सन्तकुमार शाक्य धातु मूर्तिकलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कः ने.सं. १०६८ थिंलाथ्वः अस्तमि, आइतबारकुन्हु बौ स्व. चिनियाकाजी शाक्य व मां रत्नदेवी शाक्यया कोखं यलया ओकुबहाल, महाबौद्धय् जन्म जूगु खः । वय्कलं थः अबुजु स्व. चिनियाकाजी शाक्यया हःपाःकथं १०८३ दँनिसें कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । सीया थी थी द्यःत दयेकाः चां भुनाः ढाले यानाः रौद्ररुप, शान्तरुप अन्तरगतया थी थी कलाय् निपूर्ण, मौलिक विवरणया लिधंसाय् मूर्ति दयेका दीगु दु । अथे हे चीधंगुनिसें भिमकाय मूर्तितक श्रृजना यानादीगु दु, कल्पना व म्हगसय् खंगु वस्तु व विवरण तकयात नं मूर्तिइ न्ह्यब्वदीगु दु । ब्वज्या ः १) घरेलु तथा ग्रामीण उद्योग बिभागया आयोजनाय् हस्तकला प्रदर्शन २०४८ २) नेपाल हस्तकला संघया ग्वसालय् ५ औं हस्तकला ब्यापार मेला २०५३ ३) नेपाल विजनेश एक्सपो २००१ ४) बौद्ध विहार संघया ललित बौद्ध कला प्रदर्शनी २०६२ । सिरपाः– उत्कृष्ट घरेलु उद्यमी पुरस्कार २०५७ २) नेपाल हस्तकला संघपाखें उत्कृष्ट कलाकार पाखें सम्मानित ३) नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानपाखें अरनिको राष्ट्रिय ललितकला प्रज्ञा पुरस्कार । न्ह्यथनेबहःगु कला— ने.सं. ११३७ कछलाथ्वः तृतिया, बुधबारखुन्हु भारतया महामहिम राष्ट्रपति प्रणव मुखर्जी तथा
ने.सं. ११३८ बछलागाः एकादसि, सुक्रबारखुन्हु भारतया प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीया नेपाल भ्रमणया अवसरय् येँ महानगरपालिका व जनकपुर महानगरपालिकापाखें द्यछाःगु महानगरया ताःचा व थी थी उपहारया निर्माण । २) च्वभालय् ७ फिटया सहस्रभुज अवलोकितेश्वर निर्माण ३) येँ सीघः गुम्बाय् ९ फिटया सहस्रभुज अवलोकितेश्वर व ३ फिटया तारा निर्माण । ४) श्री पद्मवर्ण महायान विहारय् ७ फिटया सहस्रभुज अवलोकितेश्वरया निर्माण ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु सन्तलाल श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कः तनहुँ जिल्लाया व्यास नगरपालिकाय् च्वनादी । तनहुँइ च्वंपिं नेवाःतय्‌त भाषा, संस्कृतिया ल्याखं छथाय् माःहनाः तयेगु ज्याय् वय्‌कलं नेतृत्व यानाः वैच्वनादीगु दु । वय्‌कः तनहुँ नेवाः खलः दमौली व व्यास गुथिलिसे आवद्ध जुयादी ।

येँया भाजु चिनियाँमान व मय्जु मङ्गलदेवीया काय्भाजु सन्तोषमान सन् १९३८ स बूम्ह खः । भारतया ओस्मानिया विश्वविद्यालयपाखें सन्र १९६१ सं एमबिबिएस क्वचायेका वःगु खः । वेलायत वनाः सन् १९६७ स उच्चशिक्षा सिधयेकावःगु खः । मनूया सेँया ल्वय् सम्बन्धय् न्हापां ब्वनावःपिं नेपाःया विज्ञत मध्यय् थ्वय्कः छम्ह खः ।

