सुनिता राजभण्डारी जुनु कलाकारिता ख्यलय् मे, संगीत, संकिपा, नाटक व म्यूजिक भिडियो ख्यलय् अभिनय, हुलाप्याखंया नापनापं निर्देशनय् ज्या याना वयाच्वंम्ह खः । नेपालभाषा शिक्षण व प्याखंकःमिया रुपय् ज्या यानाच्वंम्ह सुनिताया जन्म येँया वँतु त्वालय् जूगु खः । ने.सं. १०९७ गुंलाथ्वः एकादसि, बसुबारखुन्हु अबु अर्जुन राजभण्डारी वा मां सुर्जेमाया राजभण्डारीया कोखं जन्म जूम्ह खः । ने.सं. ११०८ दँय् ‘मखमलि चोलो चाहिंदैन’ बोलया मेय् दबुलिइ हुलाप्याखं क्यनाः कलाकारिता ख्यलय् दकलय् न्हापांगु पलाः न्ह्याकादीम्ह खः ।
वय्कः ने.सं. १११४ दँय् ‘राजमति’ संकिपाय् बःचाधंगु भूमिकाय् अभिनय यानाः संकिपापाखे पलाः न्ह्याकादीगु खः । ने.सं. ११२८ दँय् ‘भिन्तुना’ संकिपाय् हुलाप्याखं स्यनामि अले संकिपाया सह–निर्देशक व छम्ह निर्माता जुयाः ज्या यानादीगु खः । आपालं आपाः नाटक, प्याखं, संकिपाय् अभिनय, निर्देशन व हुलाप्याखं स्यनामि जुइधुंकुम्ह सुनिता जुनुया ‘म्ह्याय्या जातः’, ‘तारागण मध्य शशी थें’, ‘ब्वये मफुम्ह प्रेत’, ‘पोष्टमार्टम’ व ‘यमलोक’ लिसेंया नाटक, ख्यालः अले चचा प्याखं हुलेधुंकूम्ह खः । ‘न्हाय्कं’, ‘तारेमाम’, ‘पटाचारा’, ‘धाःसा पत्याः मजू’, ‘माया’ संकिपाया नापनापं ‘हाःसः मदुगुु सः ’ शर्टफिल्म नं म्हितुगु दु । निर्देशनया झ्वलय् ‘तारागणया मध्य शशी थें’ (मेप्याखं), शताब्दि पुरुष सत्यमोहन जोशिं च्वयादीगु नाटक ‘बैद्यबाः’ लिसेंया निर्देशन यानादीगु दुसा वय्कः ‘धौबजि’, ‘बाज्याया ग्वाय्’, ‘माया’ लिसेंया संकिपा व ‘हाःसः मदुगु सः’, ‘ग्वाय्पिया सुकुध्यां’, ‘ट्वेल्भ डेज’ लिसेंया चिहाःसंकिपाया निर्देशक खः । ‘माया’, ‘पटाचारा’, ‘भिन्तुना’, ‘हाःसः मदुगु सः’ वय्कयाः चर्चित कृति खः । नेवाः अर्गनाइजेशन अफ अमेरिका भर्जिनियाया जीवंकाछि दुजः, एक्का नेपालया काउन्सिलर व वल्र्ड नेवाः अर्गनाइजेशनया नं दुजः खः । फागु पुन्हिया होलि म्यूजिक भिडियोया निंतिं नेपालभाषा स्टार म्यूजिक भिडियो अवार्ड २०१९ स सर्वोत्कृष्ट भिडियो अवार्ड व पेजथ्री अवार्डय् सर्वोत्कृष्ट निर्देशकया अवार्ड, नेपालभाषा टाइम्स चिहाःसंकिपा कासा ११३८ य् ‘हाःसः मदुगु सः’पाखें न्हाप सिरपाः, पेजथ्री अवार्ड ११३७ य् सर्वोत्कृष्ट हुलाप्याखं स्यनामि सिरपाः, सम्माननीय राष्ट्रपति विद्या भण्डारीपाखें नेपाल विद्याभूषण “ख” पदक लगायतया आपालं सिरपाः सम्मान वय्कलं कयादी धुंकूगु दु ।
अबु अर्जुन राजभण्डारी व मां सूर्यमाया राजभण्डारीया कोखं ने.सं. १०९७ गुंलाथ्व ११ कुन्हु येँया वतुत्वालय् जन्म जूम्ह सुनिता राजभण्डारी नेपालभाषा, साहित्य, संकिपाया ख्यलय् नांजाःम्ह व्यक्तित्व खः । थ्व ख्यलय् वय्कःयात सुनिता जुनुया नामं अप्वःस्यां म्हसीकेगु याः। म्ये, चिनाखँ, चिबाखं गजल हाइकु व संकिपाया बाखं व धकिंबाखं च्वयेगुली ल्हाः न्ह्याःम्ह सुनिता जुनु मांभासं आखः ब्वनेदयेमाः धैगु अभियानया छम्ह अभियन्ता नं खः । मय्जु सुनिताया पिदंगु कृति खः— कात्तिप्याखनय् नृसिंह अवतार (ने.