थीथी वसः तिसा थें तुं कपालय्‌ तीगु सिन्हः नं परम्परानिसें चले जुया वयाच्वंगु खः । गथे समाः कथं लुंसिन्हः, ह्याउँसिन्हः, छाप सिन्हः, छड्के सिन्हः तीगु चलन दु अथे हे धार्मिक ज्याझ्वलय्‌ नं थीथी सिन्हः प्रसादया रुपय्‌ तीगु चलन दु । गथेकि म्हःसिन्हः, चुं सिन्हः (भुइसिन्हः), म्हासुसिन्हः, हाकुसिन्हः (मोहनि सिन्हः), श्रीखण्ड (रक्तचन्दन), वेगुति, जाकिसिन्हः आदि । पुष्प, धूप, दीप, गन्ध, रस न्याता पञ्चोपचार पुजाज्वलं मध्ये सिन्हः नं छता खः । सिन्हःयात गन्धय्‌ ल्याः तःगुलिं सिन्हः तीत जक मखु सुगन्धया लागि नं खः धयागु सीदु ।

थीथी प्रकारया सिन्हः दु थें तुं उकियात तिकीगु तरिका नं पाः । द्यःयात प्रायः अंगू पचिनं व दथु पचिनं सिन्हः तिकी, सिकियात च्वलापचिनं तिकी । गुरुजुं जजमानपिंत सिन्हः तिकीबलय्‌ दथुपचिनं तिकी । मोहनि सिन्हः च्वलापचिनं वा सिकापचिनं तीगु याइ । नामाकरण याइबलय्‌ वज्रया च्वकां सिन्हः तिकी ।

लोकविश्वास कथं मामं मचायात पालीतःया धूया सिन्हः तिकी । मचायात छुं नं प्रकारयागु अयभय व सुयां मिखा मवंकेगु निंतिं थथे याइगु खः । मामं मचायात च्वलापचिनं अजः उइकेधुंकाः ई भतिचा तयाः पालिइ थिइकाः वा पालिइ इले धुंकाः सिन्हः तिकी । गुलिं गुलिं मनूतय्‌ किसिं न्हूथाय्‌या पालितः धू नं सिन्हः कथं तीगु याः । थुकिंयानाः कष्ट मदायावनी धयागु विश्वास दु ।

अबीर

थ्व छगू नं सिन्हःया हे ताजि खः । थुकी ह्युं सिन्हलय्‌ स्वयाः फिब्व अप्वः दुगु कारणं भचा भुयुभुयु नयाः फुरर्र च्वनी । थुकियात ह्याउँ सिन्हः थें तुं

छ्यलेगु चलन दु । थीथी पुजाआजाय्‌ गुरुजुपिंसं वाय्‌ थकालिपिंसं कपालय्‌ तिकाब्यूसा गुथि गानाय्‌, देगः पुजा व मेमेगु लसता पुजाय्‌ व उत्सवय्‌ मिजंपिंत न्यतालय्‌ इकाबीगु चलन दु । होलि पर्वय्‌ ला अबीरयागु नखः धाःसां छुं मपाः । उगु बखतय्‌ अबीरं कपालय्‌ तिकीगु ला द हे दु, नापं ख्वालय्‌ इकाः छ्यं छगलं ह्याउँकेगु चलन दु ।

जाकिसिन्हः

जाकिसिन्हः गुगुं नं प्रकारयागु पुजा वा उत्सवबलय्‌ तसकं लोकंह्वाःगु सिन्हः खः । थुकियात जाकि ताय्‌ ह्याउँसिन्हः वा अबीरय्‌ धौ तयाः वालाः दयेकेगु याइ । छुं नं धार्मिक व भिं ज्याझ्वलय्‌ म्हासु सिन्हः ह्याउँसिन्हः तिके धुंकाः जाकिसिन्हः तीगु चलन दु । उकिं यानाः झःझःधायाः सुन्दरता तनेगु ज्या याइ । झीगु समाजय्‌ बुन्हि, म्हपुजा, किजापुजाबलय्‌ सगं बीबलय्‌ थ्व सिन्हः तीगु अनिवार्य हे जुइधुंकूगु दु । थ्व बाहेक थौंकन्हय्‌ लँस्व वनीबलय्‌ नं सकसितं जाकिसिन्हः तिकाःछ्वयेगु चलन वयाच्वंगु दु । थ्व सिन्हः तिनाः कपालय्‌ थानाच्वंसा नुगलय्‌ खँ थाकातये फुम्ह व कपालय्‌ सिन्हः थाना मच्वंसां खँ मथाःम्ह धाइगु धापू दु ।

