गायक सत्यनारायण राजभण्डारीया जन्म वि.सं. २००९ सालय्‌ अबु लक्ष्मीप्रसाद राजभण्डारी व मां मि।ी राजभण्डारीया कोखं जूगु खः । २०२२ सालं निसें म्ये हालेगु सुरु यानादीम्ह वय्‌कः व जुजुकाजी रंजीतया ज्वः तसकं लोकंह्वाः । नेपालभाषा भाषिक आन्दोलनया झ्वलय्‌ वय्‌कलं संगीत ख्यलं तःधंगु योगदान यानादीगु दु । ‘स्वःलिसे स्वये मगाः, हिसि दुम्ह मय्‌जु’ वय्‌कःया तसकं लोकंह्वाःगु म्ये खः । नेवाः म्येया ख्यलय्‌ ल्वःमंके मफइम्ह वय्‌कलं खस नेपाली म्ये नं हालादीगु दु ।

मां झ्यापुनानी व अबु बालकवज्र बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०४० कछलाथ्वः पारु, सुक्रबारकुन्हु येँया रत्नकीर्ति महाविहार, मखंबहाःया धुंबाः चुकय्‌ सत्वतारा वज्र बज्राचार्य (सतुगुर्जु)या जन्म जूगु खः 
वय्‌कलं मासंगल्लीया दिव्यवज्र गुरुजु व गोपाल पण्डितयापाखें ‘कौमुदी’ स्यनाबिज्यातसा थः अबुपाखें शिक्षा कयाः लिपा कुलायनी पुजाआजा, रहस्यपुजा, अभ्यन्तर आदि पुजाया ज्ञान नं कयाबिज्यात । मखंबहाःया हे हिरारत्न बज्राचार्यपाखें चचामे सयेकाकाःगु खःसा चर्यानृत्य उगु हे बहाःया धर्मरत्न बज्राचार्य, बाबुलाल काजीपाखें स्यना कयाबिज्याःगु खः । सक्व वज्रयोगिनी शिराहुति पुजा जूबलय्‌ न्हापां हाडाभरण चचाय्‌ बाबुलाल काजीया निर्देशनय्‌ प्याखं हूगु खः । लिपा वनाः वसप्वलं आजीवन धया थें थाय्‌थासय्‌ जुइगु दीक्षाकर्म, चक्रसम्बरया छत्रिसम्विरेश्वर पुजा (छात्रसात्मक पुजा), सिन्हामत, पंचायनि आदिइ चर्यामे प्याखं हुलेगु व स्यनेगु ज्या मदिक्क न्ह्याकाबिज्यात । थुकथं वसप्वलं चर्यामे व प्याखनय्‌ थःगु कीर्ति हे तयाबिज्यात । झिंन्याक्वःगु बौद्ध सम्मेलन नेपालय्‌ भव्यरुपं न्यायेकेगु झ्वलय्‌ नेपाल महायान बौद्ध धर्म संघ नीस्वनेगु ज्याय्‌ संस्थापक मूदुजः जुयाबिज्यात ।

सनम कुमार श्रेष्ठ कलाकारिता ख्यलय्‌ छम्ह निर्देशक, कलाकार व मेकअप आर्टिष्ट जुयाः ज्या यानाच्वंम्ह खः । येँया वँतु त्वालय्‌ ने.सं. १०८० चिल्लागाः चःह्रे, सनिबारखुन्हु बूम्ह वय्‌कःया अबुया नां पहलमान श्रेष्ठ व मांया नां पार्बति श्रेष्ठ खः । वि.सं. २०४४ सालय्‌ पिदंगु नेवाः संकिपा “सिलु”इ म्हिताः कलाकारिता ख्यलय्‌ पलाः न्ह्याकादीम्ह वय्‌कः ‘न्हाय्‌कं’ संकिपाया च्वमि अले ‘लाय्‌ मदु पसः कलाः मदु ससः’, ‘मतिना ला अन हे दु’, ‘ख्याः बच्छि नी बच्छि’, ‘गज्याःगज्याःपिं मनूत दइ थन’ लिसेंया झिगूति नेवाः संकिपाया निर्देशन यानादीम्ह खः । संकिपा, प्याखं, म्यूजिक भिडियो लिसें कलाकारिताया थीथी विधाय्‌ ल्हाः न्ह्याकादीम्ह वय्‌कलं मेकअप, अभिनय, निर्देशन व च्वज्या नापं यानाः प्यसःगुलिं मल्याक संकिपाय्‌ ज्या यानादी धुंकूगु दु । पेजथ्री पिपुल्स च्वइस अवार्ड वि.सं. २०६६ व नेपालभाषा स्टार म्युजिक भिडियो अवार्ड २०७७ लगायतया सिरपाः त्याकादी धुंकूम्ह वय्‌कः थीथी सम्मानपाखें सम्मानित जुयादी धुंकूम्ह खः ।

