विचित्र हरमेखला (प्राचीन चिकित्सा ग्रन्थ )
विचित्र कौतुक ग्रन्थ लुइन्ह्यः ने.सं ४९४या हरमेखला (राष्ट्रिय अभिलेखालय लगत—५, ल्याः ७९९९) तान्त्रिक चिकित्सा ग्रन्थयात न्हापांगु ग्रन्थ कथं कयातःगु खः । ने.सं ४९४ या हरमेखला केशर पुस्तकालय् नं लुयावःगु दु (केशर पुस्तकालय, दराज ल्याः ६०, अभिलेख ग्रन्थ ल्याः १००१ पत्र ८०, नाप २८.५.×३.३ सेन्टिमिटर, माइक्रोफिल्म ल्याः सि १०६-५) । ताडपत्र भुजिंम्वल लिपिं च्वयातःगु हरमेखला ग्रन्थयात लिपा लिपा नं ल्ह्ययेगु याःगु दु । थुकिया मूल च्वमि माधुक खः । नेपालभाषां ह्यूगु ने.सं ४९४ या हरमेखला ग्रन्थय् धाःसा जम्मा स्वंगू व प्यंगू अध्याय जक दु जब कि मूल संस्कृत ग्रन्थय् धाःसा न्हय्‌गू अध्याय दु । थुपिं निगू अध्ययाय् दुगु सिलः नं ल्ययाः ल्ययाः जक हिलातःगु दु । लिपा लिपा अनुवाद जूगु हरमेखला ग्रन्थय् मेमेगु अध्यायत नं हिलाः तनेगु जुल । ने.सं ७८२ स हिलातःगु हरमेखला ग्रन्थय् न्हय्‌गू अध्याय, ७७ पौ दु । गुगु भुजिंम्वल लिपिं मजुसे नेपाल लिपिं च्वयातःगु खः । थ्व ग्रन्थ एशियाटिक सोसाइटी अफ बंगाल कलकत्ताय् थ्यंगु दु । हरमेखला तन्त्रमन्त्र ब्वनाः उपचार यायेगु थ्व तान्त्रिक चिकित्सा ग्रन्थ खः । थ्व ग्रन्थ प्राचीन नेपालय् अतिकं लोकंह्वाःगु व थुकियात थीथी इलय् ल्ह्ययाः वासः यायेगु परम्परा लिपातकं ल्यनाच्वंगु खनेद् ।

भाजु हरि श्रेष्ठया जन्म अबु आशानारायण श्रेष्ठ व मां पद्मकुमारीया कोखं ने.सं १०४३ य् येँया भोंसिक्व त्वालय् जूगु खः । थ्वय्‌कःया मेगु नां हरिनारायण श्रेष्ठ खः । नेपाली भाषा नापं नेपालभाषाय् नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह हरि श्रेष्ठया नेपालभाषाय् न्हापांगु सफू ध्रुब गो ?  (ने.सं १०६७) नांगु खण्डकाव्य खः । नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् कविता, खण्डकाव्य, रुपक च्वयाः थःत छम्ह स्रष्टा कथं म्हसीकादीम्ह हरि श्रेष्ठ रेडियो नेपालय् नेपालभाषां समाचार न्यंकेगु तसांनिसें समाचार न्यंकाः वयाच्वंम्ह छम्ह बुलन्द सःदुम्ह नेपालभाषाया समाचार वाचक नं खः ।

थ्वय्‌कःया नेपालभाषाय् —ध्रुव गो ? (ने.सं १०६७), शान्ति (रुपक, ने.सं १०७७), थःथः (कविता, ने.सं ११२०), हरि श्रेष्ठ मन्त हँ (कविता, ने.सं ११२०) पिदंगु दु । थ्वय्‌कःया रेडियो नेपालं प्रसारण जुइगु रुपक तसकं लोकंह्वाःगु खः । अथे हे हरि श्रेष्ठया सम्पादनय् संगीत पञ्चमी सफू पिदंगु दुसा वय्‌कःया हे संकलन, अनुवाद व सम्पादनय् वि.सं २०३१ सालय् तत्कालीन राजकीया प्रज्ञा—प्रतिष्ठान पाखें नेवारी लोकगीत नांगु सफूया प्रकाशन जूगु दु ।

नेवारी लोकगीत सफू सरकारी तवरं नेपालभाषाया म्ये न्हापां नेपाली भाषं अनुवाद जूगु सफू खः । थ्व नेवारी लोकगीत सफुलिइ भजन, सामाजिक म्ये, हासि, ख्यालि, बालगीत यानाः २६० पु नेपालभाषाया म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु। हरि श्रेष्ठं थःगु इलय् भाषानिभाः प्रेमबहादुरं स्थापना याःगु नासः खलःया सचिव जुयाः नं ज्या यानादीगु दु ।

