आरिगू (सिँख्वंमूबहाः) – तयेमाःगु छ्वय्ला
बजिगू बजि गुथि (मखंबहाः) – गणचक्र सहभ्वजय् बजि तयाः दकलय् न्हापां सुरु याइ ।
देल्ला गुथि (लगंबहाः, सिँख्वंमूबहाः व चिकंमूबहाः) – तयेमाःगु तःखाः (थौंकन्हय् छ्वय्ला)
मरि गुथि – अँय्था (चिचिपागु) मरि

वय्कः छम्ह वहःया बसजाः ज्वलं दयेकेगु व पौभाः चित्र च्वयेगु ख्यलय् ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०४५ यंलाथ्वः पारु, बसुबारखुन्हु यलया बुबहाल, तःजः त्वालय् जूगु खः । वय्कःया अबुजु भिमराज वज्राचार्य खःसा वय्कलं यल, इलांननिया हर्षराज शाक्यया हःपालं ने.सं.१०७० सं वहःया बसजाः ज्वलं दयेकेगु व पौभाः चित्र च्वयेगु ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । कला ब्वज्या— १) ललितपुर रक्षा मण्डल प्रदर्शनी, मंगः लाय्कू २) दोस्रो पुरस्कार रक्षा मण्डल प्रदर्शनी । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) पशुपतिया मूल जलहरिइ वहःया नागकन्या निर्माण २) येँ, जमलय् चाया मैत्री् बोधिसत्व निर्माण ।

‘ओ प्रिय लिफः स्वयाः’, ‘जात्राया हूलय्‌ द्यः स्वः वनाः’, ‘रतन अति हे जि यःम्ह’, ‘जिके नं भतिचा माया दु छंगु लागि’, ‘छ मुसुं न्हिलाः स्वःसा जिगु’, ‘भिंद्यः गुथियागु मूसःगु अय्‌लाः माया’, ‘घण्टाघरया क्वय्‌’ थें ज्याःगु म्येय्‌ सदां लुयाच्वनीम्ह वरिष्ठ म्येहालामि स्वयम्भूराज शाक्यया जन्म अबु बुद्धिराज शाक्य व मां नानीबेटी शाक्यया कोखं ने.सं. १०७७ दँय्‌ हःखा त्वाः, यलय्‌ जूगु खः । वय्‌कलं संगीत विषयय्‌ इलाहावाद युनिभसिर्टिं डिप्लोमा यानादीगु ख । रेडियो नेपालया विशिष्ट श्रेणीया गायक वय्‌कलं गायन यात्रा वि.सं. २०२६ सालंनिसें न्ह्याकादीगु खः ।
सांस्कृतिक संस्थानय्‌ सहायक गायन प्रवन्धक पदय्‌ २५ दँ सेवा यानाः अवकाश कयादीम्ह वय्‌कलं रेडियो नेपाल आधुनिक संगीत सम्मेलन (२०३८)य्‌ ल्यू सिरपा, रत्न रेकर्डिङ संस्थानया ग्वसालय्‌ जूगु ‘प्रतिभाको खोजी’ (२०३८) य्‌ न्हाप सिरपाः, रत्न रेकर्डिङ संस्थानया हे ग्वसालय्‌ जूगु मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय लोकगीत प्रतियोगिता (हैटौंडा २०४२) य्‌ न्हाप सिरपाः, बागमती अञ्चलव्यापि नेपालभाषा गीत प्रतियोगिताय्‌ ल्यू सिरपाः, यल अध्ययन मण्डल गोष्ठी नेपालभाषा गायन धेंधेंबल्लाः कासाय्‌ ल्यू सिरपाः, पोखराय्‌ जूगु भिडियो चलचित्र महोत्सव (२०४८)य्‌ ‘शंका’ संकिपां सर्वोत्कृष्ट गायकया सिरपाः, सर्वोत्कृष्ट गायक (युगल गीत) – पेजथ्री पिपुल्स च्वाइस अवार्ड त्याकादीगु दु ।
वय्‌कलं न्हापांगु सार्क शिखर सम्मेलन (बंगलादेश – २०४२) य्‌ नेपाःपाखें म्येहालामिकथं प्रतिनिधित्व यानादीगु खःसा सांगीतिक यात्राया हे झ्वलय्‌ तिब्बत, श्रीलंका, साउदी अरेबिया, जापान, हङकङ, बैंकक, भारत, बंगलादेशय्‌ थःगु प्रतिभा न्ह्यब्वया दीगु दु । वय्‌कःया लोकं ययेकूगु सृजना न्ह्यब्वयेगु निंतिं स्वयम्भूराज शाक्य एकल साँझ २०६१ नं जूगु खः । अथेहे आरोह सन्ध्या (स्वयम्भूराज शाक्य एकल गायन प्रस्तुति), नारायण गोपालको सम्झनामा….. (एकल साँझ) व “जुजु वेयर्स ओ प्रिय लिफः स्वयाः स्वयम्भूराज शाक्य एकल साँझ’ जूगु दु । वय्‌कः कोरोना संक्रमण जुयाः ने.सं. ११४१ चौलागाः त्रयोदसि, आइतबारखुन्हु ६४ दँया वैशय्‌ थुगु संसारं बिनावन ।

