साम प्रोडक्शनपाखें ने.सं. ११२४ स निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता बीरेन ताम्रकार खःसा निर्देशक राजेश मान सिंह खः । कलाकारकथं आशकाजी थकु, आशिष्मा नकःमि, अन्नपुर्णेश्वरी श्रेष्ठ, सुरोज महर्जन, मोहिद्दिन खान, नील शाक्य, सुरज व्यन्जनकारपिं दुथ्याःगु थुगु संकिपाय् बाखं राजेशमान सिंह, संगीतकार बीरेन कुमार शाक्य व राजेशमान सिंह, अले छायाँकार शंकर महर्जन खः । थुगु संकिपाय् मखुगु खँ ल्हानाजुइम्ह छम्ह मनू थःगु हे खँया जालय् तक्यनीगु खँ क्यनातःगु दु ।
चःमति नेवाः खलः व चःमति नेवाः संकिपा प्रोडक्शनपाखें ने.सं.११३९ दँय् निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता कान्छाभाइ ज्यापु व सानुछोरी ज्यापु, निर्देशक अनुज डंगोल व पूर्णकाजि ज्यापु खः । थुकी पूर्णकाजि ज्यापुया बाखं अले जुगल डंगोल व पूर्णकाजि ज्यापुया संगीत दु । संकिपाया छायाँकार सोहन मानन्धर खःसा थुकी कलाकारकथं निकि महर्जन, योगेन ज्यापु, अन्नपूर्णेश्वरी श्रेष्ठ व पूर्णकाजि ज्यापुपिं दुथ्याः । संकिपाय् यँेदेय्या चःमतिइ चकंगु बुँख्यःया दथुइ न्हिलाख्वाः व नासलं ल्यूम्ह मिसा हिसिमतिया मतिनाया बाखं ब्वयातःगु दु ।
नेपालभाषाया निगूगु संकिपा “राजमति” या मू नकिं जुयाः संकिपाख्यलय् पिलूवःम्ह हिसिला महर्जनया वास्तविक नां हिरा शोभा महर्जन खः । अबु हिरा बहादुर महर्जन व मां नानी छोरी महर्जनया म्ह्याय् हिराशोभा महर्जनं शंकर देव क्याम्पसय् एम कम तक ब्वनादीगु दु । व हे क्याम्पसया नेवाः साँस्कृतिक पुचः “चकना साहित्य पाला”पाखें इलय् ब्यलय् ग्वसाः ग्वइगु व मेगु कलेजं ग्वसाः ग्वइगुृ साहित्य व सांस्कृतिक ज्याझ्वलय् हिरा शोभां ब्वति कयादिल । मचांनिसें हुलाप्याखं ख्यलय् नुगः क्वसाःम्ह हिरा शोभां चकना साहित्य पालापाखें न्ह्यब्वःगु छपु “पिब्वयेमाःगु यथार्थ” नाटकय् म्हिता थःगु अभिनय यात्रा शुरु यानादीगु खः । महेशमान लँजुवां च्वयादीगु व रमेशकाजी स्थापितं निर्देशन यानादीगु उगु नाटकय् हिरा शोभां म्हितुगु पात्रया नां हिसिला खः । थ्व नां हे अनंलिपा वय्कःयागु परिचय जुया वन । “राजमति” धुंकाः मय्जु हिसिलां “चाण्डालिका” नांयागु बुद्धकालिन बाखंया लिधंसाय् दयेकुगु संकिपा व नेपाःया ऐतिहासिक परिवेश न्ह्यब्वयातःगु खस नेपाली भाय्या संकिपा “कीर्तिपुर—द लिजेण्ड अफ किर्तिलक्ष्मी” अले “त्याग” नांयागु संकिपाय् मू भुमिका म्हितादिलसा “तुयुमति” नांयागु संकिपाय् पाहाँकथं अभिनय यानादिल । आपालं म्युजिक भिडियो नं म्हितादीम्ह हिसिलाजुया लिक्क वयाः जित धाल वं, यःसां मयः पह यायेमते, जयेगु जुल, जिगु देय् जित यः लगायत दर्जनौं लोकंह्वाःगु म्युजिक भिडियो खः । चलचित्र विकास बोर्ढया ग्वसालय् जूगु न्हापांगु राष्ट्रिय चलचित्र महोत्सवय् “राजमति” संकिपाया निंतिं मय्जु हिसिलायात कृटिक्स अवार्ड विधाय् बेस्ट एक्ट्रेसया सिरपा बिउगु खःसा श्रीगोपाल सिरपा, नेवाः सुपरस्टार सिरपा लगायत आपालं सिरपा व सम्मान पाखें छायेपियातःगु दु ।
