युगल गीत) – पेजथ्री पिपुल्स च्वाइस अवार्ड त्याकादीगु दु ।
वय्‌कलं न्हापांगु सार्क शिखर सम्मेलन (बंगलादेश – २०४२) य्‌ नेपाःपाखें म्येहालामिकथं प्रतिनिधित्व यानादीगु खःसा सांगीतिक यात्राया हे झ्वलय्‌ तिब्बत, श्रीलंका, साउदी अरेबिया, जापान, हङकङ, बैंकक, भारत, बंगलादेशय्‌ थःगु प्रतिभा न्ह्यब्वया दीगु दु । वय्‌कःया लोकं ययेकूगु सृजना न्ह्यब्वयेगु निंतिं स्वयम्भूराज शाक्य एकल साँझ २०६१ नं जूगु खः । अथेहे आरोह सन्ध्या (स्वयम्भूराज शाक्य एकल गायन प्रस्तुति), नारायण गोपालको सम्झनामा….. (एकल साँझ) व “जुजु वेयर्स ओ प्रिय लिफः स्वयाः स्वयम्भूराज शाक्य एकल साँझ’ जूगु दु । वय्‌कः कोरोना संक्रमण जुयाः ने.सं. ११४१ चौलागाः त्रयोदसि, आइतबारखुन्हु ६४ दँया वैशय्‌ थुगु संसारं बिनावन ।

ने.सं. ११३८ दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता गोपालकृष्ण नकःमि व अजः महर्जन अले बाखं व निर्देशक अमृत मान महर्जन खः । संकिपाया छायाँकार लूजः सिं, कलाकारकथं अमृतमान महर्जन, भिन्तुना जोशी, सुशिला तण्डुकार, रणेन्द्र महर्जन, सुरज व्यञ्जनकार व लक्ष्मी गिरीपिं दुथ्याः । संकिपाय्‌ मतिनाय्‌ थःगु ज्यान पानावंपिं स्वम्ह मतिनामिया बाखं ब्वयातःगु दु ।

स्वकुं बांलूगु (तिनकुने) हंचा । स्वंगू कुंया बुट्टा कीगु हंचा ।