सपनाश्री नेपाली संगीत ख्यलय्‌ छम्ह लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०९१ (वि.सं. २०२८जेठ)य्‌ येँया महाबू (महाबौद्ध) त्वालय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु मदन परियार.खः ।
नेवाःतय्‌ त्वालय्‌ जन्म जूम्ह व ब्वलंम्ह जुयाः थ्वय्‌कःयात नेवाः भाय्‌ ल्हायेत थाकु मजू । अथे जुयाः मचा इलंनिसें हे नेवाः दबुली थ्वय्‌कलं म्ये हालादीगु खः । थ्वय्‌कःया अबु छम्ह लोकंह्वाःम्ह संगीतया ज्ञाता जूगुलिं नं संगीत ख्यलय्‌ वयेत थाकु मजुल । थ्वय्‌कलं न्यादँति दुबलय्‌ ब्वनेकुथि वनेन्ह्यः हे रेडियो नेपालय्‌ मचाम्ये रेकर्ड यानादीगु खः । थ्वय्‌कलं थःगु ज्वः मदुगु सलं नेवाःभाय्‌या सलंसःपु म्ये हालादीगु दु । थ्वय्‌कलं हालादीगु म्ये फुक्क धै थें लोकंह्वाः । गथेकि स्वय्‌म्भुराज शाक्यलिसेंया ‘ओ प्रिय लिफः स्वयाः’, ‘थौं सुथय्‌ न्ह्यलं दनाः’, ‘सिरि सिरि फसं जितः’ । उकी मध्यय्‌ नं ‘स्वयेगु मन जुल रे’ म्ये ला नेवाः भाय्‌ मथूपिं गैर नेवाःतय्‌त नं उतिकं हे यःगु म्ये खः । लोक, आधुनिक, भजन फुक्क कथंया म्ये हालादीम्ह थ्वय्‌कलं आपालं म्येचालय्‌ थःगु सलं छाय्‌पिया दीगु दु  ।
थ्वय्‌कः मचाल्यासेबलय्‌ हालादीगु आपालं नेवाः लोक म्येत दु । थ्वय्‌कःया म्ये दुथ्याःगु न्हापांगु म्येचाः ‘नेपालभाषा लोक म्ये १’ खः । थ्वय्‌कःया सलय्‌ स्वपु म्ये दुथ्याःगु थुगु म्येचाः ने.सं. ११०४ स पिदंगु खः । नेपालभाषाया आपालं म्येचालय्‌ थ्वय्‌कःया म्येत दुथ्याना च्वंगु दु । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया तसकं लोकंह्वाःगु म्येहना प्याखं ‘निमन्त्रणा’ य्‌ नं म्ये हालादीगु खः ।
मचाल्यासेया इलय्‌ उत्तमलाल श्रेष्ठं च्वयादीगु व द्वारिकालाल जोशिं लसय्‌ हनादीगु ‘सागर भरी जून तारा, जूनभित्र तिमी’ हालेवं संगीत ख्यलय्‌ लोकंह्वाःम्ह खः । थ्वय्‌कलं मेगु म्ये ‘हेरेको तिमीलाई आँखाले होईन’ हालेधुंकाः छम्ह बांलाःम्ह म्येहालामिकथं संगीत ख्यलय्‌ झन् बय्‌बय्‌ जुल । थ्वय्‌कलं नेवाः, खस, भोजपुरी भाषाय्‌ नं म्ये हालादीगु दु । आपालं संकिपाय्‌ नं म्ये हालादीगु दु । संकिपाया म्ये हालेगु झ्वलय्‌ हे थ्वय्‌कःया नां सपना परियारं सपनाश्री जूवंगु खः । गुगु नां नेपाःया संगीत ख्यलय्‌ ल्वःमनी मखुगु नां जुयाब्यूगु दु ।
थ्वय्‌कलं थीथी बिधाय्‌ निद्वलं मल्याक म्ये हालादी धुंकल । मचाबलय्‌ निसें हे म्ये हालाः थीथी मानसम्मान पदविं छाय्‌पी धुंकूम्ह थ्वय्‌कः थौंकन्हय्‌ न्यूयोर्कय्‌ च्वनादी । थ्वय्‌कलं बिमल बुढाथोकीनाप निब्याहाः यानादीगु खः । थ्वय्‌कःया स्वम्ह म्ह्याय्‌पिं दु । विदेशय्‌ च्वनाः नं संगीत साधनारत जुया च्वनादीम्ह थ्वय्‌कलं थःगु यइपुगु सलं म्ये हालाः हे थःगु व मस्तय्‌गु भविष्यया निंतिंं न्ह्यज्याना च्वनादीगु दु ।