धौपति

धौ सगंयागु पूर्वरुप धौपति खः । धौपति चिचाचिचा ग्वःगु खोल्चा थें गाःवंगु निगः थलचातय्‌त नापं स्वानाः छगू दयेकातःगु वस्तु खः । थ्व न्हापा न्हापा चायागु, ल्वहंयागु व कँय्‌यागु दुसा थौंकन्हय्‌ वहःयागु नं वःगु दु । थ्व धौपतिइ निथासं धौ तयाः पुजाभलय्‌ वा क्वतलय्‌ तइ । चिचिधंगु पुजाय्‌ धौपति सगं काये धुंकाः तिनि ग्वःसगं कायेगु चलन दु । ततःधंगु पुजाय्‌ व साइतय्‌ मिजंपिंत द्यः पुज्याकी, मिसाम्ह अर्थात् नकिनं जव ल्हातं पुजाभः वा कोतः ज्वनाः देपा ल्हाःया अंगू पचिनं द्यःयात स्वकः छायेकी । मिजंम्ह मनूयात जव न्हकुइ धौपति तिकूसा मिसापिंत खव न्हकुइ तिकी ।

भुइसिन्हः (चुसिन्हः)

थ्व म्हासु व ह्याउँ निता ल्वाकछ्यानाः दयेकीगु सिन्हः खः । थुकी म्हःयागु ब्व अप्वः दुगु कारणं भचा झ्यातुइ । न्हिन्हिसियागु पुजा बाहेक विशेष पुजा याइबलय्‌ पुजाभलय्‌ वा क्वतलय्‌, सिन्हःमूलय्‌ छथासय्‌ म्हासु सिन्हः व मेथासय्‌ थ्व सिन्हः तइ । अबीर वा ह्याउँसिन्हः ला जाकिइ द्यःने ताय्‌ तयाः उकी द्यःने हा हा जक यानातइ । थुकियात सौभाग्यया चिंया रुपय्‌ कायेगु चलन दु । वंजला वनीबलय्‌ कायमचां भमचायात चुसिन्हखं सिन्च्व छायेकी । विशेष पुजाय्‌ गथे देगुपुजा, बाःह्राः पिकायेबलय्‌ गुरुमांजुं वा थकालि नकिनं थ्व सिन्हः तयाः सिन्च्व चायेकीगु चलन दु ।

मोहनि सिन्हः

थुकियात विशेष ततःधंगु पुजा गथेकि मोहनि, सत्यनारायण धलं दनीबलय्‌ वा स्वनाः द्यः पुज्याये मालकि फयेगु चलन दु । थुकिया लागि मोहनिपुसाय्‌ चिकं तयाः कापःयागु निलातःगु इताः तयाः च्याकी, द्यःने सलिखं त्वपुुयाः मोहनि फइ । इताः सीधुंकाः गुलि हाकुक्क धीधी मोहनि खाइ उलि हे पुजा सफल जूगु भाःपी । नेवाःतय्‌ मोहनि नखःया मूल सिन्हः हे मोहनि सिन्हः खः । थुकियात गुरुजु पुरोहितपिंसं च्वलापचिनं तिकेगु चलन दुसा सिकापचिनं नं तिकेगु याः । थुकियात कपालय्‌ दकसिबय्‌ च्वय्‌ लाक्क तिकेगु चलन दु । थुगु प्रकारयागु हाकुगु सिन्हः महांकाःद्यः, शोभा भगवति व होम याइबलय्‌ न्हातिकाय्‌ तीगु चलन दु ।

म्हासुसिन्हः

थ्व म्हासुगु रंगयागु चुं सिन्हः खः । थुकियात केसरी नं धायेगु चलन दु । थुगु सिन्हः न्हियान्हिथंया पुजाय्‌ ह्याउँसिन्हः नापं तयाः छ्यलेगु चलन दु । श्राद्ध याइबलय्‌ गुलिसियां म्हासुसिन्हः जक तिकेगु नं चलन दु । बर्खिमाःपिंत म्हासुसिन्हः जक तिकी । थ्व सिन्हः पितृपिंत च्वलापचिनं तिकीसा मनू व द्यःयात अंगू पचिनं तिकी । गुर्जुपिंसं पुज्याइबलय्‌ न्हापां म्हासुसिन्ह, वयां द्यःने ह्याउँसिन्हः तिकी ।

रक्तचन्दन

श्रीखण्ड थें तुं थ्व नं चुलाः दयेकातइगु सिन्हः खः । थ्व ताक्कुसे ह्याउँसे गाढा रंगया जुइ । थ्व उग्रताराया चिं खः । उकिं सिन्हः तीगु सुन्दरता सुगन्ध व शीतलता थें हे चिं विशेषया लागि नं खः । थुकियात न्हियान्हिथं आगमय्‌ द्यः पुजा यायेबलय्‌ छ्यली । प्रायः बाःह्राः पिकाइबलय्‌ गुरुजुं द्यःया नां काकां वनीबलय्‌ बाःह्राः पिकाःम्ह मचां देपा ल्हातं थाय्‌भुया सिथय्‌ सिथय्‌ थ्व सिन्हः तिकुतिकुं वनी । लिपा जाकि पुचःचा पुचःचा थुकिया द्यःने तयाः पुजा याइ ।

विभूति (वेगुति)

होम यायेबलय्‌ सिँ च्याकाः ब्वदयेधुंकाः वःगु नौ (खरानी)या सिन्हः खः । थ्व मेमेबलय्‌ चलन मदुगु, तर गुरुजुपिंथाय्‌ झारे याकः वनेबलय्‌ व जोगी संन्यासीतय्‌सं तिकीगु सिन्हः खः । थुकियात म्हालापचिनं च्वका क्वस्वकाः तिकी ।