भाजु हरि स्यस्यः नेपालभाषा ख्यलय् पुलांम्ह अभियन्ता खः । नेपालभाषाया उत्थानया निंतिं सांस्कृतिक जागरण हयेया निंतिं वय्‌कःया यक्व योगदान दु । भाजु हरि स्यस्यःया जन्म बि.सं २००९ य् राम नवमि कुन्हु जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां कमल कुमारी कर्माचार्य व बाःया नां मानप्रसाद श्रेष्ठ खः । वय्‌कलं च्वयादीगु न्हापांगु कविता पल्पसा पत्रिकाय् ने.सं.१०९२ य् पिदंगु खः । वय्‌कलं च्वयादीगु ख्यालः व नाटक नं थीथी पत्रपत्रिकाय् प्रकाशित जूगु दु । मूलतः हरि स्यस्यः भाषिक अभियन्ता खः । येँ नेतपाच्वःय् नीस्वनातःगु श्वेत परिवार नांयागु संस्था पाखें वय्‌कलं पंचायतकालय् त्वालय् संगीत सम्मेलन यायेगु, नाटक मंचन यायेगु ज्या न्ह्याकादिल । येँयागु मेमेगु त्वालय् नं संगीत सम्मेलन यायेत ग्वाकेत ग्वाहालि यायेगु ज्या यानादिल । संगीत सम्मेलनया छगू लहर हे थनादिल ।भाजु हरि स्यस्यःजुं हनुमानध्वाखाय् ख्यालः न्ह्यब्वया काठमाडौं जिल्ला पंचायतपाखें न्हयसः सिरपाः कयादीगु दु । अथेहे साहित्य सम्मेलन व ख्यालः न्ह्यब्वयाः नं सिरपाः कयादीगु दु ।

नृत्य निर्देशक हरिकृष्ण दर्शनधारीया जन्म मोतिलाल दर्शनधारी व हरिमाया दर्शनधारीया कोखं ने.सं. १०६८ कछलागाः चौथि, सोमबारखुन्हु येँया भ्वताहितिइ जूगु खः ।
मचाबलय्‌निसें प्याखं हुलेगुली नुगः क्वसाःम्ह वय्‌कलं वि.सं. २०१७ सालय्‌ रेडियो नेपालय्‌ ओपेरा प्याखंपाखें थःगु प्रतिभा न्ह्यब्वया दीगु खः । वय्‌कलं नारायणप्रसाद शर्मापाखें कत्थक, मृगेन्द्रमान सिं प्रधानपाखे भरतनाट्यम, अले सप्तमुनि वज्राचार्यपाखें चर्या नृत्य सयेकादीगु दु ।
वि.सं. २०१९ सालय्‌ राष्ट्रिय नाचघरय्‌ कलाकार जुयाः ज्या यानादिलसा २०२१ सालय्‌ नेपाल एकेदेमिइ नृत्य कलाकारया रुपय्‌ ज्या यानादिल । वय्‌कलं चर्याप्याखं नापनापं ब्याले, अपेरा, गीतिनाटक निसें थीथी जनजातिया नृत्यय्‌ यक्व सहभागी जुयाः थःगु प्रतिभा न्ह्यब्वया दीगु दु । राल्फा, बेदना, इसासया दुजः वय्‌कःया लसय्‌ हंगु विरोध म्येप्याखं तसकं लोकंह्वाःगु खः ।

कवि हरिकृष्ण श्रेष्ठया जन्म ने.सं १०३९ दिल्लागा ११ य् येँया झोछेँ त्वालय् मां तुलसीकुमारी व बौ नन्दकृष्ण श्रेष्ठया कोखं जूगु खः । वि.सं १९९७ अर्थात् नेसं १०६१ सालया राजनैतिक काण्डय् जेलय् लाःपिं व्यक्तित्वपिं मध्ये थ्वय्‌कः नं छम्ह खः । छम्ह साहुया काय्‌मचा जुयाः नं तत्कालिन राणा शासनया विरुद्धय् टंकप्रसाद आचार्यया नेतृत्वय् स्थापना जूगु नेपाल प्रजा परिषद्या (ने.सं १०५७) दुजः जुयाः पर्चा इनाजूगु द्वपनय् थ्वय्‌कःयात नं ज्वनाः मेमेपिं राजनैतिक बन्दीत नापं कालकोठरीइ कुनाबिल । अन जेलय् कवि सिद्धिचरण श्रेष्ठ व महाकवि चित्तधर हृदयपिनिगु प्रोत्साहन व प्रशिक्षणं थ्वय्‌कलं नं कालकोठरीया कष्टमय जीवनं मुक्त जुइत कविता च्वयादिल ।