सनांघासा फकंहःया दं फिनाः दयेकातइगु छता परिकार खः । थुकिया सवाः पाउँइ । गुलि अप्वः पाउँल उलि थुकिया सवाः साःगु तायेकी । स्वकं सनांघासा जक नयेगु याइ मखु । जा बजि नयेबलय् अचार नयेज्वलं ल्वसा यानाः नइ । गुथि भ्वय्बलय् थुकियात छता घासाताकथं नं तयेगु याः । फकं यक्व दइगु गुंला यंलाया बखतय् फीगु याइ ।
सुकूगंगु व गने धुंकूगु फकंया सनांघासा फी मखु । क्यातुगु व दुचू हःया दँनं नं फीगु याइ मखु । छाःछाःगु हःया दं जक तयाः फीगु याइ । लखं प्याकी मखु । कापः छकुतिं हुयाः यचुकी । धू बाय् चा यक्व प्यपुना च्वंगु दःसा जक सिलाः गंकी । थुकियात नं कापतं हुइ । न्यताः व हः लिकाइ । हःयागु स्वकंचा दयेकी । बःचा बःचा हाकः जुइक दं त्वाः ल्हानाः निभालय् पानाः यलेचिंकी । दँनय् च्वंगु पिलि तुनाः नं फीगु याः, मतुसे नं फीगु याः । तुनाः फिनातःगु नयेबलय् क्यातुसे च्वनी । अथे यानाः फीबलय् भचा जक बिचाः याये मफुत धायेव हे गी नवयाः स्यने यः ।
यलेचिंगु गात धायेव थल छगलय् तयाः पःका चिकं बाय् तूचिकं भचाभचा तयाः बुली । चिकनं बुलेधुंकाः हलू, पःकाचुं व त्यबूचुं तयाः उतिग्यंक वाली । पःकाचिकनं बुलागुलिइ पःकाचुं भचा म्ह्व जक तइ । हलू धाःसा म्हासुसे च्वंक हे तइ ।
सनांघासा चाया थलय् फीगु याइ । आवश्यकता कथं तग्वःगु बाय् चिग्वःगुलिइ फी । म्ह्व जक दयेव गाःसा क्वरिं, भ्यगः बाय् कसिइ नं फीगु याइ । यक्व माःसा क्वंचा व त्यपय् नं फी । फीत थल यच्चुक सिलाः गंक पायेगु याइ ।
सनांघासा फीबलय् चितुचिनाः फी मखु । धंकाः नं तइ मखु । ग्वतुकाः बः बः यानाः माथंवंक तयाः पाचुकी । ल्हातिं जक तितियानाः बुलुहुं पचिंकेगु याइ । द्यःने लप्ते बाय् फकंहः व सालुक सु छबःचा तयाः अप्पां त्ययेकेगु बाय् पुसा तयेगु याइ । फिनाः च्यान्हुनिसें झिन्हुया दुने सनांघासा बुइ ।
नेवाःतय् गुथि भ्वजय् सनांघासाया यक्व भूमिका दयेगु याः । थुकियात छता घासाकथं काइ । ज्याथाया पञ्चदां गुथिखलःपिनि पञ्चदां गुथिबलय् सनांघासा तयाः गुथि भ्वय् नयेमाःगु व त्वालय् इनाः नकेमाःगु रीति दु । पचलीया द्यःगू खलःपिनि नं ननि, त्वाः चुकपतिं सनांघासा इनेमाःगु चलन दु । थुकिया पलेसा गच्छे अनुसार द्यःयात जाकि व ध्यबा द्यछायेगु याइ ।
दुरुफकंयागु नं सनांघासा दयेकू । थुकिं दयेकीगु सनांघासा फिनाः मदयेकुसे वालाः दयेकी । यचुकेगु दक्वं फकंयागु थें हे याइ । छलांगु बाला व प्यलांगु हाकः जुइक तानाः चिं बुलाः बाघौति अथें तयातइ । गलय् जुल धायेव दं जक लिकयाः चि मसला व पाउँ तयाः वालाः मी चिकं क्वयेकाः नयेगु याइ ।