श्रीखण्ड

थ्व छगू प्रकारयागु सुगन्धित सिमाया सिँ लः तयाः चुलाः दयेकीगु ताकुसे च्वंगु सिन्हः खः । थुकियात चन्दन नं धायेगु चलन दु । थ्व तुयूगु वा भचा साध्य रंगयागु सिन्हः खः । श्रीखण्डयात शान्ति शितलताया प्रतीक नाला वयाच्वंगु दु । थुकियात महाद्यःयात छानाः प्रसादया रुपय्‌ ग्रहण यायेगु चलन दु । थुकियात जन्माःद्यः व मेमेपिं प्रायः शाकाहारी द्यःपिंत तिकेगु याः । श्रीखण्ड विशेष यानाः कपाःया दथुइ व न्हातिकाय्‌ तीगु याइसा गुलिं गुलिं हिन्दू धर्मावलम्बीतय्‌ ककुया रुद्रघण्टीइ नं तीगु याः ।

ह्युं सिन्हः (म्हःसिन्हः)

थ्व दुक्कुगु ह्याउँगु चुं सिन्हः खः । थ्व सिन्हः साइत, लसता, उत्साह व वीरताया प्रतीक कथं भिं ज्याय्‌ व लसताया ज्याझ्वलय्‌ छ्यलेगु चलन दु । न्हियान्हिथं पुजा यायेबलय्‌ पूजाभलय्‌ म्हासुसिन्हः नापं तयेगु चलन दु । अंगूपचिनं म्हासुसिन्हः तिके धुंकाः

दथुपचिनं थ्व सिन्हः तिकेगु याइ । विशेष पुजा वा ततःधंगु पुजाबलय्‌ सिन्हःमूलय्‌ म्हासुसिन्हः छखेर व भुइसिन्हः छखे तइसा ह्याउँसिन्हः जाकिया द्यःने ताय्‌ तयेधुंकाः ह्वलेगु चलन दु ।

यल लाय्‌कुलिं पश्चिमपाखेया लँ लिनाः वनेबलय्‌ गाःबहाः व नःत्वाःया दथुं जवपाखे च्वंगु गल्लिइ चीग्वःगु चैत्य छगः ध्वदुइ । थ्व हे चैत्यया न्ह्यःने खवपाखे श्री बच्छ महाविहार सिबहाः अवस्थित जुयाच्वंगु दु । सिबहाःया मूलुखा जःखः ल्वहंया निम्ह सिंह दु । बहाःया लुखाया चुलिंचू बहाःया क्वाःपाःदेगः दु ।

प्यतँजाःगु देगःयात स्वतँ पौ यानाः दयेकातःगु दु । बहाःया देगः छचाःलं नितँ जाःगु बहाःछेँ दु । देगःया जवय्‌ बहाःछेँया छ्यलिइ बसुन्धराया मूर्ति दु । थुकिया जःखः नामसंगीति व फ्यतुनाचंम्ह पद्मपाणी लोकेश्वर व महांकालया मूर्ति दु । थ्वयां च्वय्‌या तल्लाय्‌ दिगि न्ह्यःने चक्रसंवर बज्रबाराही देवीया मूर्ति स्वनाः आगंक्वथा कथं छ्यलातःगु दु । न्हापांगु तल्लाय्‌ छचाःखेरंया छेँय्‌ जःखः निपाः झ्याः व दथुइ न्यापाः झ्याः छुनातःगु दु ।

बहाःया लुखाया स्तोत्रादि ब्वनेगु थाय्‌ दु । बहाःया दक्षिणपूर्व कुनय्‌ दिगि आगमय्‌ वनेगु लुखाफुसय्‌ त्वलं छगू दु । थनया देगःया मू लुखा कलापूर्ण यानाः दयेकातःगु दु । थुगु लुखां च्वय्‌ लुँ सियाःतःगु तोलं दु । मूलुखाया न्ह्यःने त्वाथःया जःखः ल्वहंया निम्ह सिंह दु । फलय्‌ जःखः तग्वःगु चिग्वःगु गं निगः दु व ध्वाँय्‌ निपु नं दु ।

मूलुखाया जःखः सारिपुत्र व मौदगल्यानया मूर्ति दु । मूलुखा दुने क्वाःपाःद्यः दु । थुम्ह द्यःयात रत्नपाणी बोधिसत्व धायेगु चलन दु । क्वाःपाःद्यःया न्हापांगु तल्लाय्‌ दथुइ न्यापाः झ्याः जःखः चिचिपाःगु निपाः झ्याः दु । थन जम्मां च्यागः त्वानाःसिँ दु । व पौया च्वय्‌ स्वकवः यानाः दथुइ लाक तःपाःगु छपाः व जःखः चिपाःगु निपाः झ्याः दु । थन प्यंगः त्वानाःसिँ नापं सिथय्‌सिथय्‌ च्वंगु त्वानाःसिँ कुं पलि दयेकातःगु दु । थ्वया नापनापं म्हालकाय्‌चा नं दयेकातःगु दु । देगःया दकलय्‌ च्वय्‌ खुल्ला यानाः थुकिया द्यःने लीया पाता पौ तयातःगु दु । थुगु पल्लिइ नं त्वानाःसिँ दुगु जुल ।