जेल वने न्ह्यः गबलें कविता मच्वःम्ह खःसां वय्‌कःया अन्तरव्यक्तित्वय् सुलाच्वंगु कविव्यक्तित्वयात जेलया नैराश्यपूर्ण जीवन व पासापिनिगु प्रोत्साहन व प्रशिक्षणं कविता च्वकेबिल । थथे जेलय् च्वःगु कविता मुनाः जेलं पिहांवयेधुंकाः ख्वबि (ने.सं १०७०) नांगु कविता संग्रह पिकयादिल । थ्व सफू तत्कालिन नेपाल प्रकाशनि समितिं पास जुइकाः पिकाःगु सफू खः ।

राजनैतिक कारणं हरिकृष्ण श्रेष्ठ जेलय् लाःम्ह वय्‌कःया थ्व कविता संग्रहय् विप्लव मनस्थितिया चित्रण दयेमाःगु खःसां वय्‌कःया कविताय् कोमल मनस्थितिया हे अप्वः प्रदर्शन जुयाच्वंगु दु । थः स्वजनपिं नाप बायाः जेलय् छगू अनिश्चित जीवन हनाच्वंम्ह छम्ह युवा कविया मनय् लुइगु ख्वबि झसुकाः नैराश्य, पीडाबोध थेंज्याःगु मानसिक स्थितिया मनोवैज्ञानिक चित्रण हे थ्व संग्रहया मूल विषय जूगु दु ।

येँ, मखंत्वाःया हरिगोपाल भाजुया जन्म सन १९४५ स जूगु खः । त्रिविविपाखे सन् १९६७ स गणित बिषयस स्नातकोत्तर उपाधि कयादीम्ह थ्वय्कः विशेषत नेपालय् कम्प्यूटर प्रविधियात कयाः प्रचार प्रसार यायेगुया नापनापं थुकिया न्ह्यलुवाः प्रशिक्षककथं ज्या यानावंम्ह खः ।

मां शिवकेशरी व बौ रामबहादुर भोमिया काय् जुयाः याछेँत्वाः ख्वपय् ने.सं.१०७४ पोहेलाय् हरिगोविन्द भोमिया जन्म जूगु खः । थ्वय्‌कः कापःया बनेज्या व योग प्रशिक्षककथं सक्रियम्ह खया नं साहित्य पाखे नं उलि हे मन क्वसाःम्ह व्यक्ति खः । थ्वय्‌कः नेपालभाषा व खस नेपालीभाषाय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह च्वमि खःसा थ्वय्‌कःया च्वसा मूलतया चिबाखं व चिनाखँ च्वज्याय् न्ह्याःगु खनेदु । भोमिजुया ईया किचलय् (चिबाखं मुना ११४१) नांगु सफू पिदंगु दु ।

वय्‌कःया जन्म वि.संं १९८२ सालय्‌ येँया इकुबहालय्‌ जूगु खः । नेपाःया संगीत थपू यायेगु ज्याय्‌ तःधंगु योगदान दुम्ह वय्‌कःया रेडियो नेपाल पलिस्था यायेगु ज्याय्‌ तःधंगु योगदान दु । वय्‌कः नेपाःया लोकसंगीतया तःधंम्ह ज्ञाता खः । वय्‌कलं कर्णाली अञ्चल व गण्डकी अञ्चल झायाः लोकसंगीत संकलन, अध्ययन, अनुसन्धान यानाः सपूm पिथना दीगु दु । वय्‌कः ‘द्यःयात सिनाय्‌ स्वां मय्‌जुयात ह्याउँगु स्वां’, ‘नाप च्वने मदुसां ख्वाः जक जूसां क्यं वा रे’ थें ज्याःगु लोकंह्वाःगु म्येया स्रस्ता नं खः । अथेहे वय्‌कःया पिहांवये ल्यं दनिगु नेवाः म्येत यक्व दनि । वय्‌कःया संगीतय्‌ व सलय्‌ रेकर्ड जुयाच्वंगु खस भाषाया म्येत रेडियो नेपालय्‌ आपालं दु ।