कीर्तिपुण्य वज्रधातुचैत्य महाविहारया पुरुषमुनि व रविप्रभा बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०२८ दिल्लाथ्वः गुरुपुन्हिकुन्हु येँ, लगंबहालय्‌ सप्तमुनि बज्राचार्य (भाइकाजी गुरुजु)या जन्म जूगु खः । वसप्वलं
तःछेँबहाःया बुद्धदर्शनहर्ष बज्राचार्ययापाखें बौद्ध कर्मकाण्डया नापं चचामे व नृत्य एवं मेमेगु नं कुशलतापूर्वक प्रशिक्षण कयाबिज्यात । थम्हं सयेकागु चचामे व नृत्य बौद्ध परम्परागत रुपं पुजा जुइथाय्‌ चैत्य जीर्णोद्धार, अहोरात्री होम, पञ्चताल आधारय्‌ मुद्रापुजा नं छ्यलाबिज्यात ।
वि.सं. २०१३ सालं जुजु महेन्द्रं वसपोलया चर्यामे व नृत्यं प्रभावित जुयाः दरबारय्‌ सःतके हयाः मञ्जुश्री चर्यानृत्य हुइकाः स्वयाबिज्यात । २०२२ सालं त्रिविवि अन्तर्गत नृत्य शिक्षा विषय सैद्धान्तिक व व्यावहारिक पक्षया पाठ्यक्रम दयेकाः न्ह्यब्वया बिज्यात । थुकी पौराणिक, धार्मिक एवं शास्त्रीय नृत्य अन्तर्गत चर्यानृत्य दुसा थुकियात प्रमाणपत्र निसें डिग्री तकया पाठ्यक्रमय्‌ ब्वथलाः दयेकूगु जुयाच्वन ।
वि.सं. २०३३–३४ य्‌ सांस्कृतिक संस्थानय्‌ नृत्य प्रशिक्षक जुयाबिज्यातसा स्कूल, क्याम्पसय्‌ नं सैद्धान्तिक व प्रयोगात्मक चर्यामे, नृत्य एवं मेमेगु स्यनेगु ज्या यानाबिज्यात । ख ला वसप्वलं २०२१ सालय्‌ त्रिवर्षीय योजना अन्तर्गत नेपाल राजकीय प्रज्ञाप्रतिष्ठानय्‌ मुद्रा (नृत्य मुद्रा) अन्वेषक जुयाः स्वदँ व लिपा संस्कृति विभाग अन्तर्गत राष्ट्रिय नाचघरय्‌ (उगु संस्था लिपा सांस्कृतिक संस्थानय्‌ परिणत जुल) वि.सं. २०४५ साल तक चर्यानृत्य व मुया ज्या यानाबिज्यात ।
वसप्वलं संस्थानय्‌ मञ्जुश्री नृत्य क्यनाबिज्यात । थुबलय्‌ जुजु महेन्द्रं लय्‌तायाः नगद सिरपाः बिलसा थीथी क्याम्पस व स्कूलय्‌ ब्वति कयाः थःगु नृत्य व मेया प्रतिभा क्यनाः न्हाप, ल्यू, लियांल्यू सिरपाः नं कयाबिज्याःगु जुयाच्वन । २०१७ सालं पुरातत्व एवं संस्कृति विभागं ग्वसाः ग्वःगु अधिराज्यव्यापी नृत्य प्रतियोगिताय्‌ मञ्जुश्री नृत्यं न्हाप सिरपाः त्याकूगु जुयाच्वन ।

सप्तरत्न बज्राचार्य (भाजु गुर्जु) मां जोगप्रभा व अबु चर्यानृत्यया गुरु धर्मरत्न बज्राचार्यपाखें वि.सं. १९७२ चैत्र १८ गते रत्नकीर्ति महाविहार, मखंबहालय्‌ जन्म जूगु खः ।
साधारण शिक्षा कयाः थीथी सरकारी कार्यालयय्‌ ज्या यानाः अवकास कयादिल । वय्‌कलं थीथी तःधंगु व चीधंगु पुजा आजाय्‌ चचा म्ये हालेगु व नृत्य यायेगु नापं पैंताखिँ थायेगु व पुइगु कुलया ज्या यानाबिज्यात । शिराहुति, मांसाहुति, छत्तिससम्बर, सिंदुराभिषेक (रहस्य विधि पूजा आदिइ चर्या म्येव नृत्य एवं उपाध्याय व दिर्घाचार्य जुयाः ब्वति कयाबिज्याःगु जुल ।