देगःया दकलय्‌ च्वय भंगिया द्यःने लुँ सियातःगु स्वंगः चैत्यया गजू दु । थन दथुइ चैत्य छगः व ल्यूने धर्मधातु मण्डल दु । सिबहाःया निर्माण जूगु खँय्‌ छुं प्रमाण मदु । थनया ऐतिहासिक प्रमाण मध्ये ने.सं ७१५ या ताम्रपत्र अभिलेख खः । अनं लिपा ने.सं. ७५० या खः । थ्वयां नं लिपायागु ने.सं. ७८५, ७९१, ७९८, ८१५ या अभिलेख दु ।

सिबहालय्‌ झिम्ह आजुपिनिगु नेतृत्वय्‌ थनया ३५०म्ह सर्वसंघपिं मुनाः न्हिंन्हिं, लय्‌लसं व दँय्‌दसं यायेमाःगु ज्याझ्वः न्ह्याका वयाच्वंगु दु । थनया सर्वसंघय्‌ बाःछिया ल्याखं क्वाःपाःद्यःया पाः फयेगु, नामसंगीति पाठ यायेगु, खेचायेकेगु, नित्यपुजा, आरीित यायेगु, दिगि पाः फयाः आगंपुजा यायेगु, दशमी पूजा, दत्तपुजा, संमस्तय्‌त बन्दे लुइगु, नायः लुइगु, पञ्चथकालि लुइगु, थपा त्वयेगु ज्या यानावयाच्वंगु दु ।

न्हय्गां जात्राया झ्वलय् थौंकन्हय् किपुलिं पश्चिमपाखे लाःगु नेवाः बस्ती बन्थचा (सिंर)य् नं जात्रा यायेगु यानाच्वंगु दु । थन वि.सं. २०४० सालं निसें जक द्यःखः जात्रा सुरु याःगु खः । न्हापा थनयापिंसं पुलाम (पुुरानो नैकाप)य् जुइगु विष्णुदेवीया जात्रायात हे थनया जात्राबलय् नं थिंलाथ्व दशमीकुन्हु द्यःखःयात बःखुइ यंकाः विधिवत् पुजा यानाः गामय् लित हयाः जात्रा याइ । थ्व द्यःखतय् कालिका, गणेद्यः व भैलःद्यःया मूर्ति तयाः जात्रा याइगु खः । द्यःखः बःखुइ यंकूसां थनया गामय् च्वंपिंसं मेमेगु गामय् च्वंपिंसं थें बःखुया विष्णुदेवीया विधिवत् पुजा यायेगु चलन धाःसा मदु ।

सिलु तिर्थय्‌ वनेबलय्‌ निम्ह तिपु वने मज्यू । वनकि बाये माले यः धइगु जन बिश्वास दुगु बाखंमेया लिधंसाय्‌ दयेकूगु संकिपा ख । मेया कथं थ्व संकिपाय्‌ नःलिम्ह कलाःम्हं आपालं जिद्दि यानाः सिलु वंम्ह मिजंया ल्यू ल्यू वनीबलय्‌ लँय्‌ हे महिताःतय्‌सं मिसाम्हेसित अपहरण यानायंकीगु बाखं न्ह्यब्वया तःगु दु । प्रेम प्रोदक्शन प्रा.लि.या ब्यानरय्‌ दयेकूगु नेपालभाषाया न्हापांगु संकिपा ‘सिलु’ बाखंमेया लिधंसाय्‌ ने.सं. ११०८ दँय्‌ दयेकूगु सेलुलोइड संकिपा खः । थुगु संकिपाया निर्देशक प्रदिप रिमाल, निर्माता प्रेम वानिया व दानवहादुर महर्जन खः । कलाकारपिं जय श्रेष्ठ, नविना श्रेष्ठ, मदनकृष्ण श्रेष्ठ, हरिवंश आचार्य, भृगुराम श्रेष्ठ, किशोर मालाकार, साधना बस्नेत, सुशील श्रेष्ठ, बिष्ण मालाकार व प्रेम वानिया खः ।