नेवाः कलाकारिता ख्यःया लोकंह्वाःम्ह कलाकारकथं हरिमान दिवाकर न्ह्यःने लाः । वय्‌कःयात यक्वसिनं “जोस पिहांवइ” धकाः न्ववाइगु खँग्वलं म्हस्यू । ९०० इपिसोड सिबें अप्वः हे क्यनेज्या जुइधुंकूगु नेपालभाषाया टेलिसिरियल ‘ख्वताबजि’या छम्ह पात्रं न्ववाइगु थ्व खँग्वः हे थौं वय्‌कःया म्हसीका जुयाब्यूगु दु । अबु कृष्णबहादुर दिवाकर व मां साइली दिवाकरया कोखं ने.सं. १०९० कौलागाः द्वादसि, सोमबारखुन्हु जन्म जुयादीम्ह वय्‌कलं दकलय्‌ न्हापां ‘अस्पतालय्‌ बूम्ह मचा’ नांयागु प्याखनय्‌ अभिनय यानादीगु खः । वि.सं. २०४५/४६ सालय्‌ जन–आन्दोलन न्ह्यानाच्वंगु इलय्‌ थःगु सक्रिय पलाः न्ह्याकादीम्ह दिवाकरजुं अबाय्‌ती ख्वपय्‌ व येँय्‌ थीथी नाटकय्‌ अभिनय यानादीगु खः । उगु इलय्‌ वय्‌कलं म्हितादीगु ‘शहिद’, ‘बिडम्बना’ लिसेंया नाटकत तसकं बय्‌बय्‌ जुल । येँय्‌ ‘बिडम्वना’ नांयागु नाटक क्यनाच्वंगु इलय्‌ आन्दोलन चर्के जूबलय्‌ बिस्युं वनाः लैनचौरय्‌ सुलेमाःगु खँ कनादीम्ह हरिमानजुं ‘विवश’, ‘शहिद’, ‘अर्थ न बर्थ’, ‘जनता जनार्दन’, ‘आयाँ क्वात’, ‘साइड इफेक्ट’या लिसें नीन्यागुलिं मल्याक नाटक व दबू प्याखनय्‌ अभिनय याना दीधुंकूगु दु । ‘आयाँ क्वात” ला पलिस्था ख्यालः कासाय्‌ सिरपाः त्याकेत तकं ताःलाःगु खः । वय्‌कलं ‘झ्वक मनीम्ह’, ‘न्हिसुतु’, ‘चकना’, ‘मि. फन्टुस’, ‘ख्वताबजि’, ‘स्वयेगु मखु ला’, ‘धाःसा धाल धाइ’, ‘ड्याड एण्ड सन्स’, ‘फय्‌गं’ नापं याना छगू दर्जनं मल्याक नेवाः सिरियलय्‌ नं म्हिता दीधुंकल । व लिसें ‘पानबती’, ‘अंश’, ‘जिपिं बदमास मखु’, ‘याकः म्ह्याय्‌’, ‘माया’, ‘तारेमाम’, ‘बांलाः मय्‌जु’, ‘पटाचारा’, ‘कृषा गौतमी’, ‘मुद्दा’, ‘तानांज्यः’ लिसेंया स्वंगू दर्जनं मल्याक नेवाः संकिपाया थीथी भूमिकाय्‌ म्हिता दीधुंकूगु दु । वय्‌कलं खस नेपाली भाय्‌या छुं छुं नाटक व टेलिफिल्मय्‌ नं अभिनय यानादीगु दु । उकी मध्यय्‌ ‘मदनबहादुर हरिबहादुर’ व ‘हिजो आजका कुरा’ थन न्ह्यथने बहःजू । वय्‌कलं भक्तपुर एफ.एम.य्‌ “कुचुकुचुु” नांयागु ज्याझ्वः नं न्ह्याकादी धुंकूगु दु । थथे आपालं नाटक, टेलिफिल्म, संकिपाय्‌ म्हितादी धुंकूम्ह हरिमान दिवाकरयात नेवाः जागरण मञ्च अन्तर्गतया संकिपा समितिपाखें ने.सं. ११३२ या लोकंह्वाःम्ह कलाकारकथं हंगुया नापनापं आपालं संघसंस्थांं थीथी सिरपाः व सम्मानपाखें छायेप्यूगु दु ।

येँ, ओमबहाःया भाजु चन्द्रमान व धिरजमायाया काय्मचाया जन्म सन १९३७ स जूगु खः । सन् १९६३ स जल विद्युत सम्बन्धय् स्नातकोत्तर शिक्षा ब्वनावःम्ह थ्वय्कः सोभियत संघ, मास्को उर्जा प्रतिष्ठानपाखें विद्यावारिधि यानादीगु खः । वय्कः नेपाःया आपालं महत्वपूर्ण जलविद्युत परियोजना निर्माता भाजुं राष्ट्रिय उर्जा शक्ति ख्यलय् गुकथंया क्षमता दु धकाः ध्वाथुइकेगुली ज्वः मदुगु भूमिका म्हितावंम्ह खः ।