सन्तकुमार शाक्य धातु मूर्तिकलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कः ने.सं. १०६८ थिंलाथ्वः अस्तमि, आइतबारकुन्हु बौ स्व. चिनियाकाजी शाक्य व मां रत्नदेवी शाक्यया कोखं यलया ओकुबहाल, महाबौद्धय् जन्म जूगु खः । वय्कलं थः अबुजु स्व. चिनियाकाजी शाक्यया हःपाःकथं १०८३ दँनिसें कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । सीया थी थी द्यःत दयेकाः चां भुनाः ढाले यानाः रौद्ररुप, शान्तरुप अन्तरगतया थी थी कलाय् निपूर्ण, मौलिक विवरणया लिधंसाय् मूर्ति दयेका दीगु दु । अथे हे चीधंगुनिसें भिमकाय मूर्तितक श्रृजना यानादीगु दु, कल्पना व म्हगसय् खंगु वस्तु व विवरण तकयात नं मूर्तिइ न्ह्यब्वदीगु दु । ब्वज्या ः १) घरेलु तथा ग्रामीण उद्योग बिभागया आयोजनाय् हस्तकला प्रदर्शन २०४८ २) नेपाल हस्तकला संघया ग्वसालय् ५ औं हस्तकला ब्यापार मेला २०५३ ३) नेपाल विजनेश एक्सपो २००१ ४) बौद्ध विहार संघया ललित बौद्ध कला प्रदर्शनी २०६२ । सिरपाः– उत्कृष्ट घरेलु उद्यमी पुरस्कार २०५७ २) नेपाल हस्तकला संघपाखें उत्कृष्ट कलाकार पाखें सम्मानित ३) नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानपाखें अरनिको राष्ट्रिय ललितकला प्रज्ञा पुरस्कार । न्ह्यथनेबहःगु कला— ने.सं. ११३७ कछलाथ्वः तृतिया, बुधबारखुन्हु भारतया महामहिम राष्ट्रपति प्रणव मुखर्जी तथा
ने.सं. ११३८ बछलागाः एकादसि, सुक्रबारखुन्हु भारतया प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीया नेपाल भ्रमणया अवसरय् येँ महानगरपालिका व जनकपुर महानगरपालिकापाखें द्यछाःगु महानगरया ताःचा व थी थी उपहारया निर्माण । २) च्वभालय् ७ फिटया सहस्रभुज अवलोकितेश्वर निर्माण ३) येँ सीघः गुम्बाय् ९ फिटया सहस्रभुज अवलोकितेश्वर व ३ फिटया तारा निर्माण । ४) श्री पद्मवर्ण महायान विहारय् ७ फिटया सहस्रभुज अवलोकितेश्वरया निर्माण ।

येँया भाजु चिनियाँमान व मय्जु मङ्गलदेवीया काय्भाजु सन्तोषमान सन् १९३८ स बूम्ह खः । भारतया ओस्मानिया विश्वविद्यालयपाखें सन्र १९६१ सं एमबिबिएस क्वचायेका वःगु खः । वेलायत वनाः सन् १९६७ स उच्चशिक्षा सिधयेकावःगु खः । मनूया सेँया ल्वय् सम्बन्धय् न्हापां ब्वनावःपिं नेपाःया विज्ञत मध्यय् थ्वय्कः छम्ह खः ।