बा प्रतापमान श्रेष्ठ व मां शान्ता श्रेष्ठया कोखं साहित्यकार, पत्रकार मय्‌जु सिल्भिया श्रेष्ठया जन्म ने.सं १०९६ थिंलाथ्व १३ कुन्हु येँया क्षेत्रपाटी त्वालय् जूगु खः । वय्‌कःया मेगु नां शर्मिला श्रेष्ठ खःसा आपाः यानाः वय्‌कःयात सिल्भिया श्रेष्ठ राजोपाध्याय कथं म्हसिउ । नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् वय्‌कःया मू विधा निबन्ध जूसां वय्‌कः मय्‌जुया च्वसा मेमेगु विधा चिनाखँ, बाखं व भाय्‌हिलापाखे नं च्वन्ह्याः । नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजी भाषां साहित्य सृजना यानादीफुम्ह मय्‌जु सिल्भियाया न्हापांगु कृति राशीया इतिहास (निबन्ध) ने.सं. १११४य् हिसि पत्रिकाय् पिदंगु खः । एमबीए (फाइनान्स), एमए, विएल, एमए (अंग्रेजी) यानादी धुंकूम्ह वय्‌कः नेपाल मण्डल टेलिभिजन, उज्यालो रेडियो नेटवर्क ज्याझ्वः निर्माताया बोर्ड दुजः, WDB Daily Broadcast of दुजः नापं रुपान्तर पत्रिका नेपाल प्रतिस्थान सम्पादक मण्डलया दुजः खः । वय्‌कलं पत्रकारितायात हे थःगु मू लजगाः नालाः वि.सं. २०५२ साल निसें मदिक्क हे रेडियो पत्रकारितापाखें नेपालभाषा साहित्यया सेवा याना झायाच्वंगु दु । वि.सं. २०५२ साल फागुन १ गते दकलय् न्हापां रेडियोय् नेपालभाषा न्ह्याकूगु इमेज एफएमय् ज्याझ्वः न्ह्याकामि मिसा पुचःया दथुइ मय्‌जु सिल्भिया छम्ह नं खः । क्याम्पस ब्वनेज्या इलय् क्याम्पस टपर जुयाः निर्गुण स्वर्ण पदक त्याकेत ताःलाःम्ह वय्‌कःयात राजोपाध्याय समाजलिसें थीथी संघसंस्थापाखें सम्मान लःल्हाःगु दु । वय्‌कःयात नेवाः प्रेस दबूपाखें मोति पत्रकारिता सिरपाः, महानगर पत्रकारिता सिरपाः, नापं वय्‌कलं संचालन यानाच्वंगु लहना ज्याझ्वःयात नेपालभाषा परिषद्पाखें चित्तधर सिरपाः, उत्कृष्ट बाखं च्वमिपाखे मणिगल सिरपाः, अथेहे मेमेगु आपालं आपाः सिरपाः त्याकेत ताःलाःम्ह मय्‌जु सिल्भियां नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानं पिकाःगु नेपालभाषा कवितायागु अंग्रेजी भायहिलाः सफू The Rebel Morning  नापं नेपालभाषा साहित्य जगतय् नांजाःपिं व लोकंह्वाःपिं साहित्यकार (कवि माधव मूल, मोहनकृष्ण डंगोल, रासा, अपर्णा प्रधान, बालगोपाल, मथुरा साय्‌मि, पूर्ण वैद्य (सम्पादन), मनदेवी तण्डुकार)पिनिगु सफूयात अंग्रेजीं भाय् हिलादीगु दु । अथेहे बाखं दबुलिं पिकाःगु बाखं सफू Divine Inspiration सफूया छुं ब्व अंग्रेजीं भाय् हिलादीगु दुसा थीथी नेपालभाषाया साहित्यिक पत्रिकाय् थःगु मौलिक रचना नं पिथनादीगु दु । नेपाल पत्रकार महासंघया दुजः, नेपालभाषा मंकाः खलःया जीवंकाःछि दुजः, नेवाः पत्रकार कोषया दुजः वय्‌कलं थःगु न्ववाइगु उत्कृष्ट शैलीपाखें Indigenous voices in Asia -Radio सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु दु । वय्‌कलं पत्रकारिता यायेगु, भाय् हिलाः च्वयेगु बाहेक थीथी कलेजय् एकाउन्ट ब्वंकेगु नं यानादीगु दु ।

मुस्या रंगया सिसौ छासिँया जातय् लाः । रेशा तप्यं मजूगुया हुनिं ज्याभः छ्यलेत अःपु मजू । निभाः, लः फसं प्रभावित मजुइगु सिँ जूगुलिं ततःधंगु काष्ठकलाया निंतिं सिसौ छ्यली ।

सिंहमान शाक्यया उपनां न्यामा खः । वय्कः धातुमुर्ति कलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०३८ कछलाथ्वः त्रयोदसि, सोमबारकुन्हु यलया इखाछेँ, नागबहालय् जूगु खः । अबुजु स्व. पूर्णमान शाक्यया प्रेरणाकथं ने.सं. १०५२ स कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धयागु न्ह्यागु नं धातुया मुर्ति थःम्हं हे सीया बां (मोडल) दयेकाः ढाले यानाः तयार यायेगु खः । मूचुकय् लिच्वविकालिन जुजु नरेन्द्रदेवया पालय् दयेका तःगु भुजा मूर्तिया मर्मतया निंतिं वय्कःयात नियुक्त याःगु खः । कला ब्वज्या— १) राष्ट्रिय कला प्रदर्शनी २) मंगलबजार कला प्रदर्शनी । न्ह्यथनेबहःगु कला कृति— राणाकालिन प्रधानमन्त्री मोहनसम्सेरपाखें भारतया प्रधानमन्त्री जवाहलाल नेहरूयात द्वहलपा बीया निंतिं ७ फिटया हंसराज २ थान निर्माण ।