सं ११३६), जुजु रणजित मल्लया विरचित पृथुपाख्यान नाटक (सम्पादन ने.सं ११३६) । अथेहे वय्कलं डा. वसन्त विडारीया लुम्बिनीको मौन आह्वान नांगु नेपाली भाषाया सफूयात नेपालभाषां अनुवाद यानादीगु दुसा बद्रीरत्न बज्राचार्यया नेपालको बुद्धधर्ममा दशकर्मकाण्ड सफूयात नं नेपालभाषं अनुवाद व सम्पादन यानादीगु दु । नेपालभाषा स्नातकोत्तर तगिमय् प्रथम स्थान प्राप्त यानादीगुलिं वय्कःयातं नेपाल विद्या भूषण ख पदक, मोतिलानि सिरपाः, चैन लाकौल सिरपाः, सत्यहिरा सिरपाः, पीयुष पदक, हिसिना सिरपाः आदि लःल्हाःगु दुसा वय्कलं नेवाः सिनेमाया ख्यलय् यानादीगु थीथी ज्या गथे – बाखं, धकिंबाखं लेखन, निर्देशन, निर्माण आदिया नितिं नं वय्कः थीथी सिरपाः, हनापौ, सुभाय् पौ लःल्हाःगु दु । थौंकन्हय् वय्कः नेपालभाषाया शिक्षा ख्यलय् नेपालभाषा विषयया शिक्षकया रुपय् व नेवाः सिनेमा ख्यलय् छम्ह सक्रिय सिनेकःमि जुयाः ज्या यानाच्वनादीगु दु।
सुनिता श्रेष्ठ कलाकारित ख्यलय् अभिनयया माध्यमं पलाः न्ह्याकाच्वंम्ह खः । यलया तंगः त्वालय् जन्मजूम्ह वय्कःया मांया नां सीता श्रेष्ठ खः । वय्कलं बाणिज्य शाश्त्रय् बिबिए यानादीगु दु । ने.सं. ११२४ पाखे टिभि सिरियल ‘समय्बजि’इ म्हिताः थ्व ख्यलय् पलाः न्ह्याकूम्ह खः । समय्बजि , ख्वताबजि लिसेंया सिरियल या नापनापं आपालं नेवाः संकिपाय् म्हितूम्ह खःसा ‘वाया दुने जाकि दु’, ‘जिगु मिखाया न्ह्यःने’, गज्याः गज्याःपिं मनूत दै थन’ लिसेंया आपालं खस नेपाली भाय्या संकिपा नं म्हिताच्वंम्ह खः । वय्कः नेपालभाषा स्टार म्यूजिक भिडियो अवार्ड २०२२ लिसें आपालं सिरपाः व सम्मान पाखें सम्मानित जुयादीगु दु ।
मां उजेली व बौ हरिनारायण मधिकर्मीया कोखं ने.सं. १०६३ कछलाथ्व म्हपुजा कुन्हु ख्वपया ग्वःमरि त्वालय् सुन्दर मधिकर्मिया जन्म जूगु खः । वय्कःया छेँया नां सुन्दर गोपाल मधिकर्मी खः । वय्कलं १६ दँ दुबलय् निसें कविता च्वय्गु यानादीगु खः । नेपालभाषाया न्हापां पिदंगु आधुनिक कविता संग्रह गाजलं दाःगु चा (ने.सं १०८६) सफुलिइ कविता दुथ्याःपिं कविपिं मध्ये सुन्दर मधिकर्मि नं छम्ह खः । नेपालभाषाया प्रगतिवादी नापं आधुनिक गद्य कविताया न्ह्यलुवा कवि सुन्दर मधिकर्मिं दकलय् न्हापां ने.सं. १०७९ य् ख्वपय् जूगु छगू साहित्यिक गोष्ठीइ फा नांया कविता ब्वनाः न्यंकादीगु खःसा ने.सं. १०८२ दँय् न्हापांगु विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् ग्यायेमते, ग्यायेमते पासा, न्हूगु जमाना वइतिनि नांगु कविता ब्वनाः आपालं दर्शकपिनिगु ताली फयादीगु खः । अथेहे वय्कःया ने.सं. १०८५ या सितु पत्रिकाय् दकलय् न्हापां मुद्रण जुयाः कविता पिदंगु खः । सुन्दर मधिकर्मिया न्हापां न्हापांगु कविता सुन्दर, सुन्दर सर्वहारा नामं पिदंगु दु । वय्कःया पिदंगु कविता मुनाय् वय्कःयात नेपालभाषा आधुनिक गद्य कविताया न्हापांगु पुस्ताया प्रगतिवादी आधुनिक कवि धकाः स्पष्ट स्पष्ट रुपं हे म्हसीका बियातःगु दु ।