भाजु रत्नकाजी व मय्जु कृष्णदेवीया म्ह्याय्मचा हीराया जन्म सन १९३८ स जूगु खः । सन १९६२ स प्रसुति चिकित्साया ख्यलय् स्नातकोत्तर ब्वनेधुंकाः हानं सन् १९७४ स वेलायत, लण्डनपाखें थ्व हे ख्यलय् विद्यावारिधि उपाधि कयावःम्ह खः । नेपालय् सुरक्षित अले वैज्ञानिक प्रविधिपाखें मचा बुइकेगु ज्याय् न्ह्यलुवाः चिकित्सककथं थ्वयकःया नांजाः ।
हुतराज शर्मा नेवाः संगीत ख्यःलिसें खस संगीत ख्यलय् नांजाःम्ह संगीत सर्जक खः । थ्वय्कःया जन्म ने.सं. १०५४ प्वहेलागाः आमै, सोमबारखुन्हु येँय् जूगु खः । थ्वय्कः अबु तीर्थलाल झा व मां कृष्णशोभा झाःया याकः काय् खः । ९० सालय् तःभुखाय् ब्वःखुन्हु लँय् वयाच्वंम्ह थ्वय्कःया मां सुरक्षित जुइत त्रिचन्द्र कलेजया पुस्तकालय् थ्यनेवं मचा बुल । हुत्ते जुयाः अन थ्यंकाः जन्म जूगुलिं थ्वय्कःया नां हुतराज शर्मा जूवंगु खः । थ्वय्कःया छेँ असं कःमिलाछिसं खः ।
थ्वय्कः गुदँया मचा इलंनिसें हे त्वाःत्वालय् जुइगु भजन संगीतया प्रभावं हे संगीत ख्यलय् दुहां झाःम्ह खः । बाजं थायेगुलि व शास्त्रीय संगीतया नं ज्ञाता थ्वय्कः संगीत तयेगुलि तसकं नांजाःम्ह खः ।
नेवाःतय् समाजय् ब्वलंम्ह जुयाः नेवाः भाय् बांलाक्क ल्हाये नं सःम्ह थ्वय्कःपाखें नेवाः संगीत ख्यलय् नं आपालं योगदान जूगु दु । थ्वय्कलं नेवाः म्ये जक मखु नेवाः दबू प्याखनय् नं संगीत तयेगु यानादीगु दु । थ्वय्कःया संगीतय् आपालं म्येहालामिपिन्सं म्ये हाःगु दु । उपिं मध्यय् योगेश वैद्य, रमेश ताम्रकार, दीपतारा ताम्राकार, मानिकरत्न तुलाधर, सुशिला कंसाकार, कमला श्रेष्ठ लुमंके बहःजू ।
आपालं नेवाः म्येलिसें थ्वय्कलं नेपालभाषाया अतिकं लोकंह्वाःगु म्येहना प्याखं ‘निमन्त्रणा’य् नं संगीत बियादीगु दु । अथे हे मेगु प्याखं ‘श्रीमती’ नं थ्वय्कलं संगीत बियादीगु दु ।
संगीतया माध्यमं हे रेडियो नेपालय् स्थायी लजगाः नं न्ह्याकादिल । थ्वय्कलं संगीत तयादीगु भजन म्येत नं आपालं लोकंह्वाःगु दु । उबले रेडियो नेपालय् न्हूपिं गायकपिन्सं म्ये हालेत व संगीत सयेकेत थ्वयेकः मदयेकं मगाः । जिवंकाछि संगीतय् थःत पानाझाःम्ह थ्वय्कःया कलाः सावित्री झालिसें छम्ह काय् व खुम्ह म्ह्याय्पिं दु । थ्वय्कः कथुया क्यान्सर ल्वचं कयाः ने.सं. १११२ स मन्त ।