सीग्फ्रेड लीनहार्ड नेपालभाषा व लोक साहित्ययात अन्तराष्ट्रिय ख्यलय् परिचित याकेगुली महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादीम्ह छम्ह विदेशी विद्वान खः। लीनहार्डया जन्म सन् १९२४ अगष्ट २९ कुन्हु अष्ट्रियाया सेन्ट भियट ग्लानय् जूगु खः। भाजु लीनहार्डं भियना विश्वविद्यालयपाखें इण्डोलजी व तुलनात्मक भाषा विज्ञान विषय स्नातक यानाः पेरिसया सोरबाँय् विश्वविद्यालय वनाः पौरस्त्य भाषा व संस्कृतिया अध्ययन यानादिल । वय्‌कलं थःगु अध्ययन क्वचायेकाः गटिनजेन विश्वविद्यालयया इण्डोलजी इन्ष्टिच्यूटय् सहायक प्रोफेसरया रुपय् ज्या यानादिल । थन लिपा वय्‌कलं बनारस हिन्दू विश्वविद्यालयय् नं प्राध्यापन यानादिल । थ्व हे इलय् वय्‌कलं सिक्किम, नेपाल, पाकिस्तान व श्रीलंकाया भ्रमण यानादिल । नेपाः झायादीबलय् वय्‌कलं नेपालभाषा सम्बन्धि नं अभिरुचि कयादिल । थ्वहे कथं वय्‌कलं थनया बौद्धसाहित्य, लोकम्येँ व नेपालभाषाया विषयय् अध्ययन अनुसन्धानया ज्या न्ह्याकादिल ।

थनं लिहां झायाः वय्‌कलं स्टकहोम विश्वविद्यालयया प्रोफेसर जुयाः भारोपेली भाषा व साहित्यया विषयय् प्राध्यापनया ज्या यानादिल । थनं हे वय्‌कलं सन् १९६३ स नेपालभाषाया ‘मणिचुडावदानोधृत’ हस्तलिखित ग्रन्थयात सम्पादन यानाः अंग्रेजी भाषं भाय्‌हीकाः स्टकहोम विश्वविद्यालयपाखें पिथनादिल ।

अथेहे वय्‌कलं सन १९६१ अप्रिल ८ तारिख कुन्हु भेनिसय् जूगु पौरस्त्यविज्ञतय्‌गु सम्मेलनय् नेपालया पुलांगु भाषा नेपालभाषाया बारे कार्यपत्र ब्वनाः न्यंकादीगु जुल । उगु कार्यपत्र जर्मन भाषां च्वयातःगु खः । लिपा थ्वहे पत्र इटालियन भाषाया नापं मेगु नं थीथी भाषं अनुवाद जुयाः पिदन । प्रा. कमलप्रकाश मल्लं उगु इटालियन भाषां पिदंगु वय्‌क:या कार्यपत्रयात अंग्रेजी हीकेबियाः थःम्हं हानं नेपालभाषां हीकाः ने.सं ११२२ य् सफूया रुपय् पिथनादिल । अथेहे नेवाः लोकम्येँयात अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् म्हसीकेबीगु ज्याय् नं वय्‌क:या तःधंगु भूमिका दु ।

वय्‌कलं नेपालभाषाया पुलांगु म्येँ सफू भाग – १, २, ३ व मेमेगु स्रोतपाखें १०० पु लोकम्यँे मुंकाः उकिया सम्पादन व अंग्रेजी भासं भावानुवादसमेत यानाः नेवारी गीतिमञ्जरी नामं सन् १९७४ य् पिकयादिल । थुगु सफुलिइ पुलांगु म्येँया व्याख्या नापं तुलनात्मक अध्ययन समेत यानातःगु दु । लिपा थुगु सफूया छुं अंश लिकयाः, क्यलनक या ‘Nepal’  नामं सफू पिदन । अथेहे वय्‌कलं यलया लाय्कुली ज्याः पुन्हीकुन्हु जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लया सिंहासन नाप ब्वइगु पौभालय् च्वयाःतःगु सिद्धिनरसिंह मल्लया स्वीछपु म्येँयात ‘द डिभाइन प्ले अफ लर्ड कृष्ण’ या नामं कृष्णलिला सम्बन्धी किपाया नापं म्येँ नं दुथाकाः जर्मनया बोन विश्वविद्यालपाखें तपंगु सफू पिकयादिल । थुकथं प्रा. सिगफ्रेड लिनहार्डजुं नेपालभाषा व थ्वया साहित्ययात विश्वया न्ह्यःने म्हसीकेबीगु ज्या यानादिल ।

