मां नानीबाबा जोशी व बौ भरतलाल जोशीया कोखं यलया क्वाको त्वालय् जन्म जूम्ह हेमलाल जोशी नेपालभाषाया आधुनिक नाटकया अग्रज नाटकारपिं मध्ये छम्ह खः । खय्‌तला थ्वय्‌कलं नेपालभाषाय् नाटकया नापं निबन्ध नं च्वयादीगु दु, तर अथे खयाः नं थ्वय्‌कःयात नाटककार कथं हे अप्वः म्हसीकेगु याः । नाटकय् नं ऐतिहासिक नाटककार कथं म्हसीकेगु जूगु दु । थ्वय्‌कःया खड्गसिद्धि (ने.सं १०७६) छधाः प्याखं मुना, सदाशिव (ने.सं १०८५), रुपा (ने.सं १०८६), पूधाः प्याखं व एकांकि पुचः (ने.सं १०८५) सफू पिदंगु दु ।

मल्लकालीन इतिहासया पृष्ठभूमिइ च्वयातःगु खड्गसिद्धि छधाः प्याखं सफू नेपालभाषाया न्हापांगु ऐतिहासिक छधाः प्याखंमुना खः । थ्वय्‌कलं थःगु तःपू नाटकय् जुजु जयप्रकाशया ओजोश्वी व्यक्तित्वयात ब्वयेगु याःगुलिं थ्वय्‌कः जुजु जयप्रकाशया व्यक्तित्वं आपालं प्रभावित जूगु खनेदु । थथे थ्वय्‌कलं मल्लकायापिं ऐतिहासिक घटनायात कयाः उगु ईया पात्रतय् न्ह्यब्वयाः नं थौंया ई परिवेशयात ल्वयेक नाटकय् पात्रतय्‌त संवाद याकेगु, सन्देश बीगु यानादीगु दु । थ्वहे कथं निरंकुशताया विरोध, राष्ट्रिया भावना, सुधारवादी सन्देश, अन्धविश्वासया थासय् चेतनाया जः ह्वलेगु थ्वयकःया नाटकया विशेषता जूगु दु । थुकथं थ्वय्‌कः मल्लकालया गौरबमय इतिहासयात थःगु नाटकया माध्यमं ब्वइम्ह नाटककार कथं परिचित जूगु दु। तर थ्वय्‌कःया ऐतिहासिक नाटक गुलि प्रभावकारी जुइफुगु दु सामाजिक नाटक उलि प्रभावकारी जुइफुगु मदु ।

ओखलढुङ्गाय् सन् १९३५ स जन्म जूम्ह हेरम्बबहादुर राजभण्डारी सन् १९६२ स फिलिपिन्स विश्वविद्यालयपाखें कृषि विज्ञानया ख्यलय् स्नातकोत्तर यानादीगु खः । लिपा थ्व हे विश्वविद्यालयपाखें विद्यावारिधि उपाधि कायेत ताःलात । पशु प्रजनन ख्यलय् विशेष ज्ञान दुम्ह थ्वय्कलं नेपालय् पशु पालन व दुग्ध उत्पादनय् औद्योगिकीकरण यायेगुली महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादीगु खः ।

बा हर्षरत्न शाक्य व मां नानीशोभा शाक्यया कोखं ने.सं. १०७० यंलाथ्व ११ कुन्हु यलया नःत्वालय् जन्म जूम्ह भाजु हेरारत्न शाक्य छम्ह भाषिक अभियन्ता नं खः । ईल्वहं एल्भीस सिरपालं छाय्‌पीधुंकूम्ह भाजु शाक्य इलय् ब्यलय् नेपालभाषां हाइकु, चिबाखं च्वयाः नेपालभाषा साहित्य थीथी पत्रिकाय् पिथनाः मांभाय्‌या सेवा यानाच्वनादीम्ह खः । बुद्ध धर्मय् आस्था दुम्ह मनू जूगुलिं वय्‌कलं थःगु स्वांया पुन्हि (स्मारिका), युवक बौद्ध मन्डल नेपालया परिचय व बुद्दधर्म सम्बन्धी न्ह्यसः लिसः (स्मारिका, ने.सं.११११) सम्पादन यानादीगु दु ।

यल लाय्‌कूया दक्षिणपाखें हौगः त्वालय्‌ छगू बहाः दु । मंगलं लगंख्यः वनेगु मूलँपुया पश्चिमय्‌ अवस्थित थ्व बहाःयात हौगः बहाः वा हस्तिनागल महाविहार धाइ । थ्व विहार ने.सं. ७४८ य्‌ राजकर्णिकार वंशया विष्णुराम व राघव सिंह निम्ह दाजुकिजा मिले जुयाः शाक्य सिंह बुद्ध स्थापना यानाः दयेकूगु खः । थ्व बहालय्‌ मूलतः