नेपालभाषाय् पिदंगु वय्कःया आधुनिक कविता मुना — लबु गुगु दना वइ (ने.सं. १०९१), आलतनि मखु (ने.सं. १०९९), फसय् थ्वयाच्वंगु म्ये (ने.सं. ११०५) थःगु हे घाल (ने.सं. १११७), आकाश पियाच्वन (ने.सं. १११८), जिगु म्हगसया जाः (ने.सं. ११२१) आदि । अथेहे वय्कःया कविता नेपाली भाषाय् अनुवाद जुयाः सुन्दर मधिकर्मिको कविता (ने.सं. ११२३) नामं कविता संग्रह पिदंगु दु ।
सुन्दर मधिकर्मिं सम्पादक व सल्लाहकार जुयाः नं सफू व पत्रिका पिकयादीगु दु । गुगु छुं थथे दु –गाजलं दाःगु चा (सम्पादन), लबु (स्वलापौ, ने.सं. १०९१ निसें पिदनाः ३७ दँ तक पिदंगु), ह्याउँबाला (दँ १, ल्याः १, विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिया ख्वाःपौ), पँलासु (समसामयिक संकलन पत्रिका, ने.सं. १०९९) मिब्वाला (समसामयक संकलन पत्रिका, ने.सं. १०९९) आदि ।गाजलं दाःगु चाः व लबु पत्रिका पिथनाः नेपालभाषाया आधुनिक गद्य कविता च्वन्ह्याकेगुलिइ वय्कलं महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादीगु दु । अथेहे सुन्दर मधिकर्मिं ख्वपया विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथि न्ह्याकेत दुजः, मू दुजः, मू छ्याञ्जे, न्वकु, नायः व सल्लाहकार आदि जुयाः आपालं ग्वाहालि यानादीगु दु ।
चैनपुर, संखुवासभाया भाजु चन्द्रकुवेर व मय्जु चिनियादेवीया काय्मचा सुन्दरकुमार सन् १९४५ स बूगु खः । भारतया वंगालं वनस्पति शास्त्रय् स्नातकोत्तर क्वचायेका वःम्ह थ्वय्कः लिपा संयुक्तराज्य अमेरिकाया कोलराय्डो राज्य विश्वविद्यालयपाखें उच्चशिक्षा ब्वनादिल । स्वां–सिमाया विषाणुया कयाः विषेश ज्ञाता थ्वय्कलं पुसाया सुरक्षित न्हू नमूनाया विकासयात कयाः आपालं शोध यानादिल ।
भोजपुर, टक्सार बजारया भाजु गयाप्रसाद व मय्जु गणेशकुमारीया काय्मचा सन् १९४१ स बूगु खः । सन् १९६३ स पशु चिकित्साया बिषय स्नातक ब्वनेगु क्वचायेका दीम्ह थ्वय्कलं लिपा सन् १९७८ स न्युजिलैण्डया मेस्सि विश्वविद्यालयपाखें विशेषत पशु वृद्धि व कृतिम गर्भाधानया ख्यलय् न्हूगु कथंया प्रविधि ब्वलंका दिल ।
कवि सुन्दरानन्द थःगु ईया छम्ह नांदंम्ह बौद्ध पण्डित खः । थ्वय्कः छम्ह बहुभाषि नापं विविध विषयया च्वमि नं खः । थ्वय्कलं नेपालभाषाया नापं, नेपाली, संस्कृत व हिन्दी भाषं काव्य चिनावंगु दुसा काव्यया नापं मेमेगु विषयया नं च्वसु च्वयेगु यानावंगु दु । मल्लकाल लिपा खनेदुम्ह ज्ञात कवि सुन्दरानन्दं जुजु श्री ५ राजेन्द्रविक्रम शाह, रानी त्रिपुरासुन्दरी व मन्त्री भिमसेन थापाया गुण वर्णन, श्री ५ पृथ्वीनारायण शाहया शासनकाल तकया कीर्तिगाथा व थःगु दुःख सुखया अनुभव अनुभूतिं जाःगु थीथी मार्मिक म्ये मुनाः थ्वय्कलं त्रिरत्न सौन्दर्य गाथा नामं सफू च्वयाथकूगु दु । थ्व सफुलिइ नेपालभाषां चिनातःगु प्यपु म्ये नं दुथ्याःगु दु । कवि सुन्दरानन्दया म्येया मू विषय थः आश्रयदातापिनिगु गुण, यश, कीर्तिया वर्णन् खः । थ्वय्कःया थ्व