अभिनयया ख्यलय्‌ पलाः न्ह्याकावया च्वनादीम्ह सबिन शाक्यया जन्म ने.सं. १०८८ दँय्‌ ङतय्‌ अबु बीरमान शाक्य व मां धनदेवी शाक्यया कोखं जूगु खः । सबिन शाक्यया धात्थेंगु नां रविन्द्र मान शाक्य खः । ‘हिजो आजका कुरा’ नांयागु टेलिसंकिपापाखें अभिनयय्‌ पलाः न्ह्याकादीम्ह सबिन शाक्यया ‘सुभाय्‌’ दकलय्‌ न्हापांगु नेवाः संकिपा खः । संकिपाया नापनापं आपालं ख्यालः व नाटकय्‌ अभिनय याना दीधुंकूम्ह सबिनया ‘तिमिला’, ‘पपू मदुम्ह झंगः’, ‘न्यल्लब्यां’, ‘सत्य धरोधर्म’ व ‘तानांज्यः’ लिसेंया आपालं नेवाः संकिपा पिदनेधुंकूगु दु । प्रेमध्वज प्रधान स्मृति हास्य अभिनेता पुरस्कार, चौंथो एपिक नेपाल म्यूजिक अवार्ड सन् २०२२ य्‌ हास्य कलाकार व नेपालभाषा स्टार म्यूजिक भिडियो अवार्ड सन् २०२२ य्‌ सर्वश्रेष्ठ मोडलया सिरपाः नं त्याकादीगु दु । वय्‌कः नेपालभाषा संकिपा संघया कार्यसमिति दुजः नं खः ।

यल, क्वालखुया भाजु समन बहादुर सन् १९३६ स बूम्ह खः । भारतया लखनउ विश्वविद्यालयपाखें सन् १९५९ स विज्ञान संकायस स्नातकोत्तर ब्वनावःम्ह थ्वय्कः लिपा सन् १९६८ स वेलायतया वेल्स विश्वविद्यालयपाखें वनस्पति ख्यलय् टिस्यू कल्चरपाखें कृतिम तरिकां स्वां, सिमात गुकथं ब्वलंकेगु धैगु आधुनिक प्रविधियात कयाः विद्यावारिधि उपाधि कयावःम्ह खः । थ्वय्कः थ्व ख्यलय् नेपालय् न्हापां सफल प्रयोग यानावंम्ह विज्ञ नं खः ।

येँ, गणबहाःया भाजु समरबहादुर मल्ल सन् १९३३ स बूम्ह खः । वनस्पति शास्त्रय् विद्यावारिधि यानाझाःम्ह थ्वय्कः नेपालय् वनस्पति ख्वलय् कोषिका प्रविधियात न्ह्यःने हःम्ह छम्ह मूविज्ञ खः । वय्कः सरकारी सेवाय् च्वनाः थ्व ख्यलय् आपालं शोधया ज्या यानादिल ।

बौ कालुमान श्रेष्ठ व मां टिकाकुमारी श्रेष्ठया कोखं साहित्यकार भाजु सामन्तया जन्म ने.सं. १०८१ (वि.सं. २०१८ भाद्र १८) कुन्हु बागबजाः येँय् जूगु खः । वय्‌कःया पूवंगु नां शान्तमान श्रेष्ठ खः । नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् बाखं, गजल, निबन्ध, चिनाखँय् थःगु च्वसा न्ह्याका च्वनादीम्ह भाजु समान्तया न्हापांगु च्वसु ने.सं. ११२० य् सन्ध्या टाइम्सय् पिदंगु शंखधरयात ध्वंलाके म्वाःलेमा (निबन्ध) खः । आपाः धयाथें बाखं व च्वसुपाखे ल्हाः च्वयेकादीम्ह भाजु समान्त थःगु मांभाय् नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् थीथी पत्रिकाय् थःगु ग्यसु ग्यंगु च्वसु पिथनाः भाषा साहित्यया सेवा याना झायादीम्ह छम्ह च्वमिया नापं नेवाः अभियन्ता नं खः ।