फ्वल दायाः सु व घाँय्म्वः पासेंनिसें मुनाः पँचिनेगु तकया ज्यायात सुकाज्या धाइ। सुकाज्या शीत दुबलय् व वा वयाच्वनीबलय् याइ मखु।
फोल्त दायाः म्हू चिनागु सु ल्ह्ययाः म्हुलिंम्हू पाइ। छसिंनिसें यतापाखे प्वः लाकाः पाइ। च्वका भचा भचा ल्हाःसां वास्ता याइ मखु। घाँय्म्वः खलेयाथाय् हे चखिनाः पाइ। गन धायेव शीत लंकाः छकः पुइकी। बानि लिसंनिसें मुनेगु याइ। सु गाजः हनाः नं मुनेगु याः, कले चिनाः नं मुनेगु याइ। सु पँचिनाः जतन यानातयेगु याइ। क्वथ्याःथाय् व प्याःथाय् पँचिनी मखु। थथ्याःथाय् पँचिनी। प्याः थचाः मवयेक बँय् पं बाय् सिँ लानाः घाँय्म्वः छबः तइ। ल्ह्ययाहःलिसे प्वः पिने लाकाः चाकलाक पँचिनी। दुहांवं पिहांवं जुइकी मखु। छ्वास्याछ्वास्या मवयेकेत चाः पतिं कसय् यानाः दथु तइ। तजाः जुुलकि छम्ह च्वय् च्वनाः क्वं छम्हसिनं सु गाजा बीगु याइ। चाः दुहांवं पिहांवं जूसा क्वय्च्वंम्हं धयाः मिलय् याकी। छथाय् जक च्वनाः पँचिनी मखु। क्वत्यत्यं चाःहिलाः पँचिनी। सु बीम्हं नं गुखे गुखे चाः तल उखे उखे बीगु याइ। स्वातुस्वां बी मखु, हथाय् मचासे बुलुहुं बी। पँ जाइथे जुल धायेव दथु गाक तयाः छचालय् प्वः छत्वाःचा पिकयाः पाखा दयेकी। उकी द्यःने चाः तयाः भचाभचा यानाः छी। ग्वःत छीमाः वःत सालुक छिनाः च्वका लुइकी। उकी द्यःने च्वका लथ्यानाः चिनातःगु ताबलां भुनाः गजू लुइकी। घाँय्म्वः मुनेगु सु मुने थें याइ मखु। निलः सु स्वानाः चिखि दयेकाः कुत्याति पाकाः बँय् लाइ। निपा ल्हातिं कैंचि बां वयेकाः भचा भचा यानाः घाँय्म्वः घय्सुनाः त्वानालय् लिधंकाः त्याचा चिंकाः चिखिया द्यःने तयाः कले ची। कले तकले याइमखु। निकले प्यकले जक जूसा बलय् तइ यक्व दःसा थथ्यानाः चा गंथाय् पँचिनाः सुं पलिं चिनातइ। सु व घाँय्म्वः ल्ह्ययेत सुकान्वः छ्यली। सु मुनेत याकःबुकलं याइ मखु। निम्हप्यम्ह जाइ। सु पुइके धुनेव मुने मत्यःतले भचा झासु लनी। द्यः मभिं थें जुयावल धायेव धाःसा हथाय्पथासं याइ। सुकाज्यां म्ह त्वपुक लं फी। सालुगु फी मखु। म्ह बांलाक त्वमपुल व लं सालुगु जुल धायेव सुं झ्वय् झ्वय्पी। भचा तसकं लात धायेवं कचिघाः नं जुइ।

कैंचि बां वयेकाः
जव ल्हाः खवय् खव ल्हाः जवय् छ्वइ। जवं ज्वनागु घाँय्म्वः खवय् खवं ज्वनागु जवय्पाखे छ्वयाः त्वानाःलिसे तयाः गुइँ न्युं थें जुइकाः छस्वा याइ।

गाजः
सुम्हूया च्वका जवं छप्वाँय्चा खवं छप्वाँय्चा यंकाः चीगु सुकले। सु मुनाः धंकी। घय्पुइ थें यानाः ची। जवंखवं यंकागु प्वाचं गुलि न्ह्यायेदु उलि तइ।

सुकान्वः
सु कुबीगु न्वः। २—३ इञ्चति पु लाःगु ग्वलाःगु पं। प्यकु प्यकुत्या हाकः जुइ। तप्यनी। गौ सालुइ दथुइ लाकी मखु।
स्वातुस्वां
थितुंथीक। सु पँचिनीबलय् क्वय् च्वंम्हं सु थतबीगु पहः। बियागु सु पँय् तयेधुंकलकि मेगु बी। स्वातुस्वां बिलकि सुपँ गतिमलाइ।