सपनाश्री नेपाली संगीत ख्यलय्‌ छम्ह लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०९१ (वि.सं. २०२८जेठ)य्‌ येँया महाबू (महाबौद्ध) त्वालय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु मदन परियार.खः ।
नेवाःतय्‌ त्वालय्‌ जन्म जूम्ह व ब्वलंम्ह जुयाः थ्वय्‌कःयात नेवाः भाय्‌ ल्हायेत थाकु मजू । अथे जुयाः मचा इलंनिसें हे नेवाः दबुली थ्वय्‌कलं म्ये हालादीगु खः । थ्वय्‌कःया अबु छम्ह लोकंह्वाःम्ह संगीतया ज्ञाता जूगुलिं नं संगीत ख्यलय्‌ वयेत थाकु मजुल । थ्वय्‌कलं न्यादँति दुबलय्‌ ब्वनेकुथि वनेन्ह्यः हे रेडियो नेपालय्‌ मचाम्ये रेकर्ड यानादीगु खः । थ्वय्‌कलं थःगु ज्वः मदुगु सलं नेवाःभाय्‌या सलंसःपु म्ये हालादीगु दु । थ्वय्‌कलं हालादीगु म्ये फुक्क धै थें लोकंह्वाः । गथेकि स्वय्‌म्भुराज शाक्यलिसेंया ‘ओ प्रिय लिफः स्वयाः’, ‘थौं सुथय्‌ न्ह्यलं दनाः’, ‘सिरि सिरि फसं जितः’ । उकी मध्यय्‌ नं ‘स्वयेगु मन जुल रे’ म्ये ला नेवाः भाय्‌ मथूपिं गैर नेवाःतय्‌त नं उतिकं हे यःगु म्ये खः । लोक, आधुनिक, भजन फुक्क कथंया म्ये हालादीम्ह थ्वय्‌कलं आपालं म्येचालय्‌ थःगु सलं छाय्‌पिया दीगु दु  ।
थ्वय्‌कः मचाल्यासेबलय्‌ हालादीगु आपालं नेवाः लोक म्येत दु । थ्वय्‌कःया म्ये दुथ्याःगु न्हापांगु म्येचाः ‘नेपालभाषा लोक म्ये १’ खः । थ्वय्‌कःया सलय्‌ स्वपु म्ये दुथ्याःगु थुगु म्येचाः ने.सं. ११०४ स पिदंगु खः । नेपालभाषाया आपालं म्येचालय्‌ थ्वय्‌कःया म्येत दुथ्याना च्वंगु दु । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया तसकं लोकंह्वाःगु म्येहना प्याखं ‘निमन्त्रणा’ य्‌ नं म्ये हालादीगु खः ।
मचाल्यासेया इलय्‌ उत्तमलाल श्रेष्ठं च्वयादीगु व द्वारिकालाल जोशिं लसय्‌ हनादीगु ‘सागर भरी जून तारा, जूनभित्र तिमी’ हालेवं संगीत ख्यलय्‌ लोकंह्वाःम्ह खः । थ्वय्‌कलं मेगु म्ये ‘हेरेको तिमीलाई आँखाले होईन’ हालेधुंकाः छम्ह बांलाःम्ह म्येहालामिकथं संगीत ख्यलय्‌ झन् बय्‌बय्‌ जुल । थ्वय्‌कलं नेवाः, खस, भोजपुरी भाषाय्‌ नं म्ये हालादीगु दु । आपालं संकिपाय्‌ नं म्ये हालादीगु दु । संकिपाया म्ये हालेगु झ्वलय्‌ हे थ्वय्‌कःया नां सपना परियारं सपनाश्री जूवंगु खः । गुगु नां नेपाःया संगीत ख्यलय्‌ ल्वःमनी मखुगु नां जुयाब्यूगु दु ।
थ्वय्‌कलं थीथी बिधाय्‌ निद्वलं मल्याक म्ये हालादी धुंकल । मचाबलय्‌ निसें हे म्ये हालाः थीथी मानसम्मान पदविं छाय्‌पी धुंकूम्ह थ्वय्‌कः थौंकन्हय्‌ न्यूयोर्कय्‌ च्वनादी । थ्वय्‌कलं बिमल बुढाथोकीनाप निब्याहाः यानादीगु खः । थ्वय्‌कःया स्वम्ह म्ह्याय्‌पिं दु । विदेशय्‌ च्वनाः नं संगीत साधनारत जुया च्वनादीम्ह थ्वय्‌कलं थःगु यइपुगु सलं म्ये हालाः हे थःगु व मस्तय्‌गु भविष्यया निंतिंं न्ह्यज्याना च्वनादीगु दु ।