ने.सं. १०८२ गुंलाथ्वः चौथि, सनिबारखुन्हु येँया प्याफःया द्वकाधः त्वालय् जन्म जूम्ह वय्कःया अबुया नां श्याम प्रसाद मिश्र व मांया नां जानकी मिश्र खः । वय्कः नेवाःभाय व खस नेपाली भाय्या ख्यःया ख्यालिन्हिलाय् पलाः न्ह्याका च्वनादीम्ह कलाकारया लिसें ख्यालिख्यलय् मदिक्क च्वसा नं न्ह्याका च्वनादीगु दु । कलाकारिता ख्यलय् अभिनयपाखें पलाः क्वातुकूम्ह हृदय प्रसाद मिश्रं कलाख्यलय् दकलय् न्हापां ने.सं. १०९८ दँय् दबुलिइ ख्यालः म्हिताः पलाः तयादीगु खः । ख्यालि च्वसापाखे ने.सं. ११०१ दँय् ‘सितु’ पत्रिकाय् ‘द्यः पुजा लाकि मनू पुजा’ पिदंगु खः । वय्कः इमेज च्यानलया टेलिसिरियल ‘ख्वताबजि’या परिकल्पनाकार व संस्थापकया नापनापं च्वमि व अभिनेता नं खः । ने.सं. ११०१ दँनिसें स्टाय्ण्ड अप कमेडिइ ख्यालि–न्हिला न्ह्यब्वया वया च्वनादीम्ह वय्कलं आपालं नेवाः संकिपा, सिरियल व प्याखं म्हितूगु खः । वय्कलं टेलिसिरियलय् डाय्ड सन्, स्वयेगु मखुला लिसें खस् नेपाली भाय्या टेलिसिरियलय् नं म्हितादीगु दु । वय्कःया नेवाः भाय्या संकिपा ‘सुभाय्’या श्राद्धया लु तसकं लोकंह्वाः । नेपालभाषा संकिपा संघया नायःया नापनापं ख्यालिगुलु गुथिया छ्याञ्जे, सामुदायिक सेवा मञ्चया मूछ्याञ्जे, मिथिला पत्रिका सम्पादक मण्डलया दुजः जुयाः ज्या यानादीम्ह खः । विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनया धेंधेंबल्लाखय् तःक्वः सिरपाः त्याकेधुंकूम्ह वय्कलं ठाकुरलाल सिरपाः, वीरेन्द्र ऐश्वर्य पदक, कुमारी स्वर्ण पदक २०५९, तितोसत्य ५०० भागय् उत्कृष्ट कलाकारया अवार्ड, पेजथ्री पिपुल्स च्वइस अवार्ड २०७० बेस्ट कमेडि एक्टर अवार्ड त्याकेधुंकूगु दु ।
मां सूर्यमाया व अबु सूर्यप्रसाद प्रधानया कोखं जन्म जूम्ह हृदयचन्द्र सिंह प्रधान नेपालभाषाय् वैज्ञानिक व्याकरण न्ह्यब्वयादीपिं व्याकरणविद्पिंमध्ये छम्ह खः । नेपालभाषायानापं नेपाली भाषाय् नं छम्ह स्यल्लाम्ह च्वमि कथं प्रतिष्ठापित भाजु प्रधानं नेपालीलिसें नेपालभाषानं दुगु जनचेतना पत्रिका सम्पादन यानादीगु दु । अथेहे वय्कलं ने.सं. १०७२ निसें ने.सं. १०७६ तक नेपाल (ऋतुपौ)या सम्पादक जुयाः नं पत्रिका न्ह्याकादीगु दु । औपचारिक शिक्षा हासिल यानामदीसां प्रगतिशील विचारधारायाम्ह थ्वय्कलं अतिकं ओजपूर्ण, चेतनामूलक बिचाः थःगु चिनाखँ, बाखं, निबन्ध व छधाः प्याखं आदिया माध्यमं समाजय् प्रसारित यानादीगु दु । थ्वय्कःया न्हापांगु बाखं दया ने.सं १०६८ इ धर्मोदय पत्रिकाया ७ ल्याखय् पिदंगु खः । अथेहे थ्वय्कःया छपु अतिकं हे चर्चित नाटक सितिंलाः माष्टर खः । थ्व नाटकं गुरु जुयाः निर्दोष मचातय्गु भविष्यनाप म्हिताच्वंपिं ध्वंगि गुरु व थः मचातय्त सितिं ब्वंके दयाः थः कतिलाः भाःपियाच्वंपिं मूर्ख मांबौपिंत नुगलय् प्याकुतिं न्यायेगु ज्या याःगु दु । थ्वय्कःया पिदंगु छगू सफू शुद्धाशुद्धीया ताःचा (ने.सं. १०६८) नं खः । थ्वय्कः नेपालभाषा परिषद् (ने.सं. १०७१या संस्थापक दुजःपिं मध्यय् नं छम्ह खः ।