सुकू छगू लायेगु बस्तु खः । थ्व सुं थायेगु याइ । तपाःसुकू, चिपाःसुकू, चाकलाःसुकू, झ्वःसुकू बाय् भ्वय्सुकू, पाचासुकू व पुँइसुकू आदि थीथी कथंया सुकू दइ । दक्वं सुकू छगू हे बिधिं थायेगु याइ । वा छ्व आदि अन्न पायेत, निभालय् च्वनेत व जा भ्वय् नये बलय् फ्यतुइत छ्यलेगु याइ ।
ताःहाकःगु व पाचुगु सुं सुकू थायेगु याइ । घाजःमुजः दंगु व हःपा यक्व दुगु सुं थाइ मखु । नःदःगु व याताप्यातां वंगु सुं नं थाइ मखु । बल्लाःगु सुं थायेगु याइ । दांसिवा मार्सि व पुवाया सुयात बांलाःगु सुकथं काइ । थज्याःगुली नं दथुसुं थाइगु सुकू यच्चुसे च्वनाः नं बांलासे च्वनी । थज्याःगु सुयागु बन्दोबस्त सामाज्यां सु दइबलय् हे यानातयेगु याइ ।
सुकू थायेत सु भचा नाइसे च्वंकाः खिपः निली । खिपःया म्वलय् न्यापु खुपुति दुगु सु छपुँइ बेसाः थें तयाः सुकू थायेत ग्वइ । बेसाःयात निपुँइ यानाः थुकिं मेगु खिपः झ्वःलाक घानाः बेसालं हिनाः म्वः थानायंकेगु याइ । म्वः थाइबलय् बेसाःयात द्यःने छपु तःलं छपु अतः बतः तयाःः नीकाः थाइ । बेसाःपुँइलय् छकःपतिं सु स्वायेगु याइ । सु स्वाइबलय् छक्वलं स्वाइमखु । भचा भचा यानाः काकु काकुं स्वायेगु याइ । खिपतं खिपः छलांगुति जक पाकी । सुकूया ब्याकथं खिपः तइ । कुछि ब्याया निंतिं भिंmच्यापुंनिसें नीपुतक तइ । खिपः छक्वलं यक्व ताःहाकः याइ मखु । मगाः लिसे स्वानाः ताःहाकः यानायंकी ।
सुुकूया ब्याकथं म्वः थाये गाकाः सिथय्या खिपतय् निच्वतं बेसाः पुँइ÷सु नीकाः हिनी । हिने गाकाः हानं खिपःया द्यःने छपु तःलं छपु अतःबतः यानाः बेसाःपुँइ नं हिनाः लिहां वनाः थानायंकी । सिथय् थ्यन धायेव थन नं सिथय्या खिपतय् निच्वतं बेसाः पुँइ नीकाः हिनी । थुकिं यानाः निखें सिथय्या सि भचा तपु थें खनेदइ । थुकथं बेसाः सुं हिनाः ल्यां थ्यां जुयाः मगाःतले थायेगु याइ । गात धायेव थन नं म्वः थानाः पाचुकी ।
बेसाः सु नीकाः नं सुकू थायेगु याइ, मनीकुसे नं थाइ । नीकाः थाइबलय् भचा ताउ बी, सुकू धाःसा क्वातुसे च्वनाः दरु खनेदइ । मनीकुसे थाइगु याकनं सिधइ सुकू धाःसा भचा छ्वासु थें जुइ ।
कःनिपा बालाचा बालाचा यानाः नं सुकू थाइ । पायात निलाः थुकियागु हे खिपः दयेकाः थायेगु याइ । हाकः ताःहाकः मजुइगुलिं छकःपतिं स्वायेगु याइ । थुकिं ततःपाःगु सिकं चाकलाःसुकू थायेगु याइ ।
थाये सःपिं न्ह्याम्हसिनं नं सुकू थाइ । यलया थसि गां सुकू थायेगुली यक्व नां जाः । थन यक्वसिनं लाज्या व लजगाःया रुपय् सुकू थायेगु याइ ।

घाजःमुजः
पाचु मजूगु । हःपा उखेस्वः थुखेस्वः मदयाः च्वः प्वः उति मग्यनाः घाँय्म्वः थें जूगु । घाजःमुजः जूगु सुं सुकू थाइ मखु ।

चाकलाःसुकू
चाकलाक थानातःगु सुकू । तपाः याइ मखु । कुत्याति जक ब्यास दइ । चिचीचाकूगु थासय् सुकू लाये मालीबलय् थज्याःगु सुकू लाइ ।

चिपाःसुकू
बःचापाः यानाः थानातःगु सुकू । निकु निकुत्या ब्या व स्वकुत्या प्यकु हाकः यानाः थानातःगु सुकू । भचा भचा अन्न पायेत व निभालय् फ्यतुइत लायेगु याइ ।

नःदये
दरु मजुये । याताप्याता वने । मगंक सु पँ चिन बाय् फोल्त अप्वः क्ववल धायेव सु ध्वगिनाः नःदइ । नःदःगु सुं सुकू गतिलाक थाये फइ मखु ।
तपाःसुकू
तपाय्क थानातःगु सुकू । निकुत्या स्वकु ब्या न्याकु खुकु हाकः जुइ । वा छ्व आदि अन्न पायेगु याइ । तकुगु थासय् तःम्ह मनू फ्यतुइ मालीबलय् नं तपाःसुकू लायेगु याइ ।

पाचासुकू
बःचा पाःगु सुकू । कुछि ब्या व निकुति हाकः जक जुइ । गनं नं काचाक्क लाये माःसा थज्याःगु सुकू लायेगु याइ ।

भ्वय्सुकु
कुछिनिसें कुछि व प्यलांगु खुलांगुति ब्या यानाः थानातःगु सुकू । गपाय् हाकः माः अपाय् हाकः याइ । ताःहाकः यायेमाःसां लकय् हनेफु ज्वलं जक याइ ।