कीर्तिपुण्य वज्रधातुचैत्य महाविहारया पुरुषमुनि व रविप्रभा बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०२८ दिल्लाथ्वः गुरुपुन्हिकुन्हु येँ, लगंबहालय्‌ सप्तमुनि बज्राचार्य (भाइकाजी गुरुजु)या जन्म जूगु खः । वसप्वलं
तःछेँबहाःया बुद्धदर्शनहर्ष बज्राचार्ययापाखें बौद्ध कर्मकाण्डया नापं चचामे व नृत्य एवं मेमेगु नं कुशलतापूर्वक प्रशिक्षण कयाबिज्यात । थम्हं सयेकागु चचामे व नृत्य बौद्ध परम्परागत रुपं पुजा जुइथाय्‌ चैत्य जीर्णोद्धार, अहोरात्री होम, पञ्चताल आधारय्‌ मुद्रापुजा नं छ्यलाबिज्यात ।
वि.सं. २०१३ सालं जुजु महेन्द्रं वसपोलया चर्यामे व नृत्यं प्रभावित जुयाः दरबारय्‌ सःतके हयाः मञ्जुश्री चर्यानृत्य हुइकाः स्वयाबिज्यात । २०२२ सालं त्रिविवि अन्तर्गत नृत्य शिक्षा विषय सैद्धान्तिक व व्यावहारिक पक्षया पाठ्यक्रम दयेकाः न्ह्यब्वया बिज्यात । थुकी पौराणिक, धार्मिक एवं शास्त्रीय नृत्य अन्तर्गत चर्यानृत्य दुसा थुकियात प्रमाणपत्र निसें डिग्री तकया पाठ्यक्रमय्‌ ब्वथलाः दयेकूगु जुयाच्वन ।
वि.सं. २०३३–३४ य्‌ सांस्कृतिक संस्थानय्‌ नृत्य प्रशिक्षक जुयाबिज्यातसा स्कूल, क्याम्पसय्‌ नं सैद्धान्तिक व प्रयोगात्मक चर्यामे, नृत्य एवं मेमेगु स्यनेगु ज्या यानाबिज्यात । ख ला वसप्वलं २०२१ सालय्‌ त्रिवर्षीय योजना अन्तर्गत नेपाल राजकीय प्रज्ञाप्रतिष्ठानय्‌ मुद्रा (नृत्य मुद्रा) अन्वेषक जुयाः स्वदँ व लिपा संस्कृति विभाग अन्तर्गत राष्ट्रिय नाचघरय्‌ (उगु संस्था लिपा सांस्कृतिक संस्थानय्‌ परिणत जुल) वि.सं. २०४५ साल तक चर्यानृत्य व मुया ज्या यानाबिज्यात ।
वसप्वलं संस्थानय्‌ मञ्जुश्री नृत्य क्यनाबिज्यात । थुबलय्‌ जुजु महेन्द्रं लय्‌तायाः नगद सिरपाः बिलसा थीथी क्याम्पस व स्कूलय्‌ ब्वति कयाः थःगु नृत्य व मेया प्रतिभा क्यनाः न्हाप, ल्यू, लियांल्यू सिरपाः नं कयाबिज्याःगु जुयाच्वन । २०१७ सालं पुरातत्व एवं संस्कृति विभागं ग्वसाः ग्वःगु अधिराज्यव्यापी नृत्य प्रतियोगिताय्‌ मञ्जुश्री नृत्यं न्हाप सिरपाः त्याकूगु जुयाच्वन ।

सप्तरत्न बज्राचार्य (भाजु गुर्जु) मां जोगप्रभा व अबु चर्यानृत्यया गुरु धर्मरत्न बज्राचार्यपाखें वि.सं. १९७२ चैत्र १८ गते रत्नकीर्ति महाविहार, मखंबहालय्‌ जन्म जूगु खः ।
साधारण शिक्षा कयाः थीथी सरकारी कार्यालयय्‌ ज्या यानाः अवकास कयादिल । वय्‌कलं थीथी तःधंगु व चीधंगु पुजा आजाय्‌ चचा म्ये हालेगु व नृत्य यायेगु नापं पैंताखिँ थायेगु व पुइगु कुलया ज्या यानाबिज्यात । शिराहुति, मांसाहुति, छत्तिससम्बर, सिंदुराभिषेक (रहस्य विधि पूजा आदिइ चर्या म्येव नृत्य एवं उपाध्याय व दिर्घाचार्य जुयाः ब्वति कयाबिज्याःगु जुल ।

अभिनयया ख्यलय्‌ पलाः न्ह्याकावया च्वनादीम्ह सबिन शाक्यया जन्म ने.सं. १०८८ दँय्‌ ङतय्‌ अबु बीरमान शाक्य व मां धनदेवी शाक्यया कोखं जूगु खः । सबिन शाक्यया धात्थेंगु नां रविन्द्र मान शाक्य खः । ‘हिजो आजका कुरा’ नांयागु टेलिसंकिपापाखें अभिनयय्‌ पलाः न्ह्याकादीम्ह सबिन शाक्यया ‘सुभाय्‌’ दकलय्‌ न्हापांगु नेवाः संकिपा खः । संकिपाया नापनापं आपालं ख्यालः व नाटकय्‌ अभिनय याना दीधुंकूम्ह सबिनया ‘तिमिला’, ‘पपू मदुम्ह झंगः’, ‘न्यल्लब्यां’, ‘सत्य धरोधर्म’ व ‘तानांज्यः’ लिसेंया आपालं नेवाः संकिपा पिदनेधुंकूगु दु । प्रेमध्वज प्रधान स्मृति हास्य अभिनेता पुरस्कार, चौंथो एपिक नेपाल म्यूजिक अवार्ड सन् २०२२ य्‌ हास्य कलाकार व नेपालभाषा स्टार म्यूजिक भिडियो अवार्ड सन् २०२२ य्‌ सर्वश्रेष्ठ मोडलया सिरपाः नं त्याकादीगु दु । वय्‌कः नेपालभाषा संकिपा संघया कार्यसमिति दुजः नं खः ।