राजकर्णिकारतय्‌गु बस्ती दु । थ्व बहालय्‌ मेमेगु बहालय्‌ थें बुद्धया प्रतिमा नापं चीभाः, धर्मधातु, महांकाःद्यः नापं ससुमांजु आदि नं दु । शाक्यसिद्ध बुद्धयात पूर्व स्वःगु राजकर्णिकारतय्‌गु आगंछेँया छेरि तल्लाय्‌ विराजमान याकातःगु दु । मातं तल्लाय्‌ आगंद्यः दु । आगंछेँ नापं स्वाःगु दक्षिणपाखे च्वंगु राजकर्णिकारतय्‌ गुथिया मेगु छेँया मातं तल्लाय्‌ ग्वतुलाच्वंम्ह आनन्द बुद्धया प्रतिमा नापं अष्टधातु व चैत्य स्थापना यानातःगु दु । थ्वयात आनन्द बुद्ध विहार नं धायेगु याः ।

थ्व वि.सं. २०१० य्‌ निर्माण जूगु खः । हौगः बहाःया नं दुनेया लिबिइ हारतीमाता व चीभाः द्यः दु । हारती माताया ल्वहंया प्रस्तरमूर्ति सन् २०० पाखेया अथवा किराँतकालीन धकाः अनुमान यानातःगु दु । थथे हारतीमाता हौगः बहाः स्वयां नं पुलां खनेदु । हारतीमां बिज्यानाच्वंगु थाय्‌ जूगुलिं थ्व थाय्‌यात लिच्छवीकालय्‌ ‘हारतीगल बहार’ अनंलिपा ‘हातिगल’ ‘हस्तिगल’ आदि नामं सम्वोधन जुयाः थौंकन्हय्‌ हौगः बहाः धायेगु जुयाच्वंगु दु ।

अय्लाःमाय् थहां वइगु ति । अय्लाः कायेत दयेकातःगु कः बुत धायेव यच्चुसे च्वंक ति थहांवइ । स्वयेबलय् यचुसां लिकयाः ख्वलाय् तयेबलय् हेंहेंधाइ ।

असंबहाःया लिक्कसं दक्षिणापाखे थ्व ह्वखाःबहाः दु । थ्वयात चलनचल्तीया भासं ननिबहाः नं धाइ । क्षेत्रफलया ल्याखं थ्व साधारण चुक थें खनेदु । असंबहाःया कचाः बहाः जूगुलिं थन नं असं बहाःया सर्वसंघपाखें हे पुजाआजा यायेगु यानाच्वंगु दु । थ्व बहाःया बारे आधिकारीक छुं लिखत मदु । तर बिहारया दथुइ लाक्क दयेकातःगु देगःया मू लुखाया फुसय्‌ तयातगु तोरणय्‌ ने.सं. ७५७ कियातःगु दु । थ्व बहाःया क्वाःपाःद्यः उत्तराभिमुख अक्षोभ्य बुद्ध खः । तोरणय्‌ नं अक्षोभ्य बुद्धयात निम्ह भिक्षुपिंसं पंखां गायेक च्वंगु मूर्ति दु ।

छ्व, कय्गू आदि ह्वलेगु ज्यायात ह्वःज्या धाइ। ह्वःज्या सामाज्या व सुकाज्या क्वचायेकाः जक याइ। चां गनेयःथाय् बुँइ याकनं व न्हसिथाय् बुँइ भचा लिपा जक बुँ पालेगु याइ।
ह्वःज्या यायेत वाख्वं दक्वं भस्म यानाः बुँ पाली मखु। स्यः छस्यःचा ल्यंकी। छ्व ह्वलेत जूसा कुत्या ब्या जुइक पौ यानाः बुँ पालाः चापाँय् पती तइ। हाकः धाःसा बुँइ लः दुतपित यायेगु अवस्था स्वयाः बुँ गपाय्क्वाः अपाय्हाकः नं यायेगु याः। चः चः दयेकाः झिकु भिंmन्याकु हाकःया नं याइ। चापाँय् छपाँय् न्ह्यःने छपाँय् ल्यूने पाखा ज्वलं जुइकाः तइ। पतिइ पुसा ह्वलाः चा नचुकाः पुसा ल्हाकेगु याइ।
कय्गू ह्वलेगु जूसा न्हापां छःन्ह्याक पुसा निं ह्वली। पुसा ह्वलेधुंकाः पुसा ल्हाकेगुयात ध्यानय् तयाः झिकु भिंmन्याकुति ब्या यानाः चः दयेकी। निकुत्यांनिसें स्वकु ब्या यानाः निताः पालाः तिक्व म्हुयाः पौ दयेकी। तिक्वया चा पती तइ। पतीच्वंगु चा कुचा यानाः पुसा ल्हाकी। प्याःथाय् जूसा तःकुलिं व गंथाय् जूसा खतांमुगलं छ्यानाः चा कुचा याइ।
ह्वःज्या याइबलय् छकूबकू जक याइमखु। बलपुजा भ्वय् नयाः च्वंपिं फाँतया दक्वं जःपिं चाःलानाः सल्लाह यानाः जक याइ। निदँ स्वदँ दँतक छता हे जक बाली याइ मखु। हीकाः हीकाः यायेगु याइ। छगू साल छ्व ह्वःसा मेगु सालं कय्गू ह्वलेगु अथवा ह्वःज्या बाहेकं बकुलाः बाय् मेगु हे पीगु नं याइ। ह्वःज्या यायेत जहान भ्वछिं जक मचाःपिनि मंकाःज्या थनी। गुलि गुलिसियां ब्वलाज्या यानाः नं याइ। थःत माःगु लवःकवः थःथःपिन्सं हे ज्वनावइ। न्हिनय् प्याःथ्वँ त्वंकी, बान्हि जालकि बजि नकी।
छकूबकू जक दुपिनिगु बुँ दक्वं छम्हसिनं हे कःघानाः नं ह्वःज्या याइ। थुकिया पलेसा बुँथुवाःयात बालीया छुं प्रतिशत बीगु व सिनाज्यां बुँ पालेत ग्वाहालि याइ।