बा श्यामप्रसाद मिश्र व मां जानकि मिश्रया कोखं येँया ढोकाधः, यटखा त्वालय् साहित्यकार हृदयप्रसाद मिश्रया ने.सं. १०८२ इ जन्म जूगु खः । वय्कः नेपालभाषा साहित्य ख्यःया नांजाःम्ह ध्याचू च्वमि खः । वय्कःया ल्हाः नेपालभाषाय् जक मखसे खस भाषा पाखे नं उतिकं हे ज्वः । ध्याचू च्वखँ च्वमि भाजु हृदयप्रसाद मिश्रया ख्यालि निबन्धय् छम्ह मनूया व्यक्तिगत कमिकमजोरी जक मखु देशय् ब्वलना वयाच्वंगु सामाजिक, राजनैतिक आर्थिक नापनापं सांस्कृतिक विषमता व विकृतियात कयाः स्याचुक्क ध्याचू नकातःगु दयाच्वनी । थज्याःगु ध्याचुलं जाःगु वय्कःया न्हापांगु च्वखँ द्यः पुजा लाकि मनू पूजा (सितु ५९ ल्याः) पिदंगु खः । थथेहे भाजु मिश्रया ख्याःबछि नीबछि, पपु मदुम्ह झंगः (ने.सं. ११०९), क्वाय्भू (ने.सं. १११७) सफू पिदंगु दु । वय्कः छम्ह धापु च्वमिया लिसेलिसें नासलं लीम्ह कलाकार नं खः । नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् ध्याचू च्वमि कथं लोकंह्वाःम्ह च्वमि मिश्रयात नेपालभाषा परिषदं ठाकुरलाल सिरपालं हनेधुंकूगु दु ।
ऋषेश्वर महाद्यः देगः
मकवानपुर दामनया सिमभन्ज्याङ क्वय् त्रिभुवन राजपथ स्वयां बाघौति जंगलया लँ वनेवं पहाडया खोंचय् ऋषेश्वर महाद्यःया देगः दु । छखे पहाडया ल्वहँतय् मनूया ख्वाःपाः दु ।
नापसं थन निगः चैत्य नं स्थापना यानातःगु दु । थ्व थाय् हिन्दु व बौद्ध निगूलिं धर्मयापिं मनूतय्गु लागि नं धार्मिकस्थल खः । बौद्धतय्सं थ्व थाय्यात छुमि झ्याङ्ग्रछुप धकाः धाइ ।
हिन्दु पौराणिक कथनकथं थन सप्तऋषि वयाः तपस्या यानाच्वंबलय् शंकर भगवान प्रकट जूगु विश्वास दु । मेखे महायानी बौद्धतय् विश्वासकथं थन पद्मसम्भव वा गुरु रिम्पोछें तपस्या याःगु थाय् खः । छखे थन महाद्यवं विष त्वनाः जूगु जलन लंकेत त्रिशूल प्रहार यानाः लः पिकाल धाइसा मेखे बौद्ध गुरु रिम्पोछें बज्र प्रहार यानाः लः पिकाल धाइ । थन हरिवोधिनी एकादशी, हरितालिका तीज व फागु पुन्हिबलय् मेला जुइ ।
चुरियामाई देगः
हेटौंडा उपमहानगरपालिकाया वडा नं. १५य् हेटौंडा बजार स्वयाः ९ किमी दक्षिणय् सुरुङ लँया सिथय् चुरियामाई दु । आः आधुनिक ढंगं पुनर्निर्माण यानातःगु देगलय् निम्ह सिंहया दथुइ धातुया तःधिकःम्ह भगवतीया मूर्ति स्थापना यानातःगु दु ।
वि.सं. १९७५पाखे सुरुङ दयेकेगु झ्वलय् लूगु शिलायात स्थापना यानाः ज्या न्ह्याःगु धापू दु । विशेष यानाः राजमार्ग जुयाः वनीपिं चालकतय्सं थपिनिगु रक्षाया कामना यानाः थन पुज्याइ । थन शनिवाः व मंगलवाः भिड जुइ । अले मोहनिबलय् मेला जुइ । थन पशुपन्छिया बलि बीगु चलन दु ।
भुटनदेवी देगः
मकवानपुर जिल्लाया सदरमुकाम हेटौंडा उपमहानगरपालिकाया वडा नं. १० स्थित बजारय् भुटनदेवीया देगः दु । थ्व थनया छगू महत्वपूर्ण शक्तिपीठ खः । खुल्ला परिसरय् तग्वःगु नितँजाःगु प्यागोडा शैलीं देगःया निर्माण यानातःगु दु । दुने भगवतीया ५फीट तःधिकःगु धातुमूर्ति स्थापना यानातःगु दु । तर थ्व आधुनिक शैलीं नकतिनि हे जक पुनःनिर्माण याःगु खनेदु । देगःया प्यखेरं मेमेगु चिचीग्वःगु देगःया स्थापना यानातःगु दु । ‘महाभारत’ बाखं पञ्च पाण्डव बनवास वनेगु झ्वलय् थन थ्यंगु व पाण्डवतय् थन च्वंम्ह हिडम्बासुर नांया राक्षसलिसे ल्वापु जूगु व वयात स्यानाः भिमसेनं वया केहेँ हिडम्बा लिसे ब्याहा याःगु धइगु दु । थ्व हेटौंडा धइगु थाय्या नां व हे हिडम्बासुरया नामं क्वकाःगु खः । थुकिया निर्माण वि.