ने.सं. ११३८ दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता गोपालकृष्ण नकःमि व अजः महर्जन अले बाखं व निर्देशक अमृत मान महर्जन खः । संकिपाया छायाँकार लूजः सिं, कलाकारकथं अमृतमान महर्जन, भिन्तुना जोशी, सुशिला तण्डुकार, रणेन्द्र महर्जन, सुरज व्यञ्जनकार व लक्ष्मी गिरीपिं दुथ्याः । संकिपाय्‌ मतिनाय्‌ थःगु ज्यान पानावंपिं स्वम्ह मतिनामिया बाखं ब्वयातःगु दु ।

स्वकुं बांलूगु (तिनकुने) हंचा । स्वंगू कुंया बुट्टा कीगु हंचा ।

वय्कः धातुकलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कः ने.सं. १०७५ दिल्लाथ्वः पन्चमि, शुक्रबार खुन्हु येँ, न्यतय् जन्म जूगु खः । वय्कलं ने.सं. १०९० दँनिसें हस्तकलाया थी थी पक्षय् च्वनाः ज्या यानादीगु दु । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) तात्कालिन श्री ५ महाराजाधिराज तथा श्री ५ बडा महारानी सरकारया मैत्रीपूर्ण निमन्त्रणाय् नेपाल भ्रमणय् झायादीपिं मित्र राष्ट्र प्रमुखपिन्त आत्मीयताया प्रतिक स्वागतकथं येँ महानगरपालिकाया ताःचा माताःया ताःचा दयेकादीगु । २) १५ क्वःगु विश्व बौद्ध सम्मेलनया निंतिं लोगो नापं नेपाल राष्ट्र बैंकपाखें निस्कासित वहःया स्मारिका सिक्काया डिजाइन नापं तात्कालिन काठमाण्डौ नगर पञ्चायतया लोगो डिजाइन ।

म्येहालामि स्वस्ती महर्जनया जन्म किपूया मान त्वालय्‌ ज्ञानबहादुर महर्जन नेवाः व शान्ति महर्जनया क्वखं वि.सं. २०४७ सालय्‌ जूगु खः । वय्‌कलं हालादीगु ‘अन्ति पनाः’, ‘सलिं ज्वनाः’ म्ये तसकं लोकंह्वाः । इन्द्रेणी सांस्कृतिक समाज लिसे आवद्ध दुम्ह वय्‌कलं पेजथ्री नेपालभाषा पिपल्स च्वाइस अवार्ड ११४२ य्‌ उत्कष्ट मिसा सःया अवार्ड त्याकादीगु दु ।

नेवाः समाजय् स्वस्थानी बाखंयात गोमय्‌जुया बाखं नं धायेगु याः । थ्व स्वस्थानी परमेश्वरीया व्रतकथा नेपालमण्डलय् ब्वलंगु मौलिक बाखं खः । ने.सं ७२३ स नेपालभाषां रचना यानातःगु स्वस्थानी व्रतकथा राष्ट्रिय अभिलेखालय् लगत नं. ३८२या धलखय् दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व बाखं दक्वसिवय् न्हापां ने.सं ६९३ फाल्गुनय् सुं पण्डितं संस्कृत भाषं च्वःगु खनेदु । थुकियात राम सुवालं थनया धर्म संस्कृतियात ल्वयेक थःगु हे कथं ने.सं ७२३ माध शुक्ल श्रीपञ्चमी कुन्हु नेपालभाषाय् हीकल । अनंलि थ्व पालमण्डलय् न्यनावन व उगु ई कथं थुकी मेमेगु नं उपबाखंत तनाः तःधंका यंकल । थ्व स्वस्थानी व्रतकथा थौंकन्हय् उपपुराणकथं तःधने धुंकूगु दु । थुकी प्यंगू श्रृंखला दु— श्रृष्टि क्रम श्रृंखला, महादेवी सती श्रृंखला, शिव–पार्वती श्रृंखला, गोमा–नवराज श्रृंखला । थुपिं मध्ये गोमा–नवराजया बाखं जक मूल स्वस्थानी बाखं खः । मेगु लिपा लिपा लिंगपुराण, स्कन्दपुराण आदि पाखें त्यासा कयाः तःधंकेगु याःगु खः । थ्वहे कथं छु छु पुराणं बाखं त्यासा काल, स्वस्थानीयात नं उगु उगु हे पुराणया बाखं धायेगु चलन जुयावल । राष्ट्रिय अभिलेखालय् लगत नं.— ३८२ स लानाच्वंगु नेपालभाषाया न्हापांगु मूल स्वस्थानी (ने.सं ७२३) ३२ पौ जक दुगु खःसा लिपा वनाः ने.सं १०४० थ्यंकाः ४५८ पौतक दुगु स्वस्थानी नं खनेदत । अथे हे मूल बाखनय् नं थनया जनजीवनयात पाय्‌छि जुइक हीकेगुया नापं आपालं स्थानीयकरण यानाः स्वस्थानी बाखंप्रति श्रद्धा आस्था देजायेकेगुया नापं आकर्षित यायेगु ज्या जूवन । । अथेहे भाजु काशीनाथ तमोटया धापू कथं स्वस्थानी विषयस विद्यावारीधि याःम्ह मय्‌जु लिण्डा इल्टिसं थःगु शोध प्रवन्धय् नेपालभाषाया बौद्ध स्वस्थानीया छपौ किपा दसु बियादीगु दु, गुकी केन्द्रीय चरित्र शाक्यमुनि बुद्ध व स्वस्थानी महामायायात दयेकूगु दु । थज्याःगु बौद्ध स्वस्थानी सफू येँया सप्तमुनि वज्राचार्यथाय् दुगु खः गुगु ने.सं ९५१ पाखे च्वःगु खः ।