किमना
थ्वँय् तइगु मना। प्वक ग्वाराचा ग्वाराचा यानाः निभालय् पानाः गंकातइ। किलं मनयेक सचय् यानातइ। प्याःथ्वँ, थ्वँ वँयेगु प्वक व ब्यलय् थुयातःगु अय्लाः माय् नं तइ।

छःन्ह्याक
उतिग्यंक। ह्वःज्यां कय्गू ह्वलीबलय् गनं साल्लुक गनं ख्वातुक ह्वली मखु। अल्सि मचासे बुलुहुं सकभनं उतिग्यंक ह्वलेगु याइ।

छ्वकमना
छ्व प्याकाः पतिचिंकाः हायाः दयेकातःगु मना। बुक्क हायाः बँय् सालुक हिलाः सु, भाङ्ग्रां त्वपुयाः क्व वयेकी। बांलाक क्ववल धायेव लिकयाः गंक पानातइ।

तःकू
चा कुचा यायेगु नँया लवः। ३—४ इञ्चति फाला व ८ इञ्चति ताःहाकःगु नँबालाय् ३— ४ इञ्च गोलाइ दुगु म्वः दइ। थुकी १.५ इञ्चति ह्वः तयाः ५ फुटति हाकःगु चु तयातइ।

न्हसि
तः नायूगु बुँँ। चाबुँ जुइ। प्यानाच्वनी। भचा सुनुभुनु धाल धायेव हे लः लुयावइ। ज्या याये थाकुइ। तसकं न्हसिथासं तेंलः नं पिचाना च्वनी।

प्याःथ्वँ
प्वकय् प्वक ग्यछि बजि व लः तयाः दयेकातःगु थ्वँ। हाकु जाकिया दयेकी। हेंगले मिंगले चिनी। मात्रा मिलय् यानाः किमना, छ्वकमना व पामना नं तयेगु याइ। चिकुलाया बखतय् दयेकेगु याइ।ं बजि चुंल्हुयाः नं तयेगु याः। लः तयाः छवाः लिपा जक बुइ। क्वकाये धुंकल धायेव न्हिं न्हिं बाय् छन्हुइ अतः संका बीमाः। मखुसा फ्वसा ह्वयेयः। पुलां जूसां खाइ खाइ चाकु चाकु धायाः सवाः सानाच्वनी। ता थित धायेव धाःसा खाइसे च्वनी।

पामना
जाकिचुं व थीथी जडीबुटी तयाः पा दयेकाः गंकातःगु वस्तु। थ्वँ दयेकेत तइगु वासः। हाजा क्व वयेकेत थुकिं वालाः क्वंचाय् तयाः त्यनी। खायूगु व चाकुगु यानाः निथी दइ। साधारण थ्वँ दयेकेत चाकुगुलिं वाली। त्यप थुयातःगु व प्याःथ्वँय् तयेत खायूगु तइ। तिथ्वँ साकेत नं चाकुगु मना क्वफायेगु याः। मात्रा पाय्छि मजुल धायेव सवाः स्यनेयः। थ्वँ अप्वः छाके माःसा खायूगु मनापा मस्यंक नं तइ। मना दयेकीपिं अलग्ग हे दइ।

बलपुजाभ्वय्
फाँटया सकलें खलःपिं चाःलानाः नइगु भ्वय्। भ्वय्या ज्वलं न्यायेत दामासाहिं ल्हाइ। बुँुइ सःगु छतानिता दुदुपिन्सं हइ। फाँटया च्याखाय् लाक थाय् याइ।