सं. १८६०इ तत्कालीन लानीपिनिगु कुतलं जूगु धइगु दु । थन जंगबहादुर राणा शिकार वःगु अले अबलय् थनया प्रशासनं थनया पुजाया लागि बजेट तयाबिउगु धाइ । चैत महिनाय् १२८म्ह पशुपंछिया बलि बियाः पुजा याइ ।
वंशगोपाल देगः
हेटौंडा बजारं १४ कि.मी. पूर्वपाखे मकवानपुरया जुजु मुकुन्दसेनया दरबार लागाय् मकवानपुरगढीया दथुइ वंशगोपालया देगः दु । ल्वहंया पुलां पहःयागु किल्ला थज्याःगु देगः दुने धातुयागु लुँ सियातःगु कलात्मक वंशगोपाल कृष्णया मूर्ति स्थापना यानातःगु दु । थन थ्व मूर्ति चान्हय् चान्हय् पिहां वनी धइगु विश्वासं थुकियात सिखलं चिनातयेगु चलन दुगु खः । थन ऐतिहासिक प्रमाण मदुसां थुकिया निर्माण २५० दँ ति न्ह्यः थनया जुजु मुकुन्दसेनं याःगु धइगु अनुमान दु । थन हरिबोधिनी एकादशी व कृष्णाष्टतमिकुन्हु विशेष मेला जुइ ।
यलया नुगः त्वालं भिन्छेबहाः वनेगु लं जुयाः भतिचा न्ह्याः वनेबलय् जवपाखे च्वंगु गल्लीइ हेनुबहाः अवस्थित जुयाच्वंगु दु । थनया बहाःद्यःया रुपय् चिबहाः छगः स्थापना यानातःगु दु । थुकी पश्चिम पाखे स्वयाच्वंम्ह अक्षोभ्य बुद्ध तयातःगु दु । थतन तोलंया रुपय् द्यःया मूलुखाय् अमिताभ बुद्ध दु धाःसा थन चैत्य छगः व धर्मधातु मण्डल छगः नं नीस्वनातःगु दु । द्यः लुखाया खवय् सरस्वतिया मूर्ति तयातःगु दु ।
थन चैत्य जिर्णद्धार याःगु ने.सं. ८०५ या अभिलेख छपाः बाहेक हेनुबहाःया स्थापना वा मेगु इतिहास बारे छुं नं तथ्य मदु । तर स्वयम्भूया शान्तिपुरया शान्तिकराचार्यया वंशजत थन वयाः च्वनाच्वंपिं खः धयागु थनच्वंपिं मनूतय्गु धापू दु । थुपिं थन जलवृष्टि मजूबलय् नाग साधना यानाः वा वयेकेत सःता हयातःपिं खः । इपिं जलवृष्टिया निंतिं न्हय्क तक मंकाः क्वहां वनाः झिन्हुनिसें झिंन्यान्हु तक पुरश्चरण च्वनाः शान्ति स्वस्ति यानाः तान्त्रिक पुजा यायेधुंकूगु खँ न्यनेदु ।
अथेहे हेनबहाःयापिं चाकुबहाःया मूलाचार्य जुयाच्वंगु दु । चाकुबहाः द्यः (पद्मपाणी लोकेश्वर)या सम्पूर्ण ज्याय् थनयापिं मूलाचार्य व बेताजु जुयाः थौंतक नं ज्या याना वयाच्वंगु दु ।
थ्व हेनुबहालय् न्याम्ह स्थविर आजुपिनिगु नेतृत्वय् थनया नीनिम्ह वज्राचार्य संघपिं मुनाः ज्या न्ह्याकाच्वंगु दु । थकालिकथं द्यःपाः कायेगु, नित्य आरति पुजा, गुथि पाः फयेगु, बहाःद्यःयागु बुसाँधं यायेगु, गुंला पारु हनेगु आदि याना वयाच्वंगु दु । अथेहे इल्हेन सम्यक कुन्हु थनयापिं दिपंकर तथागत व तारा यंकेगु चलन दु । थनया गुरुजुपिं भिन्छेबहायापिं खः ।