त्रिरत्न सौन्दर्य गाथा सफुलिइ दुथ्याःगु नेपालभाषाया प्यपु म्ये नेपालभाषाया प्रशस्ति काव्यया प्रतिनिधि म्ये धायेबहः जू । कवि सुन्दरानन्द छम्ह प्रशस्ति कवि खयाः नं वय्कःया काव्यय् मिथ्या प्रशंसा, खुशामद, कृत्रिमता आदिया गन्ध उलि खनेमदु । प्रशस्ति काव्यया लक्षण कथं थः आश्रयदाता लय्तायेकाः उमिगु कृपादृष्टि लायेभनं चमत्कारपूर्ण व उद्देश्यपूर्ण काव्य चिनावंम्ह सुन्दरानन्द हे जक आःतकया सफलम्ह प्रशस्ति कवि खनेदु ।
पू कानाः चिकं हाइथाय् बँय् लानातःगु माथंवंगु सिँपौयात सुपासिँ धाइ ।
नेपाःया बहुभाषिक नेवाः कविपिं मध्ये सुब्बा वीरबहादुर मल्ल नं छम्ह खः । थ्वय्कःया हिन्दी, नेपाली, नेपालभाषाया म्ये दुथ्याःगु निर्गुण सागर नांगु म्येँ सफू छगू ने.सं. १०१९ य् बनारसं पिदंगु दु, गुकी निपु नेपालभाषाया म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्वय्कलं थःगु म्येय् सांसारिक जीवन खनाः वैराग्य व इलय् चेतना दयेकाः ईश्वर भजन यायेमाःगु भाव प्वंकादीगु दु । हरिया नाम लोमना वो व्यरथन फुत वो जोवन वय्कःया छपु लोकह्वाःगु म्ये खः ।
नेपाःया छम्ह नांजाःम्ह कलाकार सुभद्रा अधिकारीया जन्म ने.सं. १०६७ गुंलागाः पन्चमि, सुक्रबारखुन्हु असनय् जूगु खः । वय्कःया अबु डिट्ठा बलराम चौरसिया व मां नूरादेवी खः । सुभद्राया इहिपाः कलाकार कृष्ण प्रसाद अधिकारीलिसे जूगु खः । मचाबलय् थः पाजुपिन्थाय् छेँय् ब्वलंम्ह सुभद्रा येँ, वंघःया आजुद्यः (आकाश भैरब) देगलय् न्ंिहन्ंिह जुइगु भजनय् थः पाजुपिंलिसे वनीगु खः । मां नूरादेवी नं भक्ति संगीतय् नुगः क्वसाःम्ह खः । परिवारय् कलाप्रतिया अनुराग दुगुलिं सुभद्रा अधिकारी न्यादँया बैंसय् हे रङ्गमञ्चया दबुलिइ नृत्य कला न्ह्यब्वयेत ताःलात । वय्कलं वि.सं. २०३१ सालय् ‘मनको बाँध’ संकिपाय् अभिनय यानादीगु व अनंलिपा ‘भाउजु’, ‘चिनो’, ‘मायाप्रिती’, ‘कन्यादान’, ‘बसन्ती’, ‘आमा’, ‘मसान’, ‘आमाको माया’, ‘शासन’, ‘विरासत’, ‘बाटोमुनिको फूल’, ‘मुना मदन’ लिसेंया खस नेपाली संकिपाय् म्हितादिल । नेवाः संकिपा ‘राजमति’ व बुद्धकालिन बाखनय् आधारित ‘चाण्डालिका’ वय्कलं म्हितादीगु नेवाः संकिपा खः ।
वय्कलं मचाबलय् हे बद्रि उस्तादपाखें हुलाप्याखंया सयेकादीगु खः । लिपा नाट्य सम्राट बालकृष्ण समपाखें अभिनय, सप्तमुनि बज्राचार्यपाखें चर्या नृत्य, भारतया नांजाःपिं स्यनामि कृष्णबहादुर टण्डन व मिली हल्डरपाखें कत्थक मनिपुरी लिसेंया नृत्यकला सयेका दिल । वय्कलं वि सं २०११ सालय् भारतया बिरलापुरय् जूगु बाल कार्यक्रमय् सिरपा त्याकादीगु खःसा वय्कःयात शाही सैनिक पदक, सार्क पदक, शिक्षा पदक, सर्वनाम पुरस्कार, बालकृष्ण सम पुरस्कार, नवीन कला पुरस्कार, संकिपा सम्बन्धी थीथी महोत्सवय् सिरपाःया लिसें राष्ट्रपति रामवरण यादवपाखें ‘लाइफ टाइम अचिभमेण्ट अवार्ड’या सम्मान व पदकपाखें सम्मानित यायेधुंकूगु दु । सुभद्रा अधिकारीया देहावसान ने.सं. ११३९ गुंलागाः दुतिया, सनिबारखुन्हु जुल ।