स्वस्थानी ब्रतकथा नेपालभाषाया प्राचीन बाखं मध्ये तसकं लोकंह्वाःगु दकलय् अप्वः संस्करण पिदंगु प्राचीन धार्मिक ग्रन्थ जक मजुसे छगू अलग्ग हे उद्देश्यं प्रेरितगु बाखं नं खः । खय्‌त ला स्वस्थानी ब्रतकथा मेमेगु धार्मिक बाखं थें शैब धर्मय् आधारित शिवया महिमा ब्वयाःतःगु धार्मिक आस्थां प्रभावित बाखं खः तर अथे खया नं स्वदेश प्रेमया भावना अभिप्रेरित यायेगु कुतः थ्व बाखनय् जूगु दु गुगु मेमेगु धार्मिक बाखं स्वयां पाःगु दु । थनया भौगोलिक सामाजिक सांस्कृतिक परिवेशय् रचना यानातःगु तत्कालिन पुरोहितबादं छुं कथं मुक्त जुयाः थःपिंसं हे कने जिउगु न्यंके जिउगु थ्व बाखंया मेगु विशेषता खः । पोहेलाथ्व पुन्हिनिसें सिल्लाथ्व पुन्हि तक लच्छियंकं छेँय् छेँय् थौंतक नं थ्व स्वस्थानी बाखं कनेगु न्यनेगु यानावयाच्वंगु दु । बाखनय् न्ह्यब्वयातःगु शालीनदीयात पवित्र तीर्थ भाःपा व्रतालुपिसं माघ लच्छियंकं थ्व हे तीर्थय् म्वःल्हुइगु, धलं दनेगु यानावयाच्वंगु दु । थुकथं स्वस्थानी ब्रतकथा स्वदेश प्रेम, स्वजातिया भावना, स्वधर्म प्रति स्रद्धा देजाःगु ‘जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपिया गरियसी’या मन्त्र समाहित जूगु नेपालभाषाया छगू विस्कंगु ग्रन्थ जूवःगु दु ।

स्वामि अभयानन्द (ने.सं. ९२४–९८३) अभयानन्द विभाषी पुचलं पिदंम्ह नेपालभाषाया दकलय् न्हापांम्ह सन्त परम्परायाम्ह कवि खः । अभयानन्द प्रधानमन्त्री भीमसेन थापाया (ने.सं. ९२४–९५९) चीधिकम्ह किजा रणवीर थापा स्वामि जुइधुंकाःया नां खः । तत्कालीन नेपाःया राजनैतिक घटनां विरक्त जुयाः स्वामि जुयादीम्ह थ्वय्‌कलं नेपालभाषा म्ये चिनेगु ज्या नं ‘स्वामि’ जुइधुंकाः हे जक यानादीगु खः । थ्वय्‌कःया नेपालभाषाय् गुपु म्ये लूगु दु । वेदान्त दर्शनपाखे धेचूम्ह स्वामि अभयानन्दया अप्वः म्येय् सन्त उपदेशात्मक प्रवृत्तिं थाय् काःगु दु अथे खयां नं आत्मपरकताया नापं जीवनवादी सुधारवादी भावनां जाःगु म्येँ नं थ्वय्‌कलं चिनादीगु दु । गृहस्थ जीवन हनाः नं मनूतय्‌सं ब्रम्हाया अनुग्रह प्राप्त यायेफु, इलय् हे झी सचेत जुयाः पुण्य कर्म यायेमाः, थम्हं यानागु भूलयात हानं लिसा काये मज्यू धयागु अभयानन्दया म्येया सार खः । थुकथं वेदान्त दर्शनयात नं सरल भाषां ध्याथुइकादीम्ह कवि अभयानन्द खः । थ्वय्‌कःया प्रभाव लिपायापिं कवितय्‌त नं सिइदयेक लाःगु खनेदु । मायान केनकाव तल है जगत, हानं थथिं ज्याःगु जन्म काये दइमखु रे आदि थ्वय्‌कःया तसक लोकंह्वाःगु म्ये खः । थ्वय्‌कःया म्येँ लगं, ओमबहाःया दाफा भजनय् अप्वः हालेगु याः ।